Ιδιωτική Οδός: Ο ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΗΣ ΚΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΑΝΟΛΗ Κ. ΧΑΤΖΗΓΙΑΚΟΥΜΗ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Ο μακαριστός Μανόλης Κ. Χατζηγιακουμής, ο Χατζηγιακουμής του Διονυσίου Σολωμού, των Μεσαιωνικών Κειμένων, των «Μνημείων» της Εκκλησιαστικής Μουσικής, των Πατριαρχικών Αρχείων, της Οδύσσειας, των Νεοελληνικών Μελετών, μας έδωσε, ως κύκνειο άσμα του, μια μοναδική και ανεπανάληπτη εργασία του. Πρόκειται για μια πραγματικά συγκλονιστική έκδοση, Αρχειακή Συλλογή 12 ψηφιακών Δίσκων (CD), με τον γενικό τίτλο «Μουσικός Θησαυρός της Κω» (και διάρκειας 11 ωρών, 25' και 22").

Πρόκειται για μια παλαιά τοπική, και απολύτως προσωπική, ηχογράφηση (των ετών 1964-1968). Επί της ουσίας, πρόκειται για επιλογή από ένα πολύ πλουσιότερο ηχογραφημένο Υλικό (συνολικής διάρκειας περίπου 30 ωρών).

Αυτές οι ηχογραφήσεις, που εκδόθηκαν από το Κέντρο Ερευνών και Εκδόσεων - που ίδρυσε και διηύθυνε ο Χατζηγιακουμής - με κατοίκους της Κω, και οι οποίες διασώζουν τον βιωματικό τρόπο εκφοράς της δημοτικής μουσικής της υπαίθρου, είναι πραγματικά ένας Μουσικός, αλλά και φιλολογικός θησαυρός! Αναφέρεται στην ιδιαίτερη πατρίδα του Μ. Χατζηγιακουμή, στην Κω, αλλά αντικατοπτρίζει την Ελλάδα ολάκερη.

Η έκδοση είναι λαμπρή και οφείλεται αποκλειστικά στον Μ. Χατζηγιακουμή: ηχογράφηση, επιμέλεια ήχου, κειμένων και έκδοσης. Φυσικά είναι λιτή, όπως όλες οι σχετικές εκδόσεις του Χατζηγιακουμή, και γι’ αυτό ουσιαστική. Εκτός από τα 12 πολύτιμα cd’s, η έκδοση περιλαμβάνει ένα βιβλίο 360 σελίδων, όπου καταγράφονται φιλολογικά τα κείμενα των τραγουδιών, περιλαμβάνονται ιστορικές φωτογραφίες – προσωπογραφίες των λαϊκών ερμηνευτών, αλλά και πολύ σημαντικά και κατατοπιστικά προλεγόμενα του Μ. Χατζηγιακουμή.

Αυτό το έργο μας παρουσιάζει πλέρια την αξία της φωνητικής παραδοσιακής μουσικής, από εντελώς αυθεντικούς εκπροσώπους της, καθώς μόνο το τελευταίο (12ο) cd περιλαμβάνει οργανικά – χορευτικά κομμάτια. Εκπληκτικής σημασίας είναι τα cd’s με τα στιχοπλάκια και το 11ο με άσματα αφηγηματικά και τον Ερωτόκριτο!

Όπως συνηθίζει ο Χατζηγιακουμής - λόγω του όγκου της κύριας έκδοσης – μας δίνει και μια Εκλογή του όλου έργου. Στα δύο CD της Εκλογής περιέχονται μέλη από τα ωραιότερα και τα πιο χαρακτηριστικά από αυτά που καταχωρούνται στα δώδεκα (12) CD συνολικά της Κύριας Έκδοσης. Ειδικότερα, στο πρώτο περιέχονται, και κατά τον υπότιτλο, Σκοποί και Τραγούδια, Αποκριάτικα, του Γάμου, και Μοιρολόγια. Όλα ακούσματα μοναδικής, πράγματι, εμπειρίας και πανδαισίας. Στο δεύτερο CD της Εκλογής περιλαμβάνονται κυρίως Στιχοπλακιές (αρ. 1-12), ορισμένα άσματα αφηγηματικά (αρ. 13-15) και μία ιδιαίτερη εμμελής εκδοχή του «Ερωτόκριτου» (αρ. 16). Ως Στιχοπλακιές αποκαλούνται στην τοπική παράδοση τα πολύστιχα, συχνά και με δραματικό περιεχόμενο, αφηγήματα (οι γνωστές, κατά την κοινή ορολογία, ως «Παραλογές»). Πρόκειται για ένα από τα πιο σημαντικά, και τα πιο ενδιαφέροντα, είδη του λαϊκού προφορικού λόγου, και ειδικότερα για την Κω ασφαλώς το σημαντικότερο. Με διπλή μάλιστα παράδοση εκφοράς, ασματική/τραγουδιστική και απαγγελτική/ραψωδική, και η οποία παραπέμπει απευθείας στην όμοια ασματική-ραψωδική των Ομηρικών επών (πρωτίστως της αφηγηματικής, και με δραματικό επίσης περιεχόμενο, «Οδύσσειας»).

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Χατζηγιακουμής την εποχή της ηχογράφησης κατέγραψε σε βυζαντινή και ευρωπαϊκή σημειογραφία κάποια από τα τραγούδια που ηχογράφησε.

Από αυτοσχέδιο γλέντι σε αυλή σπιτιού στο Λαγούδι της Κω, τη δεκαετία του 1960.

Ο ίδιος ο Μ. Χατζηγιακουμής έγραψε, μεταξύ άλλων, για την ιδιαιτερότητα της έκδοσης:

"Η αυθεντική δημοτική μουσική, η μουσική της Υπαίθρου, σε άμεση διάκριση από την Αστική, είναι κυρίως φωνητική, και μάλιστα μονωδιακή ως επί το πλείστον και σολιστική (παράλληλη ακριβώς προς την εκκλησιαστική). Η οργανική μουσική, εκτελούμενη στο νησιωτικό χώρο συνήθως από δύο όργανα (βιολί και λαούτο), ήταν προορισμένη για την επίσημη ομαδική διασκέδαση (γάμο, πανηγύρι, άλλη έκτακτη περίσταση), και αυτό επειδή ήταν η απαραίτητη προϋπόθεση για τον αναγκαίο χορό. Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις η κυρίαρχη εκφορά ήταν της ανθρώπινης φωνής. Όλοι τραγουδούσαν παντού, μόνοι ή και με άλλους. Στις εργασίες τους, στις διαδρομές τους (πεζοί ή στα υποζύγιά τους), στα καφενεία, στις βραδυνές τους συγκεντρώσεις (κυρίως του χειμώνα), σε κάθε άλλη στιγμή της ζωής τους. Η μονωδιακή αυτή σολιστική εκφορά είναι, επί της ουσίας, η ακραιφνής δημοτική παράδοση. Οι μεγάλες λαϊκές ορχήστρες, οι μεικτές πολυπρόσωπες χορωδίες, όπως προβάλλονται σήμερα ως οικεία αυθεντικά ακούσματα, είναι έξω από τη γνήσια δημοτική παράδοση. Είναι μιμήσεις και εκφράσεις μιας αστικής, και μάλιστα όχι καθαρά ελληνικής, παράδοσης. Περισσότερο παράδοση των αστικών περιοχών της Μικρασιατικής Ακτής (ειδικότερα της νεώτερης Τουρκικής Κεμαλικής, ούτε καν της παλαιότερης Οθωμανικής). Η αστική αυτή αντίληψη έχει επηρεάσει και τις επίσημες εθνικές ηχογραφήσεις (της Ακαδημίας Αθηνών, του Σίμωνα Καρά, και άλλων), οι οποίες είναι στοχευμένες, αποκλειστικά σχεδόν, στην καταγραφή της (επαγγελματικής) οργανικής μουσικής. Με αποτέλεσμα να έχει αποθησαυρισθεί περισσότερο η εξειδικευμένη οργανική (και ως ευκολότερη επιπλέον καταγραφή για έναν επισκέπτη-καταγραφέα), σε βάρος της ιστορικότερης και συλλογικότερης φωνητικής. Με τα δεδομένα αυτά, θα πρέπει να θεωρηθεί ιδιαίτερα σημαντικό το ότι στην παρούσα Αρχειακή Συλλογή δεν καταγράφεται μόνο ένα αυθεντικό ηχογραφημένο μουσικό Υλικό. Το σπουδαιότερο, αποθησαυρίζεται μια αυτούσια φωνητική μουσική παράδοση (CD 1ο-11ο), με μόνο ένα συμπληρωματικό οργανικό δείγμα (CD 12ο), όπου και σ’ αυτό παραμένει ισχυρό το συνοδευτικό τραγούδι. Και στην οποία συμπυκνώνονται διακόσοι (200) περίπου διαφορετικοί «σκοποί», όλοι σε φωνητική εκφορά, μια μοναδική περίπτωση στην καθόλου εθνική Βιβλιογραφία του είδους. Και από τους οποίους πλέον ελάχιστοι επιβιώνουν σήμερα στην τοπική παράδοση. Σκοποί οι οποίοι καταγράφουν τον βαθύτερο, καθόλου νεωτερικό και μεταλλαγμένο, χαρακτήρα της διαχρονικής αυθεντικής δημοτικής μουσικής παράδοσης".