Ο ΘΩΜΑΣ ΚΟΡΟΒΙΝΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΝΑΓΙΑ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

Tο κείμενο που δημοσιεύουμε στη συνέχεια συνέταξε και εκφώνησε στην αίθουσα εκδηλώσεων του Ζωγραφείου της Πόλης ο φιλόλογος και συγγραφέας Θωμάς Κοροβίνης την 21 Νοεμβρίου του 2011, ημερομηνία κατά την οποία εορτάστηκαν στο Ζωγράφειο τα 209 χρόνια από τα θυρανοίξια του ιερού ναού των Εισοδίων της Θεοτόκου της Κοινότητας Σταυροδρομίου Πέρα και παράλληλα τα 118 χρόνων από την ίδρυση της Σχολής του Ζωγραφείου (Παναγίας).

ΘΩΜΑΣ ΚΟΡΟΒΙΝΗΣ

ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΕ ΣΗΜΑΙΝΟΝΤΕΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΕΣ ΠΟΙΗΤΕΣ

Παναγιώτατε,

Εξοχότατοι,

Αγαπητοί φίλοι και αδελφοί,

Σήμερα Δευτέρα, 21η Νοεμβρίου του σωτηρίου έτους 2011 γιορτάζουμε τα 209 χρόνια από τα θυρανοίξια του ιερού ναού των Εισοδίων της Θεοτόκου της Κοινότητας Σταυροδρομίου Πέρα και των 118 χρόνων από την ίδρυση της Σχολής του Ζωγραφείου. Παράλληλα η ορθόδοξη χριστιανοσύνη γιορτάζει φέτος τα 20 χρόνια της πατριαρχικής διακονίας του Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου, ο οποίος χρημάτισε και μαθητής του Ζωγραφείου. Τύχη αγαθή και ευλογία, και μεγάλη παρηγοριά, είναι όχι μόνο για τους Ορθόδοξους αλλά για όλους τους λαούς του πλανήτη μας το γεγονός ότι στην εποχή μας, μια εποχή απροσμέτρητων δοκιμασιών για την ανθρωπότητα, στον πατριαρχικό θρόνο βρίσκεται ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος, μια δυναμική και εμβληματική προσωπικότητα παγκοσμίου κύρους, με πολυποίκιλη πνευματική και πολιτιστική δράση, με έντονη ανησυχία για τα συμβαίνοντα αλλά και τα μέλλοντα, χωρίς αναχρονιστικές προκαταλήψεις αλλά με λόγο και δράση που δεν περιορίζεται στους συμβατικούς τύπους μα προσπαθεί να επηρεάσει προς την κατεύθυνση της πνευματικής εμβάθυνσης, της προόδου και της δικαιοσύνης για την βελτίωση των όρων της ανθρώπινης ζωής παγκοσμίως.

Η λατρεία της Παναγίας, Πολιούχου της πρώην Βασιλεύουσας, διαρκεί αιώνες, από τους Βυζαντινούς χρόνους μέχρι σήμερα στην Πόλη. Η εκκλησία των Εισοδίων της Θεοτόκου Σταυροδρομίου Πέρα υποβάλλει άκρως κατανυκτική ατμόσφαιρα και βαθιά ενδοσκοπική διάθεση στον επισκέπτη, τον εκκλησιαζόμενο, τον προσκυνητή. Ναός πολύπαθος, είχε 50 χρόνια να συντηρηθεί αλλά μετά την αποκατάστασή του από τις καταστροφές που προκάλεσε η έκρηξη βόμβας στο γειτονικό Βρετανικό Προξενείο το 2003 και την ολοκλήρωση των εργασιών της συντήρησής του, παραδόθηκε σε κατάσταση λαμπρή.

Είναι ο πρώτος ναός της ελληνορθόδοξης κοινότητας που οικοδομήθηκε μόλις άρχιζε ο εκσυγχρονισμός της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Χτίστηκε με φερμάνι του σουλτάνου Σελίμ του Γ΄ τον Ιούνιο του 1804 με αρχιτέκτονα τον Χατζή Κομνηνό, ο οποίος επιμελήθηκε των επισκευαστικών εργασιών του καμένου Παναγίου Τάφου. Σύμφωνα με την παράδοση το κτίσμα ανοικοδομήθηκε κατά την διάρκεια μιας νύχτας με πάνδημη εθελούσια συνδρομή των ενοριτών.

Είναι μία τεράστια πεντάκλιτη βασιλική με μπαρόκ τέμπλο και εικονογράφηση με θεματολογία δανεισμένη από την Παλαιολόγεια περίοδο της Μονής της Χώρας. Το 1867 προστέθηκε μία νέα είσοδος προς την Μεγάλη Οδό του Πέρα, και 6 χρόνια αργότερα, δηλαδή το 1873, δημιουργήθηκε πρόσθετη είσοδος προς την Στοά Χατζόπουλου. Έτσι, σήμερα η προσβασιμότητα προς τον ναό είναι τριπλή.

Τον Φεβρουάριο του 1946 ανακαινίστηκε εσωτερικώς και εξωτερικώς με την επίβλεψη του αρχιτέκτονα Χρήστου Ευθυμιάδη και ταυτόχρονα άρχισε η αποκατάσταση των φθαρμένων εικονογραφιών από τον Κωνσταντινουπολίτη ζωγράφο Χαρίλαο Ξανθόπουλο και τον φημισμένο Ρώσο αγιογράφο Νικόλαο Περώφ. Κατά γενικήν ομολογία ο ναός αυτός είναι ένα από τα πιο πολύτιμα στολίδια της πολιτιστικής κληρονομιάς της Πόλης.

Η Παναγία, η Θεοτόκος, των Ουρανών η Πλατυτέρα, η Παναγιά, η Παναγίτσα, η κυρά-Παναγιά, υπήρξε και είναι ένα διαχρονικό αντικείμενο θερμής και ανυπόκριτης αγάπης και λατρείας από τους Χριστιανούς όλου του κόσμου αλλά ιδιαίτερα από τους Ελληνορθόδοξους.

Αδιάψευστοι μάρτυρες αυτού του θαυμαστού φαινομένου είναι οι ατέλειωτες τοπικές λαϊκές παραδόσεις με τις παραλλαγές τους, η τεράστια αφθονία των εικονογραφικών τύπων, η αφιέρωση του Αγίου Όρους, που λέγεται και "Περιβόλι της Παναγιάς", στην Αγιοσύνη της Προστάτιδός του, η εποποιία της βυζαντινής υμνογραφίας και η απειραριθμία των έμμετρων και πεζών ελληνόγλωσσων κειμένων με κεντρικό θέμα το πρόσωπό της από την πρωτοβυζαντινή περίοδο μέχρι σήμερα.

Έγκυροι ερευνητές υποστηρίζουν ότι τα προσωνύμια της Παναγιάς υπερβαίνουν τις 25.000. Θα απαιτούσε ισόβια ερευνητική αφοσίωση και κυριολεκτικώς ψυχοσωματική αυτοθυσία ο αγώνας για την επισήμανση, την καταμέτρηση, την αξιολόγηση, τον χαρακτηρισμό και τη μελέτη όλων συνολικά των μητροπόλεων, μοναστηρίων, ναών, ναϊδρίων, παρεκκλησίων, ξωκλησιών, αγιασμάτων, εκκλησιαστικών ιδρυμάτων, θρησκευτικών, φιλανθρωπικών και λαογραφικών συνδέσμων, πανηγύρεων, νοσοκομείων, οίκων ευγηρίας, ποικίλων κοινωνικής και πολιτιστικής υφής οργανώσεων,

επαγγελματικών και άλλων, ακόμη και αθλητικών συνδέσμων, οι οποίοι φέρουν στον τίτλο τους το όνομα της Παναγίας. Φαινόμενο που παρατηρείται βέβαια με διαχρονική διάρκεια όχι μόνον στην ευρύτερη περιφέρεια της Πόλης συμπεριλαμβανομένων της Ίμβρου και της Τενέδου, στην ελληνική επικράτεια σύμπασα, αλλά και στην οικουμενική διασπορά της Ρωμιοσύνης. Γιατί η Παναγία λατρεύεται και τιμάται όσο κανείς Άγιος απανταχού της γης, από το ταπεινότερο ελληνικό νησάκι μέχρι την γη του Πυρός, οπουδήποτε κι αν υφίσταται ελληνορθόδοξη παρουσία.

Προσφιλέστατο δε στον λαό είναι το βαφτιστικό Μαρία με τα ομοιογενή βαφτιστικά ονόματα, τα υποκοριστικά του και τα σύνθετά του, όπως Μαρούλα, Μαρίκα, Μαριγώ, Μαριώ, Μαρίκα, Μαριάνθη, Μαριάννα, Μαριαλένη, κ. τ. λ. π αλλά και το Δέσποινα μα και το Παναγιούδα και Παναγούδα μα και το πολύ αγαπητό Παναγιώτης -αλλά και το Μάριος- για τους άντρες.

Στην εποχή μας η Παναγία είναι πηγή ισχυρής κεντρικής έμπνευσης για πολλούς και σημαντικούς σύγχρονους Έλληνες ποιητές, όχι τόσο για εκείνους που αυτοαποκαλούνται "χριστιανοί", αλλά κυρίως για τους δόκιμους ποιητές του περασμένου και του τρέχοντος αιώνος. Στο σημείο αυτό αξίζει να αξιοποιηθεί η παρατήρηση ότι η πρόσληψη της Παναγίας από τους πνευματικούς δημιουργούς, και δη τους ποιητές, δεν συναρτάται αναγκαστικώς από την πίστη, ή, αν θέλετε, από τον βαθμό της πίστης τους, ούτε αντικρούεται υποχρεωτικώς με τα κύρια ιδεολογικά τους πιστεύω. Και μάλιστα έχει επισημανθεί και αξιολογηθεί το φαινόμενο ποιητές μη θρησκευτικής καταγωγής, ενδεχομένως και χωρίς ιδιαίτερη, ίσως και καθόλου πίστη, αριστεροί, στρατευμένοι, που ούτε το κράτος, ούτε η επίσημη εκκλησία στον καιρό τους τούς αποδέχτηκε, να μας έχουν δώσει αριστουργηματικές εμπνεύσεις με θέμα την Παναγία, όπως για παράδειγμα ο Γιάννης Ρίτσος και ιδίως ο Κώστας Βάρναλης, ο οποίος έχει εμπνευστεί το ωραιότερο και σημαντικότερο ίσως ποίημα για την

Παναγία αλλά και για συνολικώς το θείο δράμα, το περίφημο "Οι πόνοι της Παναγιάς". Η εξήγηση είναι μία και μοναδική. Η Παναγία, η μάνα του Χριστού, η Μαρία, δεν εννοείται και δεν βιώνεται μόνον ως ένα πανίερο λατρευτικό πρόσωπο αλλά ως κάτι πολύ οικείο, φιλικό, προσεγγίσιμο για τον μέσο άνθρωπο. Είναι η μάνα που μεγαλώνει ένα παιδί, η μάνα που πονά για τα μαρτύριά του, και η τραγική μάννα που σπαράζει την ώρα του μεγάλου πένθους. Γίνεται λοιπόν μια καθημερινή, συνηθισμένη μάνα της ζωής, χωρίς να χάνει μέσα στην ψυχή την ιερή της υπόσταση. Η οικειοποίηση και η εκλαΐκευση του προσώπου της διόλου δεν σημαίνει ότι ο δημιουργός του πνευματικού πονήματος, και στην περίπτωσή μας του ποιήματος, ασεβεί ή αρνείται ή δεν έχει υπ' όψιν τις ιερές ιδιότητες και τις χάρες της Παναγίας που αποδίδονται συνήθως με πάμπολλα προσωνύμια. Όπως τα της Παρθενίας και Αειπαρθενίας και οι Θεομητρικοί τίτλοι. Από σεβασμό ίσως και άκρα διακριτικότητα αποφεύγει να τα χρησιμοποιεί. Η Αγία Νύμφη είναι ένα κομμάτι απ' τη ζωή μας, η Μεγάλη μητέρα που νιώθουμε ότι μας προστατεύει. Σε καμιά εικόνα απανταχού της οικουμένης δεν έχουν χυθεί τόσο αυθεντικά, ατέλειωτα δάκρυα από μάτια θνητών, όσο μπροστά στις εικόνες της Παναγίας. Στον παραμικρό φόβο, απειλή, κίνδυνο, σε μια μεγάλη λαχτάρα, θεομηνία, συμφορά, τα ανθρώπινα χείλη την επικαλούνται αυτομάτως σαν το προσφιλέστερο ιερό αλλά όχι μακρινό, μα δικό τους, οικείο, κοντινό τους πρόσωπο, σαν δική τους, δική μας, μάνα, για να μεσολαβήσει ή να αποτρέψει την φορά των γεγονότων. Τότε, "Παναγιά μου, βόηθα", "Η Παναγία να βάλει το χέρι της", λέμε. Μέχρι και παρακλήσεις και προσευχές μυστικές και απόκρυφες, εξομολογήσεις από τα μύχια της ψυχής, κάποτε τολμηρού, ανομολόγητου περιεχομένου, που δεν θα μπορούσαν να κατευθυνθούν σε άλλο φυσικό ή ιερό πρόσωπο, στο πρόσωπο της Παναγίας απευθύνονται με άνεση και τόλμη, σα να έχει η Μεγαλόχαρη την δύναμη να λύνει τους κόμπους της ψυχής του προσευχόμενου.

Ένας μεγάλος ποιητής, ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΒΑΛΑΩΡΊΤΗΣ, εκπροσωπεί πολύ παραστατικά αυτή την αίσθηση στο ποίημά του "Η ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗ", όπου μια τελείως απελπισμένη, φτωχή μάνα προσφεύγει στην εικόνα της Παναγίας Φανερωμένης εκλιπαρώντας για την σωτηρία του παιδιού της.

Κυρά Φανερωμένη μου, παρηγοριά του κόσμου, βόηθα με την πανόρφανη! Τ' άγιο σου χέρι δος μου για ν' ανεβώ στο βράχο σου! Δεν ήλθες ψες το βράδυ ωσάν αχτίδ' ανέλπιστη στο μαύρο μου τον Άδη, κι εσφόγγισες το δάκρυ μου και μούπες συ, Κυρά μου, να πάρω το παιδάκι μου στην έρημη αγκαλιά μου και να το φέρω να το ιδείς;...Παρθένε, βοήθησέ με... Τα γόνατά μου εδείλιασαν...κατέβα, πρόφθασέ με... 

Κάποιοι ποιητές μας συνέθεσαν μεγάλης έκτασης ποιητικές συνθέσεις, όπως το ποιητικό βιβλίο "Ταπεινός αίνος προς την Παρθένο Μαρία", ένα ποίημα-ποταμός, που εμπνεύστηκε ο πολυβραβευμένος Θεσσαλονικιός ποιητής ΤΑΚΗΣ ΒΑΡΒΙΤΣΙΩΤΗΣ:

Αχτίδα εσύ του ρυακιού

Σύσκιο πασίχαρο κρινάκι

Ζεστό φτερό περιστεριού

Στο πέτρινό μας το σπιτάκι.

Ω Παναγίτσα ηλιόκαλη δική μας

Παρηγοριά μας και καταφυγή μας.

Ένας από τους πλέον διάσημους, ουσιαστικούς και προφητικούς ποιητές του καιρού μας, με διεθνή φήμη, βραβείο Νόμπελ, σημαντικός για όλο τον κόσμο και μεταφρασμένος σχεδόν σε όλες τις γλώσσες, ο μέγιστος λυρικός μας ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ αγάπα να αναφέρεται συνεχώς και να επανέρχεται αφειδώς σε όλες τις ποιητικές συλλογές του στο μοτίβο της Μαρίας και της Παντάνασσας. Συνδέοντας την Παναγιά με τα πεπρωμένα της Ρωμιοσύνης προσδοκά πάντοτε στην βοήθεια Της για την βελτίωση της ζωής και την πνευματική ανάταση του ελληνικού σύμπαντος.

Στην συλλογή του "Ήλιος ο πρώτος", ανάμέσα σε σύμβολα που ενισχύουν την παντοκρατορία της ελλαδοκεντρικής αιγαιακής ιδεολογίας του η Παναγία δεσπόζει ως παρουσία με ποικίλες επικλήσεις, παρακλήσεις και σποραδικές σημαίνουσες αναφορές:

ΝΑΥΤΑΚΙ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΟΛΙΟΥ

Η αυγή σφυρίζει στην κοχύλα της

Μια πλώρη έρχεται αφρίζοντας

Άγγελοι! Σία τα κουπιά

Ν' αράξει εδώ η Ευαγγελίστρια!

..........................

Νονά των άσπρων μου πουλιών

Γοργόνα Ευαγγελίστρα μου!

.......................................

Γρήγορα Παναγιά μου γρήγορα

Κιόλας ακούω τραχειά φωνή ψηλά πάνω απ' τις ντάπιες

Χτυπάει χτυπάει στις χάλκινες αμπάρες

Χτυπάει χτυπάει κι αντριεύεται

....................................

Κι η Παναγία χαίρεται η Παναγία χαμογελά

Το πέλαγο έτσι που κυλάει βαθιά πόσο της μοιάζει!

Σε μια άλλη συλλογή του, που τιτλοφορείται "ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ" υμνεί και τραγουδά :

Με το καίκι και με τα πανιά της Παναγίας

Έφυγαν με το κατευόδιο των ανέμων.......

Στα πρώτα σπλάχνα του ο καιρός. Μπορείς να δεις ακόμη

Πριν απ' την αρχική φωτιά την ομορφιά της άμμου

Όπου έπαιζες τον όρκο σου κι όπου είχες την ευχή

Εκατόφυλλη, ανοιχτή στον άνεμο της Παναγίας.

Στο πολύπτυχο, εμβληματικό, χιλιοτραγουδισμένο "ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ" ο Ελύτης δανείζεται κλασικά μορφολογικά και φραστικά μοτίβα των Χαιρετισμών:

Άξιον εστί εορτάζοντας τη μνήμη

Των Αγίων Κηρύκου και Ιουλίτης

Ένα θαύμα να καίει στους ουρανούς τα' αλώνια

Ιερείς και πουλιά να τραγουδούν το χαίρε :

Χαίρε η καιομένη και χαίρε η Χλωρή

Χαίρε η Αμεταμέλητη με το πρωραίο σπαθί

Χαίρε η που πατείς και τα σημάδια σβήνονται

Χαίρε η που ξυπνάς και τα θαύματα γίνονται

Χαίρε του παραδείσου των βυθών η Αγρία

Χαίρε της ερημίας των νησιών η Αγία

Χαίρε η Ονειροτόκος, χαίρε η Πελαγινή

Χαίρε η Αγκυροφόρος και η Πενταστέρινη

Χαίρε με τα λυτά μαλλιά η χρυσίζοντας τον άνεμο

Χαίρε με την ωραία λαλιά η δαμάζοντας τον δαίμονα

Χαίρε που καταρτίζεις τα Μηναία των Κήπων

Χαίρε που αρμόζεις τη ζώνη του Οφιούχου

Χαίρε η ακριβοσπάθιστη και σεμνή

Χαίρε η προφητικιά και δαιδαλική.

Στον ίδιο ποιητή συναντάμε τη μορφή της Παναγίας σε ποίημα της συλλογής "ΤΑ ΤΖΙΤΖΙΚΙΑ", όπου με μια πολύ παραστατική μεταφορά, φαίνεται να κυριαρχεί στο Αιγαίο ως μητριαρχική μορφή. Εικόνες σαν κι αυτήν που για τον κοινό νου μοιάζουν παράδοξες απαντούμε συχνά στην ποίηση του Ελύτη και εντάσσονται στα πλαίσια μιας ελλαδοκεντρικής και θαλασσοκεντρικής κοσμογονία που οραματίζεται ο ποιητής :

Η Παναγιά το πέλαγο κρατούσε στην ποδιά της,

Τη Σίκινο, την Αμοργό και τα' άλλα τα παιδιά της...

Τέλος ας ακούσουμε την φωνή του Οδυσσέα Ελύτη μέσα από το ποίημά του με τον τίτλο "ΑΝΕΜΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ" :

Στα πρώτα σπλάχνα του ο καιρός. Μπορείς να δεις ακόμη

Πριν απ' την αρχική φωλιά την ομορφιά της άμμου

Όπου έπαιζες τον όρκο σου κι όπου είχες την ευχή

Εκατόφυλλη, ανοιχτή στον άνεμο της Παναγίας!

Ένας άλλος μείζων ποιητής του Ελληνισμού, με πολύ πλούσιο και αξιοθαύμαστο έργο, μαχητής των ανθρωπιστικών ιδεωδών και της ειρήνης, ο ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ, έγραψε ένα πραγματικά ποιητικό αριστούργημα με κεντρικό του θέμα την μορφή της Παναγίας. Λέγεται "Η χαρά της Παναγιάς":

Η Παναγιά χτενίζει τα χρυσά της μαλλιά

στο μικρό της παράθυρο

μια

θαλασσιά πεταλούδα πετά γύρω απ' τη μια της

πλεξούδα που κρέμεται.

Βασιλεύει ο ήλιος,

Ο Ιωσήφ ανεβαίνει πιο ψηλά να της κόψει

ένα κόκκινο άνθος.

Αξίζει να ακροασθούμε την προσευχή αυτού του ταπεινού αλλά εμπνευσμένου δημιουργού, του Νικηφόρου Βρεττάκου, με την ανάγνωση αποσπάσματος και ενός άλλου εξαιρετικού ποιήματός του που αναφέρεται στην Θεοτόκο :

DE PROFUNDIS CLAMAVI :

Μητέρα του Χριστού, Μαρία,

πόσο είναι η νύχτα τούτη κρύα,

δε μπορεί ο Θεός να καταλάβει!

Κατέβα, συ, απ' τους ουρανούς

και με αναμμένους τους φανούς

του χάρου οδήγα το καράβι!

Δε μπορούμε να μη σταθούμε στον μέγιστο ποιητή, τον απόλυτο υμνητή της Ρωμιοσύνης, τον ΓΙΑΝΝΗ ΡΙΤΣΟ, έναν πνευματικό δημιουργό πολυδιάστατο, με έργο παγκοσμίου βεληνεκούς, ο οποίος έσκυψε να αφουγκραστεί με καημό τις λαχτάρες και τους αγώνες του Γένους. Θα ακούσουμε ένα απόσπασμα από το ποίημα του Ρίτσου "ΑΠΟ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΟΥ ΜΕΣΗΜΕΡΙΟΥ" :

Όταν περνούσε η Παναγία σιωπηλή κάτου απ' τα δέντρα

κανένας δεν την άκουσε

Τα σκυλιά δε γαυγίσαν στις αυλόπορτες.

Μονάχα τα τριζόνια τη χαιρέτισαν,

κι ένα μεγάλο αστέρι χτύπησε

σε μια χορδή κάποιο άγνωστο τραγούδι

που τ' ακούσαν μόνο τα παιδιά στον ύπνο τους

και γύρισαν απ' τα' άλλο τους πλευρό χαμογελώντας.

Περνάμε σ' έναν άλλο σημαντικό ποιητή και στιχουργό, ο οποίος έχει γράψει μερικά από τα λατρεμένα τραγούδια του στενού συνεργάτη του Μάνου Χατζιδάκι, αλλά και του Μίκη Θεοδωράκη, του Σταύρου Ξαρχάκου, και άλλων συνθετών ). Είναι ο μέγας λυρικός και υπερρεαλιστής ΝΙΚΟΣ ΓΚΑΤΣΟΣ, ο οποίος με την ποίησή του δένει τον παραδοσιακό με τον μοντέρνο λόγο. Τρία ποιήματά του που έγιναν γνωστά τραγούδια αναφέρονται στη μορφή της Παναγίας : "ΓΡΗΓΟΡΟΥΣΑ", "ΑΣΠΡΗ ΜΕΡΑ ΚΑΙ ΓΙΑ ΜΑΣ" και "ΜΙΑ ΠΑΝΑΓΙΑ".

Ας ακούσουμε το τελευταίο :

Μια Παναγιά

μιαν αγάπη μου έχω κλείσει

σε ερημοκλήσι αλαργινό.

Κάθε βραδιά

Της καρδιάς την πόρτα ανοίγω

κοιτάζω λίγο

και προσκυνώ.

Μια Παναγιά

μιαν αγάπη μου έχω κλείσει

σε ερημοκλήσι αλαργινό.

Κάθε βραδιά

Της καρδιάς την πόρτα ανοίγω

δακρύζω λίγο

και προσκυνώ.

Ένας από τους κορυφαίους ποιητές του 20ου αιώνα, ο Θεσσαλονικιός ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΑΦΟΠΟΥΛΟΣ, διαπνεόμενος από αίσθηση βαθύτατης πνευματικότητος, έγραψε ένα συγκινητικότατο ποίημα με αφορμή μια συγκλονιστική τραγωδία, η οποία συνέβη στο Σικάγο την 1η Δεκεμβρίου του 1958. Μια ολέθρια πυρκαγιά κατέστρεψε την "Παναγία των Αγγέλων", ένα σχολείο για μικρά παιδιά. Ενενήντα περίπου μαθητές μαρτύρησαν και πέθαναν μέσα στις φλόγες. Το ποίημα λέγεται "Η ΜΙΚΡΗ ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ" (απόσπασμα) :

Σε τέτοιους αγγέλους ποια Παναγιά μπορούσε να ταιριάζει;

Όχι, βέβαια, εκείνη η σπαραγμένη της Αποκαθηλώσεως :

Η λεπτή καρδιά των μικρών Αγγέλων δεν αντέχει

σε τέτοια θλίψη, που κολώνες μητροπόλεων λυγίζει.

Κι ένα δάκρυ από τέτοια μυστική φωτιά μπορεί

όχι μονάχα να την κάψει, να την εξατμίσει.

Στους μικρούς αγγέλους μια Παναγία μικρή ταιριάζει.

Η μεγαλόπνοη λυρική και θρησκευτική ποίηση τη σημαντικότερης, ίσως, Ελληνίδας ποιήτριας του περασμένου αιώνα, της κυράς ΖΩΗΣ ΚΑΡΕΛΛΗ τίμησε την μορφή και τις χάρες της Παναγίας με σποραδικές μικρές ή μεγάλες αναφορές. Και με δύο ολόκληρα ποιήματα, "ΣΤΟ ΕΙΚΟΝΟΣΤΑΣΙ" και "ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΕΣΠΕΡΙΝΟ". Ας την ακούσουμε στο δεύτερο :

Περίσκεπτη η Θεοτόκος

Στη σκοτεινή, Βυζαντινή εικόνα,

αυτή η μεσιτεύουσα γλυκεία ελπίς,

Έμεινε σοβαρή και μ' αυστηρή θωριά.

Στο βλέμμα του επισκέπτη που Την κοίταζε μελαγχολία γεμάτος για την

απιστία του,

γνωρίζοντας συνάμα την μύχιαν έπαρση,

ίσως και τον κρυμμένο φόβο,

μέσα στην άδειαν εκκλησία,

αφού τελείωσε ο σύντομος Εσπερινός.

Ο ποιητής ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΟΥΖΟΣ, μύστης και αγωγός υψηλών πνευματικών στόχων, διαπνέεται έντονα στις ποιητικές δημιουργίες του από το στοιχείο της μυστηριακής θρησκευτικότητας. Διαβάζουμε απόσπασμα από ένα από τα εξαιρετικής ευαισθησίας ποιήματά του που αγγίζει την ιερότητα των ανθρωπίνων, με τίτλο Η ΑΝΤΙΚΡΟΥΣΗ ΤΟΥ ΧΕΙΜΩΝΑ :

Κρατώντας την εσθήτα της Παναγίας

ο έσχατος τ' Ουρανού με χιλιάδες έντομα στην όραση μ' αξεθύμιαστα

γιασεμιά στο νυμφώνα

μ' άλλα θεάματα της αγάπης από μέσα

και μ' άλλα γεγονότα σπιθοβολώντας

αγγίζει τους ραχητικούς και θεραπεύει την αρθρίτιδα μαλάζει τους

πρησμένους αστραγάλους

αφήνει τρυφερά την αλήθεια πάνω σ' όλες τις αρρώστιες

και κείνες χάνονται καθώς τα ευδιάλυτα νέφη.

Σιγά σιγά ρυθμίζεται κι ο θάνατος

Αρχίζει το νταούλι μεσ' στα πανηγύρια κι ολούθε πια σηκώνεται στο

στήθος η ρωμιοσύνη και μας αρωματίζει μ' ανείπωτο μοσχολίβανο...

Η πιο πολυδιαβασμένη ελληνόφωνη ποιήτρια της εποχής μας, η ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ, μας δίνει μια εξαιρετική μεταφυσική εικόνα με κεντρικό θέμα την Παναγία, σε έναν περίπατο, μια συνηθισμένη φθινοπωρινή ημέρα:

Το τοπίο ομαλά κυλάει απ' τις γύρω κορφές

κι εκβάλλει στο παράθυρό μου.

Οι πιο ψηλές κορφές ων πεύκων εξέχουν

κι είναι σαν τα παιδιά που παίρνουνε στον ώμο

στις παρελάσεις για να βλέπουν:

Η Παναγιά η Ελευθερώτρια

τραβάει κουπί μέσα στην πάχνη,

κι η καμπάνα ξεχνάει να πει άφες αυτοίς.

Τα πουλιά ωραία σκορπίζονται

στην απλή των φτερών τους θρησκεία,

κι ο Υμηττός στο μισομπλέ μυστικισμό του

απωθεί την χωμένη στα πόδια του

Μαγδαληνή ομίχλη.

Ας ακούσουμε τώρα ένα πολύ μικρό απόσπασμα από το ποίημα "ΤΟΥΣ ΣΟΥΣ ΥΜΝΟΛΟΓΟΥΣ, ΘΕΟΤΟΚΕ" του σπουδαίου, πολυβραβευμένου Κύπριου ποιητή ΚΩΣΤΑ ΜΟΝΤΗ, ο οποίος πολύ πυκνά, μόνο σε ένα τετράστιχο βάζει τον πιστό που παρακολουθεί μια λειτουργία σε βαθύτατο προβληματισμό:

Παρακολουθήστε προσεκτικά μια λειτουργία

Και μετρήστε τις απαιτήσεις μας,

Παρακολουθήστε προσεχτικά μια λειτουργία

Και μετρήστε τη ζητιανιά μας!

Ο κυρ- ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ, ο Άγιος των γραμμάτων μας, λάτρης του βίου και της πολιτείας των ταπεινών και καταφρονεμένων, γνώστης του εκκλησιαστικού αναλογίου και αφοσιωμένος στην ορθόδοξη λατρεία, έχει δημοσιεύσει "ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΟΧΑΡΗΣ". Σ' αυτό βρίσκουμε αρκετά ποιήματα αφιερωμένα στην Παναγία, τα οποία, ειδωμένα από μια καθαρά θρησκευτική σκοπιά, θα μπορούσαν να εννοηθούν σαν κανονικές προσευχές ενός απλού ανθρώπου. Διαβάζουμε ένα απόσπασμα από το ποίημα "ΣΤΗΝ ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΥΝΙΣΤΡΑ" :

Εις όλη την χριστιανωσύνη

μία είναι μόνη η Παναγία αγνή,

Κόρη παιδίσκη, Άσμα Ασμάτων,

χωρίς Χριστόν, Θείο παιδί στα χέρια,

και τρεφομένη με Αγγέλων άρτον.

Εσύ' σαι η μόνη, Παναγία Κουνίστρα,

που εφανερώθης στης Σκιάθου το νησί

εις δένδρον πεύκου επάνω καθημένη

και αιωρουμένη εις τερπνήν αιώραν,

όπως αι κορασίδες συνηθίζουν.

Ο όγδοος λόγος από το μακροσκελές επικό ποίημα του μέγιστου ποιητή του Γένους ΚΩΣΤΗ ΠΑΛΑΜΑ, το περίφημο "Η ΦΛΟΓΕΡΑ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΑ", είναι αφιερωμένος "στην ζήση και την κοίμηση της Αγίας Κόρης", όπως την ονομάζει :

Η γνώμη του υποταχτικιά, ρέμπελος πάντα ο νους του και μάθημα

μονάκριβο, και θησαυρό σοφίας,

κράτησε ο νους του ανάξιου και μουρμουρίζοντάς το τα χείλια

τρεμοσάλευε πάσα ώρα, στιγμή πάσα,

ξυπνώντας με το σήμαντρο, πλαγιάζοντας με του ήλιου στο γέρμα, στον

εσπερινό, στην αγρυπνιά, στον όρθρο, στο αρχονταρίκι, στο ναό, στην

κέλλα, στο τραπέζι,

μόνο ένα μάθημα ακριβό, παρμένο σε δυο λόγια :

του αγγέλου το χαιρετισμό στην Κεχαριτωμένη.

Μέγας ποιητής, θεόπνευστος, ευλογημένος από τις Μούσες, ο ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ, κληροδότησε στις επόμενες γενεές ένα τεράστιο και ανεκτίμητο ελληνοκεντρικό και θεοκεντρικό πνευματικό έργο. Στο εξάτομο ποιητικό του έργο ΛΥΡΙΚΟΣ ΒΙΟΣ ανιχνεύουμε διάσπαρτα στοιχεία

χριστιανικής λατρείας και δύο καθαρά θρησκευτικής πνοής ποιήματα, το ΠΑΣΧΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ και το περίφημο ΜΗΤΗΡ ΘΕΟΥ, αφιερωμένο στην Θεοτόκο.

Μικρότερης έκτασης ποιήματα για την Παναγία είναι : "ΠΑΡΗΓΟΡΗΤΙΣΣΑ", "Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ", "ΔΕΚΑΠΕΝΤΑΥΓΟΥΣΤΟ ΤΟΥ 1940" και "ΥΜΝΟΣ ΣΤΗΝ ΠΑΝΑΓΙΑ". Από το τελευταίο θα ακούσουμε μία στροφή:

Στεριά, νησιά και πέλαγα, μια Κόρη και μια Μάννα,

η Ελλάδα, στην αθάνατη, γονατιστή, πλαγιά

που τρέμει μπρος της η άβυσσο, ακούοντας την καμπάνα,

τα θεόρατα τα μάτια Σου στυλώνει, Παναγιά!

"Είμαι Κωνσταντινουπολίτης την καταγωγήν". Έτσι καυχιόταν ο μέγιστος των Ελλήνων ποιητών ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ. Με εκ μητρός καταγωγή από τον άρχοντα Φωτιάδη, έζησε κάποια χρόνια στην Πόλη, όπου αποθαυμάζοντας τα μεγαλεία και τα κάλλη της έγραψε κάποια ποιήματα που

αναφέρονται σ' εκείνη. Από αυτής της κατηγορίας τα ποιήματα διαλέγουμε

ένα απόσπασμα από "ΤΟ ΝΙΧΩΡΑΚΙ". Και το ωραιότατο "ΔΕΗΣΙΣ" :

Η θάλασσα στα βάθη της πήρ' έναν ναύτη-

Η μάνα του, ανήξερη, πιαίνει κι ανάφτει

Στην Παναγία μπροστά ένα υψηλό κερί

για να επιστρέψει γρήγορα και ναν' καλοί οι καιροί-

Και όλο προς τον άνεμο στήνει τ' αυτί.

Αλλ' ενώ προσεύχεται και δέεται αυτή

Η εικών ακούει, σοβαρή και λυπημένη,

ξεύροντας πως δεν θάλθει πια ο υιός που περιμένει.

Αφήσαμε για το τέλος έναν από τους ωριμότερους και πλέον δημοφιλείς δασκάλους-ποιητές του 20ου αιώνα, τον ΚΩΣΤΑ ΒΑΡΝΑΛΗ. Ποιητής της σχολής του Παλαμά, με έντονο το ρεαλιστικό στοιχείο στις αναζητήσεις του, ο οποίος, μολονότι υπήρξε θεωρητικός οπαδός του υλισμού, μας έχει χαρίσει το μεγάλο ποίημα "ΟΙ ΠΟΝΟΙ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ". Ο λόγος του είναι συγκλονιστικός, σπαραχτικός. Η Παναγιά παρουσιάζεται σα μια συνηθισμένη λαϊκή μάνα που θρηνεί για τα βάσανα του γιου της. Είναι ένα ποίημα υψηλής δραματικής αξίας και, έχει αναγνωριστεί ως το ωραιότερο ποίημα που γράφτηκε στην ελληνική γλώσσα για την Παναγιά και το Θείον Πάθος.

Πού να σε κρύψω, γιόκα μου, να μη σε φτάνουν οι κακοί;

Σε ποιο νησί του Ωκεανού, σε ποιάν κορφήν ερημική;

Δεν θα σε μάθω να μιλάς και τα' αδικο φωνάζεις.

Ξέρω, πως θα' χεις την καρδιά τόσο καλή, τόσο γλυκή,

Που με τα βρόχια της οργής ταχιά θενά σπαράξεις.

.....................................................

Κι αν κάποτε τα φρένα σου το Δίκιο, φως της αστραπής,

κι η Αλήθεια σου κτυπήσουνε, παιδάκι μου, να μην το πεις.

Θεριά οι ανθρώποι δεν μπορούν να το σηκώσουν.

Δεν είναι αλήθεια πιο χρυσή απ' την αλήθεια της σιωπής.

Χίλιες φορές να γεννηθείς, τόσες θα σε σταυρώσουν.

Έχω γράψει δύο τραγούδια για την Παναγία. Το ένα λέγεται "ΠΡΟΣΕΥΧΗ" ("ΜΕΡΙΕΜ ΑΝΑ ή ΒΛΑΧΕΡΝΑ") και αναφέρεται στην Πολίτισσα Παναγιά των Βλαχερνών. Το δεύτερο, είναι το νανούρισμα της Παναγιάς - μάνας, η οποία γνωρίζει ότι το παιδί της πρόκειται να διανύσει μια παιδική και νεανική περίοδο ήρεμης ζωής αλλά να οδηγηθεί στο απόλυτο μαρτύριο. Το Πάθος, το Θείον Πάθος, σύμφωνα με τους Γνωστικούς δεν άρχεται με την Σταύρωση αλλά με την Γέννηση. Μ' αυτά τα τραγούδια μου θα ολοκληρώσω την εισήγησή μου.

Σας ευχαριστώ πολύ.

ΠΡΟΣΕΥΧΗ (ΜΕΡΙΕΜ ΑΝΑ Ή ΒΛΑΧΕΡΝΑ)

Βλαχέρνα λένε μια Ρωμιά

Που βγαίνει το βραδάκι

Με μαύρο κεφαλόδεσμο

Και με κρυφό σαράκι.

Και σεργιανάει τον Μαρμαρά,

Το Πέρα και την Πόλη

Απ' την κορφή του σαραγιού

Για να την βλέπουν όλοι.

Τούρκοι κι αιχμάλωτοι Ρωμιοί,

Χαμάληδες κι αλάνια

Γύφτισσες του Σουλού κουλέ

Πασάδες και τσογλάνια,

Την προσευχή τους κάνουνε,

Τρέμουνε την οργή σου

Τους φουκαράδες ελεούν

Για να χαρεί η ψυχή σου.

Μεριέμ ανά και Παναγιά

Κι Αγία μου Βλαχέρνα,

Το δάκρυ σου σαν αγιασμό

Σ' εχθρούς και φίλους κέρνα.

Από τον πρώτο τον καιρό

Κι αυτό το ξέρουν όλοι,

Όσα κλειδιά και ν' άλλαξε,

Δικιά σου είναι η Πόλη.

ΝΑΝΟΥΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ

Κοιμήσου τώρα που κανείς

δε θα' ρθει να σε πάρει,

γιατί' ναι προίκα σου ο καημός

μαζί με τόση χάρη.

Ένας καημός αβάσταχτος,

η δύναμή σου, φως μου,

που απ' τη θωριά σου θα σκιαχτούν

οι δυνατοί του κόσμου.

Δε θα' χει τόπο να κρυφτείς

απ' το μεγάλο πόνο,

σαν πέσεις να προσευχηθείς

θα σε πετύχουν μόνο

Οι πραίτορες κι οι δικαστές,

ο γύπας και το φίδι,

οι φαρισαίοι κι οι γραμματείς,

του Χάρου το λεπίδι.

Γιατί δεν πάτησες στη γη

στο φοβερό το βήμα

να δώσεις τόπο στην οργή

και άφεση στο κρίμα

Ήρθες να διώξεις το άδικο

τον φθόνο να γκρεμίσεις,

για τη χλιδή του μαμωνά

φρικτά να μαρτυρήσεις.

Ποιος θρήνος, ποια κραυγή χωράει

το που θα πιω και που θα πιεις

φαρμάκι στο ποτήρι;

Ποιος τρυγητής και ποιος κιοτής

απ' τη ζωή σου θα γευτεί

το μέλι και τη γύρη;

Ποιος Βαραβάς και ποιος ληστής

όταν εσύ θα σταυρωθείς

θα κάνει πανηγύρι;

Ο ΚΩΣΤΑΣ ΛΟΓΑΡΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΟΥΜΕΝΟ ΘΑΝΟ ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟ

Η ομιλία του Κώστα Λογαρά κατά την παρουσίαση του βιβλίου «Ο Θάνος κι ο Μικρούτσικος, μια αυτοβιογραφία μέσα από 24 συναντήσεις» (εκδόσεις Πατάκη), που πραγματοποιήθηκε χθες βράδυ (28-11-2011) στο Δημοτικό Θέατρο Απόλλων στην Πάτρα.

Αγαπητοί φίλοι,

η αυτοβιογραφία του ‘Θάνου ΚΑΙ του Μικρούτσικου’ παίζοντας ευφυώς στον τίτλο της μ’ έναν συμπλεκτικό σύνδεσμο, φαίνεται να διαχωρίζει, απ’ τη μια τον οικείο Θάνο (των φίλων, των κοντινών του ανθρώπων κι όσων αγαπούν το έργο του) και απ’ την άλλη τον πιο απομακρυσμένο Μικρούτσικο (της ευρύτερης καλλιτεχνικής, κοινωνικής και πολιτικής του δράσης).

Κι όμως, δεν πρόκειται παρά για ένα γλωσσικό παιχνίδι απ’ αυτά που συνηθίζει ο Θάνος, αφού έτσι κι αλλιώς στις 450 σελίδες τής αυτοβιογραφίας του παρουσιάζονται οι δύο όψεις του ιδίου νομίσματος. Απ’ τη μια η ιστόρηση της ζωής του και απ’ την άλλη η Ιστορία η ενταγμένη στη ζωή του: η ιστορία του τόπου, της μουσικής, των έντονων δεκαετιών από το ’50 και μετά, των πολιτικών και κοινωνικών εξελίξεων• η ιστορία της πατραϊκής κυρίως κοινωνίας και του αθηναϊκού κέντρου, αλλά και της ευρύτερης Ελληνικής πραγματικότητας τα τελευταία 60 χρόνια.

Επιλέγοντας από έναν όγκο γεγονότων ζωής, καταστάσεων και σκηνικών εποχής (καθόλου εύκολη δουλειά) ο Οδυσσέας Ιωάννου πετυχαίνει να συνθέσει την πορεία του Θάνου με αγάπη για το πρόσωπο, χωρίς αυτό να τον εμποδίζει να είναι αντικειμενικός και ψύχραιμος. Αποστασιοποιημένος αλλά και έμμεσα σχολιαστικός. Στο αποτέλεσμα της αυτοβιογραφίας έχει συμβάλει τα μέγιστα, πιστεύω, η δομή του• η μορφή, που έχει δώσει στο βιβλίο ο συγγραφέας του.

Σε κάθε κεφάλαιο, -και στα 24 - υπάρχουν μικρά εισαγωγικά κείμενα τού Ιωάννου (πολύ προσεγμένα) τα οποία προοικονομούν, επισημαίνουν βασικά σημεία του κύριου κορμού της αφήγησης που ακολουθεί από τον Μικρούτσικο. Αυτά τα εμβόλιμα (σαν ιντερμέδια) κείμενα συνέχουν το πλούσιο υλικό του βιβλίου, λειτουργούν σαν συνδετικοί αρμοί και συγχρόνως σηματοδοτούν τον συνεντευξιακό του χαρακτήρα. Έτσι, ποικίλλοντας το ύφος, αποτρέπεται η μονοτονία, πιθανόν, ενός μονολόγου.

Άλλωστε, η αφήγηση του Θάνου Μικρούτσικου, με ρεαλιστικές περιγραφές, σχολιασμό γεγονότων, κορυφώσεις εξελίξεων και τεκμηριωμένο λόγο αλλά και διανθισμένο με γεγονότα ανεκδοτολογικού χαρακτήρα και το γνωστό του χιούμορ, είναι τόσο ζωντανή και γλαφυρή που το βιβλίο διαβάζεται σαν ένα ιστορικό (non fiction) μυθιστόρημα. Πολλά μάλιστα απ’ τα στοιχεία της τεχνικής αυτής υπάρχουν κι εδώ: Οι ταχείς ρυθμοί (που έχουν επιτευχθεί με την αφαίρεση και το μοντάζ του Ιωάννου), καθώς και η θεματική ποικιλότητα που κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον τού αναγνώστη(και την οποία εξασφαλίζει η πολυσχιδής δράση τού αυτοβιογραφούμενου). Ακόμα και ο ευρηματικός επίλογος, θα ταίριαζε απολύτως σε έναν μυθιστορηματικό βίο.

Στις 450 σελίδες του βιβλίου παρουσιάζεται ένας ολοκληρωμένος χαρακτήρας, μια ενιαία προσωπικότητα που διακρίνεται από συνέπεια στις ιδέες του και στις αξίες του-τόσο στην καλλιτεχνική δημιουργία όσο και στην πολιτική του δράση. Η αφήγηση πετυχαίνει να αναδείξει και κάτι ακόμα: τον τρόπο που ένας καλλιτέχνης δένει λίγο-λίγο τη ζωή του με την τέχνη του. Που ζει στενά με το δημιουργικό του έργο. Μέσα απ’ αυτό• και η μουσική του γίνεται (τρόπος ζωής να το πω; ρίζα του;) πάντως συνυφαίνεται άρρηκτα με την ύπαρξή του. Υπηρετεί την τέχνη του κι αυτή τον διαμορφώνει.

Η μουσική είναι δεσπόζουσα στην αυτοβιογραφία και του Θάνου και του Μικρούτσικου. Αλλά ποτέ δεν γίνεται το αποκλειστικό και μόνο θέμα. Ίσα- ίσα είναι το εφαλτήριο για να διατυπωθούν απ’ αυτόν και να θιγούν, ευθέως, θέματα που αναφέρονται στην κοινωνία, στον πολιτισμό, στη ζωή, αλλά και στην καθημερινότητά του ή στις σχέσεις του με τους ανθρώπους. Γι’ αυτό και φορές-φορές ο λόγος του, αν και προερχόμενος από απλές παρατηρήσεις και γεγονότα, γίνεται αποφθεγματικός και φτάνει σ’ ένα καταστάλαγμα ζωής.

Η άλλη δεσπόζουσα βέβαια στην αυτοβιογραφία είναι η πολιτική. Η τέχνη και η πολιτική (νοούμενη ως ευρύτατη δραστηριότητα), ορίζουν το περιεχόμενο του βιβλίου. Διατυπώνονται θέσεις και απόψεις ενός κατ’ εξοχήν πολιτικού δημιουργού που έζησε από παιδί τις συνέπειες μιας αυταρχικής εξουσίας, και που αργότερα αναμείχθηκε ενεργά ο ίδιος και παρήγαγε πολιτική αφήνοντας τη σφραγίδα του στο Υπουργείο Πολιτισμού απ’ όπου πέρασε.

Ο λόγος του Μικρούτσικου είτε παίρνει θέση πάνω σε θέματα γενικότερα ( πολιτικού και ιδεολογικού περιεχομένου) είτε αναφέρεται σε θέματα ειδικότερα (περί ποιήσεως, ταλέντου, περί λαϊκισμού και λαϊκότητας στην τέχνη, ή κατά πόσο λχ το ελληνικό τραγούδι ταιριάζει στο ηχητικό περιβάλλον μεγάλων συμφωνικών συνόλων), ο λόγος του, λέω, διακρίνεται πάντοτε από εσωτερικό πάθος και φλογερή ένταση. Είναι αυτά τα χαρακτηριστικά του στοιχεία που τον κρατούν νέο (στο μυαλό, στην ψυχή, στη μουσική του).

Και όσο τον βλέπω ή τον ακούω να παθιάζεται μιλώντας για πολύ σημαντικά πράγματα ή για λιγότερο σπουδαία, βεβαιώνομαι ότι ο Θάνος εξακολουθεί να παραμένει το ίδιο νέος –ακόμα κι αν όλα γύρω μας μεταβάλλονται ραγδαία κι η ζωή μας προχωράει.(Είναι, ομολογώ, μια από τις βεβαιότητες αυτό• μια προσωπική μου σταθερά).

Πάντως, καταθέτοντας την άποψή του για πρόσωπα του πολιτικού ή καλλιτεχνικού χώρου (τον Καραμανλή – θείο κι ανιψιό- , τον Παπανδρέου – πατέρα και γιό-- , τον Σημίτη, τον Νταλάρα και άλλους πολλούς) διαπνέεται από μιαν (συνεχώς φθίνουσα στις μέρες μας) ανάγκη να αποδοθεί η αλήθεια των πραγμάτων.

Ακόμα και οι κόντρες του με τον αείμνηστο Λαμπράκη, με τον Νταλάρα, τον Σαββόπουλο, τον Ρονς ερμηνεύουν τις σχέσεις, αποσαφηνίζουν τις καταστάσεις της εποχής, αποτυπώνουν την αλήθεια της προσωπικής του οπτικής στο πεδίο της ιδεολογικής αντιπαράθεσης μαζί τους• η λογική τού εντυπωσιασμού είναι έξω από τη δική του ηθική, πράγμα που διασφαλίζει την εντιμότητα των προθέσεων και ως εκ τούτου την ποιότητα του βιβλίου. Και είτε συμφωνείς μαζί του είτε όχι, αναγνωρίζεις ότι διέπει τον λόγο του μια στάση ντρέτα, απαλλαγμένη από κάθε ίχνος μισαλλοδοξίας, που σε βοηθάει –όπως ένας αποστασιοποιημένος αναλυτής των πραγμάτων –να σχηματίσεις άποψη, να απομυθοποιήσεις καταστάσεις, να πάρεις θέση (θετική ή αρνητική, αδιακρίτως• και όχι πάντοτε υπέρ του).

Η εξομολογητική διάθεση τόσο του Θάνου όσο και του Μικρούτσικου είναι έντονη: προσωπικές ομολογίες, ιδιαίτερες ανθρώπινες στιγμές του, αναφορές σε προσωπικά λάθη και αστοχίες. Κάτι που παλιότερα με πολύ δυσκολία θα έκανε• σχεδόν καθόλου δεν θα έβγαζε προσωπικές του στιγμές προς τα έξω. Όχι για να μη στραπατσάρει την εικόνα του, αλλά γιατί ο εσωτερικός βίος, η ιδιωτική ζωή είναι απολύτως σεβαστή υπόθεση. Και τώρα είναι. Αλλά, στην εξομολογητική του φωνή διακρίνεται μια ήρεμη, κατασταλαγμένη, πια, αποδοχή των πραγμάτων προερχόμενη –υποθέτω- από τον αναστοχασμό ενός ανθρώπου που είδε και έζησε και βίωσε πολλά.

Ένας άνθρωπος που θυμάται τόσο έντονα όσα έχουν περάσει (είναι ασύλληπτο τι μπορεί να ανακαλέσει στη μνήμη του) δεν μπορεί παρά να έχει βιώσει καταλεπτώς όσα έχει ζήσει. Να έχει συνειδητοποιήσει λεπτό προς λεπτό, στιγμή προς στιγμή, γεγονότα, στιχομυθίες, σχέσεις. Αισθήματα, προπάντων.

Κι αυτό γίνεται αντιληπτό από τον αναγνώστη. Ένας άνθρωπος που επιδιώκει να βιώνει έντονα το παρόν, δεν μπορεί παρά να προσπερνά το παρελθόν• να το αφήνει πίσω του. Αλλά, εξακολουθεί να το κουβαλάει εντός του ως αίσθηση αενάως ζωντανή. Κι όταν μετά από χρόνια βρίσκεται ξανά με παλιούς του φίλους, είναι σαν να τους άφησε μόλις προ ολίγου. Γιατί τα πραγματικά αισθήματα δεν αλλοιώνονται από το πέρασμα του χρόνου, αλλά είναι απολύτως συνυφασμένα με τη γνησιότητά τους. Αυτός είναι ο Θάνος Μικρούτσικος.

Ως εκ τούτου, δεν είναι παράδοξο που παρουσιάζεται στο βιβλίο τού Οδυσσέα Ιωάννου να διακατέχεται από μιαν αγωνία περί του δικαίου η οποία κινεί τις πράξεις του. Όντας ως άνθρωπος υπερήφανος και ως εκ τούτου ευλόγως εύθικτος, όμως αρνείται να είναι άδικος. Ακόμα και με τους αντιπάλους του. Το αίσθημα τής δικαιοσύνης επηρεάζει τη σκέψη του, τις ενέργειές του, τη συμπεριφορά του. Όπως άλλωστε συμβαίνει με όλους εκείνους τους ανθρώπους που διακρίνονται για τη γενναιοδωρία των αισθημάτων τους.

Παρόλα αυτά, δεν χαρίζεται και γίνεται άτεγκτος, όταν διαβλέπει στάση ιδιοτελή και συμπεριφορά ανέντιμη. Τότε, ο επιτιμητικός του λόγος ή το ψυχρό του βλέμμα μπορεί να γίνει πιο φονικό κι απ’ το ατσάλινο, (αφρικάνικο) μαχαίρι του Καββαδία. Κόβει τις σχέσεις κάθετα.

Όχι όμως χωρίς να πληγώνεται κι ο ίδιος. Η αποκαλυπτική πχ σχέση του με τον Λαμπράκη, οι ιδεολογικές του διαφορές με το ΚΚΕ, η σχέση του με τον Φλωράκη, αποκαλύπτει μάλλον την ευαίσθητη (και ευάλωτη) πλευρά του Μικρούτσικου. Την καλά προφυλαγμένη και, για τους πολλούς, αθέατη. Όσο πιο βαθιές είναι οι πληγές από φίλους στους οποίους επένδυσε πολλά, τόσο το ρήγμα γίνεται αγεφύρωτο κι η επανασυγκόλληση αδύνατη.

Πώς εξηγείται όμως, αυτή η πληθωρική προσωπικότητα, ο εξωστρεφής και δυναμικός Μικρούτσικος, με την τετράγωνη λογική να μετατρέπεται κάποιες φορές σ’ ένα παιδί (αδύναμο να πω;) πάντως έκπληκτο και αμήχανο μπροστά στα θαύματα του κόσμου--αυτό αποτελεί, ίσως, ένα μυστήριο.

Θα ήταν πολύ ενδιαφέρον να ανιχνεύσει ο αναγνώστης αυτήν τη πλευρά του Μικρούτσικου πίσω από κάποιες γραμμές, κάποιες φορές, σε κάποιες σελίδες. Εκεί παρουσιάζεται η στόφα τού παιδιού που ο φτασμένος πολιτικός-καλλιτέχνης το διέσωσε μέσα του. Φαίνεται μάλιστα να ξαναγυρίζει κατ’ ιδίαν (πόσο συχνά δεν ξέρω) σε μια παιδικότητα, στην περιέργεια της ανίχνευσης αλλά και στην αθωότητα του βλέμματος με το οποίο βλέπει τον κόσμο.

Είναι αυτό ακριβώς το στοιχείο που τον συνδέει με ανθρώπους λαϊκής προέλευσης (όπως λχ ο Μητροπάνος). Παρότι οι κόσμοι τους είναι διαφορετικοί, ο ένας της διανόησης κι ό άλλος όχι, όπως παραδέχεται στην αφήγησή του, όμως εκείνη η υπόγεια δύναμη η σχεδόν μεταφυσική που ομολογεί πως ένιωσε στη χειραψία της πρώτης τους συνάντησης και δεν μπορούσε να την ερμηνεύσει, έχει να κάνει, θαρρώ, μ’ αυτήν την πρωτογενή, τη γνήσια λαϊκή τους ρίζα. Εννοώ, την αντίληψη μιας ζωής αυθεντικής.

Τελειώνοντας, πρέπει να πω ότι το αποτέλεσμα του βιβλίου δικαιώνει την πολύχρονη προσπάθεια και των δύο συντελεστών να αποδοθεί ολοκληρωμένη η προσωπικότητα του Μικρούτσικου• να συμπλεύσει η προσωπική του ζωή με τη δημόσια δράση του• να συνδυαστεί ο ελικοειδής νους με τη διαυγή του σκέψη, η αναρχία ενός δημιουργού και η απόλυτη πειθαρχία στο στόχο του. Κι ακόμα, η πολυπλοκότητα αλλά και η καθαρότητα των αισθημάτων του. Η πληθωρικότητα τού χαρακτήρα του και η αίσθηση ενός μέτρου.

Ο αναγνώστης δεν θα βρει αντιφάσεις στην προσωπικότητα ούτε του Θάνου ούτε του Μικρούτσικου. Αντιρρήσεις μπορεί να έχει αλλά διαπιστώνει τελικά ότι ο αυτοβιογραφούμενος δεν έχει παρεκκλίνει από τη βασική του αρχή: Ότι το άτομο έχει λόγο ύπαρξης, όταν θέτει τον εαυτό του και τη δημιουργία του στην υπηρεσία του συνόλου. Και ο Θάνος Μικρούτσικος υλοποιεί αυτήν την αντίληψη σε όλη του τη ζωή. Απαρέγκλιτα. 

Κώστας Λογαράς

ΜΕΛΟΠΟΙΗΜΕΝΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΟΙΗΤΕΣ ΠΡΟΣ ΤΙΜΗΝ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ

Σήμερα στο Σισμανόγλειο Μέγαρο της Κωνσταντινούπολης, παραμονή της θρονικής εορτής του Οικουμενικού Πατριαρχείου, θα πραγματοποιηθεί συναυλία της Πηγής Λυκούδη υπό την αιγίδα του Γενικού Προξενείου της Ελλάδος.

Η εκδήλωση πραγματοποιείται παρουσία της Α. Θ. Π. του Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου του Α΄ για να τιμηθούν οι επέτειοι των είκοσι χρόνων Πατριαρχικής Ποιμαντορίας του και των πενήντα χρόνων Εκκλησιαστικής Διακονίας που συμπληρώνονται το 2011.

Με τη μουσική της Πηγής Λυκούδη θα ζωντανέψουν οι στοίχοι των ποιητών μας Κωστή ΠΑΛΑΜΑ, Γεωργίου ΔΡΟΣΙΝΗ, Ζαχαρία ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ, ποιητών που μεταξύ άλλων ο Παναγιώτατος Οικουμενικός Πατριάρχης αποδελτίωνε τα ποιήματά τους στην μαθητική προσωπική του ανθολογία, καθώς και των Λάμπρου ΠΟΡΦΥΡΑ, Γιάννη ΡΙΤΣΟΥ, Νικηφόρου ΒΡΕΤΤΑΚΟΥ, και των σύγχρονων ποιητών – στιχουργών Λευτέρη ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, Φίλιππου ΓΡΑΨΑ, και Γ. Π. ΙΩΑΝΝΙΔΗ.

Θα ερμηνεύσουν οι τραγουδιστές Ρίτα Αντωνοπούλου, Δημήτρης Κάσσαρης και Νίκος Καρακαλπάκης.

Με την συνθέτρια στο πιάνο συμπράττουν οι μουσικοί της «ορχήστρας των στιγμών» Χρήστος Χουβαρδάς στα έγχορδα, και Δημήτρης Κουζής στο βιολί.

Περισσότερα διαβάστε στο Φως Φαναρίου.

ΧΙΒΑ ΠΑΝΑΧΙ: ΜΝΗΜΗ ΝΕΟΚΛΗ ΣΑΡΡΗ

Αγαπημένη μου κυρία Φλώρα Σαρρή και μονάκριβέ μου Αλέξανδρε Σαρρή,

Αξιοσέβαστοι φίλες και φίλοι,

Σήμερα έχουμε συγκεντρωθεί να χαρίσουμε το πιο όμορφο νανούρισμα της ψυχής μας στον αγαπημένο δάσκαλο όλων μας, στον ΝΕΟΚΛΗ ΣΑΡΡΗ. Ήταν το πεπρωμένο και μια ευλογημένη μέρα που για πρώτη φορά τον συνάντησα στις αίθουσες του Παντείου Πανεπιστημίου, σαν ένα πουλάκι από την Ανατολή που συνήθιζε να λέει: «Αντιλήφθηκα αμέσως ότι είναι ένα κομμάτι της ύπαρξής μου».

Ο άνθρωπος μου, ο δάσκαλός μου ο ΝΕΟΚΛΗΣ, χαρακτηριζόταν από Αγωνιστικότητα, που πάει να πει ότι ήταν αγωνιστής με το σθένος και το φρόνημα του αγωνιστή που βίωνε μοναχά εκείνος, σε μια ταραγμένη εποχή. Μια εποχή που το καλό πολύ εύκολα φαίνεται ως κακό, και το κακό με την ίδια ευκολία μπορεί να παρουσιάζεται ως καλό. Και έτσι αποφάσιζε να είναι ένας Προμηθέας πλάι σε δαιμονισμένους ανθρώπους και κυρίαρχους της γης, γιʼ αυτό πίστευε στην ανώτατη λογική, τη λογική της καρδιάς, πράγμα που πάει να πει ότι ήταν Άνθρωπος. Μέτρο όλων των κινήσεών του ήταν ο Άνθρωπος, όχι το κέρδος.

Ως ορμώμενη από το Κουρδιστάν, ήμουν μάρτυρας αυτής της φροντίδας και αυτής της αληθινής του στήριξης. Έτσι, ο κουρδικός λαός σε κηδεύει στη συνείδησή του, εκεί όπου ζουν οι παπαρούνες και οι μάρτυρές μας.

Αγαπημένοι μου, αδέλφια μου, συν-Έλληνες, η γιαγιά μου έλεγε «Ο άνθρωπος που έχει αρετή μετρά με το τέλος του», αν και ο δάσκαλός μου γεννήθηκε σπουδαίος και το ταξίδι του είναι σπουδαιότερο, καθώς με την παρακαταθήκη του θα προάγει μια νέα εποχή μέσω όλων μας για την Ελλάδα, για τον κόσμο και τον κόσμο της ΚΑΘʼ ΗΜΑΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ.

Δάσκαλε, αγαπημένε πατέρα, από σήμερα ζεις στο στήθος μου με μυρωδιά αγάπης, λευτεριάς και ελπίδας.

Η μαθήτρια και κόρη σου

Χίβα Παναχί, 21.11.2011

Διαβάστε, επίσης, στην Ιδιωτική Οδό "Τα μυστικά του χιονιού" της Χίβας Παναχί, ήτοι την παρουσίαση της ποιητικής συλλογής της Χίβας, στην οποία συμμετείχε ο Νεοκλής Σαρρής (απ' όπου και η φωτό).
Στο Φως Φαναρίου: Ο καθηγητής Νεοκλής Σαρρής στο Φανάρι.

Η ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΘΑΝΟΥ ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟΥ ΑΠΟΨΕ ΣΤΗ ΓΕΝΕΤΕΙΡΑ ΤΟΥ

Απόψε το βράδυ στις 8 το βράδυ στο Δημοτικό Θέατρο «Απόλλων» παρουσιάζεται το βιβλίο «Ο Θάνος κι ο Μικρούτσικος. Μια αυτοβιογραφία μέσα από 24 συναντήσεις» του Οδυσσέα Ιωάννου από τo βιβλιοπωλείο Discover και τις εκδόσεις Πατάκη.

Το βιβλίο παρουσιάζεται από τους: Γιώργο Κοζία-ποιητή, Κώστα Λογαρά-συγγραφέα, Κων/νο Μάγνη-δημοσιογράφο με την παρουσία του Θάνου Μικρούτσικου και του Οδυσσέα Ιωάννου.

Ο Οδυσσέας Ιωάννου γράφει, μεταξύ άλλων, στον πρόλογο του βιβλίου:

Είναι ένα βιβλίο, που προέκυψε από δουλειά τεσσάρων χρόνων μέσα από 24 συναντήσεις του Θάνου Μικρούτσικου με τον συγγραφέα, τις χειμαρρώδεις και ελεφάντιες σε μνήμη διηγήσεις του πρώτου και τον αγώνα δρόμου του δεύτερου να περισώσει την ατμόσφαιρα και την ουσία μιας ζωής ενός πολύπλευρου ταλαντούχου ανθρώπου, που η ζωή του χωράει πολλές ζωές κι όλο τούτο έπρεπε να γίνει μεστό και οι 2.000 σελίδες να γίνουν 420 σελίδες.

Από την Πάτρα του 1947 μέχρι την Ελλάδα του Μνημονίου, ο Θάνος Μικρούτσικος μιλάει για τη ζωή του, το τραγούδι, την πολιτική. Σημάδια που «κέρδισε» από τον χρόνο και σημάδια που ο ίδιος έβαλε στον χάρτη του νεοελληνικού πολιτισμού. Γεγονότα, σκέψεις, συναισθήματα μιας συναρπαστικής διαδρομής. Παρεμβάλλονται κείμενα του Οδυσσέα Ιωάννου, ματιές και σκέψεις επάνω στις αφηγήσεις του συνθέτη.

Την ιδέα για αυτό το βιβλίο τη συζητήσαμε πρώτη φορά με τον Θάνο το 2006. Ξεκινήσαμε το 2007 και το ολοκληρώσαμε το 2011. Και τώρα πρέπει να γράψω τον πρόλογο. Που να λέει τι; Γιατί το γράψαμε; Δεν ξέρω ακριβώς. Φαντάζομαι επειδή το είχαμε ανάγκη και οι δύο. Ο Θάνος, περνώντας τη στροφή των εξήντα και έχοντας «πλήρη διαύγεια», ήθελε να μιλήσει, κυρίως να θυμηθεί, και να ταξιδέψει. Εγώ το χρωστούσα στον εαυτό μου· και στην παρέα των παιδικών μου χρόνων που πρωτοανακαλύπταμε τη μουσική του από ένα κασετόφωνο στα σκαλάκια του Αγίου Παντελεήμονα, στην Αχαρνών. Μπήκα κι εγώ σ’ ένα υπέροχο ταξίδι. Κάθε του αφήγηση και μία άσκηση για το σπίτι. Διάβασα περισσότερα για το δωδεκάφθογγο του Σένμπεργκ, άκουσα το «Πελέας και Μελισσάνθη» του Ντεμπισύ, ξαναδιάβασα τους «Χτίστες» του Χειμωνά, «επισκέφθηκα» τις ομορφότερες πόλεις της Ευρώπης, «περπάτησα» μαζί του τα λίγα μέτρα που χώριζαν τα καμαρίνια από τη σκηνή στη θρυλική συναυλία στον Πανιώνιο και βέβαια πέρασα ξανά από όλους τους δίσκους του, γράφοντας μέχρι το πρωί. Δεν έχω ξαναγράψει τέτοιο βιβλίο.

Αυτά γράφει ο Οδ. Ιωάννου. Εγώ γνώρισα καλά τον Μικρούτσικο την περίοδο της ...αμαρτωλής Πολιτιστικής του 2006. Με εμπιστεύτηκε χωρίς να με ξέρει. Έμενε μόνο στα ουσιώδη. Γι' αυτά όλα θα γράψω τα δέοντα εν καιρώ.

Τώρα αναβοώ: Πού είναι σήμερα όλοι αυτοί που τότε τον διαδέχθηκαν μαινόμενοι εναντίον του; Πού είναι οι Αλέξηδες (ξεχνάω και το επώνυμο αυτού που παρίστανε τον καλλιτεχνικό διευθυντή του θεσμού), πού είναι κάτι Ροϊλοί-επηρμένοι φελλοί, πού είναι κάτι αστείοι Παναγιωτόπουλοι (;), πού είναι κάτι ...άσοφοι Σοφήδες, πού είναι κάτι πολιτικάντηδες της δεκάρας; Πού είναι κάτι ...τίποτα;

Γιατί ο Μικρούτσικος είναι εδώ. Εν πάση τη δόξη αυτού! Νύν και αεί.-

"Τα μεγαλεία να φοβάσαι, ω ψυχή..."

Κ.Π. Καβάφης

Μάρτιαι Ειδοί

Τα μεγαλεία να φοβάσαι, ω ψυχή.

Και τες φιλοδοξίες σου να υπερνικήσεις αν δεν μπορείς, με δισταγμό και προφυλάξεις

να τες ακολουθείς. Κι όσο εμπροστά προβαίνεις,

τόσο εξεταστική, προσεκτική να είσαι.

Κι όταν θα φθάσεις στην ακμή σου, Καίσαρ πια·

έτσι περιωνύμου ανθρώπου σχήμα όταν λάβεις,

τότε κυρίως πρόσεξε σα βγεις στον δρόμον έξω,

εξουσιαστής περίβλεπτος με συνοδεία,

αν τύχει και πλησιάσει από τον όχλο

κανένας Aρτεμίδωρος, που φέρνει γράμμα,

και λέγει βιαστικά «Διάβασε αμέσως τούτα,

είναι μεγάλα πράγματα που σ’ ενδιαφέρουν»,

μη λείψεις να σταθείς· μη λείψεις ν’ αναβάλεις

κάθε ομιλίαν ή δουλειά· μη λείψεις τους διαφόρους

που χαιρετούν και προσκυνούν να τους παραμερίσεις

(τους βλέπεις πιο αργά)· ας περιμένει ακόμη

κ’ η Σύγκλητος αυτή, κ’ ευθύς να τα γνωρίσεις

τα σοβαρά γραφόμενα του Aρτεμιδώρου.

Δεκαπεντάχρονος Κύπριος «Πικάσο»!

Του Αριστείδη Βικέτου

To προπερασμένο Σάββατο έκλεισε τα δεκαέξι του χρόνια. Ήδη, όμως, από πέρσι είναι φοιτητής του τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών, στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Ο νεαρότερος φοιτητής του Ιδρύματος είναι ο Μιχάλης Λεοντίου Ψαράς από το Καλό Χωριό Λάρνακας, μαθητής Β' τάξης του Λυκείου «Βεργίνα».

Τον αποκαλούν δικαίως «παιδί θαύμα» ή «νέο Πικάσο», αφού η πορεία του καταδεικνύει το σπουδαίο του ταλέντο στη ζωγραφική. Φαίνεται πως ο Μιχάλης έμαθε πρώτα να ζωγραφίζει κι έπειτα να μιλά. Στα επτά του χρόνια, οι γονείς του τον έστειλαν σε ιδιωτικό εργαστήριο για να παρακολουθήσει μαθήματα ζωγραφικής.

«Οι γονείς μου με βοήθησαν πολύ, ιδιαίτερα ο πατέρας μου, Λεόντιος, ο οποίος κατάγεται από το χωριό Άσσια, όπου έζησε και εργάστηκε ο λαϊκός ζωγράφος Μιχάλης Κάσσιαλος» (σσ. ο Κάσσιαλος θεωρείται ισάξιος του Θεόφιλου), δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο νεαρός καλλιτέχνης.

«Στα 15 μου, λόγω των μαθημάτων που επέλεξα να παρακολουθήσω στο σχολείο, αποφάσισα να σταματήσω τα μαθήματα στη ζωγραφική. Οι γονείς μου και οι καθηγητές με προέτρεψαν να δοκιμάσω να δώσω εξετάσεις στη Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, στο τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών, ως άτομο με ιδιαίτερο ταλέντο. Στη Σχολή αυτή, δίνουν εξετάσεις άτομα 18 χρονών και άνω. Ήθελα να δοκιμάσω τις δυνάμεις μου. Έστειλα στη Σχολή σχέδια μου και το απολυτήριο του γυμνασίου. Εγκρίθηκαν και διαγωνίσθηκα», λέει.

Τα αποτελέσματα των εξετάσεων, που διήρκεσαν τρεις μέρες, βγήκαν τον Οκτώβριο του 2011. Είχε πετύχει. Είχαν πάρει μέρος περισσότεροι από 700 υποψήφιοι και πέρασαν 128. Χρειαζόταν ο βαθμός 5 για να περάσεις τις εξετάσεις κι εκείνος τον εξασφάλισε.

Για τα μελλοντικά του σχέδια ο Μιχάλης Ψαράς δηλώνει: «Αφού τελειώσω το Λύκειο, θα κάνω τις σπουδές μου στη Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Στις Παγκύπριες εξετάσεις θα πάρω μέρος για εικαστικές και εφαρμοσμένες τέχνες, πράγμα που σημαίνει πως, όταν τελειώσεις, παίρνεις πτυχίο ζωγράφου. Επιπλέον, ενδιαφέρομαι και για την αρχιτεκτονική, παρόλο που οι δύο κλάδοι δεν συνδυάζονται. Εμένα με ενδιαφέρουν περισσότερο οι Εφαρμοσμένες και Εικαστικές Τέχνες».

Το ταλαντούχο κυπριοτόπουλο αποκαλύπτει πως θαυμάζει αρκετούς Κύπριους ζωγράφους, παλαιούς και σύγχρονους. Από τους ξένους, ξεχωρίζει ιδιαίτερα τον Πικάσο, τον Ντα Βίντσι, τον Μιχαήλ Άγγελο και τον Μουρ.

Όσο για τον χαρακτηρισμό «νέος Πικάσο», που του αποδίδουν, ο Μιχάλης απαντά με σεμνότητα: «Αυτό αποτελεί για μένα μεγάλη τιμή, αλλά δεν θέλω να υπερηφανεύομαι. Θέλω να είμαι προσγειωμένος, δεν μου αρέσουν τα μεγάλα λόγια. Θέλω να κάνω ό,τι καλύτερο μπορώ».

Ο πατέρας του, Λεόντιος, δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ: «Νιώθω περήφανος για τον γιο μου. Από τα πέντε του χρόνια είδα ότι είχε ένα έμφυτο ταλέντο και γι αυτό αποφασίσαμε να τον προωθήσουμε στη ζωγραφική. Αυτό μας έλεγαν και οι δάσκαλοι του».

Ο Μιχάλης, ωστόσο, είναι γενικώς άριστος μαθητής και ιδιαιτέρα αγαπητός. Ο διευθυντής του Λυκείου, στο οποίο φοιτά, Θεοχάρης Μασούρας, δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ: «Πρόκειται για νέο σεμνό, ταπεινό, με έμφυτη ευγένεια. Είναι άριστος μαθητής. Ολοκλήρωσε την Α' Λυκείου με 19 12/14. Τόσα χρόνια στα σχολεία, δεν μου έτυχε ποτέ ξανά 15χρονος μαθητής να πάρει θέση στο Πανεπιστήμιο. Έκανε περήφανο ολόκληρο το σχολείο και είμαστε σίγουροι ότι θα πετύχει ακόμα πιο σπουδαία πράγματα».

ΜΙΑ ΕΚΘΕΣΗ 11 ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΥΡ-ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ ΣΤΟ ΑΓΡΙΝΙΟ

Πραγματοποιήθηκαν χθες το απόγευμα με τη συμμετοχή πολλών φιλότεχνων τα εγκαίνια της έκθεσης “Μνήμη Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη” στην αίθουσα τέχνης Νεώριον στο Αγρίνιο. 

Με την έκθεση αυτή το Εικαστικό Εργαστήρι του Δήμου Αγρινίου τιμά τη μνήμη του Αλ. Παπαδιαμάντη με αφορμή τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από τον θάνατό του. Την έκθεση προλόγισε ο συγγραφέας Κώστας Λογαράς ο οποίος υπογράφει και το εισαγωγικό κείμενο της συλλεκτικής έκδοσης που κυκλοφόρησε με αφορμή την ξεχωριστή αυτή επετειακή εκδήλωση.

Το κοινό έως τις 15 Δεκεμβρίου  έχει την ευκαιρία να απολαύσει ένα εικαστικό αφιέρωμα στου έργο του Παπαδιαμάντη με 11 σημαντικούς εικαστικούς: Φώτη Κόντογλου, Σωτήρη Σόρογκα, Χρήστο Μποκόρο, Γιώργο Κόρδη, Δημήτρη Σεβαστάκη, Μάριο Σπηλιόπουλο, Τάσο Μαντζαβίνο, Κώστα Παπανικολάου, Χρήστο Γαρουφαλή, Άρια Κομιανού και Δημήτρη Ταλιάνη.

Περισσότερα για τα χθεσινά εγκαίνια δείτε εδώ.

Το κείμενο του Κώστα Λογαρά έχει ως εξής:

Το μη προφανές

«.. Εφαινόμην κι εγώ ως να είχα μεγάλην συγγένειαν με τους δύο τούτους ανέμους,

οι οποίοι ανέμιζαν τα μαλλιά μου, και τα έκαμναν να είναι σγουρά

όπως οι θάμνοι κ’ αι αγριελαίαι , τας οποίας εκύρτωναν με το ακούραστον φύσημά των, με το αιώνιον της πνοής των φραγγέλιον» ( ‘Όνειρο στο κύμα’)

Ο ποιητικός ρεαλισμός, τα σύμβολα στο έργο του Παπαδιαμάντη, προπάντων όμως οι ανάγλυφες εικόνες κι η ατμόσφαιρα δίνουν το πλούσιο υλικό τους, κοντά έναν αιώνα τώρα, στην εικαστική δημιουργία.

Κάθε γενιά καλλιτεχνών, στην κάθε εποχή, που ιστορεί τον κυρ Αλέξανδρο ανιχνεύει τον γήινο και μυστηριακό του κόσμο, πλάσματα της φαντασίας του - ή της πραγματικότητας, ποιος ξέρει;- ένα σύμπαν ορατών τε και αοράτων. Πρόσωπα παράδοξα κι αλλόκοτα που ζητούν ν’ αποδοθεί απ’ το χρωστήρα, τη σμίλη, τον φακό όχι μόνο το περίγραμμα τού σώματός τους αλλά και το σώμα της ψυχής τους.

Κι η σχέση που ο καλλιτέχνης έχει αποκτήσει, παιδιόθεν, με το έργο του αγίου των γραμμάτων μας – σχέση βιωματική και εντελώς προσωπική – κινεί το χέρι του στις πιο απλές γραμμές• πρόσωπα σμιλεμένα απ’ τις ριπές θαλασσινού ανέμου, στο μέτωπό τους χαρακιές ωσάν βυζαντινών αγίων κι από το σκοτεινό πυθμένα της ψυχής να αναδύονται όλα τα λάθη των ανθρώπων και τα άγρια πάθη τους.

Δίχως αυτές τις λογοτεχνικές περσόνες, τον Γιαννιό τον Έρωτα στα χιόνια, τον ξεπεσμένο του δερβίση, τη Νοσταλγό και τη Φραγκογιαννού, η μορφή του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη θα έμενε ανολοκλήρωτη• ένας κόσμος προσηνής και υπερήφανος μαζί, που ’χει το βλέμμα του στραμμένο εντός του. Κι ακόμα, χώροι μυστηριακοί και χοροί αγγέλων. Δρόμοι ανοιχτοί απ’ όπου αρδεύεται το μοιρολόι κι η χαρά πεινώντων και διψώντων, το ταπεινό τους φρόνημα κι η χαρμολύπη τους. Οσμές και μύρα. 

Η σχέση, λέω, που χτίζει από παιδί ο καλλιτέχνης με το έργο τού Παπαδιαμάντη τον οδηγεί, κάθε φορά, ν’ αναζητάει το σχήμα της αιδήμονος σιωπής• κι εκείνο «Το Άνθος του γιαλού που λάμπει σαν θαλασσινό αστέρι, το μυστηριώδες φως που δεν το βλέπουν παρά μόνο οι ελαφροΐσκιωτοι».

Κι ωστόσο θα μένει, μοιραία, έξω από το κάδρο τους -- γιατί άλλα είναι τα υλικά της τέχνης των εικαστικών δημιουργιών – θα μένει πάντα απέξω η μουσικότητα του λόγου του, η αρμονία και η ποίηση της γλώσσας του, λέξεις που κυλούν στις φλέβες και πηγαίνουνε στα βάθη της ψυχής μας. Μια γλώσσα που διασώζει τις χαρές ενός λαού και τα βαθιά του αισθήματα, τις ελπίδες του και τις διαψεύσεις• την πολιτιστική και ιστορική του υπόσταση. Από αιώνων εις αιώνας.

Σ’ αυτήν τη γόνιμη συνομιλία με τα έργα έντεκα σημαντικών καλλιτεχνών, ας αναζητήσει ο επισκέπτης τής έκθεσης τα άρρητα και τα ανείπωτα. Πέρα απ’ τα προφανή. Κι ανακαλώντας μνήμες παιδικές, ας ανιχνεύσει εντός του κάτι από το ταπεινό κι απέριττο τού κυρ Αλέξανδρου: τον μόνο πλούτο που εγγυάται τη συνέχεια αυτού του τόπου.

Κώστας Λογαράς

Συγγραφέας