"ΣΜΥΡΝΗ Η ΑΦΑΝΙΣΜΕΝΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ" ΑΠΟ ΤΟ "ΑΛΗΘΩΣ" ΤΟΥ ΒΑΝΑΤΟΥ ΤΗΣ ΖΑΚΥΝΘΟΥ

Καθώς ήδη έχουν συμπληρωθεί 100 χρόνια από τις αποφράδες εκείνες ημέρες της Μικρασιατικής Καταστροφής (1922-2022), το Μορφωτικό Κέντρο Λόγου και Τέχνης "Αληθώς", πολιτιστική έκφραση της Ιεράς Μητροπόλεως Ζακύνθου, προετοίμασε και παρουσίασε το βράδυ της 29ης Ιανουαρίου 2023, στον Ναό της Παναγούλας Βανάτου, με μιαν ειδική μουσικο-φιλολογική βραδιά τιμής και μνήμης, με γενικό τίτλο “ΣΜΥΡΝΗ, Η ΑΦΑΝΙΣΜΕΝΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ”. Στην φορτισμένη συγκινησιακά -ως εκ του θέματος του αφιερώματος- βραδιά προσήλθαν υπέρ τους 100 φιλίστορες και φιλόμουσοι Ζακύνθιοι και όχι μόνο, κληρικοί και λαϊκοί. 

Τον απουσιάζοντα στην Αθήνα -για οικογενειακούς λόγους- Σεβ. Μητροπολίτη Ζακύνθου κ. Διονύσιο Δ΄, εκπροσώπησε ο Αρχιμανδρίτης Διονύσιος Λυκογιάννης, Ιεροκήρυκας Ι. Μητροπόλεως Ζακύνθου, ενώ από πλευράς πολιτικών αρχών προσήλθαν ο Βουλευτής Ζακύνθου κ. Διονύσιος Ακτύπης, η Αντιπεριφερειάρχης Ζακύνθου κ. Κατερίνα Μοθωναίου, ο Αντιπεριφερειάρχης Επιχειρηματικότητας και Ανταγωνιστικότητας ΠΙΝ κ. Γιώργος Στασινόπουλος, ο Αντιπεριφερειάρχης Ψηφιακής Διακυβέρνησης, Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων και Ευρωπαϊκών Υποθέσεων ΠΙΝ κ. Κώστας Καποδίστριας, ο Αντιδήμαρχος Αρκαδίων και Πολιτισμού κ. Δημήτρης Κάνδηλας και ο Πρόεδρος Βανάτου κ. Τιμόθεος Ελ. Στραβοπόδης. 

Το όλο πρόγραμμα του Αφιερώματος επιμελήθηκε ο Νίκος Γράψας, γνωστός μουσικός - συνθέτης – εκπαιδευτικός, ο οποίος και ερμήνευσε, αισθαντικά και καρδιακά, μικρασιάτικα τραγούδια, αναφερόμενος πολλάκις και στην ιστορική προέλευσή τους, μες από αξιομνημόνευτα πρόσωπα και καταστάσεις. Η Στέλλα Τζαβαλά τραγούδησε επίσης καταχειροκροτούμενη, καθώς επίσης η Ειρήνη Βυθούλκα, η οποία έπαιξε ιδιόφωνα κρουστά της Μικρασίας. Πηγαία χειροκροτήματα εισέπραξαν από το κοινό, τόσο η Μελισσάνθη Γράψα, όσο και η Ηλέκτρα Κλάδη, οι οποίες απέδωσαν κείμενα για τη Σμύρνη, αφορώντα στην Καταστροφή.

 

Ο υπεύθυνος του "Αληθώς", Πρωτοπρεσβύτερος του Οικουμενικού Θρόνου Παναγιώτης Καποδίστριας, διερμηνεύοντας τα αισθήματα όλων όσοι παραβρέθηκαν στη βραδιά, ανέφερε ότι, με το αφιέρωμα στην αφανισμένη Σμύρνη, τιμάμε οφειλετικά τους Νεκρούς της μεγάλης Καταστροφής και συντελούμε στην διατήρηση της Μνήμης. Ευχαρίστησε μάλιστα τον κ. Γράψα και τις συνεργάτιδές του, ότι, με την -σπάνια για τη Ζάκυνθο- παρουσίασή τους, προκάλεσαν βαθύ δέος και πολλή συγκίνηση σε όλους τους φίλους του "Αληθώς". 

Σημειωτέον ότι ο π. Παναγιώτης ιστόρησε -εκτάκτως για τη βραδιά- εννέα (9) τρίστιχα για τον χαμό της Σμύρνης, τα οποία αναπαράχθηκαν φωτοτυπικά και διανεμήθηκαν σε όλους. Τίτλος: "ΙΩΝΙΑ Η ΜΝΗΜΗ, 3στιχα πένθη για τη Μικρασία".

Η εορτή των Τριών Ιεραρχών στο Πανεπιστήμιο Ιωάννου Γουτεμβέργιου (ΜΑΙΝΖ) της Γερμανίας

Του Αλέξανδρου Κ. Παπαδερού

Πανεπιστήμιο Ιωάννου Γουτεμβέργιου, Μαγεντία (ΜΑΙΝΖ) της Γερμανίας. Υπάρχουν λίγοι Έλληνες φοιτητές και μερικοί για ανώτερες σπουδές (Αντώνιος Αλεβιζόπουλος, Φάνης Κακριδής, Δημήτρης Μαρωνίτης, Γεώργιος Συκιανάκης). 

Αρχές του χειμερινού ακαδημαϊκού εξαμήνου 1961-1962. Με τον τότε Πρύτανη Horst Falke, Καθηγητή Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας, έχω υπηρεσιακή συζήτηση στο γραφείο του για θέματα του Ινστιτούτου Συγκριτικής Επιστήμης των Πολιτισμών, στο οποίον υπηρετώ ως Βοηθός και ομιλώ με πλήρη εξουσιοδότηση του αρμόδιου Καθηγητή Anton Hilckman, που, όπως συχνά, έτσι και τότε ήταν ασθενής (είχε περάσει τη διάρκεια του πολέμου σε γερμανικές φυλακές και στρατόπεδα συγκέντρωσης, καθώς ήταν ένας από τους πρώτους σφοδρούς επικριτές του Χίτλερ). Προς το τέλος της συζήτησής μας ο Πρύτανης ζήτησε μια σύντομη ενημέρωση για το πώς πάνε τα εκπαιδευτικά στην Ελλάδα, ιδιαίτερα τα πανεπιστημιακά. Δεν θυμούμαι πώς έκαμα μια νύξη και για τους Τρεις Ιεράρχες. Ξαφνιασμένος ο Πρύτανης με διακόπτει και ακολουθεί η εξής περίπου στιχομυθία: 

- Κύριε Π., σοβαρολογείτε λέγοντας πως έχετε στην Ελλάδα αγίους- προστάτες της Παιδείας και γενικά των Γραμμάτων και ιδιαίτερη προς τιμήν τους εορτή στις 30 Ιανουαρίου κάθε χρόνο, που τελείται σε όλο το φάσμα από τα Νηπιαγωγεία μέχρι και την Ακαδημία Αθηνών; 

- Π.: Ναι κ. Πρύτανη, αυτή είναι μια σπουδαία ημέρα τιμής και ευγνωμοσύνης για τους μεγάλους εκείνους Πατέρες της Εκκλησίας, που είχαν και τη θύραθεν παιδεία και σε περίοδο αποφασιστικών ανακατατάξεων, έθεσαν τις βάσεις για μια σύγκλιση, κατά την οποίαν ο ΕΛΛΗΝ ΛΟΓΟΣ υπηρέτησε δημιουργικά τον σαρκωθέντα ΛΟΓΟΝ ΤΟΥ ΘΕΟΥ και προέκυψε η πολιτισμική σύνθεση, εντός της οποίας αναπνέουμε και μεις και σείς! 

* Και πώς εορτάζεται αυτή η ημέρα π.χ. στα Πανεπιστήμια; 

- Π.:.... 

Ακολούθησε μια κάπως μακρά σιωπή, από εκείνες που τσακίζουν κόκαλα. 

* Δεν μου λέτε, κ. Π., γιατί να μην καθιερώσουμε αυτή την τελετή και στο δικό μας Πανεπιστήμιο; 

- Π.: Φοβούμαι πως είναι η σειρά μου να ρωτήσω: Σοβαρολογείτε, κ. Πρύτανη; 

Gutenberg στο Πανεπιστήμιο του Μάιντς

Κοντολογίς: 

30 Ιανουαρίου 1962, ημέρα Τρίτη, αργά το απόγευμα. Το AUDITORIUM MAXIMUM, η μεγάλη αίθουσα τελετών του Πανεπιστημίου είναι ασφυκτικά γεμάτη από μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας και επίσημα πρόσωπα της πόλης και της ευρύτερης περιοχής. Σε μια πολυθρόνα λίγο πριν από το βήμα κάθεται τιμώμενο πρόσωπο. 

Η χορωδία του Πανεπιστημίου ανοίγει την τελετή. Ανέρχεται στο βήμα ο Πρύτανης, που φανερά συγκινημένος από την απροσδόκητη συμμετοχή και όχι μόνο, εξιστορεί συνοπτικά πώς μετέφερε στη Σύγκλητο τα της συζήτησής μας και πόσον ένθερμα εκείνη αποδέχθηκε ομόφωνα την πρότασή του για τη διοργάνωση της τελετής. Στη συνέχεια έλυσε την απορία που είχε προκληθεί με την ασυνήθιστη εικόνα της πολυθρόνας με τον άγνωστο τιμώμενο, καλώντας τον να απευθύνει χαιρετισμό. Εκείνος ανέρχεται στο βήμα με φανερή αυτοπεποίθηση και πριν καν ανοίξει το στόμα του, γοητεύει με το εντυπωσιακό παράστημά του. Ως Πρέσβης της Ελλάδος στη Βόννη, εξηγεί ο Θεμιστοκλής Τσάτσος, εκφράζει την ευχάριστη έκπληξη που αισθάνθηκε όταν έλαβε την πρόσκληση του Πανεπιστημίου να τιμήσει με την παρουσία του μια τέτοια τελετή. Με λόγια σοφά συγχαίρει για την πρωτοβουλία του Πανεπιστημίου και επισημαίνει την τεράστια συμβολή των Τριών Ιεραρχών στην εμπέδωση ελληνοχριστιανικών αρχών, που αποτελούν θεμέλιο κάθε αληθινής παιδείας και επιστήμης. Ύστερα από τον δικό μου πανηγυρικό λόγο (Das liturgische Selbst - und Weltbewusstsein des byzantinischen Menschen, in: KYRIOS IV., No 3 (1964), 206-218 - Η λειτουργική αυτοσυνειδησία και κοσμοαντίληψη του Βυζαντινού ανθρώπου, βλπ. το κείμενο στην ιστοσελίδα alexandros.papaderos.org/ βιβλιογραφία αριθμ 64), το Πανεπιστήμιο παρέθεσε δείπνο σε όλους τους παρευρεθέντες. 

Την εποχή εκείνη στην Ευαγγελική Θεολογική Σχολή του Μάιντς υπηρετούσε ως Υφηγητής ο Wolfhart Pannenberg, που από το 1967 δραστηριοποιήθηκε στην αντίστοιχη Σχολή του Μονάχου και αναδείχθηκε σε έναν από τους κορυφαίους θεολόγους του 20ού αιώνα. Τα γραφεία μας γειτνίαζαν κάπως, οι σχέσεις μας όμως μέχρι την τελετή περιορίζονταν στο τυπικό «καλημέρα». Από την επόμενη της τελετής όμως άρχισε με δική του πρωτοβουλία μια διαλογική επικοινωνία μας με διαρκώς αυξανόμενο ενδιαφέρον του όχι μόνο για τους Τρεις Ιεράρχες, αλλά γενικώς για την ορθόδοξη θεολογία. Δεν αρκέσθηκε στα αφετηριακά εκείνα κεντρίσματα. Τα περισπούδαστα συγγράμματά του μαρτυρούν υψηλό βαθμό ενασχόλησής του με τη θεολογία των Πατέρων κατά τα επόμενα χρόνια. Παράλληλα πορεύθηκε, στερεούμενη, και η φιλία μας. Συνόδευσε με ενδιαφέρον τις τότε προσπάθειές μας για την ίδρυση της Ορθοδόξου Ακαδημίας Κρήτης, την οποίαν ετίμησε αργότερα με επίσκεψή του και με βαθυστόχαστη ομιλία του. 

Ο πρύτανης επέμεινε να επαναληφθεί η εκδήλωση τον επόμενο χρόνο. Υπηρετούσε τότε στη Σχολή Φυσικών Επιστημών του Πανεπιστημίου ο Dr. Nikolai Nikolaijewitsch Stuloff (1914-2006), ρωσικής καταγωγής Καθηγητής Μαθηματικών και Ιστορίας των Μαθηματικών, που ήταν και διάκονος στον πανέμορφο ρωσικό ναό του Wiesbaden, τον γνωστό ως Griechische Kirche-«Ελληνική Εκκλησία». Τον παρεκάλεσα να είναι ομιλητής. Αποδέχθηκε με δυσκολία. Τελείως αρνητικός ήταν όμως στην πρότασή μου, να αναφερθεί στη θέση των μαθηματικών στο Βυζάντιο. Πρόβαλε σοβαρές αντιρρήσεις με το αιτιολογικό, ότι δεν υπήρξε κάτι άξιον λόγου για το αντικείμενο αυτό στο Βυζάντιο. Υποχώρησε τελικά. Με την ομιλία του στις 30 Ιανουαρίου 1963 αποκάλυψε τον βυζαντινό πλούτο μαθηματικών θεωριών και εφαρμογών. Συνέχισε μάλιστα τη σχετική έρευνά του και δημοσίευσε αξιόλογες μελέτες, όπως: Μαθηματικά στο Βυζάντιο, Η μαθηματική παράδοση στο Βυζάντιο και η διαιώνισή της στον Νικόλαο Κουζάνο κ.ά. (N. N. Stuloff, Axiom, Exaktheit und Methodenreinheit. Historische Beiträge zum Wandel von Konzepten der Mathematik. Hrsg. Von F. Kraft.ERV Dr. Erwin Rauner Verlag, 211 Seiten, Ausburg 2008). 

Δυστυχώς με την αποχώρησή μου από το Μάιντς (τέλος Σεπτ. 1963) η τελετή εκείνη δεν συνεχίσθηκε. Περισσότερα βλπ. στο βιβλίο Α. Κ. Παπαδερός, ΜΕ ΤΟΝ ΚΙΣΑΜΟΥ ΚΑΙ ΣΕΛΊΝΟΥ ΕΙΡΗΝΑΙΟΝ ΕΠΙ ΤΡΑΧΕΙΑΣ ΟΔΟΥ....Εκδ. ΜΕΘΕΞΙΣ, Θεσσαλονίκη 2014, σελ. 495 εξ.). 

Η ΔΑΦΝΗ ΠΑΝΟΥΡΓΙΑ ΣΤΗΝ "ΠΑΣΙΦΑΗ" ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ ΠΑΠΑΣΤΕΦΑΝΟΥ

Φώτο: Θέμης Ζαφειρόπουλος 

Από την Polyphoniki Records κυκλοφορεί ο νέος δίσκος της Αλεξάνδρας Παπαστεφάνου σε ποίηση Μίλτου Σαχτούρη, με τίτλο "Πασιφάη". 

Η γνωστή πιανίστα και συνθέτρια Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου κάνει μια ανατρεπτική μουσική κατάθεση προσεγγίζοντας με εκπληκτική συνθετική ωριμότητα τους στίχους του Μίλτου Σαχτούρη. 

Ένα εναλλακτικό και απρόβλεπτο έργο με εξαιρετικές συμμετοχές στο οποίο διαφαίνεται αδιαμφισβήτητα το πόσο επίκαιρος είναι ο Μίλτος Σαχτούρης και πόσο ξεχωριστή είναι η μελοποίηση των στίχων του από την Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου. 

Μουσική: Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου 

Ποίηση: Μίλτος Σαχτούρης 

Ερμηνευτές: Δάφνη Πανουργιά, Διονύσης Κωστής, Κώστας Θωμαΐδης, Βασιλική Κωνσταντέλλου, Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου.

Παραθέτουμε εδώ τα τραγούδια που ερμηνεύει η Δάφνη Πανουργιά. 

Αρμονία, Φεγγαράδα και Ωροδείχτης.  

ΕΝΑ ΞΕΧΩΡΙΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΑΝΟ ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ "ΜΕΤΡΟΝΟΜΟΣ"

Κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μετρονόμος το βιβλίο «Θάνος Μικρούτσικος - Κυνηγώντας την ουτοπία. 16 αναγνώσεις του έργου του», σε επιμέλεια Ηρακλή Οικονόμου. 

Η έκδοση συγκεντρώνει δεκαέξι μελέτες που καλύπτουν το σύνολο του έργου του Θάνου Μικρούτσικου.

Τα κεφάλαια κινούνται πάνω σε τρεις κύριους άξονες: κοινωνία - ποίηση - μουσική, και εστιάζουν αντίστοιχα στις κοινωνικο-πολιτικές και ιστορικές αλληλεπιδράσεις του δημιουργού, τη σχέση του με τον ποιητικό λόγο, και τα ποικίλα μουσικά είδη στα οποία αυτός δραστηριοποιήθηκε με πυξίδα την ανανέωση της μουσικής φόρμας. Έμπειροι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι και διακεκριμένοι μελετητές της ελληνικής μουσικής υπογράφουν κείμενα που διαπνέονται από αγάπη για το έργο του Θάνου Μικρούτσικου, χωρίς όμως να χάνουν την επιστημονική και κριτική οπτική τους. Κοινό εύρημα όλων των κεφαλαίων, όπως μαρτυρά και ο τίτλος του βιβλίου, είναι η αέναη προσπάθεια του συνθέτη να υπερβεί τις καθιερωμένες μορφές και τους παγιωμένους τρόπους, κυνηγώντας την αισθητική και πολιτική ουτοπία. 

Γράφουν οι: 

Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος, Σπύρος Αραβανής, Μιχάλης Γελασάκης, Μαρία Γεωργιάδου, Μάκης Γκαρτζόπουλος, Μανώλης Δαφέρμος, Τιτίκα Δημητρούλια, Δημήτρης Κουτσούμπας, Ανδρέας Μαράτος, Γιάννης Μηλιός, Αλεξάνδρα Μικρούτσικου, Γιώργος Β. Μονεμβασίτης, Ηρακλής Οικονόμου, Φώντας Τρούσας, Γιώργος Χαρωνίτης, Θανάσης Χουλιαράς. 

Πρόλογος: Μαρία Παπαγιάννη. 

Η πρώτη παρουσίαση του βιβλίου θα πραγματοποιηθεί την Τρίτη 7 Φεβρουαρίου, στις 20:00 στο καφέ Ζώγια - Βιβλίο, τσάι και συμπάθια, Αλεξάνδρου Σβώλου 54, στη Θεσσαλονίκη. 

Για το βιβλίο θα μιλήσουν οι: 

Γιάννης Μηλιός, ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο ΕΜΠ

Γιάννης Τσολακίδης, ραδιοφωνικός παραγωγός, δημοσιογράφος 

Πάρις Παρασχόπουλος, συνθέτης 

ο επιμελητής της έκδοσης Ηρακλής Οικονόμου 

και η Μαρία Παπαγιάννη - Μικρούτσικου. 

Στην βραδιά θα ακουστούν τραγούδια του Θάνου Μικρούτσικου. 

Ερμηνεύουν ο Κώστας Θωμαΐδης και ο Δημήτρης Νικολούδης. 

Στο πιάνο ο Σάκης Λάιος. 

Ο ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ ΒΟΥΤΣΙΝΟΣ ΤΟΥ ΘΑΝΟΥ ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟΥ

Άφησέ με να 'ρθω μαζί σου. Τι φεγγάρι απόψε!
Είναι καλό το φεγγάρι, - δε θα φαίνεται
που άσπρισαν τα μαλλιά μου. Το φεγγάρι
θα κάνει πάλι χρυσά τα μαλλιά μου. Δε θα καταλάβεις.
Άφησέ με να 'ρθω μαζί σου...

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Ο Φραγκίσκος Βουτσίνος (1936-1999) ήταν ένας σπουδαίος έλληνας βαθύφωνος με αξιοζήλευτη διεθνή καριέρα, που έφυγε νωρίς...
Νομίζω πως πρέπει να τον ανακαλύψουμε εκ νέου. Ήταν ένας λυρικός τραγουδιστής με σημαντικούς ρόλους κλασικού ρεπερτορίου στο ενεργητικό του, μα και με έντονη παρουσία στην ελληνική μουσική.

Έκανε μουσικές σπουδές αρχικά στην Αθήνα και κατόπιν στη Βιέννη, όπου και ξεκίνησε την επαγγελματική του σταδιοδρομία στη Λαϊκή Όπερα της Βιέννης (1961-1963). Διακρίθηκε αμέσως για την πλούσια φωνή, τη μουσικότητα και την υποκριτική του, και βραβεύτηκε στη Βιέννη και στο Βέλγιο. Τραγούδησε ως πρώτος βαθύφωνος στα γερμανικά λυρικά θέατρα του Βούππερταλ (έως το 1965), του Ντύσσελντορφ, όπου και ερμήνευσε 44 ρόλους (1967-1974), και του Κάσσελ (έως το 1976). Κατόπιν εμφανίστηκε σε πολλά διεθνή λυρικά θέατρα, συνεργάστηκε με διάσημους αρχιμουσικούς και με πλειάδα διακεκριμένων σκηνοθετών. Το ρεπερτόριό του περιλάμβανε άνω των 65 ρόλων όπερας, καθώς επίσης και 25 ορατόρια και συμφωνικά έργα. Συνεργάστηκε επανειλημμένα με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, πραγματοποίησε ηχογραφήσεις και έπαιξε στον κινηματογράφο (Ορφέας, Κλωvτ Γκορέττα, 1985). Με την Εθνική Λυρική Σκηνή συνεργάστηκε κατά την εικοσαετία 1975-1995, ερμηνεύοντας 25 ρόλους σε 43 παραγωγές και αναβιώσεις παραγωγών στο Ολύμπια και στο Ηρώδειο. Αρκετές εξ αυτών ήσαν πρώτες παρουσιάσεις έργων. 

Αυτόν τον διεθνούς φήμης καλλιτέχνη συνάντησε στην ακμή του ο Θάνος Μικρούτσικος και προέκυψε μια ξεχωριστή συνεργασία. 

Έχει ενδιαφέρον ότι είχαν σπουδάσει και οι δύο μαθηματικά! 
Η πρώτη συνεργασία τους ήταν στον συλλογικό  δίσκο  "Αντιθέσεις" (1985) - περιλαμβάνει και έργα του Μιχάλη Γρηγορίου και του Γερμανού avant garde συνθέτη Wilhelm Zobl (1950-1991) - και πρόκειται για την μελοποίηση αποσπάσματος από το περίφημο ποίημα του Γιάννη Ρίτσου "Η Σονάτα του σεληνόφωτος". Μια σύνθεση γραμμένη στη λιτή φόρμα του lied για βαθύφωνο και πιάνο. Ερμηνεύει ο Φραγκίσκος Βουτσίνος με τη συνοδεία του συνθέτη στο πιάνο. Αυτή είναι η πρώτη εκτέλεση του έργου, είκοσι περίπου χρόνια πριν από την επανεκτέλεση του Κώστα Θωμαΐδη (2004).
Θεωρώ εμπνευσμένη την ερμηνεία του Φ. Βουτσίνου στη Σονάτα των Ρίτσου - Μικρούτσικου, στιβαρή, πεπληρωμένη και εν ταυτώ αληθινά ερωτική, γι' αυτό και παραθέτω το Άφησέ με να 'ρθω μαζί σου! Την σπαρακτική επωδό της Σονάτας... Μαζί και το "Βαθύ βαθύ το πέσιμο", "ανάσα ωκεανού..."

΄ 

Ένα ακόμη τραγούδι - ξεχασμένο διαμάντι: «Υπόγειο γκαράζ» («Ν' αλλάξει αίμα»). 

Η μουσική του Θάνου Μικρούτσικου, σε ποίηση του φίλου του Χριστόφορου Λιοντάκη. Ο τίτλος του τραγουδιού παραπέμπει στην ομώνυμη ποιητική συλλογή του Χ. Λιοντάκη (Κέδρος, 1978). 

Τραγουδάει ο Φραγκίσκος Βουτσίνος. 

Πρόκειται για ένα ακυκλοφόρητο τραγούδι που γράφτηκε ειδικά για το Δεύτερο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας και ακούστηκε το 1985 στην εκπομπή του Νότη Μαυρουδή, με 13 τραγούδια σε πρώτη ραδιοφωνική μετάδοση. Η ηχογράφηση πραγματοποιήθηκε στα studio της Ελληνικής Ραδιοφωνίας. Προλογίζει ο Νότης Μαυρουδής. 

Είναι η εποχή της «Σονάτας του σεληνόφωτος», καθώς και του κύκλου τεσσάρων τραγουδιών σε ποίηση Γιώργου Σεφέρη. 

Το 1997, το «Υπόγειο γκαράζ» πέρασε στη δισκογραφία με τη φωνή του Κώστα Θωμαΐδη και τίτλο «Ν’ αλλάξει αίμα», στο cd «Ποίηση με μουσική» με τραγούδια του Θάνου Μικρούτσικου σε ποίηση Κωνσταντίνου Καβάφη και Χριστόφορου Λιοντάκη, με τον Κώστα Θωμαΐδη.

Ν’ αλλάξει αίμα 

Ν’ αλλάξει σάρκα 

Ιδού τι θέλει 

Ν’ απαλλαγεί από κείνο 

Το κρυφό-φανερό 

Που όλα τα διχάζει 

Το 1987 ο Μικρούτσικος αφιερώνει έναν Κύκλο τεσσάρων τραγουδιών σε ποίηση Γιώργου Σεφέρη, στον Μάνο Λοΐζο (1982-1984). Ένα έργο για βαθύφωνο, φαγκότο και πιάνο, με σολίστ τον εξαιρετικό Φραγκίσκο Βουτσίνο. Το έργο κυκλοφόρησε το 1987 με τίτλο «Στον Μάνο Λοΐζο – Νύχτα με σκιές χρωματιστές». 

Τα ποιήματα: 

Τρία Κόκκινα Περιστέρια 

Αυτοκίνητο 

Χάι και Β,Δ - Τούτο Το Σώμα 

Στροφή.

Μετάφραση στα αγγλικά: Έντμουντ Κήλυ, Φίλιπ Σέρραρντ. 

Η ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΡΩΣΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Είναι θλιβερό το γεγονός ότι ο Πατριάρχης Μόσχας Κύριλλος δεν υποστηρίζει απλώς την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και την στυγερή πολιτική Πούτιν, αλλά εισάγει και μια “θεολογία του πολέμου”. Καθίσταται, δηλαδή, ο θεωρητικός, σε επίπεδο “θεολογικό”, της αναγκαιότητας αυτής της εισβολής και της στήριξής της με κάθε τρόπο. 

Παράλληλα δεν παύει να εξαπολύει μύδρους κατά της κακής Δύσης, η οποία ευθύνεται, κατ’ αυτόν, για όλα τα δεινά. Αυτή, μάλιστα, η “λογική”, βρίσκει απήχηση στους κάθε λογής χριστιανούς φονταμενταλιστές, οι οποίοι βλέπουν παντού “εχθρούς της Ορθοδοξίας”, εκτός – φευ! – από τους ίδιους. Θεωρούν, επίσης, ότι η “Αγία Ρωσία” είναι “μπροστάρης” στον αγώνα κατά της “ηθικής κατάπτωσης” της εποχής μας και ότι είναι, ακόμα, το “ανάχωμα” για τις “παπικές” ορέξεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου. 

Αν όμως σπουδάζουμε την πραγματικότητα και μαθαίνουμε να την προφέρουμε σωστά, τότε θα αντιληφθούμε ότι η Ρωσική Εκκλησία έχει αποδυθεί σε έναν ολομέτωπο αγώνα για νίκη της Ρωσίας επί της Ουκρανίας, γιατί αλλιώς θα βιώσει και αυτή την ήττα, τη στιγμή που προσπαθεί να κυριαρχήσει εκκλησιαστικά πάση τη κτίσει, με ηχηρότερο παράδειγμα αυτό της εισβολής στην κανονική δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας. 

Ο Πατριάρχης Κύριλλος, λοιπόν, (“Βλαντιμίρ Γκουντιάεφ”) κάλεσε τους κατοίκους της επιτιθέμενης χώρας να παράσχουν στο στρατό όλα όσα χρειάζεται για να συνεχίσει την αιματηρή “ειδική επιχείρηση” κατά της Ουκρανίας. Είπε ότι οι Ρώσοι θα πρέπει να αναζητήσουν όλες τις πιθανές ευκαιρίες για να το πράξουν και να συγκεντρώσουν χρήματα. 

Ο Μόσχας Κύριλλος το είπε αυτό στις 19 Ιανουαρίου, την ημέρα των Θεοφανείων, με το Ιουλιανό ημερολόγιο, μετά το τέλος της Θ. Λειτουργίας στον Καθεδρικό Ναό των Θεοφανείων στο Ελόχοβο της Μόσχας. Η δήλωσή του δημοσιεύθηκε στην επίσημη ιστοσελίδα του Πατριαρχείου Μόσχας.

Υπενθύμισε τους πολέμους του παρελθόντος, λέγοντας ότι οι επιτιθέμενοι δεν πέτυχαν τον στόχο τους επειδή ολόκληρο το έθνος ξεσηκώθηκε για να υπερασπιστεί την πατρίδα. “Πόσοι άνθρωποι προσβλήθηκαν από το σοβιετικό καθεστώς! Πόσοι ιερείς φυλακίστηκαν, πόσες εκκλησίες καταστράφηκαν, πόσοι αγρότες αποδεκατίστηκαν! Όμως όλα πέρασαν στο παρασκήνιο και οι άνθρωποι, οδηγούμενοι από την πατριωτική ιδέα, κινητοποιήθηκαν, συνειδητοποιώντας ότι ο εξωτερικός εχθρός αποτελούσε τεράστια, υπαρξιακή απειλή για τη χώρα μας. Και κερδίσαμε, επειδή πραγματικά έγινε η κινητοποίηση ολόκληρου του έθνους”, είπε ο πατριάρχης. 

Ο Μόσχας Κύριλλος είπε ότι οι Ρώσοι πρέπει να εργαστούν για δύο ή τρεις και να είναι ενωμένοι τόσο οικονομικά όσο και πολιτικά. “Τα παιδιά μας, ειδικά εκείνα που πηγαίνουν στην πρώτη γραμμή, χρειάζονται πραγματικά πνευματική υποστήριξη. Και σε αυτή την κατάσταση, δεν μπορούν να υπάρξουν τυπικά λόγια. Πρέπει να είστε σε θέση να πείτε κάτι σε ένα άτομο που θα το ενισχύσει, ακόμα και όταν δίνεται η εντολή “επίθεση!”. Μια εντολή χωρίς την οποία δεν μπορεί να υπάρξει νίκη όταν πρέπει να σηκωθείς και να αντιμετωπίσεις τον θάνατο. Αυτό κάνουν τώρα τα παιδιά μας – βγαίνουν από τα χαρακώματα και αντιμετωπίζουν τον θάνατο”, δήλωσε ο Πατριάρχης Μόσχας, προσθέτοντας ότι οι Ρώσοι πρέπει να στηρίξουν τον στρατό με ό,τι μπορούν, τόσο πνευματικά όσο και οικονομικά. 

Ούτε λέξη για τους νεκρούς του πολέμου. Ούτε λέξη για τα θύματα, για τους πρόσφυγες. Αντιθέτως, ετοιμοπόλεμοι όταν δίνεται η εντολή “επίθεση”! 

Για τον Μόσχας Κύριλλο το απαραίτητο είναι να κινητοποιηθούν οι ενορίτες για να συγκεντρώσουν πράγματα και τρόφιμα για τους ρώσους μαχητές. “Αναζητήστε ευκαιρίες, συγκεντρώστε χρήματα, στείλτε δέματα, αν είναι δυνατόν, πηγαίνετε εσείς οι ίδιοι, στηρίξτε τον στρατό. Ξέρω ότι ήδη γίνονται πολλά, αλλά νομίζω ότι δεν είναι αρκετά, και τα μέσα ενημέρωσης σπάνια μιλούν για τη βοήθεια της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας προς εκείνους που βρίσκονται στο Ντονέτσκ, στο Λουχάνσκ, στην πρώτη γραμμή”, δήλωσε ο πατριάρχης. 

Όπως είχε ήδη αναφέρει το OBOZREVATEL, ο Μόσχας Κύριλλος δήλωσε ότι η ήττα της Ρωσίας θα σήμαινε το τέλος του κόσμου. Προσπάθησε επίσης να τρομάξει με συνέπειες που υποτίθεται ότι θα επηρεάζουν όλη την ανθρωπότητα.

Το τραγικό είναι ότι κυκλοφορούν πολεμικά βίντεο από τους ρώσους, με μπόλικη "ορθόδοξη πνευματικότητα", που αναπαράγουν ρώσοι ιεράρχες, όπως ο καθηρημένος πρ. Κλιν Λεωνίδας. 

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΖΙΑΣ ΣΤΑ ΠΟΛΩΝΙΚΑ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ "ΕΞΑΓΓΕΛΟ"

Η ποίηση του Γιώργου Κοζία "ανθεί και φέρει κι άλλο".

Πρόσφατα δημοσιεύθηκαν ποιήματά του μεταφρασμένα στα πολωνικά ενώ εξαιρετικές κριτικές γράφονται για την τελευταία ποιητική συλλογή του "Εξάγγελος". 

Παραθέτουμε εδώ τα ποιήματά του στα πολωνικά και αποσπάσματα από κριτικές για τον "Εξάγγελο". 

Nawiązanie do pułkownika Kurza

Giorgos Kozias

Nawiązanie do pułkownika Kurza

Najodleglejszy w głębi postój ciała
balast, tragarze
tłum z cierniowymi koronami
łomot bębna co obwieszcza

Ziemia Kanaan
Ziemia Małp
Ziemia Osadników
Ziemia Nikogo

Zgroza wyszła na zewnątrz i nas szuka
A my w obcym świecie
kuglarze
ze martwymi kwiatami w klapach
w tanich kapeluszach Przeznaczenia
by odegrać Apokalipsę Jana

Ach, pułkowniku
kto nas uratuje?
Mija gniew Boży
z nożem rzeźnickim
mija i kasta handlarzy
macicę perłową i kość słoniową dla Hadesu zbiera.

Jasnowidzący

Giorgos Kozias

Jasnowidzący

Gdy dnia pewnego w ogrodzie Troi
słońce zanika, gwiazd, księżyca lśnienie
niknie, duch odchodzi
upada i ciało
a my nowych miłości pożądamy
podczas gdy ciało Hektora martwe się wyłania

Gdy pewnego dnia
dziś jutrem się nie staje
Koń trojański
cię obwarowuje, drewniany czyni cię starym

I podobne do losu, który cię tak ciągnie
wokół twoich lat
zburzone mury

-innej już Troi nie zobaczysz
innego królewskiego ciała już nie utulisz –

Nowa szlachetna krew przechodzi, obca i jasnowidząca.

Pan nie ratuje tych, którzy spadają

Giorgos Kozias

Pan nie ratuje tych, którzy spadają

Krawczyk z Ulm próbował swoich skrzydeł
lecz wiatr na Dunajem nie porwał go daleko

W Ulm, na placu przed ratuszem
krawczyk próbuje swoich skrzydeł
i spada na ciało martwego żołnierza
co wraca do ojczyzny

Do Ulm doleciała kula
to moja kula, czy twoja kula?
W Ulm feldmarszałek Śmierć
wrzeszczy do rzeźników:
-Zawrzyjcie pokój, idioci!

W Ulm Upadek jest naszym towarzyszem
Samoobłuda oblubienicą
O żałobne niebo, w Ulm
Pan nie ratuje tych, którzy spadają.

Giorgos Kozias

Γιώργος Κοζίας – Giorgos Kozias urodził się w Patras w 1958 roku.

Studiował bibliotekoznawstwo i kulturę europejską. Debiutował w 1983 na łamach czasopism literackich (“Το Δέντρο” i “Ευθύνη”). Jego wiersze były tłumaczone na język angielski, francuski, hiszpański, niemiecki i arabski a twórczość prezentowana na licznych festiwalach poetyckich (Athens Concert Hall “Poetry and Music” January 2009, Patras International Festival “Let the bugs not devour us” 2013, Thessalian Poetry Festival 2018, Patras World Poetry Festival 2022). Cykl wierszy z tomu „Świat bez podróżników” oprawił muzyką Thanos Mikroutsikos.

Jest autorem siedmiu tomów poetyckich:

Ζωολογικός κήπος – Ogród zoologiczny, (Στιγμή, 1989),

Ο μάρτυρας που δεν υπήρξε – Świadek, który nie istniał (Στιγμή, 1995),

Πεδίον ρίψεων – Pole rzutów (Στιγμή, 2001),

Κόσμος χωρίς ταξιδιώτες – Świat bez podróżników (Στιγμή, 2007),

41ος Παράλληλος – Równoleżnik 41, (Στιγμή, 2012),

Πολεμώντας υπό σκιάν… Ελεγεία και σάτιρες – Wojna w cieniu… Elegia i satyry, (Περισπωμένη, 2017), Εξάγγελος – Posłaniec, (Περισπωμένη, 2021)

ΕΓΡΑΨΑΝ ΓΙΑ ΤΟΝ "ΕΞΑΓΓΕΛΟ":

{…}ένα βιβλίο το οποίο συνιστά, πέραν πάσης αμφιβολίας, την ωριμότερη και την ευτυχέστερη δουλειά του Κοζία{…}

~ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, περιοδικό ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ τεύχος 124

Ο Κοζίας γράφει με μια προοπτική, αυτή της αλλαγής και της απαλλαγής του κόσμου από όλα όσα τον στοιχειώνουν και καθιστούν την ανθρώπινη ύπαρξη έρμαιο των ίδιων της των επιλογών.

~ΕΥΣΤΑΘΙΑ ΔΗΜΟΥ, περιοδικό «ΤΟ ΚΟΡΑΛΛΙ» τεύχος 31/32

Η ποίηση του Γιώργου Κοζία ηχεί ως παιάνας συναισθηματικής εφόρμησης, έχει κάτι το αφυπνιστικό, το επαναστατικό{…}

~ΝΙΚΟΛΕΤΤΑ – ΚΑΤΣΙΔΗΜΑ ΛΑΓΙΟΥ, περιοδικό ΠΕΡΙ ΟΥ

{…}Ο Γιώργος Κοζίας στο σύνολο του έργου του και ειδικά στη συγκεκριμένη συλλογή μάχεται το ανυποψίαστο και όσους «δεν γνώριζαν»{…}

~ΜΙΝΑ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΥ, περιοδικό ΦΡΕΑΡ

{…}Η ποίηση του Κοζία είναι μια ποιητική σπουδή στο ανθρώπινο δράμα, ιδωμένο στις δυο κορυφώσεις του, την ιστορική-κοινωνική και την υπαρξιακή-μεταφυσική. {...} είναι αληθινή ποίηση, δίχως εκπτώσεις, συμβιβασμούς και αλαζονείες{…}

~ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΑΤΖΗΜΩΥΣΙΑΔΗΣ, περιοδικό Fractal

{…}Ο Κοζίας οικοδομεί το δικό του ξεχωριστό ύφος {...} με βλέμμα κριτικό απέναντι στις δυνάμεις του εκφασισμού της κοινωνίας{…}

~ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΟΡΔΑΣ, περιοδικό "Νέα Ευθύνη" τεύχος 52-53

{…{έβδομη ποιητική συλλογή του Γιώργου Κοζία …μια από τις πιο ολοκληρωμένες πρόσφατες ποιητικές καταθέσεις.

~ ΔΙΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ, περιοδικό Οδός Πανός τεύχος 192

{…}ο Γιώργος Κοζίας καταφέρνει με ποιητική μαεστρία να δείξει τη ματαιότητα των ανθρώπινων έργων, όταν αυτά έρχονται αντιμέτωπα με την ανυπέρβλητη εξουσία του θανάτου{…}

~ΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΟΓΙΑΝΝΗΣ, περιοδικό «Αναγνώστης»

{…}ο Γιώργος Κοζίας με την έβδομη του ποιητική συλλογή Εξάγγελος εμφανίζεται ώριμος και κατασταλαγμένος…Στοχαστικός, προκλητικός και εκφραστικά τολμηρός, δραματοποιεί τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, δημιουργώντας έτσι μιαν επιφανειακά ειρωνική, κατά βάθος, όμως τραγική περσόνα{….}

~ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ, culturebook.gr

Δείτε τις αναρτήσεις της Ιδιωτικής Οδού για τον Γιώργο Κοζία ΕΔΩ. 

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΤΗΣ ATHENS VOICE ΣΤΟΝ "ΜΟΥΣΙΚΟ ΘΗΣΑΥΡΟ ΤΗΣ ΚΩ" ΤΟΥ ΜΑΝΟΛΗ ΧΑΤΖΗΓΙΑΚΟΥΜΗ

Με αφορμή την σπουδαία έκδοση του Μανόλη Κ. Χατζηγιακουμή "Μουσικός Θησαυρός της Κω", που από καιρό έχουμε παρουσιάσει, έγινε στην Athens Voice ένα πολύ ενδιαφέρον αφιέρωμα από την Αγγελική Μπιρμπίλη. 

Στο αφιέρωμα για πρώτη φορά ο Χατζηγιακουμής καταθέτει μερικά, άκρως διαφωτιστικά, αυτοβιογραφικά στοιχεία. Τα παραθέτουμε στη συνέχεια. 

"Ο μουσικός κόσμος που καταγράφεται στον «Μουσικό Θησαυρό της Κω - Αρχειακές Ηχογραφήσεις 1964-1968», με τους 12 συνοδευτικούς ψηφιακούς δίσκους (CD), είναι αυτός μες στον οποίο γεννήθηκα και μεγάλωσα. Με περιστατικά που χρωματίζουν έντονα μιαν ειδική και ασυνήθιστα ακατάλυτη σχέση. 

Ένα πρώτο, ιδιαίτερα αξιοπερίεργο, είναι αυτό που έλεγε συχνά η μητέρα μου (και που δεν ήταν καθόλου φαντασιόπληκτη), ότι πρώτα τραγούδησα, μόλις 6 μηνών, και έπειτα μίλησα (8 μηνών τα έλεγα όλα «φαρσί», όπως και πάλι έλεγε). Ήταν ένα αγαπημένο τραγούδι του πατέρα μου, «Όλες οι παπαρούνες ανθίζουν το πρωί / μα μένα η δική μου ανθίζει από βραδύς», που το έμαθα και το τραγουδούσα και εγώ (και που εξακολουθεί μέχρι σήμερα να μένει ανεξίτηλο στη μνήμη μου). 

Το δεύτερο φαντάζει εξίσου απίθανο, είναι όμως και αυτό πέρα για πέρα αληθινό. Υπήρχε ανάμεσα στις εργάτριες («αργατίνες») του πατέρα μου στα καπνά μια νέα σε ηλικία, με τα μαλλιά όλα μια πλεξούδα πίσω που έφτανε ως το γοφό της, ένα πραγματικό αηδόνι, που τραγουδούσε συνέχεια μες στο χωράφι όταν «κιρδίζανε» (έκοβαν τα ώριμα φύλλα του καπνού). Ήμουν 6-7 χρονών κι εγώ δεν την άφηνα από κοντά. Την άκουγα γοητευμένος παίζοντας πίσω της δεξιά κι αριστερά τη μακριά πλεξούδα. Ώσπου μια μέρα με πήρε χαμπάρι ο πατέρας μου που της είπε: «Εσύ από σήμερα δεν θα δουλεύεις στα καπνά. Η δουλειά σου είναι να του τραγουδάς. Παρ’ τονε». Και έτσι εκείνο το καλοκαίρι σε όλα γύρω τα δρομάκια στο εξοχικό πέτρινο σπίτι μας μου τραγουδούσε και με έπαιζε. Κι εγώ την άκουγα υπνωτισμένος. Ήταν ο δικός μου Μότσαρτ, αν αναλογισθεί κανείς ότι άκουσα για πρώτη φορά κλασική μουσική (και ραδιόφωνο) στα 18 μου χρόνια ως πρωτοετής φοιτητής. Αυτόν τον μουσικό κόσμο το ’φερε η συγκυρία να καταγράψω πριν να σβηστεί και να χαθεί οριστικά. 

Το τρίτο είναι περιστατικό που συνέβηκε κατά την ηχογράφηση. Ήμασταν στην Κέφαλο, το πιο απομακρυσμένο και απομονωμένο δυτικό χωριό της Κω, Ιούνιος μήνας. Ο Κεφαλιανός οδηγός μου με είχε πάει σε μια κάπως ηλικιωμένη γυναίκα που, όπως ο ίδιος υποστήριζε, ήξερε πολλά. Έξω σε μια αυλή, με το μαγνητόφωνο στο χέρι, κάτι αξιοπερίεργο για τότε, με πολλά παιδιά τριγύρω καθισμένα δίπλα μου στην «κουμούλα» (χαμηλό τοιχίο στον περίγυρο της αυλής), και απέναντι η γυναίκα καθισμένη πλάι στην πόρτα στο πέτρινο πεζούλι του σπιτιού. Και η οποία αρνιόταν πεισματικά να πει ο,τιδήποτε, επαναλαμβάνοντας συνέχεια τη φράση «Ένε ξέρω, το παιϊ μου» (δεν ξέρω, το παιδί μου)! Ώσπου κάποια στιγμή ο συνοδός μου είχε την έμπνευση να της πει: «Ξέρεις ποιος είναι φτουάς;» (ξέρεις ποιος είναι αυτός εδώ; εγώ δηλαδή). «Ε, πού να ξέρω» - «Ε, εν’ ειν’ μαθές ο γιος του Κώτσου του Μαλολάκη;» Και ξαφνικά σηκώνεται, έρχεται κοντά μου και σχεδόν δακρυσμένη με ακουμπά στους ώμους και μου λέει: «Το Μαλολάκι είσαι το παιϊ μου;» - «Το Μανολάκι» - «Ε, έλα να σου πω αυτά που σού λεα μικρός» (αυτά που σου έλεγα όταν ήσουν μικρός). Την είχαμε στο σπίτι που συχνά μου τραγουδούσε και με χόρευε. Φέρνω στο νου μου, ακόμη και τώρα, μνήμες έξω στην αυλή κάτω από ένα ασημένιο ολόγιομο φεγγάρι να μου τραγουδά και να με χορεύει στα 3-4 χρόνια μου. Μνήμες ζωντανές, ανεξίτηλες. Που το ‘φερε η συγκυρία να καταγράψω, ως ανταμοιβή εδώ της παιδικής αξέχαστης νταντάς μου". 

Παραθέτουμε στη συνέχεια ολόκληρο το σχετικό αφιέρωμα. 

Η ΠΡΟΕΛΑΣΗ ΤΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Έχουμε επανειλημμένως επισημάνει ότι η βάναυση εισβολή του Πατριαρχείου Μόσχας στην κανονική δικαιοδοσία του Δευτερόθρονου Πατριαρχείου της Ορθοδοξίας, του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας, δεν μπορεί να αναχαιτιστεί, έστω και κατ’ ελάχιστον, όσο οι Ορθόδοξες Εκκλησίες σιωπούν και δεν καταδικάζουν το γεγονός, με εξαίρεση το Οικουμενικό Πατριαρχείο. 

Το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας, με Συνοδική απόφαση, διέκοψε το μνημόσυνο του Μόσχας Κυρίλλου (κάτι που εκείνος έκανε πρώτος πριν τρία χρόνια) και καθήρεσε τον λεγόμενο «Πατριαρχικό Έξαρχο Αφρικής» πρ. μητροπολίτη Κλιν Λεωνίδα. Μέχρι στιγμής καμία Ορθόδοξη Εκκλησία δεν τοποθετήθηκε ανοιχτά για την κατάσταση που διαμορφώνεται στην Αφρική εδώ και ένα χρόνο. 

Έτσι, οι ρώσοι προελαύνουν ακάθεκτοι και μας ενημερώνουν για τα άθλα τους μέσω του διαδικτύου. Η νέα κατάκτησή τους αφορά στην Τανζανία. 

Έγραψαν στην σχετική ιστοσελίδα τους: 

«Την 19η Ιανουαρίου 2023 το Πατριαρχικό Εξαρχάτο της Αφρικής υφίσταται πλέον και από την νομική άποψη στην Τανζανία. Είναι η πέμπτη κατά σειρά χώρα στην Αφρικανική ήπειρο, όπου το Εξαρχάτο έλαβε κρατικό πιστοποιητικό εγγραφής. Πέρυσι έχουν γίνει εγγραφές και λήφθηκαν πιστοποιητικά στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, στην Ζάμπια, στην Ουγκάντα και στη Νιγηρία». 

Είναι προφανές ότι οι ρώσοι προσπαθούν, σταδιακά και μεθοδικά, να αλώσουν ολόκληρη την Αφρικανική ήπειρο. Δεν έχουν τον παραμικρό δισταγμό, όπως άλλωστε και ο αρχηγός τους Βλ. Πούτιν όταν ανελέητα βομβαρδίζει την Ουκρανία. 

Επειδή όμως οι ρώσοι αυτή τη στιγμή γράφουν την δική τους «μαύρη» ιστορία στην Αφρική, τίθεται το ερώτημα: Ποιος καταγράφει αυτή την εισβολή, εκτός από αυτούς; Δηλαδή αυτοί μας παρουσιάζουν την δική τους εκδοχή, αλλά ποιος αποτυπώνει την πραγματικότητα στην Αφρική μετά την ρωσική εισβολή; Το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας δεν μπορεί να κάνει αυτή τη δουλειά, η οποία πρέπει να είναι υπόθεση όσων ασχολούνται – σε επιστημονικό επίπεδο – με την ιεραποστολική στην Αφρική. Μια τέτοια καταγραφή δεν θα ήταν απλώς ενημερωτική, αλλά διαφωτιστική για τη νέα εκκλησιολογική πραγματικότητα που αποτυπώνεται πλέον στην Αφρική και επηρεάζει σαφώς την όλη Ορθόδοξη ιεραποστολή. Φαίνεται, όμως, πως αυτοί περί άλλα τυρβάζονται. 

"ΛΟΙΜΟΚΑΘΑΡΤΗΡΙΟ" ΚΑΙ "ΘΗΡΙΟΔΑΜΑΣΤΗΡΙΟ" ΤΟΥ π. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ

Δύο νέες κυκλοφορίες του ποιητή π. Παναγιώτη Καποδίστρια, αγαπημένου της Ιδιωτικής Οδού. 

Δύο μικρά, μα ...θαυματουργά, πονήματα, που αποτελούν ενδεικτικά δείγματα κάλαμου γραμματέως οξυγράφου. 

Το "Λοιμοκαθαρτήριο", 56 σελίδων, περιλαμβάνει 1+40 μικρά ημερολογιακά ποιήματα, γραμμένα κατά την καραντίνα εκ της Πανδημίας, το 2020. 

Το "Θηριοδαμαστήριο", 48 σελίδων, περιλαμβάνει 16 μικρά διηγήματα (τα λεγόμενα "νανοδιηγήματα", λόγω της πολύ μικρής έκτασής τους), γραμμένα προ δεκαετίας και πρωτοδημοσιευμένα στο ηλεκτρονικό περιοδικό του ποιητή "Στον ίσκιο του Ήσκιου". 

Στα εξώφυλλα μπήκαν δυο καλαίσθητες ξυλογραφίες της αλησμόνητης φίλης χαράκτριας Άριας Κομιανού, τα οποία η ίδια είχε δωρίσει στον συγγραφέα. 

Και τα δυο βιβλία εντάχτηκαν στη σειρά εκδόσεων του Μορφωτικού Κέντρου Λόγου και Τέχνης "Αληθώς", το οποίο προσφέρει εδώ και αρκετά χρόνια στον πολιτισμό και την Εκκλησία, ουσιαστικά και άκρως ποιοτικά. 

Ο π. Π. Καποδίστριας μίλησε στο ΠΡΙΣΜΑ 90,2 για τα δύο νέα βιβλία του, των οποίων η συγγραφή ήταν το αντίδοτο στην πανδημία, και παραθέτουμε στη συνέχεια την ραδιοφωνική συνέντευξη: 

«Το πρώτο μου βιβλίο με τίτλο «Λοιμοκαθαρτήριο» περικλείει 1+40 ποιήματα: Το πρώτο αφορά τον λοιμό των Αθηνών (430-426 π.Χ.) και εστιάζει στην Μύρτιδα, την ανακατασκευασμένη στις μέρες μας μορφή ενός 11χρονου κοριτσιού που πέθανε στον Λοιμό εκείνο και το κρανίο της βρέθηκε στον ομαδικό τάφο του Κεραμεικού, κατά τις εργασίες κατασκευής του μετρό Αθηνών. Τα άλλα 40 ποιήματα, όλα δεκάστιχα, με τον τρόπο του διπλού ιαπωνικού tanka αποτελούν τον καθημερινό ποιητικό σχολιασμό του γράψαντος καθ’ όλες εκείνες τις αποφράδες ημέρες της Καραντίνας για την αποφυγή του νέου Λοιμού εκ του Κορονοϊού. 

Το δεύτερο βιβλίο με τίτλο «Θηριοδαμαστήριο» περικλείει 16 μικρά διηγήματα, τα οποία -εξαιτίας του μεγέθους τους- έχουν επικρατήσει να ονομάζονται “νανοδιηγήματα”, γραμμένα από τον Μάρτιο του 2008 έως τον Φεβρουάριο του 2014. 

Για μένα η συγγραφή βιβλίων ήταν το αντίδοτό μου στην πανδημία και αντιμετώπισα με αυτόν τον τρόπο την απομόνωση και το κλίμα φόβου που επικρατούσε τότε.

Δεν θα κάνω βιβλιοπαρουσίαση και εναντιώνομαι κάθε φορά σε μια τέτοια διαδικασία. Ούτε κάνω βιβλιοπαρουσιάσεις, αλλά ποτέ δεν έχω συμμετάσχει σε αυτές. Από τη στιγμή που γράφεις ένα βιβλίο και αυτό εκδίδεται η πορεία του είναι δεδομένη και δεν απαιτείται να κάνεις κάτι παραπάνω. Είναι όπως όταν γεννιέται ένα παιδί, το οποίο ανήκει στον  κόσμο…».

Η Δρ Ανθούλα Δανιήλ, σε παρουσίαση του βιβλίου "Θηριοδαμαστήριο", στο περί ου, γράφει, μεταξύ άλλων, τα εξής διαφωτιστικά:

"Ο μικρός αλλά πολύ σημαντικός για το περιεχόμενό του τόμος με τον τίτλο “Θηριοδαμαστήριο” περιλαμβάνει δεκαέξι κείμενα, όλα αντλημένα θεματικά από το κοινωνικό περιβάλλον και με την ευαισθησία του ανθρώπου που εξαντλεί όλα τα μέσα που διαθέτει η φωνή του, το κήρυγμά του, η γραφή του για να περιγράψει και στηλιτεύσει το κακό. 

...Όμως, όσο και αν το κοινωνικό περιεχόμενο των διηγημάτων κερδίζει την πρώτη εντύπωση, την πρώτη επίσης κερδίζει και ο τρόπος της γραφής. Γιατί ο Καποδίστριας είναι ποιητής ακόμα και στον πεζό του λόγο, μπορεί να περιγράψει τον κόπο και τον μόχθο που απαιτεί η καθημερινή δουλειά, να φανερώσει τη γη που είναι παράδεισος, όπως την προόρισε ο Δημιουργός της, αλλά οι άνθρωποι τη βεβήλωσαν, να κοιτάξει βαθιά μέσα στα προβλήματα. 

Τα δυστυχισμένα πρόσωπα στήνονται μέσα στα διηγήματα σαν τα μοντέλα των μεγάλων ζωγράφων με όλες τις ρυτίδες στο μέτωπο, τους ρόζους στα χέρια, τον κόπο στο σώμα, τον πόνο στην ψυχή, τη στρέβλωση στο μυαλό. Κάθε διήγημα θα μπορούσε να γίνει μια μικρή κινηματογραφική ιστορία. Ο ποιητής-συγγραφέας έχει σκηνοθετήσει ήδη το πλάνο και έχει επιμεληθεί και τις λεπτομέρειες ολοκληρώνοντας με μικρές λεπτές πινελιές το έργο, με κάρβουνο, με μελάνι, με της ψυχής το αίμα, διαπιστώνοντας πάλι και πάλι εκείνο το παπαδιαμαντικό “λες κι είχαν ποτέ τελειωμό τα πάθια κι οι καημοί του κόσμου” ή με τα λόγια τα δικά του «Ο κόσμος μας είναι décadent, με ρόμπα και κορδέλες…».

ΠΕΘΑΝΕ Ο ΜΟΥΣΙΚΟΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΜΑΡΚΟΣ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ

Πέθανε ο γνωστός και σημαντικός μουσικολόγος και δάσκαλος Μάρκος Φ. Δραγούμης. 

Γεννήθηκε το 1934 στην Αθήνα. Σπούδασε πιάνο, ανώτερα θεωρητικά με τον συνθέτη Ι. Α. Παπαϊωάννου, βυζαντινή μουσική με τον Ι. Μαργαζιώτη και παρακολούθησε για δύο χρόνια τη Σχολή Παραδοσιακής Μουσικής του Σίμωνα Καρά (1958-60). Μετά το τέλος των σπουδών του στην Αθήνα το 1962, πήγε με υποτροφία του Βρετανικού Συμβουλίου στην Αγγλία, όπου παρακολούθησε, σε μεταπτυχιακό επίπεδο, μαθήματα μουσικολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, με επιβλέποντα καθηγητή τον Egon Wellesz. 

Επιστρέφοντας το 1964 από την Αγγλία διορίστηκε καθηγητής μουσικής και υπεύθυνος του μουσικού τμήματος του Γυμνασίου-Λυκείου του Κολλεγίου Αθηνών, θέση από την οποία απεχώρησε το 1988. Από το 1970 έως το 2003 δίδαξε Γενική Ιστορία της Μουσικής στο Ωδείο Αθηνών και από το 1975 και για πολλά χρόνια ήταν υπεύθυνος του Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, που ίδρυσε η Μέλπω Μερλιέ το 1930. 

Έχει στο ενεργητικό του πολλές δημοσιεύσεις μουσικολογικού περιεχομένου (βιβλία, δίσκοι, άρθρα), έλαβε μέρος σε διεθνή μουσικολογικά συνέδρια –δίνοντας διαλέξεις σε Ελλάδα και εξωτερικό– και ήταν μέλος της Διεθνούς Μουσικολογικής Εταιρείας. Για την προσφορά του στη μουσική ζωή του τόπου, βραβεύτηκε το 1991 από την Ακαδημία Αθηνών και το 2008 αναγορεύθηκε επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Με τον αείμνηστο Λυκούργο Αγγελόπουλο επιμελούνταν για αρκετά χρόνια την εκπομπή «Από την Ορθόδοξη και Ανατολική μουσική παράδοση», στο Πρώτο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας.

Από τα πολλά πονήματά του αναφέρουμε ενδεικτικά τα εξής: 

- Ογδόντα πέντε δημοτικές μελωδίες από τα κατάλοιπα του Νικολάου Φαρδύ (Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, 1991) 

- Δημοτικές μελωδίες από τα χειρόγραφα του Νικολάου Φαρδύ (Φίλοι Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου Μέλπως Μερλιέ, 2008) 

- Η μουσική παράδοση της ζακυνθινής εκκλησίας (Οι Φίλοι του Μουσείου Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων, 2000) 

- Η παραδοσιακή μας μουσική - Δάσκαλοι, ερευνητές, δημιουργοί: Συλλογή άρθρων (Φίλοι Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου Μέλπως Μερλιέ, 2003) 

- Η παραδοσιακή μας μουσική - Οι μεταγραφές της Μεγάλης Δοξολογίας του Μελχισεδέκ και άλλα κείμενα (Φίλοι Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου Μέλπως Μερλιέ, 2009) 

- Σελίδες από το ημερολόγιο ενός μουσικολόγου- Ματιές στον αιώνα του ρομαντισμού (Γκόνης, 2007)

- Αιγίνης μουσική περιήγησις (Φίλοι Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου Μέλπως Μερλιέ, 2008)

- Προσωπογραφίες (Οδός Πανός, 2020) 

- Συμφωνίες που δεν πρόλαβαν την κιβωτό του Νώε - Από τον Moscheles στον Magnard (Οδός Πανός, 2021). 

Σημειώνεται πως, από την πλευρά του πατέρα του, ο αείμνηστος Μάρκος Φ. Δραγούμης, καταγόταν από την παλιά οικογένεια Δραγούμη και ήταν εγγονός του πρωθυπουργού Στέφανου Δραγούμη και ανιψιός του Ίωνα Δραγούμη. Από την πλευρά της μητέρας του ήταν εγγονός του Ιωάννη Βαλαωρίτη, διοικητή της Εθνικής Τράπεζας και δισέγγονος του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη.

ΤΑ ΠΟΥΡΑ ΤΟΥ ΦΙΝΤΕΛ ΚΑΣΤΡΟ ΣΤΟΝ ΜΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ ΜΕ ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Η Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη» του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής, που από το 1997 διαθέτει και αξιοποιεί το πλήρες αρχείο του μεγάλου Μίκη Θεοδωράκη, το οποίο ο ίδιος ο συνθέτης τής έχει εμπιστευθεί, διοργάνωσε το 2021 μια σπουδαία έκθεση για να τιμήσει τα 96χρονα του. 

Κατά τη διάρκεια της έκθεσης ο Μίκης …απέδρασε (2-9-2021) κι έτσι η έκθεση έγινε και μνημούρι! 

Ήταν μια αναδρομική - ας την πούμε έτσι - που φώτιζε τις πολλές και διαφορετικές πλευρές της μουσικής και πολιτικής παρακαταθήκης του Μ. Θεοδωράκη. Για πρώτη φορά τα πρωτότυπα ντοκουμέντα του αρχείου του, που περιγράφουν έναν αιώνα ιστορίας, πλαισιώνονταν από σπάνιο οπτικοακουστικό υλικό, καταδεικνύοντας έτσι τον όγκο και την ποικιλομορφία της προσωπικότητας και του έργου του μεγάλου Έλληνα. 

Ανάμεσα στα σπάνια εκθέματα κι ένα κουτί πούρα!!! Με …περίεργες υπογραφές… 

Πριν 60 χρόνια, το 1962, ο Μίκης Θεοδωράκης μπήκε στο αεροπλάνο και κατευθύνθηκε στην Αβάνα. Ήταν προσκεκλημένος του Φιντέλ Κάστρο και του Ερνέστο Τσε Γκεβάρα. Οι επαναστάτες μόλις πριν από τρία χρόνια είχαν εκδιώξει από τη χώρα τους το διεφθαρμένο καθεστώς του δικτάτορα Φουλχάνθιο Μπατίστα. Στην Κούβα, Μίκης, Φιντέλ και Τσε ανέπτυξαν αμέσως μια στενή φιλία, καθώς και οι τρεις αντιπροσώπευαν την έννοια του όρου «επανάσταση». 

Ο Μίκης ξαναπήγε στην Κούβα το 1981. Η φιλία του με τον Κάστρο εμπεδώθηκε. Ο Φιντέλ λάτρευε το Canto General που είχε μελοποιήσει ο Έλληνας συνθέτης σε στίχους του Pablo Neruda. Στις συναυλίες στην Κούβα όταν ο «Líder Máximo» άκουγε τον Πέτρο Πανδή να τραγουδάει, έκλαιγε.

   

Το 2000 ο Φιντέλ Κάστρο στέλνει ένα κουτί πούρα στον Μίκη, μέσω της Ελληνικής Πρεσβείας στην Αβάνα, με αφιέρωση. Κατά συγκυρία βρίσκεται εκεί ο τέως Βασιλεύς των Ελλήνων Κωνσταντίνος, ο οποίος γράφει στο κουτί: «Για σου Μίκη» και υπογραφή «Κωνσταντίνος Β.». 

Έτσι, τα πούρα του Μίκη Θεοδωράκη από την Αβάνα, φέρουν δύο ...ετερόκλητες υπογραφές: ενός επαναστάτη και ενός βασιλιά!

Ο "ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ" ΤΟΥ Κ.Π. ΚΑΒΑΦΗ

Χειρόγραφο σχεδίασμα του ποιήματος "Αθανάσιος" 

Κ.Π. ΚΑΒΑΦΗΣ

Ἀθανάσιος 

Μέσα σὲ βάρκα ἐπάνω στὸν μεγάλο Νεῖλο, 

μὲ δυὸ πιστοὺς συντρόφους μοναχούς, 

φυγὰς καὶ ταλαιπωρημένος ὁ Ἀθανάσιος 

-ὁ ἐνάρετος, ὁ ευσεβής, ὁ τὴν ὀρθὴν πίστιν τηρῶν

προσεύχονταν. Τὸν καταδίωκαν οἱ ἐχθροὶ 

καὶ λίγη ἐλπὶς ὑπῆρχε νὰ σωθεῖ. 

Ἦταν ὁ ἄνεμος ἐνάντιος· 

καὶ δύσκολα ἡ σαθρὴ βάρκα τους προχώρει. 

Σὰν ἐτελείωσε τὴν προσευχή, 

ἔστρεψε τὸ θλιμμένο βλέμμα του 

πρὸς τοὺς συντρόφους του –κι ἀπόρησε 

βλέποντας τὸ παράξενο μειδίαμά τους. 

Οἱ μοναχοί, ἐνῶ προσεύχονταν ἐκεῖνος, 

εἶχαν συναισθανθεῖ τί ἐγίνονταν 

στὴν Μεσοποταμία· οἱ μοναχοὶ 

ἐγνώρισαν ποὺ ἐκείνη τὴν στιγμὴ 

τὸ κάθαρμα ὁ Ἰουλιανός εἶχεν ἐκπνεύσει.

Άννα Δοϊρανλή

Από την εργασία: 

ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ: Ο ΚΑΤΑ ΚΑΒΑΦΗN ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ

Θεσσαλονίκη 2016  

Σημ.: Το κείμενο εδώ δημοσιεύεται χωρίς τις παραπομπές. 

Γενικά – Πηγές 

Το ποίημα Ἀθανάσιος είναι γραμμένο τον Απρίλιο του 1920 και ανήκει στα Ατελή του ποιητή. Αναφέρεται στο διπλό γεγονός της δίωξης του Πατριάρχη Αλεξανδρείας Αθανασίου και του θανάτου του Ιουλιανού. Ωστόσο, το κεντρικό πρόσωπο του ποιήματος είναι ο Αθανάσιος, ενώ ο Ιουλιανός βρίσκεται στις παρυφές του θέματος · η αναφορά στο όνομά του ορίζει το χρόνο κατά τον οποίο συνέβη το κεντρικό περιστατικό. 

Η Lavagnini μάς πληροφορεί πως βασική πηγή του ποιήματος είναι η E.L. Butcher, από το βιβλίο της οποίας ο Καβάφης αντιγράφει στις σημειώσεις του μία περικοπή. Παράλληλα, από άλλη σημείωση του ποιητή, που χρονολογείται το Νοέμβριο του 1929, φαίνεται πως ο Καβάφης αναζητά στοιχεία και στην Πατρολογία του Migne. Συνεπώς, όπως ήδη αναφέρθηκε στο Α΄ μέρος της παρούσας εργασίας, η επιβεβαίωση μέσω παλαιότερων πηγών ενός περιστατικού που ο ποιητής εντόπισε σε σύγχρονή του πηγή και η σημείωσή του πως αν δεν βρεθεί αλλού η πληροφορία που διασώζει η Butcher, το ποίημα δεν έχει λόγο ύπαρξης, φανερώνουν την προσπάθειά του για απόλυτη ευθυγράμμιση με την ακριβή καταγραφή των ιστορικών πληροφοριών. Το ατελές του ποιήματος ενισχύει την παραπάνω άποψη, καθώς δεν αποκλείεται το ποίημα να το «απέρριψε» η ιστορική συνείδηση του ίδιου τού δημιουργού.

Για τη δεύτερη στροφή του ποιήματος εκτιμούμε πως πηγή του Καβάφη είναι ο Σωζομενός. Η σημείωση του ποιητή στην οποία αναφέρεται ότι «Στὸν Migne 67 (Σωζομενὸς καὶ Σωκράτης) και 82 (Θεοδώρητος) δὲν ὑπάρχει ἡ παράδοσις τῆς Butcher», πέραν της πληροφορίας αυτής καθ’ εαυτής, (πως δηλαδή στους τόμους αυτούς δεν γίνεται λόγος για τη φυγή του Αθανασίου στο Νείλο), μας επιτρέπει τη βεβαιότητα πως ο ποιητής ανέτρεξε στον τόμο 67. Κι ενώ δεν βρήκε την πληροφορία που αναζητούσε, προφανώς βρήκε την αναφορά του Σωζομενού (PG 67) σχετικά με την πληροφόρηση του Αθανασίου για το θάνατο του Ιουλιανού. 

Στο ποίημα Ἀθανάσιος ορίζονται τα κεντρικά και δευτερεύοντα πρόσωπα, ο τόπος και ο χρόνος. Κεντρικό πρόσωπο είναι ο Αθανάσιος, δευτερεύοντα οι δύο μοναχοί σύντροφοί του, ενώ στο ποίημα γίνεται αναφορά και στον Ιουλιανό. Ο τόπος που εκτυλίσσεται το περιστατικό είναι ο Νείλος, ενώ ο θάνατος του Ιουλιανού συμβαίνει στη Μεσοποταμία. Ως προς το χρόνο, στην πρώτη στροφή, αυτός δίνεται μόνο εμμέσως και ασαφώς, καθώς γίνεται απλώς αναφορά σε κάποια καταδίωξη του  Αθανασίου από τους εχθρούς του, χωρίς όμως να είναι σαφώς προσδιορισμένο για ποια από τις πέντε διώξεις του Αθανασίου γίνεται λόγος. Στη δεύτερη στροφή, όμως, ενώ ο χρόνος δεν κατονομάζεται, είναι εφικτό να προσδιοριστεί επακριβώς, καθώς διευκρινίζεται πως πρόκειται για τη στιγμή του θανάτου του Ιουλιανού, γεγονός που συνέβη στις 26 Ιουνίου του 363. Από αυτό επίσης συμπεραίνουμε πως πρόκειται για την τέταρτη δίωξη του επισκόπου Αθανασίου, η οποία συνέβη επί Ιουλιανού. 

Διερεύνηση: Αθανάσιος και Ιουλιανός – ιστορικό πλαίσιο 

Ο Μέγας Αθανάσιος διετέλεσε Πατριάρχης Αλεξανδρείας από το 328 έως το 373. Από τα 46 περίπου χρόνια που παρέμεινε στον επισκοπικό θρόνο, τα 20 τα έκανε εξόριστος – τόσο κράτησαν οι πέντε συνολικά εξορίες του. Η πρώτη εξορία του επιβλήθηκε επί Κωνσταντίνου, η δεύτερη και η τρίτη επί Κωνσταντίου, η τέταρτη επί Ιουλιανού και η πέμπτη επί Ουάλεντος. 

Το ποίημα, δηλαδή, αναφέρεται στην τέταρτη εξορία του Αθανασίου, αυτή που του επιβλήθηκε επί Ιουλιανού. Θα ερευνήσουμε αρχικά τη σχέση Αθανασίου Ιουλιανού, δεδομένου ότι η δράση του Ιουλιανού φαίνεται αντιφατική, καθώς αφενός εκδίδει διάταγμα με το οποίο ορίζει την επιστροφή των εξόριστων επισκόπων, αφετέρου διατάσσει την εκ νέου εξορία του Αθανασίου. 

Ο θάνατος του προκατόχου του Ιουλιανού, αρειανού αυτοκράτορα Κωνσταντίου, (361), κατά το Vasiliev, δεν συνοδεύτηκε από ειλικρινές πένθος ούτε από την πλευρά των Χριστιανών οπαδών της Νίκαιας ούτε από την πλευρά των ειδωλολατρών. Για τους δεύτερους αυτό γίνεται εύκολα αντιληπτό, καθώς την εξουσία αναλάμβανε ο ειδωλολάτρης Ιουλιανός. Για τους πρώτους, ερμηνεύεται, καθώς, κατά τη γνώμη τους, η απουσία του αρειανού Κωνσταντίου θα σηματοδοτούσε το τέλος των πιέσεων από μέρους του και θα τους άφηνε το περιθώριο να αναπνεύσουν. Ήλπιζαν πως η άνοδος του Ιουλιανού στο θρόνο θα επέτρεπε ελευθερία στις κινήσεις τους, καθώς ο Ιουλιανός ως εθνικός θα ήταν αμερόληπτος απέναντι στις χριστιανικές έριδες. Και πράγματι ο Ιουλιανός αρχικά κήρυξε ανεξιθρησκία. Με διάταγμα επέτρεψε την επιστροφή των εξόριστων επισκόπων και επέστρεψε τις περιουσίες τους. Ο Σωκράτης  εκτιμά ότι οι ενέργειες αυτές ήταν απόρροια της προσπάθειας του Ιουλιανού να κερδίσει την εύνοια των πολιτών, μετά το θάνατο του Κωνσταντίου. Ο Αμμιανός, από την πλευρά του, θεωρεί ότι ο διορατικός Ιουλιανός είχε προβλέψει ότι η θρησκευτική ανοχή θα επέτρεπε την εκδήλωση ερίδων και κατά συνέπεια το διχασμό του πλήθους, ενώ και σύγχρονοι ιστορικοί θεωρούν πως η πρόθεση του Ιουλιανού ήταν «να δημιουργήσει σύγχυση στην εκκλησία». 

Ανεξάρτητα από την πρόθεση του Ιουλιανού, από την έκδοση του σχετικού διατάγματος ευνοήθηκε και ο Αθανάσιος. Αφού επέστρεψε από την εξορία, ανέλαβε και πάλι τα καθήκοντά του, χωρίς ωστόσο να περιμένει την ανάλογη έγκριση. Στα πλαίσια της δράσης του, συγκάλεσε σύνοδο στην Αλεξάνδρεια το 362. Ωστόσο, αντίθετα με ό,τι περίμενε ο Ιουλιανός, ο Αθανάσιος έδειξε συμφιλιωτική διάθεση απέναντι στους Αρειανούς και εχθρική απέναντι στους ειδωλολάτρες. Τότε ήταν που με διαταγή του ο Ιουλιανός όρισε την έξοδό του Αθανασίου από την πόλη, με την αιτιολογία ότι ανέλαβε τον επισκοπικό θρόνο, χωρίς πρότερη βασιλική έγκριση και με την παράλληλη διευκρίνιση ότι η αμνηστία που δόθηκε στους επισκόπους αφορούσε την επάνοδό τους στην πατρίδα τους κι όχι στις εκκλησίες τους.  Σημειωτέον ότι η σκληρή αυτή στάση του Ιουλιανού προέκυψε μετά τη συμπεριφορά των κατοίκων της Αντιόχειας. 

Η νέα αυτή διαταγή που αφορά τον Αθανάσιο μεταβιβάζεται με τον Πυθιόδωρο στην Αλεξάνδρεια, αλλά οι κάτοικοι της πόλης στέλνουν παρακλήσεις στον αυτοκράτορα να επιτραπεί η επιστροφή του Αθανασίου. Ο Ιουλιανός απαντά με επιστολή του προς τους Αλεξανδρείς, στην οποία δηλώνει μεν την εύνοιά τους προς αυτούς αλλά ως προς τον Αθανάσιο σκληραίνει τη στάση του και διατάσσει την εξορία του όχι μόνο από την πόλη αλλά και από το αιγυπτιακό έδαφος. Βλέποντας μάλιστα πως ο έπαρχος της πόλης δεν τηρεί την εντολή του για εκδίωξη του Αθανασίου, ο Ιουλιανός με νέα επιστολή (Ἐκδικίῳ ἐπάρχῳ Αἰγύπτῳ) και σε αυστηρότερο ύφος διατάσσει την εξορία του Αθανασίου πριν τις καλένδες του Δεκεμβρίου. Απειλεί δε με πρόστιμο εκατό λίτρα χρυσού την επαρχία, αν δεν τηρηθεί η εντολή του. Παράλληλα από την επιστολή πληροφορούμαστε ότι μια από τις ενέργειες του Αθανασίου που εξόργισαν τον αυτοκράτορα ήταν ότι προσηλύτιζε επίσημες γυναίκες από την ειδωλολατρία στην Ορθοδοξία. Και η επιστολή προς τον έπαρχο καταλήγει: «Διωκέσθω». 

Ο Αθανάσιος, όμως, ήδη το φθινόπωρο του 362, είχε εγκαταλείψει την Αλεξάνδρεια και κρυβόταν στην έρημο Θηβαΐδα, ενώ τα όργανα του Ιουλιανού τον κατεδίωκαν για να τον σκοτώσουν. Δεν κατάφεραν όμως να τον βρουν. Κι είναι αυτή η καταδίωξη του Αθανασίου, στην οποία αναφέρεται και το ποίημα. 

Το λεκτικό του ποιήματος

Στη συνέχεια, θα εντοπίσουμε τον τρόπο με τον οποίο ο ποιητής παρουσιάζει στο ποίημά του τα δύο πρόσωπα, Αθανάσιο και Ιουλιανό. 

Ξεχωριστής μνείας χρήζει το υπερβατό που χρησιμοποιεί ο ποιητής για τον Αθανάσιο: «ὁ τὴν ὀρθὴν πίστιν τηρῶν», καθώς πράγματι η μεγάλη προσφορά του Αθανασίου αφορά τον αγώνα του για την «ορθή» πίστη μέσω της αντιμετώπισης της αίρεσης του Αρειανισμού και την οριοθέτηση του «ορθού» δόγματος της ομοουσιότητας του Πατρός και του Υιού μέσω του Συμβόλου της Πίστεως. 

Ο ποιητής, όπως προκύπτει από το λεκτικό του ποιήματος, εστιάζει στην συναισθηματική-ανθρώπινη κατάσταση του Μεγάλου Αθανασίου και στη δυσχερή θέση στην οποία βρίσκεται. Ο Αθανάσιος «ὁ ἐνάρετος, ὁ ευσεβής, ὁ τὴν ὀρθὴν πίστιν τηρῶν» παρουσιάζεται καταδιωκόμενος («Τὸν καταδίωκαν»), «φυγὰς καὶ ταλαιπωρημένος», μέσα σε μία «σαθρὴ βάρκα», με άνεμο αντίθετο («ὁ ἄνεμος ἐνάντιος»), να προσεύχεται («προσεύχονταν»), με «θλιμμένο βλέμμα», ενώ «λίγη ἐλπὶς ὑπῆρχε νὰ σωθεῖ». Από την άλλη, ο ποιητής χρησιμοποιεί μόνο μία λέξη και μάλιστα αρνητικά φορτισμένη για τον Ιουλιανό, «τὸ κάθαρμα», και αφιερώνει σ’ αυτόν μόνο ένα στίχο, αυτόν που αναγγέλλει τον θάνατό του. 

Ο θάνατος του Ιουλιανού – Η σωτηρία του Αθανασίου 

Η οικονομία του ποιήματος συνδέει δύο άσχετα μεταξύ τους περιστατικά, τα οποία συμβαίνουν σε διαφορετικούς τόπους, τη σωτηρία του Αθανασίου και το θάνατο του Ιουλιανού. Παράλληλα, η ίδια την πλοκή του ποιήματος αποκαλύπτει τη λανθάνουσα ειρωνεία που υπάρχει στους στίχους του. Αυτό που φαίνεται ότι θα συμβεί είναι αντίθετο από αυτό που τελικά συμβαίνει και αυτή η «ειρωνική» ανατροπή δειλά μόνο υποδηλώνεται μέσα από το «παράξενο μειδίαμα» των συντρόφων του Αθανασίου. Η ασυμφωνία ανάμεσα στο φαίνεσθαι και στο είναι προκύπτει καθώς το φαινομενικό όσον αφορά το μέλλον του Αθανασίου δηλώνεται με το στίχο «καὶ λίγη ἐλπὶς ὑπῆρχε νὰ σωθεῖ», ενώ το πραγματικό δηλώνεται με το στίχο «τὸ κάθαρμα ὁ Ἰουλιανός εἶχεν ἐκπνεύσει». Και έτσι, ενώ ο Αθανάσιος φαίνεται πως δεν έχει ελπίδα σωτηρίας, εν τέλει σώζεται λόγω του θανάτου του Ιουλιανού. 

Επειδή ωστόσο στο ποίημα δεν υπάρχει καμία εκ των προτέρων ένδειξη σωτηρίας του Αθανασίου, αναρωτιέται ο αναγνώστης μήπως η σωτηρία του Αθανασίου «αποδίδεται» στο «ἐνῶ προσεύχονταν ἐκεῖνος». Μια τέτοια θεολογική προσέγγιση των πραγμάτων δεν φαίνεται εκτός των προθέσεων του ποιητή, αν συνεκτιμήσουμε τον τρόπο με τον οποίο γνωστοποιείται στους συντρόφους του Αθανασίου ο θάνατος του Ιουλιανού: «Αποκαλύπτεται» στους μοναχούς μέσω ενόρασης ∙ «εἶχαν συναισθανθεῖ», γράφει ο ποιητής. 

Η «μεταφυσική» αυτή προσέγγιση από την πλευρά του ποιητή ως προς το θέμα της μετάδοσης της είδησης του θανάτου του Ιουλιανού μάς παραπέμπει σε μία ανάλογη «μεταφυσική» αναφορά για το ίδιο θέμα στο Σωζομενό. Ο ιστορικός κάνει λόγο για κάποιο όνειρο που είδε ο εκκλησιαστικός φιλόσοφος της Αλεξάνδρειας Δίδυμος, μέσω του οποίου πληροφορήθηκε το θάνατο του Αθανασίου. Ο Σωζομενός αναφέρει πως ο Δίδυμος, λυπημένος για την κατάσταση της εκκλησίας επί Ιουλιανού, μετά από νηστεία και προσευχή, είδε στον ύπνο του λευκά άλογα να τρέχουν στον αέρα και αναβάτες να λένε: «Ἀγγείλατε Διδύμῳ, σήμερον περὶ τήνδε τὴν ὥραν Ἰουλιανὸν ἀνῃρῆσθαι» ∙ και καταλήγει «καὶ Ἀθανασίῳ τῷ ἐπισκόπῳ τοῦτο μηνυσάτω». Στην πηγή δηλαδή δεν εντοπίζουμε μόνο το «μεταφυσικό» τρόπο μετάδοσης της είδησης του θανάτου του Ιουλιανού, αλλά έχουμε επιπρόσθετα και συγκεκριμένη αναφορά στο πρόσωπο του Αθανασίου, που επίσης με «μεταφυσικό» τρόπο θα πληροφορηθεί το θάνατο του Ιουλιανού

Πρόθεση – Θέση του ποιητή 

Αναρωτιόμαστε όμως ποια η ειδικότερη πρόθεση του ποιητή, δεδομένου ότι επιλέγει να μην αναφερθεί ευθέως στο θάνατο του Ιουλιανού, αλλά να αναφερθεί σ’ αυτόν μέσω ενός ποιήματος αφιερωμένου στον Αθανάσιο. 

Κατ’ αρχάς, ο επίσκοπος Αλεξανδρείας Αθανάσιος, ο Μέγας Αθανάσιος, ήταν εξέχουσα προσωπικότητα με μεγάλη συμβολή στον αγώνα κατά του Αρειανισμού και στη διατύπωση άρθρων του Συμβόλου της Πίστεως. Ως τέτοια προσωπικότητα δύναται να άσκησε γοητεία στον ποιητή. Επιπλέον, τα τρία πρόσωπα, ο Μέγας Αθανάσιος, ο Άρειος και ο ίδιος ο ποιητής σχετίζονται με την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Η συνάφεια των ιστορικών προσώπων και ο ρόλος τους στην ιστορία της γενέτειρας του ποιητή προφανώς δελέασε τον Καβάφη. Από την άλλη, η σχέση του Αθανασίου με τον Ιουλιανό αποτελεί τμήμα της μεταβατικής ιστορικής περιόδου που απασχολεί τον ποιητή. Δεν θα ήταν λοιπόν δυνατό ο ποιητής, ενώ αφιερώνει ένα ολόκληρο κεφάλαιο στις αρχές του Χριστιανισμού, να προσπεράσει το θέμα της δογματικής διαμάχης που τόσο ταλάνιζε τους κόλπους της εκκλησίας. Κυρίως, όμως, θεωρούμε πως είναι η πρόθεση του ποιητή που «εξυπηρετείται» μέσω του προσώπου του Αθανασίου. 

Και εξηγούμε: Στο Ἀθανάσιος ο Καβάφης οδηγεί τον αναγνώστη αβίαστα στο συμπέρασμα πως ο θάνατος του διώκτη οδηγεί στη σωτηρία του θύματος. Και πράγματι, μετά το θάνατο του Ιουλιανού, ο Αθανάσιος και γλύτωσε και «τῆς Ἐκκλησίας τῶν Ἀλεξανδρέων ἐγκρατὴς ἐγένετο». Δίνει λοιπόν ο ποιητής ένα δείγμα των συνεπειών του θανάτου του Ιουλιανού ιδωμένων από την πλευρά των Χριστιανών και κυρίως από την πλευρά ενός προσώπου το οποίο είχε εκδιωχθεί. Με ένα λόγο, ο θάνατος του Ιουλιανού σηματοδοτεί τη σωτηρία των Χριστιανών. Έτσι, ο ποιητής, «χρησιμοποιεί» τον Αθανάσιο, για να φωτίσει το ιστορικό γεγονός του θανάτου του κεντρικού προσώπου της σειράς των «Ιουλιανών» ποιημάτων του, επιλέγει δηλαδή το «δευτερεύον» - ποιητικά - προσώπου, για να φωτίσει το «κύριο».