Η ΑΥΘΑΙΡΕΣΙΑ ΤΟΥ ΕΟΡΤΑΣΜΟΥ ΤΩΝ ΔΥΟ “ΝΕΩΝ” ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΩΝ ΣΥΝΟΔΩΝ

Harry Kent, Dark Night of the Soul, oil on board, 60 x 90 cm

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Η θέσπιση του εορτασμού δύο “νέων” Οικουμενικών Συνόδων, της 8ης και της 9ης, από τον Μητροπολίτη Πειραιώς Σεραφείμ, συνιστά προφανώς μια αυθαιρεσία. Μια αυθαιρεσία εκκλησιολογική και λειτουργική.
Ποια η ανάγκη για την “ανακήρυξη” ως Οικουμενικών δύο Συνόδων των Βυζαντινών χρόνων, στις μέρες μας, όταν η Εκκλησία αιώνες τώρα δεν προέβη σ' αυτή την αναγόρευση; Καμία.
Ποιο αίτημα προεβλήθη ώστε να έλθει στην επιφάνεια το θέμα; Κανένα. Ή μάλλον υπάρχει ένα “αίτημα”, που έχει να κάνει με την ιδεοληψία ιεραρχών και πιστών τινων, τάχα και “αντι-οικουμενιστών”, στο οποίο πρέπει τα πάντα να υποταχθούν. Προκειμένου να καταδείξουμε τον παπισμό ως αίρεση, όλα τα μέσα είναι θεμιτά ή καλύτερα ακολουθείται το παπικό “ο σκοπός αγιάζει τα μέσα”.
Ποια από τις Ορθόδοξες Αυτοκέφαλες Εκκλησίες προέβαλε ανάλογο αίτημα επισήμως; Καμία απολύτως.
Ως εκ τούτου η εμμονή του Μητροπολίτου Πειραιώς και των συν αυτώ – γιατί δεν είναι μόνος – συνιστά εκτροπή, αλλά δεν υπάρχει κανείς – δυστυχώς – για να τους ανακαλέσει στην κανονική τάξη. Η Εκκλησία, αιώνες τώρα, αναγνωρίζει επτά Οικουμενικές Συνόδους και στη λειτουργική της ζωή (Τὰς ἑπτὰ Συνόδους τὰς τῶν Πατέρων, κατὰ διαφόρους καιροὺς συστάσας...). Τις μνημονεύει και τις υμνολογεί. Τις μνημονεύει όλες, αλλά μόνο τρεις τυγχάνουν ιδιαίτερου εορτασμού:
Η Α' Οικουμενική Σύνοδος (Κυριακή προ της Πεντηκοστής), η Δ' (την πρώτη Κυριακή μετά τις 13 Ιουλίου [13-19 Ιουλίου]) και η Ζ' (την πρώτη Κυριακή μετά τις 11 Οκτωβρίου [11-17 Οκτωβρίου]).
Οι υπόλοιπες δεν εορτάζονται πανηγυρικά από την Εκκλησία. Γιατί άραγε; Αυτό θα πρέπει ίσως να προβληματίσει σοβαρά τους σημερινούς παραδοσιοκράτες.. Αφού, λοιπόν, αυτό συμβαίνει, πώς θα έρθουν κάποιοι σήμερα να εορτάσουν πανηγυρικώ τω τρόπω τις μηδέποτε ανακηρυχθείσες ως Οικουμενικές 8η και 9η; Θα το κάνουν βασιζόμενοι στην αρχή της αυθαιρεσίας, μη υπολογίζοντας την παράδοση και την πρακτική της Εκκλησίας.
Η Εκκλησία όρισε να εορτάζεται η μνήμη του Αγίου Γρηγορίου Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης του Παλαμά την Β' Κυριακή των Νηστειών, ακριβώς λόγω της μεγάλης συμβολής του στην Σύνοδο που δικαίωσε τον Ησυχασμό. Και μάλιστα την τοποθέτησε την Κυριακή μετά την Α' Νηστειών, που γιορτάζουμε τον θρίαμβο των εικόνων, ήτοι της Ορθοδοξίας, ως συνέχεια αυτής. Αλλά φαίνεται πως στις αρχές του 21ου αιώνα αυτό δεν μας αρκεί... Και πρέπει να προσθέσουμε στην Κυριακή αυτή τον εορτασμό ολόκληρης της Συνόδου εκείνης, επειδή έτσι το θέλησε ο άγιος Πειραιώς και οι συν αυτώ, επαναλαμβάνω, γιατί δεν είναι μόνος (οι άλλοι είναι οι “εισηγητές” Μητροπολίτες Ναυπάκτου Ιερόθεος και Γόρτυνος Ιερεμίας, ο Κυθήρων Σεραφείμ, ο Αιτωλοακαρνανίας Κοσμάς κ.α.).
Να θυμίσουμε εδώ τι έχει γράψει σχετικά ο π. Γεώργιος Μεταλληνός: 
«Η μνήμη του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά συμπίπτει με την 14η Νοεμβρίου. Η Σύνοδος όμως του 1368, η οποία διακήρυξε εις τον κόσμο την αγιότητα του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, λόγω των θαυμάτων τα οποία εποίει και όχι λόγω της παιδείας του, ούτε λόγω των συγγραμμάτων του, που είναι το υψηλότερο στην εποχή του επίτευγμα, αλλά και στην κορυφή συγχρόνως της αγιοπατερικής θεολογικής παραδόσεως, μετέφερε τη μνήμη του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά εις την Β΄ Κυριακή των Νηστειών. Είναι μία πράξις συμβολική και αποφασιστική, διότι η σημερινή ημέρα τιμάται από τους Ορθοδόξους όλου του κόσμου ως επέκταση και προέκταση της Κυριακής της Ορθοδοξίας».
Άρα, έρχεται τώρα ο Μητροπολίτης Πειραιώς να διορθώσει την Εκκλησία που θέσπισε τη μνήμη του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά την Β’ Κυριακή των Νηστειών, προσθέτοντας και τον εορτασμό της «9ης Οικουμενικής Συνόδου»;
Ο ίδιος ο Μητροπολίτης Πειραιώς αναγνωρίζει ότι η Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος έθεσε αυτό το “αίτημα” στο αρχείο και δεν συζητήθηκε καν σε μία συνεδρίαση, όπως είχε προγραμματιστεί. Εκείνος, φυσικά, δεν μπορεί να το δεχθεί αυτό, και δρα μονομερώς. Αγνοώντας και περιφρονώντας (;) την Σύνοδο, στην οποία προσάπτει ...σκοπιμότητες. Από κει και πέρα αρχίζει η αυθαιρεσία.
Σημειώνει ο Μητροπολίτης Πειραιώς σε σχετική για την «8η Οικουμενική Σύνοδο» εγκύκλιο του: «…θεωροῦμε ἀδήριτη ἀνάγκη τήν σύγκληση Πανορθοδόξου, Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου μέ τήν συμμετοχή ἁπάντων τῶν Ὀρθοδόξων Πατριαρχῶν, Ἀρχιεπισκόπων, Μητροπολιτῶν, Ἐπισκόπων, Καθηγουμένων, Ἀρχιμανδριτῶν, Ἱερέων, Μοναχῶν καί λαϊκῶν θεολόγων, ἡ ὁποία θά ἀσχοληθεῖ συνοδικῶς μέ τό θέμα τῆς πανορθοδόξου ἀνακηρύξεως τῆς Συνόδου ἐπί Μ. Φωτίου ὡς τῆς Η΄ Ἁγίας καί Οἰκουμενικῆς Συνόδου».
Μα τι ανάγκη έχει ο άγιος Πειραιώς την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο; Αυτός προχώρησε μόνος του στην ανακήρυξή της «8ης Οικουμενικής Συνόδου». Και έφτιαξε και Ακολουθία, όπως και στην 9η και τα πάντα ετέλεσε μη λαμβάνοντας υπ’ όψιν την υπ’ ουρανόν Ορθοδοξία.
Τις ακολουθίες για τον πανηγυρικό εορτασμό των δύο “νέων” Οικουμενικών Συνόδων συνέταξε – προφανώς τη προτροπή του αγίου Πειραιώς - ο μακαρίτης θεολόγος και πρωτοψάλτης Απόστολος Παπαχρήστος (αδελφός του Μητροπολίτου Αιτωλοακαρνανίας Κοσμά, κι αυτό δεν είναι άνευ σημασίας...). Οι ακολουθίες αυτές θα έπρεπε, όπως είναι η τάξις, να υποβληθούν προς έγκρισιν από την Ιερά Σύνοδο, τη εισηγήσει της αρμοδίας Συνοδικής Επιτροπής. Κάτι τέτοιο δεν έγινε βέβαια, διότι η όλη ιστορία στηρίζεται στην αυθαιρεσία. Η Σύνοδος πώς θα ενέκρινε κάτι που τελικά δεν ήλθε – και σωστά! - προς συζήτησιν στην Ιεραρχία.
Τώρα κάποιες παρατηρήσεις επί των Ακολουθιών: 
- Η Ακολουθία της «8ης Οικουμενικής Συνόδου» του Αποστόλου Παπαχρήστου, ψάλλεται σύμφωνα με την σχετική εγκύκλιο του Μητροπολίτου Πειραιώς Σεραφείμ την Β’ Κυριακή του Φεβρουαρίου, αλλά ο μακαριστός υμνογράφος στην αρχή της Ακολουθίας γράφει: «Ψαλλομένη τῇ Α΄ Κυριακῇ μηνὸς Φεβρουαρίου». Θα πρέπει να αποφασίσει τελικά ο άγιος Πειραιώς.
- Αν ψαλεί η Ακολουθία της «9ης Οικουμενικής Συνόδου» του Αποστόλου Παπαχρήστου την Β’ Κυριακή των Νηστειών, υποτιμάται σαφέστατα η μνήμη του πρωτεργάτου της Συνόδου Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. Αν είναι δυνατόν!...
Πρέπει να γίνει σαφές ότι το ζήτημα δεν έγκειται στην θεολογία αυτών των Συνόδων, η οποία φυσικά είναι Ορθόδοξη και αυτό δεν αμφισβητείται, αλλά στην τακτική του ...αντάρτικου, να καθιερωθούν αυτές ως «Οικουμενικές», ερήμην, μάλιστα, των λοιπών Αυτοκεφάλων Ορθοδόξων Εκκλησιών.
Ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος σε πρόσφατη δήλωσή του αναφέρθηκε στην ενότητα πολιτών και πολιτικών ως ζητούμενο για την έξοδο από την κρίση. Πολύ σωστά! Στην Εκκλησία της Ελλάδος, όμως, τον τελευταίο καιρό μόνο η ενότητα δεν προάγεται... Γιατί πολλοί φροντίζουν επιμελώς για την διαίρεση...

ΕΝΑ ΜΟΝΑΔΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΚΩΣΤΑ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ

Δημήτρης Μπαλτᾶς 

Κώστας Παπαϊωάννου, Ἡ κληρονομιά τοῦ Ἀλεξάνδρου, μετ. Χρ. Σταματοπούλου, Ἐναλλακτικές Ἐκδόσεις, Ἀθήνα 2013, σελ. 111 

Τό παρόν βιβλίο τοῦ γνωστοῦ φιλοσόφου Κώστα Παπαϊωάννου (1925-1981) εἶναι τό τρίτο κατά σειρά ἔργο του (ὕστερα ἀπό τά ἔργα Τέχνη καί πολιτισμός στήν ἀρχαία Ἑλλάδα καί Βυζαντινή καί ρωσική ζωγραφική) πού ἀφορᾶ τήν ἑλληνική τέχνη. 

Στήν σύντομη «Εἰσαγωγή» (σσ. 11-16) ὁ Παπαϊωάννου ἀναφέρεται ἁδρομερῶς στήν συγκρότηση καί τήν ἐξέλιξη τῆς βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας, ἐπισημαίνοντας, μεταξύ ἄλλων, ὅτι ἡ «Αὐτοκρατορία δέν θεμελιώθηκε στήν ἐθνικότητα, ἀλλά στήν ὀρθοδοξία μετά τόν 5ο αἰ. καί στήν ἑλληνική γλῶσσα κατά τόν 7ο αἰ.» (σσ. 14-15). 

Γιά τό πρῶτο κεφάλαιο τό ἐπιγραφόμενο «Ἡ κληρονομιά τοῦ Ἀλεξάνδρου», ἀπ’ ὅπου καί ὁ τίτλος τοῦ βιβλίου, ὁ συγγραφέας ἔχει ὡς ἀφετηρία τό «Μυθιστόρημα τοῦ Ἀλεξάνδρου» τοῦ Καλλισθένη (σ. 17). Γιά τόν Παπαϊωάννου, ὁ κόσμος πού δημιούργησε ὁ Ἀλέξανδρος «ἐκπροσωπεῖ τή μεγαλύτερη διεθνῆ κοινότητα πού γνώρισε ποτέ ὁ πλανήτης» (σ.20). Ὁ πλοῦτος πού «μεταφυτεύτηκε στήν κεντρική Ἀσία ἀπό τούς διαδόχους τοῦ Ἀλεξάνδρου» (σ. 23) εἶναι ἐμφανής σέ πλῆθος ἔργων τέχνης καί στήν θρησκευτικότητα τῆς Ἀνατολῆς (σσ. 28-32). 

Στό κεφ. ΙΙ ὁ Παπαϊωάννου τονίζει μιά βασική διαφορά τῆς κλασσικῆς καί τῆς ἑλληνιστικῆς-ρωμαϊκῆς ἐποχῆς ἡ ὁποία συνίσταται στό γεγονός ὅτι «τό ἄτομο διαδέχεται τόν πολίτη» (σ. 35). 

Τά κεφ. ΙΙΙ καί V (σσ. 45-55 καί 81-92, ἀντιστοίχως) ἀναφέρονται κυρίως στίς ἐπιρροές τῆς δυναστείας τῶν Σελευκιδῶν στήν Ἀνατολή, ἰδιαιτέρως δέ στό Ἰράν, ἐνῶ παρατίθενται παραδείγματα τοῦ λεγομένου «ἰρανικοῦ φιλελληνισμοῦ» (σ. 53). 

Στό κεφ. IV γίνεται μιά παράλληλη ἀναφορά στήν βυζαντινή αὐτοκρατορία καί στήν αὐτοκρατορία τῶν Σασσανιδῶν (σ. 61 ἑξ.). Ἐπισημαίνει ὁ Παπαϊωάννου ὅτι «ἡ ἱεροποίηση τῆς ἐξουσίας στό Ἰράν σήμανε τό τέλος τοῦ ἑλληνικοῦ ἀνθρωπισμοῦ. Μιά καινούργια τέχνη θά ἐκφράζει τήν ἀγάπη πρός τόν ὑπεράνθρωπο καί θά δοξάζει τούς νέους κυρίαρχους τοῦ κόσμου: τόν Ρωμαῖο dominus καί τόν Βυζαντινό βασιλέα» (σ. 64). 

Ἐνδιαφέρον εἶναι καί τό τελευταῖο κεφάλαιο τοῦ βιβλίου τό ὁποῖο ἀναφέρεται στήν μνημειακή γλυπτική τῆς Γεωργίας καί τῆς Ἀρμενίας ἡ ὁποία ἦταν «ἀνύπαρκτη στή Δύση καί ἐξαφανισμένη στό Βυζάντιο (σ. 104). 

Τό βιβλίο κοσμεῖται μέ «Παράρτημα εἰκόνων» (σσ. 65-80). 

Σέ μία γενική ἀποτίμηση, θά παρατηρήσω ὅτι τό βιβλίο μπορεῖ νά ἐνδιαφέρει τούς ἱστορικούς πού ἀσχολοῦνται μέ τήν ὑπό ἐξέταση περίοδο, ὁπωσδήποτε τούς ἐκπαιδευτικούς καί τούς μαθητές, βεβαίως ἐκείνους πού πιστεύουν στόν πλοῦτο τῆς οἰκουμενικότητας τοῦ ἑλληνισμοῦ καί ἀσφαλῶς τό εὐρύτερο ἀναγνωστικό κοινό. 

Ἄς μοῦ ἐπιτραπεῖ νά πῶ ὅτι τό παρόν βιβλίο εἶναι ἕνα μικρό ἀριστούργημα.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΗΧΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΣΤΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΠΑΤΡΩΝ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΑ

ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΑΚΑΡΙΣΤΟ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΝΙΚΟΔΗΜΟ ΒΑΛΛΗΝΔΡΑ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΑ 

Σε συνεργασία με τον Πολιτιστικό Οργανισμό του Δήμου Πατρέων και την Δημοτική Βιβλιοθήκη 

Το Κέντρον Ερευνών και Εκδόσεων (ΚΕΡΕ), μη κερδοσκοπικός φορέας που εδρεύει στην Αθήνα, έχει αρχίσει ήδη από το 1999 μια μεγάλη εκδοτική δραστηριότητα που σχετίζεται με σημαντικές ηχογραφήσεις Εκκλησιαστικής Μουσικής, τις οποίες επιμελείται ο Δρ. Φιλολογίας Μανόλης Κ. Χατζηγιακουμής. 

Στη σειρά αυτή των εκδοθέντων ψηφιακών δίσκων περίοπτη θέση κατέχει ο αείμνηστος Μητροπολίτης Πατρών Νικόδημος Βαλληνδράς (1915-2008), ο οποίος υπηρέτησε την Μητρόπολη Πατρών για 30 συναπτά έτη. Θεωρήθηκε γι’ αυτό εύλογη η παρουσίαση των ψηφιακών δίσκων του μακαριστού Μητροπολίτου Νικοδήμου στην πόλη με την οποία συνδέθηκε ως Αρχιερεύς και συνέβαλε τα μέγιστα στην λειτουργική ζωή της. 

Η παρουσίαση θα γίνει την Παρασκευή 14 Φεβρουαρίου 2014, στις 8 το βράδυ, στην αίθουσα της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Πατρών (Μαιζώνος 110), από τον συνεργάτη του Κέντρου Ερευνών και Εκδόσεων Θεολόγο και μουσικό Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλο. Η εκδήλωση πραγματοποιείται σε συνεργασία με τον Πολιτιστικό Οργανισμό του Δήμου Πατρέων και την Δημοτική Βιβλιοθήκη.

Συγκεκριμένα, θα παρουσιαστούν οι ηχογραφήσεις τις οποίες πραγματοποίησε στις σειρές «Μνημεία Εκκλησιαστικής Μουσικής» και «Σύμμεικτα Εκκλησιαστικής Μουσικής» του Προγράμματος ηχογραφήσεων που εμπνεύστηκε και υλοποιεί ο Μανόλης Κ. Χατζηγιακουμής. 

Στη σειρά «Μνημεία Εκκλησιαστικής Μουσικής», ο Μητροπολίτης Νικόδημος Βαλληνδράς ηχογράφησε ολόκληρο το αργό Ειρμολόγιο των Καταβασιών, στο μέλος του Πέτρου Πελοποννησίου, Καλοφωνικούς Ειρμούς, Οκτάηχα μαθήματα, Πολυελέους και τα Ιδιόμελα της Μ. Τεσσαρακοστής, ενώ στη σειρά «Σύμμεικτα Εκκλησιαστικής Μουσικής» περιέχονται μέλη που έψαλλε επί σειρά ετών κατά τις χοροστασίες του ο μακαριστός ιεράρχης, καθώς και δικές του συνθέσεις. 

Οι ψηφιακοί αυτοί δίσκοι συνοδεύονται από πολυσέλιδα βιβλία, τα οποία περιλαμβάνουν κείμενα του Μανόλη Χατζηγιακουμή για την ιστορία, το είδος και την ερμηνεία των μελών, καθώς επίσης και όλα τα αντίστοιχα μουσικά κείμενα. Το όλο Πρόγραμμα των ηχογραφήσεων μπορεί να δει αναλυτικά ο ενδιαφερόμενος στην ιστοσελίδα του Κέντρου Ερευνών και Εκδόσεων. 

Στην εκδήλωση της 14ης Φεβρουαρίου θα ακουστούν αντιπροσωπευτικά ηχητικά δείγματα και θα προβληθεί ανάλογο οπτικό υλικό.

Σχετική ανάρτηση:
Ο Μητροπολίτης Πατρών Νικόδημος Βαλληνδράς στις ηχογραφήσεις του Μανόλη Χατζηγιακουμή

Ο π. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΣΕΤΣΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΓΙΑ ΤΙΣ "ΝΕΕΣ" ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΕΣ ΣΥΝΟΔΟΥΣ

Αθέτηση ομολογίας πίστεως; 

Του Μ. Πρωτοπρεσβυτέρου της Μ.τ.Χ.Ε. Γεωργίου Τσέτση

Αφορμή για το παρόν σχόλιο έδωσε η προ μηνός περίπου ληφθείσα απόφαση του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Πειραιώς Σεραφείμ, όπως καθιερώσει στην Επαρχία του τον εορτασμό τών, κατά τα έτη 880 και 1351, εν Κωνσταντινουπόλει συνελθουσών Συνόδων. Της μεν πρώτης, την Κυριακή που έπεται της εορτής του Ιερού Φωτίου˙της δε δεύτερης, την Β΄ Κυριακή των Νηστειών, κατά την οποία η Εκκλησία εορτάζει την μνήμη του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. 

Το Ανακοινωθέν που κοινοποιεί τα αποφασισθέντα, αφήνει να εννοηθεί ότι η εν λόγω ενέργεια προεκλήθη από το ότι τα αρμόδια Διοικητικά Όργανα της Ελλαδικής Εκκλησίας, έπεμψαν εις τας «περιωνύμους καλένδας» (sic) μιαν εισήγηση της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου (ΔΙΣ) της περιόδου 2010-2011, (στην οποία, σημειωτέον, συμμετείχε ο άγιος Πειραιώς), όπως η Σύνοδος της Ιεραρχίας, υποβάλει προς την Γραμματεία προπαρασκευής της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου πρόταση εκκίνησης διαδικασίας για την «τυπική αναγνώριση» από την μέλλουσα Πανορθόδοξη αυτή Σύνοδο, της «Οικουμενικής περιωπής» των προμνημονευθεισών δύο Συνόδων. [Ειρήσθω εν παρόδω ότι, στις εξαγγέλουσες την απόφαση του Σεβασμιωτάτου Εγκυκλίους, περιττή και σόλοικη ήταν η προσθήκη του «μ.Χ» μετά τις χρονολογίες των εν λόγω Συνόδων. Απλώς διότι ήταν αδύνατον να συνέλθουν «προ Χριστού» Οικουμενικαί Σύνοδοι της Χριστιανοσύνης!!]. 

Προοιμιακώς πρέπει να λεχθεί ότι καλώς δεν εδόθη συνέχεια στο αίτημα της ΔΙΣ. Και τούτο διότι, είναι τοις πάσι γνωστόν ότι η θεματολογία της μελλούσης Πανορθοδόξου Συνόδου, έχει καθωρισθεί προ πολλού με Πανορθοδόξο απόφαση, μάλιστα δε μετά πολλών κόπων και μόχθων, και ότι η Γραμματεία προπαρασκευής της εν λόγω Συνόδου, δεν έχει την αρμοδιότητα να τροποποιεί την Ημερησία Διάταξή της. 

Η πρωτοβουλία του αγίου Πειραιώς εγείρει δύο ερωτήματα λειτουργικής και κανονικής φύσεως. Το πρώτο ερώτημα είναι αν η Σεβασμιότης του εδικαιούτο να θεσπίσει μιαν Εορτή για κάποιο γεγονός που αφορά σύμπασα την ανά την οικουμένην Ορθόδοξο Εκκλησία και όχι μόνο την Επαρχία την οποία ποιμαίνει. Και το δεύτερο, το και κυριώτερο, είναι αν και κατά πόσο, αποδεχόμενος και χαρακτηρίζων ως «Οικουμενικές» τις ανωτέρω δύο Συνόδους, αθέτησε την Ομολογία Πίστεως την οποία είχεν απαγγείλει ενώπιον του Αρχιεπισκόπου Αυστραλίας Στυλιανού και των συλλειτουργούντων μετ΄ αυτού Αρχιερέων, την ημέρα της εις Επίσκοπον χειροτονίας του. 

Σύμφωνα με το παλαιοχριστιανικό έθος αποδόσεως τιμών σε ένα Μάρτυρα ή Άγιο, ο Μητροπολίτης Πειραιώς είχε, ως εικός, κάθε δικαίωμα να θεσπίσει τον εορτασμό της μνήμης ενός κληρικού ή λαϊκού μέλους της εκκλησιαστικής του περιφέρειας, που είχε διακριθεί για την ευλάβεια, την θεοσέβεια και την οσιότητα του βίου του και το οποίο μεταθανατίως έγινε αντικείμενο σεβασμού και ευλαβείας εκ μέρους των πιστών, χωρίς καν να έχει ενταχθεί το Εορτολόγιο με επίσημη Εκκλησιαστική Πράξη. Δεν είχε, όμως, δικαίωμα να θεσπίσει, με μιαν excathedra, Ποντιφίκειου τύπου, απόφαση, τον εορτασμό ενός ιστορικού γεγονότος, που αφορά σύμπασα την Μίαν, Αγίαν, Καθολικήν και Αποστολικήν Ορθόδοξον Εκκλησίαν. 

Συναφώς μπορεί να τεθεί το εξής εύλογο ερώτημα: Προς τι ο κεχωρισμένος εορτασμός των εν λόγω δύο Συνόδων, με το σκεπτικό ότι καταδίκασαν τον Ρωμαιοκαθολικισμό επί αιρέσει, ενώ δεν εορτάζεται με ιδιαίτερη ασματική ακολουθία η εν Χαλκηδόνι Δ΄Οικουμενική Σύνοδος, η οποία εμπέδωσε το Χριστολογικό Δόγμα, που αποτελεί τον στύλο και εδραίωμα της Ορθοδόξου πίστεώς μας; 

Είναι ηλίου φαεινότερο ότι, πίσω από την πρωτοβουλία αυτή κρύβεται η γνωστή και από ετών δεδηλωμένη απέχθεια ορισμένων κύκλων έναντι της Ρώμης. Πρωτοβουλία, όμως, που προδίδει και μια αυτάρεσκη τάση αποδείξεως ότι, από τις ανά την υφήλιον 552 Ορθόδοξες Μητροπόλεις, Αρχιεπισκοπές και Επισκοπές, ή τις 82 Μητροπόλεις της κατά Ελλάδα Εκκλησίας, η μόνη που μάχεται για την Ορθόδοξη πίστη και πασχίζει να προφυλάξει την Ορθοδοξία από τη λύμη της «αιρετικής Δύσης», είναι εκείνη του επινείου των Αθηνών. 

Η δυσκολία με την πρωτοβουλία του Μητροπολίτου Πειραιώς είναι ο τρόπος με τον οποίο αιτιολογεί την απόφασή του να καθιερώσει τον εορτασμό των δύo Συνόδων. Στις Ποιμαντορικές Εγκυκλίους που αναγγέλλουν τα θεσπισθέντα, ο Σεβασμιώτατος δηλώνει: «Εμείς οι Ορθόδοξοι δεν σταματάμε την αρίθμηση των Οικουμενικών Συνόδων στην Ζ΄ Αγία και Οικουμενική Σύνοδο,...αλλά αριθμούμε ως Αγίες και Οικουμενικές Συνόδους και άλλες δύο Συνόδους: α) την επί Μ. Φωτίου Σύνοδο...η οποία είναι η Η΄ Αγία και Οικουμενική Σύνοδος και β) την επί αγίου Γρηγορίου Παλαμά Σύνοδο...η οποία είναι η Θ΄ Αγία και Οικουμενική Σύνοδος». 

Και εδώ, ακριβώς, ευρίσκεται το πρόβλημα. Διότι, άλλο πράγμα είναι ένας Επίσκοπος, ένας Θεολόγος Καθηγητής ή ένας θεολογών πιστός, να αναγνωρίζει τον οικουμενικό χαρακτήρα και την οικουμενική διάσταση των δύο Συνόδων, και έτερο, να τις απαριθμεί και να τις κατατάσσει, άνευ Συνοδικής διαγνώμης, στην χορεία των μέχρι τούδε γνωστών και Πανορθοδόξως αναγνωρισμένων Οικουμενικών Συνόδων. 

Δεν είναι τυχαίο ότι, σε όλα τα πλάτη και μήκη της Ορθοδόξου οικουμένης, ο χειροτονούμενος Επίσκοπος, ενώπιον των χειροτονούντων αυτόν Αρχιερέων και των πιστών που θα του φωνάξουν το «άξιος», μετά την απαγγελία του Συμβόλου της Πίστεως προσθέτει ότι «στέργει καὶ ἀποδέχεται τὰς ἁγίας ἑπτὰ Οἰκουμενικὰς Συνόδους, καὶ τῶν Τοπικῶν, ἅς ἐκεῖναι άποδεξάμεναι ἐκύρωσαν, ἐπὶ φυλακῆ τῶν Ὀρθοδόξων τῆς Ἐκκλησίας δογμάτων ἀθροισθεῖσαι...», προσεπιδηλών ότι θα τηρεί «..., πάντα μέν, ὅσα ἡ Μία, Ἁγία, Καθολικὴ καἰ Ἀποστολικὴ Ἐκκλησία τῶν Ὀρθοδόξων πρεσβεύουσα δογματίζει, ταῦτα πρεσβεύων κἀγὼ καὶ πιστεύων, μηδὲν προστιθεὶς, μηδὲν ἀφαιρῶν, μηδὲν μεταβάλλων, μήτε τῶν δογμάτων, μήτε τῶν Παραδόσεων....». Ωστόσο, ο γνωστός ως αυστηρός τηρητής των παραδόσεων και της κανονικής τάξεως άγιος Πειραιώς, με την πρωτοβουλία του αυτή, και προσθέτει και μεταβάλλει, αθετώντας τοιουτοτρόπως την Ομολογία Πίστεως που εξεφώνησε την ημέρα της εις Επίσκοπον χειροτονίας του. 

Είναι πρόδηλο ότι το όλο εγχείρημα του αγίου Πειραιώς αποτελεί προσπάθεια υπονομεύσεως των σχέσεων των κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών με την Ρώμη και απόπειρα τερματισμού του διαλόγου μας με την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, την οποία δεν διστάζει να χαρακτηρίζει ως «κοσμικό μόρφωμα» και «θρησκευτική παρασυναγωγή». 

Και όμως, η Εκκλησία στην οποία ανήκει η Ιερά Μητρόπολις Πειραιώς, όπως και σύμπασα η Ορθόδοξη Εκκλησία, εδώ και τρεις δεκαετίες βρίσκονται, με Πανορθόδοξη απόφαση, εν διαλόγω με την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και όχι με κάποιο «μόρφωμα». Και να μη λησμονείται ότι Μάρκος ο Ευγενικός, που χρησιμεύει σήμερα ως λάβαρο στον κατά της Δύσεως αγώνα των ούτω καλουμένων «παραδοσιακών», τρεις και πλέον αιώνες μετά το Μεγάλο Σχίσμα τού 1053 και ογδονταοκτώ χρόνια μετά την επί Γρηγορίου Παλαμά Σύνοδο του 1351, στη Σύνοδο της Φλωρεντίας (1439) αποκαλούσε την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία «αδελφή Εκκλησία», και μιλούσε για σχίσμα και όχι αίρεση.

"ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΟΥ ΔΡΟΜΟΥ" ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΩΣΤΑ ΛΟΓΑΡΑ - Σαν τραγούδι του δρόμου...

Το καινούργιο βιβλίο του Κώστα Λογαρά μου θύμισε "Το τραγούδι του δρόμου", από τους Αντικατοπτρισμούς των Χατζιδάκι - Γκάτσου, τους Ταπεινούς και καταφρονεμένους του Ντοστογιέφσκι, τους ταπεινούς και απορριμμένους του Παπαδιαμάντη. 

Η παρουσίαση αυτού του βιβλίου του Κώστα Λογαρά "Ιστορίες του δρόμου", που κυκλοφόρησε πριν λίγο καιρό (τέλος 2013) από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης, θα γίνει στην Πάτρα την Τετάρτη 29 Ιανουαρίου στις 8.30μμ στο bar-πολυχώρο GHETTO, Ευμήλου 8, με την υποστήριξη της Κινηματογραφικής Λέσχης και του βιβλιοπωλείου Πρωτοπορία. 

Στη συνέχεια αναδημοσιεύω ένα κείμενο για το βιβλίο της Ζέττας Ζάχου που με εκφράζει, και θα επανέλθω σύντομα σ' αυτές τις ιστορίες δρόμου του Κ. Λογαρά. 

Της Ζέττας Ζάχου 

Οι μοναχικοί, απορριφθέντες, απογοητευμένοι, μπερδεμένοι, προδομένοι, αντιήρωες του βιβλίου του Κ.Λ έχουν την δικιά τους ηθική, τις δικές τους νόρμες, που όμως τις ξέρουμε όλοι και κάποια στιγμή έχουν γίνει και δικές μας, ή έστω μπήκαμε στον πειρασμό… Με συγκίνησαν όλοι οι μυθοπλασμένοι του, αλλά πάντως υπαρκτοί που κανείς γύρω τους δεν τους δέχτηκε στους κόλπους του και τίποτα απ' αυτά που εμείς ξέρουμε δεν γέμισε την ψυχή τους, αλλά ο Κ.Λ τους έδωσε ζωή στη σκακιέρα της Ιστορίας και τελικά οι ήρωές του δεν είναι μόνο Πατρινοί – στέκουν παντού- υλικό της μεγάλης Λογοτεχνίας των καταραμένων. 

Ποιος ορίζει όμως το ''καταραμένος''; 

Ο Κώστας ακόμα μια φορά-χωρίς διδακτισμό-τους δίνει ζωή και φως, χώρο και ανάσα που ο δήθεν "καθωσπρεπισμός" όλων των μικροαστικών κοινωνιών καθιστά ασφυκτικό. 

Παρ’ όλη την ασφυξία όμως, ο ομφάλιος λώρος με την πόλη δεν κόπηκε όπως δεν κόβεται ποτέ. Με πείσμα και συνέπεια, συνέχιζαν οι ήρωές του και συνεχίζουν, οι κάποιοι άλλοι- ίδιοι- κάθε εποχή έχει τους δικούς της αντιήρωες άλλωστε - μια δύσκολη πορεία, στην οποία δεν μεγαλώνει τίποτα άλλο συνεχώς, παρά η μοναξιά. 

Μέσα από τις "Ιστορίες του Δρόμου" συντονίστηκα με το χτυποκάρδι της "άλλης" πόλης, των "καταφρονεμένων". Σαν να ανοιγόκλεισε μια πόρτα αποκαλύπτοντας το εσωτερικό ενός σπιτιού, σαν να πέρασα μπροστά από ένα φωτισμένο παράθυρο και είδα στα κλεφτά μια σκηνή, έχοντας την αίσθηση ενός αποκαλυπτικού βιώματος. 

Και αναρωτήθηκα:  Ποιός από τους δυο όρους του κλασικού διωνύμου το "άτομο" ή η "κοινωνία" έχει τον αποφασιστικό ρόλο σ’ αυτή τη μακρά και επίπονη πορεία του ανθρώπου μέσα στο χρόνο, που την ονομάζουμε ζωή; 

Ποιος δικαιώνεται; 

Ο Κ.Λ. δεν επιδιώκει να δικαιώσει κανέναν. Ως ψυχογράφος, σημειώνει, ανασύρει από τη λήθη και δηλώνει και παρουσιάζει. Αθόρυβα μεστά, καθιστώντας μας κοινωνούς του "άλλου", με σοβαρότητα χωρίς να ποντάρει στο συναίσθημα. 

Οι ήρωες μόνον αξιολύπητοι δεν είναι. 

Κι όλα αυτά με μια γλώσσα που τσακίζει κόκαλα πιο λιτή, ζωντανή και ρέουσα, όπως σε κανένα βιβλίο του έως τώρα. Νομίζω ότι με το καινούργιο του βιβλίο ο Κ.Λ κατέκτησε και φαίνεται περισσότερο από ποτέ, έναν ακόμα στόχο: υπόταξε πλήρως τις λέξεις. Τις έβαλε να τον υπηρετήσουν, και μας χάρισε σαν αντιπελάργηση, ένα διαμαντάκι. 

Κάτι ακόμα που γίνεται έντονα εμφανές στο βιβλίο είναι νομίζω το θέμα της ηθικής στην λογοτεχνία. Ο Κ.Λ. το ξανακάνει σημαντικό με τις "Ιστορίες του δρόμου" και κυρίως δεν συμπεραίνει, αλλά βάζει, σε πιο βαθειά διλήμματα, εντελώς υποδόρια. 

Υπήρχε ένα παλιό παιγνίδι όπου τα παιδάκια θάβανε μία πέτρα σαν θησαυρό που μόνο τα ίδια γνώριζαν την ύπαρξή του μέσα από μια ομόφωνη απόφαση «να είναι ο θησαυρός τους», με σκοπό να την ξεχάσουν. Γρήγορα τα έπιανε μια μανία να σκάψουν στον τόπο του μυστικού, λες για να βεβαιωθούν πως βρίσκεται εκεί, ακυρώνοντας έτσι την ίδια τη συμφωνία, μόνο και μόνο για τον ενθουσιασμό που τους προκαλούσε η ιδέα της ανασκαφής…. 

Ένα παλιό παιγνίδι ανάσυρε στην επιφάνεια ο Κ.Λ. Ένα θησαυρό ανάσυρε, αλλά όχι μόνον για την ιδέα της ανασκαφής και τον ενθουσιασμό…

Ἀρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος, ὁ «ἐπίσκοπος τῶν ἐκτός»....

Antinews

Ἀφιερώνεται 

σὲ διὰ βίου ἐπικοινωνιολόγους Ἀρχιεπισκόπων 

καὶ σὲ ὅσους ἔχτισαν καριέρες τυμβωρυχίας 

ἀποκαλυπτικὰ προσοδοφόρες 

Εχθές 28 Ιανουαρίου [2013] ήταν η επέτειος πέντε ετών από την εκδημία του αρχιεπισκόπου Αθηνών Χριστοδούλου, και διαπιστώσαμε πληθώρα αναφορών στο διαδίκτυο. Άλλες αποτύπωναν μια νοσταλγία και μια μνήμη, άλλες δημιουργούσαν έναν μύθο σαφώς ασύμμετρο ως προς τον πραγματικό κεκοιμημένο ποιμενάρχη- αδύνατον να ξεχωρίσεις τις ανιδιοτελείς από τις ιδιοτελείς, πλην όσων πωλούσαν αντίστοιχο οπτικοακουστικό ή αναγνωστικό υλικό σε τιμή ευκαιρίας. Η αίσθηση που μας δόθηκε είναι πως η νοσταλγία αυτή δεν αφορά τόσο την ολότητα των πιστών χριστιανών ορθοδόξων της Ελλάδας, όσο κυρίως την συντηρητική πτέρυγα της ελληνικής κοινωνίας, ανεξάρτητα από την εκκλησιαστική της ευσέβεια. Πως αυτή η νοσταλγία αποτελεί περισσότερο πολιτική, παρά εκκλησιαστική νοσταλγία. Επιτρέψτε μας, λοιπόν, να αρθρώσουμε νηφάλια αντίρρηση, βοηθώντας έτσι στο να κρατηθεί η μνήμη του κεκοιμημένου ποιμενάρχη ζωντανή. 

Σε μια εποχή που ο συντηρητικός χώρος στην Ελλάδα είχε μείνει ουσιαστικά ανεκπροσώπητος, αφού το ελλαδικό συντηρητικό κόμμα έκανε τα πάντα για να πείσει ότι αποτάσσεται την «Δεξιά», το πλειοψηφικό ρεύμα του ελληνικού λαού που δηλώνει συντηρητικό (57% σύμφωνα με έρευνα της Public Issue στις 29/11/2009) αναζητούσε κάποιο «πολιτικό είδωλο», κάποιον πολιτικό εκφραστή. Και τον εντόπισε στο πρόσωπο του Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου, ο οποίος λειτούργησε συνειδητά ακριβώς ως τέτοιος, καλύπτοντας το κενό: η φρασεολογία του ήταν κυρίως πολιτική, με επίχρισμα θρησκευτικού λεξιλογίου: «Πέραν των ληφθέντων μέτρων προς πάταξη της διαφθοράς, όπου αυτή εντοπίζεται στους κόλπους μας…» (5/10/05) – «Κηρύσσω πανστρατιά σύναξης των ικανών, των χαρισματικών και των αξίων εκ του ποιμνίου, προκειμένου να απαρτισθεί ο μεγάλος ειρηνικός στρατός της αγάπης και της δύναμης, που θα αναλάβει…» (9/5/98) – «Ο λαός μας χόρτασε από τα μεγάλα λόγια, ο λαός μας χόρτασε από τις υποσχέσεις, ο λαός μας χόρτασε από τους εκμεταλλευτές» (5 /6/99) – «τίθεται εν λειτουργία η εκστρατεία που έχει κηρύξει η Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος για συλλογή υπογραφών…» (11/9/2000) – «Όσοι από μας έχουμε αναλάβει καθήκοντα να είμαστε ηγέτες του λαού μας…» (5/12/03) Όλα τα παραπάνω είναι φράσεις ενδεικτικές μιας ρητορικής αυστηρά και αποκλειστικά καθοριζόμενης από τις φόρμες και τις νόρμες του πολιτικού λόγου. Αλλά και το περιεχόμενο των φράσεων ανήκει αυστηρά και αποκλειστικά σε μία πολιτική παράταξη, τον σκληρό συντηρητικό χώρο, αφήνοντας τον υπόλοιπο λαό εκκλησιαστικά ορφανό, χωρίς επισκοπικό πατέρα-ποιμένα: «Το υπέροχο τρίπτυχο Πατρίδα, Θρησκεία, Οικογένεια. Αυτά τα τρία μοιάζουν με πανίερες εικόνες και οι βάρβαροι εικονοκλάστες του καιρού μας» (16/10/2000) – «Εσείς εδώ και χιλιάδες άλλοι είσθε οι γνήσιοι αληθινοί Έλληνες πατριώτες, όχι απλώς αιθεροβάμονες του παρελθόντος. Υπάρχουν, όμως, και κάποιοι γραικύλοι...» (27/5/98) – «Όταν οι πρόγονοί μας έδιναν τα φώτα του πολιτισμού, οι Ευρωπαίοι ήταν ανεβασμένοι στα δένδρα» (19/11/98) – «Η Ιστορία διδάσκει πως αυτοί οι ίδιοι οι Ευρωπαίοι ήταν εκείνοι που πάντα ήθελαν το κακό μας» (29/5/2003). Με τον δε διορισμό «Εκπροσώπου Τύπου» της Αρχιεπισκοπής αντανακλάστηκε ο παραλληλισμός με πολιτικό κόμμα και στο οργανωτικό επίπεδο. 

Κάποιοι αναγνώστες ενδεχομένως θα διαφωνήσουν μαζί μας σκεπτόμενοι «καλά τα έλεγε, και συμφωνώ μαζί του. Οι σημερινοί δε λένε κουβέντα». Μα, έτσι έρχονται στα λόγια μας! Αφού αντιμετωπίζουν τον αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο ως έναν πολιτικό ηγέτη, ο οποίος τους εξέφραζε πολιτικά, σε αντίθεση με «τους άλλους» που δεν αναλαμβάνουν τέτοιον ρόλο. Ανεξαρτήτως από το αν συμφωνούμε ή διαφωνούμε με τον αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο ως πολιτική φυσιογνωμία, πιστεύουμε ότι αν, κατά τη διάρκεια της αρχιεπισκοπικής θητείας του παρατούσε το ράσο και φορούσε το μπλέηζερ, θα προξενούσε διπλό όφελος: αφ’ ενός, στην ελληνική πολιτική γεωγραφία, από την οποία απουσίαζε επίπονα η εκπροσώπηση του (σκληρού) συντηρητικού πόλου. Και αφ’ ετέρου, στην εκκλησιαστική μαρτυρία, η οποία δεν θα αλλοτριωνόταν σε ιδεολογία (τυπικό δυτικοευρωπαϊκό γέννημα της νεωτερικότητας) και δήλωση πολιτικής ταυτότητας, με αντίτιμο, φυσικά, την εκκλησιαστική σωτηρία. 

Η υποκατάσταση της Εκκλησίας με την παραταξιακή πολιτική, η φρικώδης ταύτιση της Εκκλησίας-λαού του Θεού με την «Δεξιά του Κυρίου» είναι μόνο μία από τις πληγές στο σώμα της ελλαδικής Εκκλησίας. Και δεν θα αναφερθούμε εδώ καν στο επιτυχές μαζικό ρεσάλτο φιλόδοξων κληρικών στο επισκοπικό αξίωμα, χάριτι της μικρής οργάνωσης κατάληψης επισκοπικών αξιωμάτων που είχαν ιδρύσει ο Καλλίνικος πρώην Πειραιώς, ο κεκοιμημένος και ο Αμβρόσιος Καλαβρύτων, η οποία χάρισε στους φιλόδοξους κληρικούς που συσπειρώθηκαν γύρω της ονειρώδη ‘επαγγελματική σταδιοδρομία’: την παραεκκλησιαστική οργάνωση «Χρυσοπηγή». Άλλωστε το ζήτημα έχει εξαντληθεί με την ρήση του εγκεφάλου της οργάνωσης πρώην Πειραιώς Καλλινίκου, ο οποίος δήλωσε μετά την εκλογή του Χριστοδούλου στον αρχιεπισκοπικό θρόνο: «η αποστολή μου τελείωσε εδώ». 

Ανεξίτηλη, όμως, η μνήμη του τραύματος του 2005, αδύνατον να μην αναφερθεί: οπλοφορούντες κληρικοί, πλαστογραφήσεις ψήφων της Ιεράς Συνόδου, συστατικές επιστολές σε εμπόρους ναρκωτικών, απερινόητα δικαστικά, χρηματικά, σεξουαλικά σκάνδαλα. Όλα εκπορευόμενα από την αυλή του Αρχιεπισκόπου, από τις επιλογές προσώπων του. Και οι αντίδραση, πέραν των πολιτικών επαγγελιών «κάθαρσης» που, ως πολιτικές επαγγελίες, δεν εφαρμόστηκαν ποτέ, η πλήρης και μετά βδελυγμίας αποποίηση κάθε ευθύνης: η επίρριψη της ευθύνης για εφιαλτική ποικιλία τεκμηριωμένου, ψηλαφητού όνειδους σε σκοτεινούς κύκλους που βυσσοδομούν εναντίον της Εκκλησίας: «Αλλά δεν τους ενδιαφέρει η κάθαρση. Η τηλεθέαση τους ενδιαφέρει, γιατί ξέρετε πόσα κερδίζουν από τα τηλεφωνήματα; Σας τρώνε τα λεφτά σας. Αλλά υπάρχει και ένα όριο» (14/3/05). 

Να σημειωθεί: ιστορικής σημασίας και συνεπειών η έμμιση, φίλαρχη ρήξη με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, με την μόνη εναπομείνασα μήτρα -πέραν της Εκκλησίας- και οικουμενικού ελληνισμού, πραγματικής ελληνικότητας πέρα από εθνικά όρια και κρατικά σύνορα. Δεν επαρκούσε η διοικητική εξουσία στις «νέες χώρες»: έπρεπε να υποταγούν πλήρως στην Αθήνα, να αφαιρεθούν και οι τελευταίες υποψίες έμπρακτης εκκλησιαστικής αναφοράς στην δισχιλιετή εκκλησιαστική Κωνσταντινούπολη – αλλά και στην αυτοκρατορική μας μνήμη. Το πρόσωπο του Πατριάρχη του Γένους έπρεπε να λοιδωρηθεί, να σπιλωθεί, να δοθεί το έναυσμα ώστε ο κάθε ελλαδίτης μητροπολίτης με πριγκηπικές κοσμικές εξουσίες να μπορεί, μέχρι σήμερα, να επιτεθεί παρεμβαίνοντας στον καθημερινό αγώνα επιβίωσης του Οικουμενικού Πατριαρχείου, που δεν του έφθανε η ενδο-ορθόδοξη διεθνής επιβουλή των «πρωτείων» και η εύφλεκτη πολιτική κατάσταση της γεωγραφικής του παρουσίας, αλλά οπωσδήποτε χρειαζόταν και την πατροκτονική –και γι’ αυτό αυτοχειριακή- εκκλησιαστική ζωή των Αθηνών. Κι από κοντά οι φρικαλέοι «συντηρητικοί» και «ευσεβείς» ελλαδίτες πολιτικοί και πολιτευτές, να συντάσσονται με την πατροκτονία για μια χούφτα ψήφους. 

Ως μετέχοντα στην Εκκλησία, στην εκκλησιαστική ευχαριστία, με ανησυχούσε από τότε ιδιαίτερα η εκκλησιολογική αντίληψη του Χριστοδούλου, η οποία έβλεπε την εκκλησιαστική κοινότητα ως πνευματικό γενόσημο των Ενόπλων Δυνάμεων («Η Εκκλησία έχει τον πνευματικό αγώνα και ο Στρατός τον αγώνα για τη διαφύλαξη της ανεξαρτησίας του έθνους» – 5/8/2003). Επίσης, η αντιμετώπιση του νέου ανθρώπου ως υποψηφίου οπαδού, και της εκκλησίας ως του οργανισμού στον οποίο πρέπει να τον «μπάσουμε»: για οποιονδήποτε νέο άνθρωπο σέβεται την προσωπική του πάλη για νόημα και σωτηρία και το ενδεχόμενο να εισέλθει στην συναρπαστική περιπέτεια της εκκλησιαστικής νηός, η αντιμετώπισή του με τις μεθόδους του marketing, του «καλοπιάσματος», των ανεκδότων, δεν μπορεί παρά να προσληφθεί ως προσβολή, και απορία για το πού πήγε η ανεκπλήρωτη υπόσχεση πατρότητας. 

Σωτήρης Μητραλέξης

Σημειώνουμε και το εξής: όσοι δεν ενδιαφέρονται για το αν υπάρχει επίσκοπος-εκκλησιαστικός πατέρας ή όχι, όσοι δεν προβάλλουν ως ζητούμενο την παρουσία Επισκόπου και υγιούς εκκλησιαστικής κοινότητας (είτε δεν δηλώνουν καθόλου χριστιανοί, είτε για αυτούς ο χριστιανισμός είναι μια ιδεολογία, ένα σετ πεποιθήσεων που ασπάζονται, κάτι σαν τον μαρξισμό ή τον πασιφισμό, ή ένα δεκανίκι του έθνους και της εθνικής ιδεολογίας, το δεύτερο συνθετικό ενός κρατικού «ελληνοχριστιανισμού»: όλα τα παραπάνω λίγο διαφέρουν μπροστά στο ενδεχόμενο μετοχής στην ευχαριστιακή σύναξη) και αρέσκονται στην πολιτική παρουσία του κυρού Χριστοδούλου ή του εκάστοτε Αρχιεπισκόπου, καλώς πράττουν – πραγματικά, τίποτα το μεμπτό. Φτάνει να έχουν την τιμιότητα και την παρρησία να ξεκαθαρίσουν ότι τους αρέσει ένα πολιτικό πρόσωπο, που τυχαίνει να είναι και κληρικός – και να μη ζητωκραυγάζουν «άξιος Δεσπότη μου» ή «τέτοιους παπάδες θέλουμε, θεριά!». Να μην προβάλουν την αξίωση να καθορίζουν εκείνοι, οι απόντες της Εκκλησίας, το πώς πρέπει και πώς δεν πρέπει να είναι ο παπάς, ο επίσκοπος και ο Αρχιεπίσκοπος του εκκλησιαστικού σώματος. (Παρεμπιπτόντως, η ενδεχόμενη ψυχολογική ανάγκη ανθρώπων θρήσκων, μα συνειδητά απόντων από το εκκλησιαστικό γεγονός και ηθελημένα άσχετων με αυτό, για «ιερές φιγούρες» που δημιουργούν δέος, έτσι μαυροντυμένες και με πάλλευκες γενειάδες, μάλλον αφήνει αδιάφορο το εκκλησιαστικό σώμα. Η Εκκλησία δεν αναπνέει για να παρέχει άλλοθι, αλλά για να γεννά ζωήν, καὶ περισσὸν ζωῆς.) 

Κανείς μας δεν νομιμοποιείται να κρίνει το πώς αντιμετωπίζει κάποιος άλλος τον θάνατο, και ειδικά τον πρόωρο θάνατο. Ίσως όμως το εκκλησιαστικό σώμα θα ανέμενε (δεν θα απαιτούσε, απλώς θα θεωρούσε φυσιολογικό, αναμενόμενο) από τον προκαθήμενό του, χειραγωγό στην πίστη και «πρωτοπαλίκαρο» της ποίμνης, μια σεμνή ετοιμότητα να συναντήσει τον Πλαστουργό του και Νυμφίο της Εκκλησίας, να παραδοθεί στην αγκαλιά του θελήματός του. «Ἐγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή. ὁ πιστεύων εἰς ἐμὲ, κἂν ἀποθάνῃ, ζήσεται· καὶ πᾶς ὁ ζῶν καὶ πιστεύων εἰς ἐμὲ οὐ μὴ ἀποθάνῃ εἰς τὸν αἰῶνα.» «Ἐὰν μὴ ὁ κόκκος τοῦ σίτου πεσὼν εἰς τὴν γῆν ἀποθάνῃ, αὐτὸς μόνος μένει· ἐὰν δὲ ἀποθάνῃ πολὺν καρπὸν φέρει.» «Ἡ γυνὴ ὅταν τίκτῃ λύπην ἔχει, ὅτι ἦλθεν ἡ ὥρα αὐτῆς· ὅταν δὲ γεννήσῃ τὸ παιδίον, οὐκέτι μνημονεύει τῆς θλίψεως διὰ τὴν χαρὰν ὅτι ἐγεννήθῃ ἄνθρωπος εἰς τὸν κόσμον». «Ταῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα ἡ χαρὰ ἡ ἐμὴ ἐν ὑμῖν μείνῃ καὶ ἡ χαρὰ ὑμῶν πληρωθῇ». Δίπλα σε αυτά, η επικρατούσα κρατική θρησκεία, των εχόντων «καθήκοντα ηγεσίας του λαού τους»: «Γιατί σε εμένα;» – «Προσευχηθείτε για μένα, προσευχηθείτε για την υγεία μου». Με παρέκβαση, ως V.I.P., μακροσκελών καταλόγων προτεραιότητας μοσχεύματος (ενίοτε νέων παιδιών, σίγουρα εικόνων Θεού), ώστε να γίνει η εγχείρηση με ταχύτητα αδιανόητη για τους απλούς θνητούς, για τα παιδιά ενός κατώτερου θεού. Μα για αυτό το ζήτημα δεν επιτρέπει η σεμνότητα να μιλήσουμε, και δεν θα αναφερθούμε περαιτέρω σε αυτό. 

Ελπίζουμε με την παραπάνω νηφάλια κριτική ματιά να τιμούμε πραγματικά την μνήμη του κυρού Χριστοδούλου, να βάζουμε ένα απειροελάχιστο λιθαράκι στο να καταστεί «αιωνία», όπως κάθε ανθρωπίνου προσώπου-εικόνα Θεού: σίγουρα πάντως περισσότερο απ’ όσο εκείνοι που, με ιδιοτέλεια ή χωρίς, αντικαθιστούν το πρόσωπο του κεκοιμημένου αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου με προσκυνητέα είδωλα και ξόανα. 

Σωτήρης Μητραλέξης 

Υ.Γ.: Διευκρίνηση αναγκαία, απ’ ότι φαίνεται από τα σχόλια, περί πολιτικολογίας: δεν ισχυριζόμαστε ότι «ένας κληρικός δεν έχει δικαίωμα δια να ομιλεί», ότι… χάνει τα πολιτικά του δικαιώματα: το έχουμε άλλωστε γράψει και αλλού. Όμως, όταν ένας Αρχιεπίσκοπος επιλέγει να ταυτιστεί πλήρως, με καθημερινές δηλώσεις και κατακεραυνώνοντας τους «άλλους», με μία πολιτική παράταξη και πολιτική ιδεολογία, οι… άλλοι μισοί μένουν εκκλησιαστικά ορφανοί – και αυτό είναι μια χαίνουσα πληγή στο σώμα της Εκκλησίας. Ζητούμε Αρχιεπίσκοπο των εν Ελλάδι ορθοδόξων χριστιανών, όχι Αρχιεπίσκοπο των δεξιών ή των αριστερών ή των κεντρώων ή των πατριωτών. Η κριτική μας ματιά δεν αφορμάται από την εμπλοκή της εκκλησίας στην πολιτική, αλλά από την εμπλοκή της πολιτικής στην εκκλησία. Ας κατανοήσουν κάποιοι σχολιαστές ότι όση θαλπωρή και ενθουσιασμό ενδεχομένως ένοιωθαν οι ίδιοι από τις επαναδιατυπώσεις της πολιτικής στράτευσης του κεκοιμημένου Αρχιεπισκόπου, άλλη τόση αποξένωση και αποκλεισμό ένοιωθαν τα μέλη της εκκλησίας με διαφορετικές πολιτικές απόψεις. Δεν νοείται να εισάγονται αυτοί οι διχασμοί στο εκκλησιαστικό σώμα…

Από τα δάνεια του αγώνα στο μνημόνιο - 190 χρόνια οικονομικής και πολιτικής εξάρτησης

Του Γιάννη Γιγουρτσή

Διαβάζοντας μια σχετική ανάρτηση στο διαδίκτυο πληροφορούμαστε ότι στις 26 Ιανουαρίου 1824, 190 χρόνια πριν, ο Ιωάννης Ορλάνδος και ο Ανδρέας Λουριώτης, εκπρόσωποι της επαναστατικής κυβέρνησης της Ελλάδας φτάνουν στο Λονδίνο και αρχίζουν τις διαπραγματεύσεις για τη σύναψη του πρώτου από τα δύο δάνεια του αγώνα. Τα δάνεια χαρακτηρίστηκαν λόγω των όρων τους ληστρικά, ενώ τα ποσά που τελικά εισπράχθηκαν διασπαθίστηκαν από τους πολιτικούς της εποχής προς ίδιον όφελος, είτε κατευθύνθηκαν προς αμφίβολης αξίας και αμφιβόλου ποιότητος εξοπλιστικά προγράμματα και για την αποπληρωμή τόκων και χρεολυσίων. Οι ίδιοι οι διαπραγματευτές κατηγορήθηκαν αργότερα ότι επωφελήθηκαν προσωπικά από τη σύναψη των δανείων, λαμβάνοντας της μίζες της εποχής. 

Η ουσία είναι ότι με τα δάνεια αυτά δημιούργησαν εξάρτηση της Ελλάδας με το ξένο (αγγλικό κυρίως) κεφάλαιο, άρα και στην Αγγλία, πριν ακόμα το ελληνικό κράτος αποκτήσει υπόσταση. Δεν είναι λίγοι οι ιστορικοί πάντως που εκτιμούν ότι ένας από τους λόγους που η Αγγλία βοήθησε στην ίδρυση του Ελληνικού κράτους ήταν και η ανάγκη αποπληρωμής των δανείων και εξόφλησης των δανειστών. 

190 χρόνια μετά δεν έχουν αλλάξει επί της ουσίας πολλά πράγματα. Η Ελλάδα εξακολουθεί να είναι εξαρτημένη από το ξένο κεφάλαιο και τους δανειστές της, οι πολιτικοί ελέγχονται για τη διαχείριση των δανείων, τα περισσότερα χρήματα ξοδεύονται για εξοπλιστικά προγράμματα και αποπληρωμή παλαιότερων δανείων, ενώ το πάρτι με τις μίζες δίνει και παίρνει. 

Και θαύμαζες για το πόσο ίδιοι μένουν οι άνθρωποι μέσα στο χρόνο, το πώς κάνουν τα ίδια λάθη ακόμα και όταν οι συνθήκες, το περιβάλλον στο οποίο κινούνται, αλλάζει. Τηρουμένων των αναλογιών η ελληνική πολιτεία εν έτει 2014 βρίσκεται στην ίδια οικονομική κατάσταση που βρισκόταν η επαναστατική κυβέρνηση το 1824. 

Και για άλλη μια φορά συνειδητοποιείς πως η γνώση της Ιστορίας ακόμα και αν δεν σε κάνει να αποφύγεις τα λάθη του μέλλοντος, τουλάχιστον σε βοηθά να προετοιμαστείς γι' αυτό και κυρίως να κατανοήσεις και να αντιμετωπίσεις καλύτερα το παρόν. 

Γιατί η πολιτική του σήμερα είναι η Ιστορία του μέλλοντος.

Το άρθρο που υπήρξε η αφορμή για το σχόλιο αυτό
Τα δάνεια του '21
Δείτε και αυτή την πολύ καλή παρουσίαση
Τα δάνεια του ελληνικού αγώνα ανεξαρτησίας

Ο ΜΕΛΟΠΟΙΗΜΕΝΟΣ ΑΠΟ ΛΟΓΙΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΥΝΘΕΤΕΣ Κ.Π. ΚΑΒΑΦΗΣ (Video)

Ο ΜΕΛΟΠΟΙΗΜΕΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ 

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Ελληνοαμερικανική Ένωση 26-11-2013 

Με αφορμή το έτος Καβάφη, πολλοί ήσαν εκείνοι, κυρίες και κύριοι, οι οποίοι επεχείρησαν να τον μελοποιήσουν και να τον κάνουν και ορατόριο και να τον χρίσουν “Ελληνικό” και να τον φέρουν μελωδικό κι αισθαντικό πιο κοντά στο ευρύτερο κοινό. 

Εμείς εδώ απόψε επιμένουμε στον άλλο Καβάφη, στο δρόμο, θα λέγαμε, που χάραξε ο Δημήτρης Μητρόπουλος, από τα ιδρυτικά μέλη της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών. 

Ο Μητρόπουλος μελοποίησε Καβάφη σχεδόν 90 χρόνια πριν, και η δουλειά του αυτή έχει επανειλημμένως και σωστά παρουσιαστεί σε συναυλίες της Ένωσης. Οι 14 Inventions παραμένουν ένα μοντέρνο έργο και το μόνο, ίσως, που αφορά αποκλειστικά στον ερωτικό Καβάφη. 

Ο Μητρόπουλος συνέθεσε σε τρόπο μουσικά πρωτοποριακό για την εποχή, προφητεύοντας την άποψη που αργότερα διατυπώθηκε από τους φιλόλογους μελετητές, ότι ο Καβάφης είναι ο πρόδρομος της μοντέρνας ποίησης, αφού σε επιστολή του προς τον Καβάφη έγραψε: «Η μουσική μου είναι τόσο σύγχρονη όσο και η ατμόσφαιρα η καινούργια που αναδίνουν τα τραγούδια σας». Η μοντέρνα αυτή μελοποίηση, σφράγισε – κατά πως φαίνεται – τις επόμενες σοβαρές εργασίες ελλήνων συνθετών πάνω στον Καβάφη. 

Οι μελοποιήσεις του μεγάλου Αλεξανδρινού από έλληνες λόγιους συνθέτες – ασχέτως της επιτυχίας τους – κινήθηκαν σε γραμμές λιτές, πολλάκις αφαιρετικές, ατονικές συχνά, πάντως όχι μελωδικές με την κοινή άποψη, δύσκολες για έναν μη εξοικειωμένο ακροατή, αλλά μήπως είναι απλή η Καβαφική ποίηση; Άπαγε! 

Παρά όμως το αντικειμενικά δύσκολο του εγχειρήματος, ο Καβάφης είναι πια ο πλέον πολυμελοποιημένος ποιητής, από έλληνες, αλλά και ξένους συνθέτες. Νίκησε και εδώ τον Παλαμά, ο οποίος έπεται και με διαφορά. Φαίνεται πως η αναμέτρηση με τον Καβάφη είναι ένα στοίχημα – πέρα από την όποια φιλοδοξία – για κάθε συνθέτη. 

Αξίζει να δούμε μια σύντομη διαδρομή του μελοποιημένου Καβάφη από έλληνες συνθέτες: Η αρχή με τον Μητρόπουλο το 1925-26. 

Ένα χρόνο μετά τον θάνατο του Καβάφη, το 1934, ο Γεώργιος Πονηρίδης (1887-1982) γράφει τρεις μελωδίες για φωνή και πιάνο, πάνω στα ποιήματα Επέστρεφε, Ηδονή και Του μαγαζιού. Το έργο υπάρχει στην Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος “Λίλιαν Βουδούρη”. 

Δύο χρόνια αργότερα ο Βασίλειος Παπαδημητρίου (Αρκαδινός) (1905-1975), γράφει το ποίημα “Δέησις” για φωνή και πιάνο. 

Το 1942 ο Αριστοτέλης Κουντούρωφ (1896-1969) μελοποιεί το Μακρυά για φωνή και πιάνο. 

Μεταξύ 1950-51 η Μαρία Καλογρίδου είναι η πρώτη ελληνίδα συνθέτρια που γράφει για φωνή και πιάνο τρία τραγούδια: Δέησις, Φωνές και Για νάρθουν. 

Την επόμενη διετία 1952-53 ο Μίκης Θεοδωράκης είναι ο πρώτος συνθέτης που γράφει για αφηγητή και 4 πνευστά πάνω στα ποιήματα Τελειωμένα, Μακρυά, Che fece... Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον. 

Το 1953, γράφει και ο Γιάννης Παπαϊωάννου τα Κεριά, για φωνή και πιάνο που θα ακούσουμε απόψε και το οποίο είναι ανέκδοτο. 

Το 1954 ο Λεωνίδας Ζώρας γράφει το Δίπτυχο από τον Κωνσταντίνο Καβάφη (Τείχη-Κεριά) για φωνή και πιάνο και την ίδια χρονιά αρχίζει τα Δεκατέσσερα ποιήματα του Καβάφη, πάλι για φωνή κια πιάνο, τα οποία ολοκληρώνει το 1960. 

Το 1955 ο Αργύρης Κουνάδης γράφει τα Πέντε ποιήματα του Κ.Π. Καβάφη για φωνή και πιάνο (Εκόμισα εις την τέχνην, Θυμήσου σώμα..., Φωνές, Επέστρεφε, Μακριά), των οποίων η τελική version είναι το1981. Τρία από αυτά τα έκανε για φωνή με ενόργανο σύνολο το 1963. 

Πριν ακριβώς 50 χρόνια, το 1963, ο Αντίοχος Ευαγγελάτος συνέθεσε τον Κύκλο τραγουδιών σε ποίηση Καβάφη για φωνή και πιάνο. Πρόκειται για τα ποιήματα: Θερμοπύλες, Ιωνικόν, Φωνές, Κεριά. Υπάρχει και εκδοχή για μέτζο και έγχορδα. Απόψε θα ακούσουμε τις Θερμοπύλες. 

Από τα παραπάνω οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι – εκτός από κάποιες σκόρπιες συνθέσεις σε ποίηση Καβάφη μέχρι το 1950 – την επόμενη δεκαετία σημαντικοί έλληνες συνθέτες της λεγόμενης “Εθνικής Μουσικής Σχολής”, αλλά και εκτός αυτής, αρχίζουν να ασχολούνται συστηματικότερα με την Καβαφική ποίηση, συνθέτοντας κύκλους τραγουδιών, τους οποίους μάλιστα και επεξεργάζονται για χρόνια, μέχρι να φτάσουν σε μια επιθυμητή γι' αυτούς μορφή. Είναι και η εποχή που και στην Ελλάδα αρχίζει να καθιερώνεται ο Καβάφης και η ποίησή του φτάνει σε περισσότερο κόσμο. 

Ο κατάλογος των συνθετών που έχουν μελοποιήσει Καβάφη είναι πολύ μακρύς. Υπολογίζονται πάνω από 120 οι έλληνες συνθέτες που έχουν μελοποιήσει Καβάφη μέχρι σήμερα. Και ο κατάλογος αυξάνει. Και δεν συμπεριλαμβάνουμε εδώ, φυσικά, τους τραγουδοποιούς που έχουν μελοποιήσει τον Αλεξανδρινό. 

Επιτρέψτε μου εδώ να αναφερθώ στην Καβαφική εργογραφία των συνθετών που απόψε, σ’ αυτό το ειδικό αφιέρωμα, επιλέξαμε να σας παρουσιάσουμε. 

Στον Αντίοχο Ευαγγελάτο αναφερθήκαμε ήδη. 

Ας δούμε τον Γιάννη A. Παπαϊωάννου, ο οποίος παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ανασύραμε από το αρχείο του τα Κεριά του 1953 όπου παρατηρείται και κάτι ξεχωριστό. Ο συνθέτης παραλλάσει κάποιους στίχους του ποιητή, όπως π. χ. την αρχή του ποιήματος: 

Ο Καβάφης γράφει: 

Του μέλλοντος η μέρες στέκοντ’ εμπροστά μας 

σα μια σειρά κεράκια αναμένα  

Και ο Παπαϊωάννου μελοποιεί: 

Οι αγαπητές του μέλλοντός μας μέρες 

ωσάν κεράκια στέκονται μπροστά μας 

Και πιο κάτω: 

Τα κρύα κεριά του Καβάφη γίνονται κατάμαυρα από τον Παπαϊωάννου, ο οποίος αλλάζει και τη σειρά των λέξεων του στίχου: Κρύα κεριά, λυωμένα, και κυρτά γράφει ο ποιητής Κι ο Παπαϊωάννου: κατάμαυρα κεριά, κυρτά, λυωμένα. Η φιλολογική έρευνα δεν μας δείχνει να παραδίδεται τέτοια μορφή του ποιήματος. Ίσως ο συνθέτης να το θυμόταν εσφαλμένα από μνήμης; 

Το ενδιαφέρον επίσης με τα Κεριά είναι ότι ο Γιάννης Παπαϊωάννου ξαναπιάνει τον Καβάφη το 1966, δεκατρία χρόνια μετά απ’ αυτό το τραγούδι. Στις 5 Μαρτίου 1966 ο Παπαϊωάννου μελοποιεί τρία ποιήματα του Αλεξανδρινού (Εκόμισα εις την τέχνην, Τελειωμένα, Απολείπειν ο θεός Αντώνιον) για μετζοσοπράνο και ενόργανο σύνολο. Τα τρία αυτά τραγούδια παρουσιάζονται στο Ζάππειο στις 19 Απριλίου 1966, στην Α’ Εβδομάδα Σύγχρονης Μουσικής. Στο τέλος της ίδιας χρονιάς, στις 29 Δεκεμβρίου του ’66, ο Γιάννης Παπαϊωάννου συνθέτει την καντάτα Η κηδεία του Σαρπηδόνος, βασισμένη στο ομώνυμο καβαφικό ποίημα, για μετζοσοπράνο, αφηγητή, χορωδία και ορχήστρα δωματίου. Ένα σημαντικό έργο, διάρκειας 25’, το οποίο δυστυχώς σπανιότατα ακούμε σε συναυλίες. Τέσσερις μήνες μετά, στις 27 Απριλίου 1967 συνέθεσε το Ιωνικόν για χορωδία, το οποίο εκτελέστηκε στις 25 Ιουλίου του ίδιου έτους στο Μόναχο της Γερμανίας, από την Χορωδία του Μουσικού Τμήματος του ΑΠΘ, υπό τον Γιάννη Μάντακα και περιλαμβάνεται σε έκδοση του Υπουργείου Παιδείας, με έργα ελλήνων συνθετών για χορωδία a capella. Συγκινητική, νομίζω, είναι η πληροφορία που μας έδωσε μαέστρος Άλκης Μπαλτάς: Συμμετείχε ως νέος στη χορωδία του Μάντακα που ερμήνευε το Ιωνικόν. 

Την ίδια εποχή, στις 14 Ιουνίου 1967, μελοποιεί ένα ακόμα ποίημα του Καβάφη, Τα Βήματα, για μικτή χορωδία και 10 όργανα. Και εδώ πρωτοπορεί ο συνθέτης, αφού πρόκειται για την πρώτη τέτοια εκδοχή Καβαφικού ποιήματος. Ο Παπαϊωάννου επανέρχεται στον Καβάφη για φωνή και πιάνο, όταν γράφει στις 18 Σεπτεμβρίου 1974, τρία τραγούδια (Όσο μπορείς, Του πλοίου, Η πόλις) – διάρκειας 8 λεπτών – τα οποία παρουσιάστηκαν στις 21 Δεκεμβρίου 1976, στο πλαίσιο της Ε’ Εβδομάδας Σύγχρονης Μουσικής. Ο Παπαϊωάννου συνέθεσε συνολικά έξι έργα σε ποίηση Καβάφη. 

Στη συνέχεια, θα ακούσουμε, το Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον, σε μουσική του Γιώργου Κουρουπού. Πρόκειται για το πρώτο τραγούδι που συνέθεσε ο Κουρουπός σε ποίηση Καβάφη, και το έγραψε κατόπιν προτροπής του μαέστρου Άλκη Μπαλτά για την εκδήλωση "Το τετράδιο του Πατριάρχη" που παρουσιάσαμε στο Φεστιβάλ Θρησκευτικής Μουσικής της Πάτμου, που διευθύνει ο Άλκης Μπαλτάς, το 2006. Ένα χρόνο αργότερα, τον Νοέμβριο του 2007, η Ορχήστρα των Χρωμάτων υπό τη διεύθυνση του Μίλτου Λογιάδη παρουσίασε σε συναυλία στην Φρανκφούρτη, το έργο του Κουρουπού Τρώες, βασισμένο στο ομώνυμο Καβαφικό ποίημα, για βαρύτονο και ορχήστρα δωματίου. Το τραγούδησε ο Σπύρος Σακκάς. Το έργο δεν έχει παιχτεί στην Ελλάδα. 

Ακολουθούν τα ποιήματα Φωνές, Τείχη, Απ' τες εννιά και Η Πόλις, σε μουσική Λεωνίδα Κανάρη. Ο συνθέτης Λεωνίδας Κανάρης καταπιάστηκε με την καβαφική ποίηση το 2005 όταν έγραψε κατά παραγγελία της Ελληνικής Κοινότητος Καϊρου, η οποία την ίδια χρονιά γιόρτασε τα 100 χρόνια από την ίδρυσή της με ημερίδα στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, τρία τραγούδια σε ποίηση Καβάφη: Κεριά, Σαμ- ελ- Νεσίμ και Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον. Τότε έγινε και η πρώτη εκτέλεση και αργότερα (το 2008) τα τραγούδια αυτά συμπεριλήφθηκαν στον προσωπικό δίσκο του συνθέτη «One night when…”, με ερμηνεύτρια τη Δάφνη Πανουργιά, η οποία απόψε θα ερμηνεύσει τα Τείχη, που έγραψε ο συνθέτης ειδικά για την παραγωγή μας «Ο Καβάφης του Πατριάρχη» και τα ποιήματα Φωνές, Απ' τες εννιά και Η Πόλις, σε πρώτη εκτέλεση, γραμμένα ειδικά για την αποψινή συναυλία. Για την παραγωγή μας «Ο Καβάφης του Πατριάρχη», που εστιάζει και στη σχέση του Καβάφη με την Κωνσταντινούπολη, απ’ όπου κατάγονταν οι γονείς του, ο Λεωνίδας Κανάρης συνέθεσε και μουσική που πλαισιώνει το πεζό Μία νυξ εις το Καλιντέρι. Πρόκειται για μουσική αφήγηση για ηθοποιό/αφηγητή, πιάνο και ένα ή δύο τραγουδιστές. Το παρουσιάσαμε τον περασμένο Ιούνιο στο Μουσείο Γουλανδρή. 

Ακολουθούν, τρεις από τις 11 αφηγήσεις του Θόδωρου Αντωνίου σε ποίηση Καβάφη: Όταν διεγείρονται, Περιμένοντας τους βαρβάρους, Δόξα των Πτολεμαίων. Το έργο για φωνή και πιάνο, αρχικώς (1983) και στη συνέχεια για φωνή και ορχήστρα (1984) και για φωνή και ενόργανο σύνολο (2003). Έχει παιχτεί σε όλες τις εκδοχές του σε διάφορες συγκυρίες. Επίσης, ο Θ. Αντωνίου το 1983 συνέθεσε την "Θάλασσα του Πρωιού" για χορωδία, ενώ αρχίζει την όπερα του Οιδίπους επί Κολωνώ (1997) με το "Περιμένοντας τους βαρβάρους" του Καβάφη. Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι το 2003 ο Θ. Αντωνίου, με αφορμή την επέτειο των 70 χρόνων από τον θάνατο του Καβάφη, διοργάνωσε στην Πάτρα, σε συνεργασία με το Δημοτικό Ωδείο, ένα workshop Καβάφη με τη συμμετοχή νέων συνθετών. Μια διοργάνωση με εξαιρετικά αποτελέσματα. 

Το Νιχώρι του Φίλιππου Τσαλαχούρη, είναι το μοναδικό τραγούδι του συνθέτη σε ποίηση Καβάφη. Το συνέθεσε κατόπιν προτροπής μας για την παραγωγή «Ο Καβάφης του Πατριάρχη». Ο ίδιος μας είπε ότι το έκανε επειδή το ποίημα αυτό είναι από τα πρώιμα του Καβάφη (ανήκει στα Κρυμμένα) και έχει την παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Αλλιώς πιστεύει ότι ο Καβάφης δεν μελοποιείται. Είναι άραγε τυχαίο, σκεπτόμαστε, αυτό με δεδομένη την αγάπη του συνθέτη στον Καλομοίρη και κατά συνέπεια στον Παλαμά; 

Το Che fece.... il gran rifiuto, μελοποιήθηκε από τον Ιάκωβο Κονιτόπουλο για τον «Καβάφη του Πατριάρχη» και παρουσιάστηκε σε πρώτη εκτέλεση πριν πέντε μέρες, σε εκδήλωση στην Βιβλιοθήκη του Μεγάρου Μουσικής. Ο συνθέτης Ιάκωβος Κονιτόπουλος έχει ασχοληθεί αρκετά με τον Καβάφη. Στο έργο του «Αίσθησις Α’» (1996) για βαρύτονο και ενόργανο σύνολο, συμπεριλαμβάνεται μελοποίηση του ποιήματος «Επέστρεφε». Το έργο στο οποίο υπάρχει και ποίηση του Οδ. Ελύτη, καθώς και ο εκατοστός ψαλμός του Δαβίδ, ήταν παραγγελία του Γ’ Προγράμματος της Ελληνικής Ραδιοφωνίας και παρουσιάστηκε μέσα στη μονή Δαφνίου, σε φεστιβάλ, που είχε εκείνη την εποχή δημιουργήσει στον θαυμάσιο χώρο της μονής το Γ’ Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας, που δυστυχώς δεν υπάρχει πιά… Το Ελληνικό συγκρότημα Σύγχρονης Μουσικής διηύθυνε ο Θόδωρος Αντωνίου. Το 2006 συνέθεσε το έργο «…πολύ ατένισα…» για βαρύτονο και ενόργανο σύνολο, με σκοπό να παρουσιαστεί στην Κωνσταντινούπολη στο 4th Mediterranean Days of Contemporary Music Festival. Το έργο ανήκει στο είδος του μουσικού θεάτρου και συνδυάζει τη δραματικότητα της αρχαίας τραγωδίας, τον εσωτερισμό κι ευαισθησία που μπορεί να δημιουργήσει η ποίηση του Καβάφη και τις σύγχρονες τεχνικές του θεάτρου και της μουσικής δημιουργίας. Το λιμπρέτο του έργου είναι σχεδιασμένο από τον ίδιο τον συνθέτη και περιλαμβάνει επιλογή στίχων του Καβάφη από διάφορα ποιήματά του, καθώς κι ένα αριστουργηματικό πεζό του, τα «Ενδύματα», το οποίο συνέστησε στον συνθέτη η ποιήτρια Ιουλίτα Ηλιοπούλου, που μας τιμά απόψε με την συμμετοχή της στην συναυλία. Το έργο παρουσιάστηκε στο παραπάνω Φεστιβάλ το Νοέμβριο του 2006 με σολίστ τον Σπύρο Σακκά και το Ελληνικό Συγκρότημα Σύγχρονης Μουσικής, υπό τη διεύθυνση του συνθέτη. Την επόμενη καλλιτεχνική περίοδο, 2007 – 8, παρουσιάστηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με τους ίδιους συντελεστές, υπό τη διεύθυνση του Θόδωρου Αντωνίου.

Και θα τελειώσουμε με την Πόλι του μαέστρου και συνθέτη Άλκη Μπαλτά, για σοπράνο, πιάνο και αφηγητή, που παρουσιάστηκε σε πρώτη εκτέλεση, επίσης, πριν πέντε μέρες στην Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη. Ο Άλκης Μπαλτάς έγραψε χορωδιακή μουσική για τον Καβάφη. Μελοποίησε στα 1982 για τετράφωνη μικτή χορωδία α καπέλα τα ποιήματα: Μονοτονία, Επιθυμίες, Ουκ έγνως, Για νάρθουν, Τελειωμένα. Τα τραγούδια αυτά έχουν εκδοθεί από το Υπουργείο Πολιτισμού μαζί με άλλα χορωδιακά Ελλήνων συνθετών (σε επιμέλεια Αντ. Κοντογεωργίου) και έχουν παρουσιαστεί και ηχογραφηθεί από την χορωδία της ΕΡΤ. Ο Άλκης Μπαλτάς έχει, επίσης, γράψει για τετράφωνη ανδρική χορωδία το ποίημα "Δέησις", το οποίο δεν έχει παρουσιαστεί μέχρι σήμερα. Πρόκειται μάλλον για τη μοναδική σύνθεση Καβαφικού ποιήματος για τέτοιο σχήμα. 

Το θέμα της χορωδιακής προσέγγισης του Καβάφη έχει πολύ ενδιαφέρον, όπως προκύπτει από την σχετική έρευνα. Άμποτες να αξιωθούμε να ακούσουμε την σχετική συνθετική παραγωγή. Το περίφημο ποίημα Η Πόλις θα το ακούσουμε και στα αραβικά από τον φιλόλογο και μεταφραστή Roni Bou Saba. Θέλουμε, με αυτή την κίνηση, να θυμίσουμε ότι ο Καβάφης είναι ο αγαπημένος ποιητής του Αραβικού κόσμου και έχει δημιουργηθεί ολόκληρη Σχολή καβαφογενών αράβων ποιητών. 

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας και παρακαλώ για το χειροκρότημά σας, αν ευαρεστηθείτε, μόνο στο τέλος κάθε μέρους του προγράμματος.

ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΟΥ π. ΠΑΥΛΟΥ ΦΛΩΡΕΝΣΚΥ

Δημήτρης Μπαλτᾶς

Paul Florensky, Lettres de Solovki, trad. Fr. Lhoest, L’ Age d’ Homme, Lausanne, 2012, σελ. 747 

Ὁ συγγραφέας αὐτῶν τῶν γραμμάτων ὑπῆρξε μία ἀπό τίς πιό ἰδιοφυεῖς προσωπικότητες τῆς Ρωσσίας τοῦ 20οῦ αἰ. 

Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι ὁ Παῦλος Φλωρένσκυ δέν ἐγκατέλειψε τήν Ρωσσία ὕστερα ἀπό τό 1917, καί πιό συγκεκριμένα τό 1922, μαζί μέ ἐξέχουσες προσωπικότητες τῆς ρωσσικῆς Intelligenztia, ἀλλά παρέμεινε στήν πατρῶα γῆ καί μέχρι τήν σύλληψη καί τήν ἐκτέλεσή του ἐργάσθηκε γιά λίγα χρόνια σέ μία κατώτερη τεχνική σχολή. 

Στά γράμματά του τά ὁποῖα ἔστειλε στά ἀγαπημένα του πρόσωπα, ἀπό τά νησιά Σολοφκί ὅπου ὑπῆρχε παλαιό μοναστήρι (σ. 32) τό ὁποῖο μετατράπηκε σέ στρατόπεδο, ὁ Φλωρένσκυ μιλάει ὄχι ὡς ἐπιστήμονας ἤ φιλόσοφος, ἀλλά ὡς πατέρας πέντε παιδιῶν, στά ὁποῖα ὅμως ἀδυνατεῖ νά προσφέρει τήν φροντίδα καί τήν ἀγάπη του: «Δέν ἔχω παρά μόνον ἀγάπη γιά σᾶς καί δέν μπορῶ νά σᾶς τήν ἐκδηλώσω» (σ. 599). Κατανοεῖ, βεβαίως σέ πολλά γράμματά τίς δυσκολίες πού περνᾶ ἡ οἰκογένειά του (πβ. σ. 51, σσ. 524-525), ἐκφράζει τήν θλίψη του πού «δέν μπορεῖ νά δεῖ τό μικρότερο παιδί στήν πρώτη του νεότητα» (σ. 494), ἀλλά περιγράφει καί τήν δική του κατάσταση, μία κατάσταση «συνολικῆς ἀβεβαιότητας» (σ. 15). Παράλληλα ἐκφράζει τήν λύπη του «γιά τούς σπουδαίους ἀνθρώπους πού γνώρισε στήν ζωή του καί πού ἔχουν πλέον χαθεῖ» (σ. 95). Ἐπειδή δέ βιώνει μία ἀπέραντη μοναξιά, ὁ π. Παῦλος, σέ ὅλα σχεδόν τά γράμματά του, ζητεῖ ἀπό τούς παραλῆπτες νά μήν τόν ξεχάσουν: «Νά γράφετε ὅσο πιό συχνά γίνεται, τά γράμματά σας εἶναι ἡ μόνη παρηγορία μου» (σ. 23). 

Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά, ὁ Φλωρένσκυ, ἀπαντώντας σέ σχετικές ἀπορίες τῶν παιδιῶν του, διατυπώνει ἐνδιαφέρουσες ἀπόψεις πάνω σέ ζητήματα τόσο τῆς ρωσσικῆς (ἐνδεικτικῶς βλ. σ. 35, σσ. 41-42, σσ. 62-63, σ. 151, σ. 170, σ. 185, σ. 195, σ. 361, σ. 451, σσ. 544-545), ὅσο καί τῆς εὐρωπαϊκῆς λογοτεχνίας (ἐνδεικτικῶς βλ. σ. 295, σ. 305, σ. 321, σ. 381, σ. 416), ἀκόμη δέ καί τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς τραγωδίας (σ. 248, σ. 327). 

Ἀξιοσημείωτο εἶναι τό γεγονός ὅτι ὁ π. Παῦλος, πάντοτε ὑπό τίς σκληρές συνθῆκες τοῦ στρατοπέδου, ἐξ ἀφορμῆς τῶν ἐνδιαφερόντων καί τῶν μελετῶν τῶν παιδιῶν του, ἀσχολεῖται καί μέ ζητήματα θεωρητικῆς φυσικῆς (λ.χ. σσ. 347-354) χημείας (λ.χ. σ. 57, σ. 67, σ. 119) μαθηματικῶν (λ.χ. σ. 341, σσ. 471-472, σσ. 630-631), βοτανολογίας (λ.χ. σσ. 508-509, σσ. 554-557) καί γεωλογίας (λ.χ. σ. 74, σσ. 558-559), ἀκόμη καί μουσικῆς (λ.χ. σ. 136, σ. 366, σ. 433) τά ὁποῖα θά ἐνδιέφεραν, ἀσφαλῶς, τούς πιό εἰδικούς ἀναγνῶστες. Πάντως, ἐξ ἀφορμῆς τῆς φυσικῆς ἐπιστήμης τῆς ἐποχῆς του, ὁ Φλωρένσκυ προβαίνει στήν μοναδική, ἐξ ὅσων διαπίστωσα στόν ὀγκωδέστατο τόμο, κριτική (ἴσως μέ κάποια εἰρωνεία) παρατήρηση ἐπί τῶν σοβιετικῶν πραγμάτων: «Ἡ σύγχρονη φυσική ἐπιστήμη εἶναι ἡ πεμπουσία τῆς ἀστικῆς σκέψεως καί δέν καταλαβαίνω γιατί προπαγανδίζεται στήν χώρα τῶν σοβιέτ» (σ. 372).

Ἕνας ἄνθρωπος ὁ ὁποῖος ζεῖ στήν ἀβεβαιότητα τῶν συνθηκῶν τοῦ γκουλάγκ, εἶναι λογικό νά αἰσθάνεται τήν ἀνάγκη νά προβῆ καί σέ ἕναν ἀπολογισμό τῆς ζωῆς του: «Προσπάθησα νά μήν κάνω τίποτε τό κακό … Ἐάν ἐξετάσω τήν καρδιά μου, μπορῶ νά πῶ ὅτι δέν ἔχει οὔτε θυμό οὔτε κακία» (σ. 51). Καί πρός τό τέλος τοῦ τόμου ὁ Φλωρένσκυ συνεχίζει τόν ἀπολογισμό τῆς ζωῆς του: «Δέν βλέπω γιατί θά ἔπρεπε νά ἀλλάξω προσανατολισμό στήν ζωή μου … Γνωρίζω πώς ἔκανα σφάλματα καί λάθη … Οἱ δυνάμεις μου, σήμερα, δέν ἔχουν ἐξαντληθεῖ ἀλλά ἡ κοινωνία δέν μπορεῖ νά λάβει ἀπό μένα κάτι πού νά θεωρεῖ ἄξιο» (σσ. 556-557). 

Ὁ τόμος πού παρουσιάζω σήμερα, συμπληρώνεται ἀπό τό ἐκτενές λυρικό ποίημα «Oro» (σσ. 659-711) πού ὁ Φλωρένσκυ συνέθεσε στά γκουλάγκ κατά τό 1936-1937. 

Πνεῦμα δημιουργικό μέχρι τέλους, μέ ἀνθρωπιά, μέ ἡρωϊκή ἀντιμετώπιση τῆς ζωῆς του στήν φυλακή, ὁ π. Παῦλος Φλωρένσκυ, στόν ὁποῖο οἱ σοβιετικές Ἀρχές ἀπαγόρευσαν νά ἀλληλογραφεῖ ἀπό τό τέλος τοῦ Ἰουνίου τοῦ 1937, ἐκτελέστηκε τήν 8η Δεκεμβρίου τοῦ ἰδίου ἔτους. Ἡ ρωσσική γῆ ἔχασε ἕναν ἀκόκη διανοητῆ καί ἐπιστήμονα, ὁ ὁποῖος τοποθετεῖται στό μαρτυρολόγιο τῶν γνωστῶν καί τῶν ἀγνώστων μαρτύρων τοῦ καθεστῶτος τῶν μπολσεβίκων.

"ΣΥΓΓΝΩΜΗ" ΚΑΙ ΚΑΤΕΒΑΣΜΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ

Ο γνωστός "Εν Πειραιεί" κληρικός Άγγελος Αγγελακόπουλος, τάχα "αντι-οικουμενιστής", προσφάτως εξαπέλυσε στο διαδίκτυο κείμενά του - σεντόνια, σε συνέχειες, εναντίον των Μητροπολιτών Δημητριάδος Ιγνατίου και Μεσσηνίας Χρυσοστόμου, λόγω των "φιλοπαπικών κακοδοξιών τους"! 

Τα κείμενα του εν λόγω κληρικού είναι θρασύτατα και υπερβαίνουν κάθε όριο και μάλιστα για ιερέα. Ο εν λόγω βρίσκεται στην αφασική εκείνη κατάσταση που νομίζει ότι τα κείμενά του είναι "επιστημονικά"!!! 

Αναρωτιόμουν τόσο καιρό... Δεν βρίσκεται κανείς μέσα στην Εκκλησία να βάλει στην θέση του αυτόν τον κληρικό, ο οποίος δεν έχει ..."χαριστεί" ούτε στον Οικουμενικό Πατριάρχη αλλά ούτε και σ' αυτήν την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος; Φαίνεται πως ήρθε η ώρα του. 

Σε ιστολόγιο που φιλοξενούσε τα κείμενά του δημοσιεύεται η "συγγνώμη" του προς τον Μητροπολίτη Μεσσηνίας. Την παραθέτω αυτούσια: 

Ἐν Πειραιεῖ 23-1-2014  

πρωτοπρεσβ. π. Ἄγγελος Ἀγγελακόπουλος 

ἐφημ. Ἱ. Ν. Ἁγίας Παρασκευῆς Ν. Καλλιπόλεως Πειραιῶς 

Προσφάτως, στίς 10-1-2014 κ.ἑ., δημοσιεύσαμε στό διαδίκτυο, στό ἱστολόγιο katanixis.blogspot.gr, θεολογική καί ἐπιστημονική κριτική μέ τίτλο «Ὁ ἐγκωμιαστής τοῦ ‘πρωτείου τοῦ πάπα’ καί τοῦ ‘κειμένου τῆς Ραβέννας’ Σεβ. Μητρ. Μεσσηνίας κ. Χρυσόστομος», ὡς ἀπάντηση σέ προηγηθέν κείμενο τοῦ Σεβ. Μητρ. Μεσσηνίας κ. Χρυσοστόμου μέ θέμα «Τό πρωτεῖο καί τό κείμενο τῆς Ραβέννας», τό ὁποῖο δημοσιεύθηκε στίς 30-12-2013 ἀπό τήν ἐκκλησιαστική πύλη εἰδήσεων romfea.gr. 

Θά ἐπιθυμούσαμε νά διευκρινήσουμε ὅτι:  

α) Ἡ διαφωνία μας μέ τόν Σεβασμιώτατο ἐδράζετε σέ καθαρῶς θεολογικά θέματα καί σέ καμμία περίπτωση σέ προσωπικές διαφορές. 

β) Μέ τό ἐν λόγω κριτικό μας κείμενο δέν εἴχαμε καμμία πρόθεση νά θίξουμε τήν Ἀρχιερατική τιμή τοῦ Σεβασμιωτάτου, ἀλλά νά σχολιάσουμε καί νά ἐκφέρουμε τήν γνώμη μας, ὡς Ὀρθόδοξος κληρικός καί θεολόγος, ἐπί τῶν δημοσιευμένων θέσεών του. 

γ) Ἐκφράζουμε τήν λύπη μας γιά ἐκφράσεις καί ὀξεῖς χαρακτηρισμούς, πού ἐμπεριέχονται στό κείμενό μας καί ἀφοροῦν τό πρόσωπο τοῦ Σεβασμιωτάτου. Καί  

δ) τά θεολογικά καί ἐπιστημονικά ἐπιχειρήματα, πού διαποτίζουν τό κριτικό μας κείμενο, καί τά ὁποία ἀντλήθηκαν ἀπό τήν Ἁγιογραφική, Ἁγιοπατερική, Δογματική καί Ἱεροκανονική Παράδοση τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας καί ἀπό συγχρόνους μεγάλους θεολόγους καί ἁγίους γέροντες, παραμένουν, βεβαίως, ὡς ἔχουν ἐν ἰσχύι. 

Αυτή η "συγγνώμη" είναι το λιγότερο βέβαια, αν υπολογίσουμε ότι ο κληρικός Άγγελος Αγγελακόπουλος κατέβασε από το διαδίκτυο όλα τα σχετικά με τον Μητροπολίτη Μεσσηνίας κείμενά του. Αυτό σημαίνει ότι αναγκάστηκε, με κάποιο τρόπο, να το κάνει. 

Ας ελπίσουμε ότι ο Επίσκοπός του Πειραιώς Σεραφείμ θα τον προστατεύσει εφεξής από ανάλογες ...ταπεινώσεις... οι οποίες βέβαια τού πρέπουν απόλυτα!

Οι Ρωμιοί της Πόλης, μέσα από μια απώλεια

Ο κοιμητηριακός ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στο νεκροταφείο των Ρωμιών στο Σισλί

ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΠΟΥΡΝΑΡΑ 

Καθημερινή 

Την Κωνσταντινούπολη, το αδρό τουριστικό της περίγραμμα για να ακριβολογώ, το γνώριζα μέσα από σύντομα επαγγελματικά ταξίδια. Είχα εικόνες, γεύσεις, ακούσματα που έφτιαχναν ένα γρήγορο αλλά ελλιπές σκαρίφημα, ανάξιο του ιστορικού της βάθους, της γεωγραφικής έκτασης και της ανθρωπολογικής της πανσπερμίας. Το συμπλήρωνα σταδιακά με διαβάσματα. Μέσα από τις διαδρομές του ιστορικού Κώστα Σταματόπουλου και του φίλου δημοσιογράφου Αλέξανδρου Μασαβέτα, ανεβοκατέβαινα νοερά τους απότομους λόφους, έχοντας για στήριγμα τη στιλπνή τους γραφή. Στην τελευταία μου όμως επίσκεψη, πριν από λίγες ημέρες, ένιωσα για πρώτη φορά ότι συντονίστηκα με το χτυποκάρδι της Πόλης. Σαν να ανοιγόκλεισε μια πόρτα αποκαλύπτοντας το εσωτερικό ενός σπιτιού, σαν να πέρασα μπροστά από ένα φωτισμένο παράθυρο και είδα στα κλεφτά μια σκηνή, είχα την αίσθηση ενός αποκαλυπτικού βιώματος. 

Απίσχνανση κοινότητας 

Ισως διότι η φύση του ταξιδιού ήταν αυστηρά προσωπική και φορτισμένη συναισθηματικά. Εφτασα στον Βόσπορο για μια κηδεία συγγενικού προσώπου. Ρωμιά. Εκεί γεννήθηκε, παντρεύτηκε, έκανε οικογένεια, μεγάλωσε τις κόρες της, έχασε τον άνδρα της. Εζησε τις αναταραχές του ’55, την απίσχνανση του ελληνικού πληθυσμού από το ’64 και μετά. Θα μπορούσε να είχε μετακομίσει στην Αθήνα, oπως χιλιάδες άλλοι. Ομως ο ομφάλιος λώρος με την Πόλη δεν κόπηκε ποτέ. Με πείσμα και συνέπεια, συνέχισε μια δύσκολη πορεία, στην οποία μεγάλωνε συνεχώς η μοναξιά. Τι άλλο να νιώθει κανείς όταν μια δεμένη κοινότητα αποψιλώνεται κάθε τόσο από θανάτους φίλων και συγγενών; Οταν ο κόσμος σου σμικρύνεται, αλλοιώνεται και γίνεται ανάμνηση; Εκείνη εξακολούθησε να μένει στα Ταταύλα, με περιστασιακά μονάχα ταξίδια προς την Ελλάδα. Στο τελευταίο, νοσηλεύτηκε και έφυγε από τη ζωή, μακριά από τον τόπο που θεωρούσε κυτταρικά πατρίδα της. Μέγιστο χρέος οικογενειακό, να ξαναγυρίσουμε μαζί της στην Πόλη, για την τελευταία της κατοικία. Για την αντιπελάργηση της φροντίδας της. 

Η νεκρώσιμος ακολουθία στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου Ταταούλων είχε κάτι βαθιά κατανυκτικό. Το ποίμνιο, μικρό. Ο μητροπολίτης τούς ξέρει όλους με τα μικρά τους ονόματα. Συγκίνηση. «Βλέπεις, παιδί μου, έχουμε μείνει πια τόσο λίγοι σε αυτά τα μέρη, που είναι αδύνατον να δεις κάποιον από εμάς και να μη σου έρθουν δάκρυα στα μάτια», μου ψιθύριζε μια συγγενής. Στις τελευταίες σειρές, Αρμένιοι και Τούρκοι γείτονες που ήρθαν να πουν με τρυφερότητα το ύστατο αντίο, σε μια ατμόσφαιρα γνώριμη από τα βιβλία του Παμούκ. 

Και μετά, η ταφή στο ελληνικό νεκροταφείο του Σισλί. Μια μικρή λωρίδα γης, μια νησίδα, μέσα στο «δυναμικό», νέο πρόσωπο της Κωνσταντινούπολης. Δίπλα στο μεγαλύτερο εμπορικό κέντρο του ισλαμικού κόσμου. Κάτω από ουρανοξύστες, όπως το Trump Towers Istanbul και το Key Plaza, που απειλούν με το τεράστιο ύψος τους το κοιμητήριο με τα κυπαρίσσια. Ο Γολιάθ του μέλλοντος μπροστά στον Δαβίδ του παρελθόντος. Ντουμπάι εναντίον Ρωμιοσύνης. 

Μια εικόνα που τα λέει όλα. Από τους τελευταίους ορόφους των θηριωδών κτιρίων από σκυρόδεμα και γυαλί που άλλαξαν τη σιλουέτα της Πόλης, η θέα πρέπει να κάνει τους ενοίκους να αισθάνονται παντοδύναμοι. Από χαμηλά, ανάμεσα στα μνήματα, καταλαβαίνει κανείς αμέσως τη ματαιοδοξία των ανθρώπων. Και πως η ισχύς μπορεί τελικά να αποτυπωθεί όχι στην εν ζωή κατοικία σου, αλλά στην τελευταία, σαν αυτούς τους Ρωμιούς που δεν υπάρχουν πια. 

Τα παλαιά ελληνικά σχολεία της Πόλης έχουν ερημώσει. Τα νεκροταφεία της όμως είναι γεμάτα. Στο Σισλί, νιώθεις δέος. Μπροστά του, το Α΄ Νεκροταφείο της Αθήνας και εκείνο της Ερμούπολης στη Σύρο είναι μια χλωμή αντανάκλαση. Οχι μόνο για το μεγαλείο ορισμένων τάφων, όσο για τη σπουδαιότητα των ανθρώπων που είναι θαμμένοι εκεί. Είναι το αρχικό DNA της ελληνικής αστικής τάξης, με οικογένειες όπως οι Ζαρίφηδες και οι Μαυροκορδάτοι. Κομψοί οικογενειακοί οίκοι για την υστεροφημία των κραταιών τότε Ελλήνων, που μονοπωλούσαν το Πέραν, το Σταυροδρόμι, τα Ταταύλα. Κοινότητα ακμαία, κοσμοπολίτικη, αρχοντική στη φιλοξενία και στους τρόπους, με ιστορική ενσυναίσθηση της μακράς πορείας του ελληνισμού. Εμποροι, τραπεζίτες, γιατροί, νομικοί. Δαιμόνιοι, παράτολμοι, είχαν τον κόσμο στη χούφτα τους. 

Τραυματική η σύγκριση 

Η σύγκριση με το σήμερα είναι τραυματική. Ομως, δεν μπορεί να μη σκεφτεί κανείς ότι με την απώλεια ενός Ρωμιού της Πόλης δεν χάνεται απλώς ένας κρίκος, αλλά ένας από τους τρόπους να είσαι Ελληνας και να φέρεις με χάρη και ευθύνη το ιστορικό σου μερίδιο. Οποιο σου αναλογεί.

Ο ΑΛΚΗΣ ΤΗΣ ΡΩΜΙΟΣΥΝΗΣ ΤΗΣ ΧΑΛΚΗΔΟΝΑΣ

Ὁ Ἀλκῆς 

ὑπὸ Γέροντος Χαλκηδόνος Ἀθανασίου 

"Ἀγαλλιᾶσθε παρθένοι, καθότι 

Θεοτόκος ἡ συμβία ὑμῶν." 

(Αὐγουστῖνος) 

Μεταξὺ τῶν γραφικῶν καὶ ἀλήστων τῆς Χαλκηδόνος τοῦ "παλαιοῦ καλοῦ καιροῦ", ὅπως ὁ Παπάγγελος, Ἀρχιμ. Ζορμπᾶς, ὁ Πριμικήριος Θ. Θεοφανείδης, ὁ ξυδᾶς Α. Θεοφιλίδης κ.ἄ., ἦταν καὶ ὁ ἱεροψάλτης –ὄχι "ἱερόδουλος" ὅπως ἔλεγε ὁ Παπαγιάννης γιὰ τοὺς κληρικούς!– Ἀλκιβιάδης (Ἀλκῆς) Παπαδόπουλος, ἀδελφὸς τοῦ ὀνομαστοῦ κουρέα τῆς ἀριστοκρατίας στὸ Ταξίμι Ἀντωνάκη, τῆς Ζωῆς (Μπιμπῆς) καὶ τῆς Κατίνας στὸ Rıza Paşa. 

Ὁ Ἀλκῆς ἐχρημάτισε ἐπὶ τοῦ διαπρεποῦς Χαλκηδόνος Μαξίμου ἐκ χώρας Λαζικῆς, ἀριστερὸς ψάλτης τοῦ καθεδρικοῦ ναοῦ τῆς Ἁγίας Τριάδος, ἔχων βοηθοὺς τοὺς δύο γιοὺς τοῦ δασκάλου Κ. Γεωργαντίδη τὸν Γιῶργο καὶ τὸν Μιχάλη, μαζὶ μὲ τὸν δεξιὸ Πρωτοψάλτη Θρασύβουλο Γκιτζῆ, συνεπικουρούμενο ἀπὸ κάποιο Λευτέρη. Ἦταν ὡραῖος στὰ νιάτα του καὶ λιμπιστερὸς μὲ κοντὸ, παχὺ μουστάκι καὶ ἀργότερον γυαλιά, περιποιημένος, ἀλλὰ δύστροπος, καυγατζῆς καὶ παραδοσιακῶς κουτσομπόλης. 

Ὅταν ψάλανε οἱ δυὸ στὸ ναό, ὁ Γκιτζῆς μὲ τὴ δεξιὰ παλάμη ἀκουμπισμένη στὸ στραβοκέφαλο σὰν ἀμανετζῆς –ἴσως πρόδρομος τῶν σημερινῶν ἀκουστικῶν τῶν τραγουδιστῶν– γιὰ νὰ ἐλέγχει τὴ φωνή του; ἐνίοτε ἀνέβαζε τὸ ἴσο –πρᾶγμα ὄχι σπάνιο στὸ "εὐλογημένο" συνάφι τῶν ψαλτῶν γιὰ νὰ δυσκολέψουν τὸ ὄχι ὑψίφωνο ἀριστερό!– ἀντιφώνει ὁ Ἀλκῆς στριγκλιστικῶς ὡσὰν τὸν τεθλασμενόφωνο (çatlak sesli) Θ. Θεοφανείδη, ὅτε τὸ τερψιηχητικὸν ἄκουσμα μετατρέπετο εἰς κνηθοακουστικόν! 

Ὁ Ἀλκῆς κατοικοῦσε σ’ ἕνα παλαιὸ τριώροφον ἀρχοντικὸν ἀντίκρυ στὴν κεντρικὴ πύλη τοῦ κήπου τοῦ ναοῦ, ποὖχε μετὰ τὶς μαρμάρινες σκάλες, εὐρύχωρο ἐσωτερικὸ προαύλιο μ’ ἕνα μεγάλο φίκο καὶ τζαμαϊκάνι, ἐνῶ ἡ κουζίνα βρισκόταν ὡς συνήθως στὸν κάτω ὄροφο. Ζοῦσε μὲ τὴν οἰκογένειά του, τὴν Χαρίκλεια μία ἁγία γυναῖκα καὶ τὶς δυὸ κόρες του, τὴν Ἀντιγόνη καὶ τὴ Θάλεια ποὺ τὴ φώναζε Λαλῆ, ἐνῶ ὁ γιὸς ὁ Μίμης μετὰ ἀπὸ πολλὰ χρόνια ματαίας ἀναμονῆς ἀποκαταστάσεως αὐτῶν κατὰ τὰ τότε κρατοῦντα, ἔφυγε καὶ παντρεύτηκε, πρᾶγμα ποὺ δὲν τοῦ τὸ συγχώρεσαν ποτέ! Ἡ εὐσεβὴς οἰκογένεια συνδεόταν καὶ μὲ Ἀρχιερεῖς, ὅπως τὸν Χριστουπόλεως Μελέτιο καὶ τὸν Κυδωνιῶν Ἀγαθάγγελο. 

Ἐδῶ λοιπὸν ζῆσαν, μέσα στὸ ἴδιο σπίτι, "μαζὶ καὶ χωρισμένοι" ἐπὶ σαράντα χρόνια, ὄχι μὲ τὰ ἐπαίσχυντα τείχη τῆς ἐποχῆς μας, ἀλλὰ μπροστὰ ὁ Ἀλκῆς καὶ πίσω οἱ κυρίες, ἀκοινωνήτως τὸ ἀντρόγυνο μέχρι σχεδὸν τὴν ἀσθένεια τοῦ Ἀλκῆ. Πρᾶγμα βέβαια ὄχι σπάνιο καὶ σήμερα μεταξὺ συγγενῶν καὶ φίλων, μετὰ μάλιστα ἀπὸ μεγάλες "ἀγάπες" καὶ λυκο-φιλίες. Ἄγνωστο πάντως τὸ γιατί. Ὅμως τεκμήριο τῆς κακίας καὶ τοῦ πείσματος τῶν ἀνθρώπων. Οἱ κόρες φρόντιζαν τὸ μπαμπὰ καὶ ἔμειναν γεροντοκόρες "ἑβραϊστὶ δὲ (οὐχὶ) Γαββαθᾶ" ἀλλὰ kız kurusu, μὲ ὅλα τὰ παραμαρτοῦντα. Ἦταν ὅμως συμπαθεῖς, καίτοι δὲν τὰ περνοῦσαν πάντοτε καλά, καὶ ἡ μὲν λογία Ἀντιγόνη δούλεψε ἐπί τι διάστημα στὸ Βαλουκλῆ καὶ μετὰ στὴν "Ἀπογευματινή", ἦταν καλὴ μαγείρισσα –καὶ ὄχι ὅπως πολλὲς σήμερα ἔχουν μόνο "ἄλλα" ἐνδιαφέροντα, συνεπικουρούμεναι καὶ ὑπὸ τῆς φασφουντοφαγίας καὶ τῶν ἑτοίμων ἐδεσμάτων– ἀλλὰ καὶ προικισμένη μὲ γλωσσολαλία ἐξουθενωτική, καὶ ὑπνοϋποβλητική, ἐνῶ ἡ μικρότερη Θάλεια ράφτρα καὶ ὀλιγόλογη. Ἐκεῖνα δὲ τὰ χρόνια ἦλθε στὴν Πόλη ἡ μεγάλη Σοφία Βέμπο. Οἱ ἀδελφὲς γνωρίστηκαν μ’ αὐτὴν καὶ συνδέθηκαν φιλικῶς, πρᾶγμα ἀξιοσημείωτον. 

Τὸ σπίτι εἶχε φυσικὰ ἀρκετὲς ὄμορφες ἀντίκες (ἕνα λεπτὸ σαλόνι μὲ Gobelin, πίνακες κεντητούς, καθρέπτες, κονσόλια, σερβίτσια κ.ἄ), καὶ ἕνα γάτο τὸν Τώνη, ποὺ τὸν εἶχαν σὰν παιδί. Πίσω δὲ ὑπῆρχε κῆπος μετὰ κουμασίου, ὅπου βόσκανε ὄμορφες λευκὲς κότες, χάρμα τῶν ὀφθαλμῶν, οἱ ὁποῖες κλωσσοῦσανε κιόλας. 

Ἔτσι φάγανε τὴ ζωή τους ἀντρόγυνο καὶ οἱ δύστυχες οἱ κόρες, σὰν πόσες ἄλλες, ὥσπου ἔσβησαν ἀργότερα. Πᾶνε ὅλα αὐτά, καὶ ἴσως γι’ αὐτὸ σήμερα στὴν ταχύρρυθμη ἐποχή μας, ζοῦμε τὴν ἡδονιστικὴ καὶ μόνον ἀπόλαυση τῆς στιγμῆς σ’ ὅλες τὶς ἐκφάνσεις τῆς βιοτῆς μας. 

Αἰωνία τους ἡ μνήμη

ΓΙΑ ΤΟΝ ΡΩΣΣΟ ΜΑΡΤΥΡΑ ΠΟΙΗΤΗ ΟΣΙΠ ΜΑΝΤΕΛΣΤΑΜ

Δημήτρης Μπαλτᾶς 
Ralph Dutli, Mandelstam. Mon temps, mon fauve. Une biographie, trad. M. Graf, Ed. Le bruit du temps, 2012, σελ. 607 

Σ’ αὐτήν τήν συνθετική ἐργασία ὁ μεταφραστής τῶν Ἁπάντων τοῦ Ὀσίπ Μαντελστάμ (1891-1938) στήν γερμανική παρουσιάζει τά κυριότερα στοιχεῖα τῆς ζωῆς καί τοῦ ἔργου τοῦ Ρώσσου ποιητῆ. 

Στό πρῶτο καί στό τελευταῖο κεφάλαιο αὐτῆς τῆς ἐργασίας συζητεῖται ἡ ἀπόπειρα τῆς «πολιτικῆς ἀπομυθοποιήσεως» τοῦ ποιητῆ (σ. 16, σσ. 548-553) χωρίς πάντως νά ἀμφισβητεῖται ὅτι ὁ «Μαντελστάμ ἦταν μάρτυρας τῆς ποιήσεως πού πλήρωσε τό ἔργο του μέ τήν ζωή του» (σ. 11). 

Ἀπό τήν ἄποψη τῆς ἱστορίας τῆς ρωσσικῆς ποιήσεως τοῦ 20οῦ αἰ., ὁ Μαντελστάμ ἀνήκει στό κίνημα τοῦ ἀκμεϊσμοῦ (βλ. σσ. 89-92) τό ὁποῖο «ὑπερασπίζεται μέχρι τό τέλος τῆς ζωῆς του». Συνοδοιπόροι του σ’ αὐτό τό κίνημα ἦσαν ὁ Ν. Γκιουμιλιώφ (γενν. 1886) πού ἐκτελέστηκε τό 1921 ἀπό τούς μπολσεβίκους, καί ἡ Ἄννα Ἀχμάτοβα (1889-1966) πού ἀντιμετώπισε διάφορα προβλήματα (κυρίως τῆς ἀπαγορεύσεως νά ἐκδίδει τά ἔργα της) ἀπό τό καθεστώς τους. 

Στίς ἑπόμενες σελίδες παρουσιάζονται, μέ ἱστορική σειρά, οἱ ἐκδόσεις τῶν ἔργων τοῦ Μαντελστάμ ἀπό τό 1913 («Ἡ Πέτρα») μέχρι τό 1933 («Τό ταξίδι στήν Ἀρμενία»). Ἡ παρουσίαση τοῦ Dutli εἶναι ἐνδιαφέρουσα: Χωρίς παραπομπές, παρέχει ὁ βιογράφος τό ἱστορικό πλαίσιο, σχολιάζει στίχους ἀπό τίς ποιητικές συλλογές καί τά δοκίμια τοῦ Μαντελστάμ, ἀνιχνεύει τίς ρωσσικές καί τίς δυτικές ἐπιρροές στό ἔργο του, καί βεβαίως ἀναφέρεται στίς σχέσεις τοῦ ποιητῆ μέ τήν Ναντιέζντα, τήν σύζυγό του, οἱ ὁποῖες δέν ἦσαν πάντοτε ἤρεμες. 

Ἡ κλιμάκωση τῶν ἐπιθέσεων ἐκ μέρους τοῦ σοβιετικοῦ καθεστῶτος ἐναντίον τοῦ ἔργου του γίνεται μέσῳ τῶν ἐφημερίδων σταδιακά, ἀπό τό 1929 (βλ. λ.χ. σ. 386). Συνήθως λέγεται ὅτι αἰτία τῆς συλλήψεώς του ἦταν τό (ἀδημοσίευτο) ποίημα τοῦ Μαντελστάμ γιά τόν Στάλιν. Ἀλλά ὁ βιογράφος προσθέτει ὅτι καί σέ ἄλλα κείμενα (λ.χ. στήν "Τέταρτη πρόζα") ἐκδηλώνει ὁ ποιητής τόν ἀντισταλινισμό του. Πολλές φορές καταγράφεται στό βιβλίο ὁ λόγος τοῦ Μαντελστάμ πρός τήν Ἀχμάτοβα: «Εἶμαι ἕτοιμος νά πεθάνω» (λ.χ. σ. 406). Ὁ βιογράφος καταγράφει, ἐπίσης, διάφορες ἐκθέσεις τῶν ψυχιάτρων γιά τήν ψυχική ὑγιεία τοῦ ποιητῆ (βλ. λ.χ. σ. 429, σ. 446), οἱ ὁποῖες ὅμως δέν συνάδουν μέ τήν δημιουργική δύναμη πού ἐκδηλώνει ἀκόμα καί μετά τό 1933. 

Ἀναπόφευκτα δέ, σέ πολλά σημεῖα τῆς βιογραφίας του, ἐπικαλεῖται ὁ Dutli τά «Ἀπομνημονεύματα» τῆς Ναντιέζντα (μιά καλή μετάφραση τῶν ὁποίων διαθέτουμε πλέον καί στήν ἑλληνική) γιά τήν προσέγγιση διαφόρων περιστατικῶν τῆς ζωῆς τοῦ ποιητῆ. 

Σέ μία γενικότερη προσέγγιση, νομίζω ὅτι ἡ βιογραφία τοῦ Μαντελστάμ πού παρουσιάζω ἐδῶ, εἶναι προϊόν πολύχρονης ἐρευνητικῆς προσπάθειας ἡ ὁποία συντελεῖ στήν διαμόρφωση μιᾶς πληρέστερης εἰκόνας γιά τήν ζωή καί τό ἔργο τοῦ μεγάλου Ρώσσου ποιητῆ. Δέν θά σχολιάσω ἐκτενῶς ἐδῶ τήν χρησιμοποιηθεῖσα βιβλιογραφία πού εἶναι μᾶλλον ἐλλειπής. 

Γεγονός ἀναμφισβήτητο παραμένει ὅτι ὁ Μαντελστάμ πέθανε σ’ ἕνα ἀπάνθρωπο, ὁλοκληρωτικό καθεστώς μαζί μέ πλῆθος ἀνθρώπων τοῦ πνεύματος καί τῆς τέχνης (καί φυσικά μεγάλου μέρος τοῦ ρωσσικοῦ λαοῦ) πού καταδικάζονταν τότε μέ τήν κατηγορία τῶν «ἀντεπαναστατικῶν ἐνεργειῶν» (!).

Η "ΣΥΝΝΕΦΙΑΣΜΕΝΗ ΚΥΡΙΑΚΗ" ΤΟΥ ΤΣΙΤΣΑΝΗ, ΤΟΥ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΕΛΙΝΑΣ

Στο βιβλίο "Ο καθρέφτης και το μαχαίρι" του Μάνου Χατζιδάκι, εκτός από τα κείμενά του, περιλαμβάνονται και φωτογραφίες ανθρώπων και δημιουργών που συγκρότησαν την προσωπική του μυθολογία. 

Οι φωτογραφίες είναι 65 συνολικά και στο τέλος του βιβλίου ο Χατζιδάκις τις υπομνηματίζει, άλλες μόνο με λεζάντες, άλλες με μερικές ουσιαστικές γραμμές. Η υπ' αρ. 19 φωτογραφία είναι του Μάνου με τον Βασίλη Τσιτσάνη. 

Φέτος, που είναι η επέτειος των 30 χρόνων από τον θάνατο του Τσιτσάνη και τα 20χρονα από την ...αναχώρηση του Χατζιδάκι, η Ιδιωτική Οδός θα ανιχνεύσει συστηματικά την σχέση των δύο, στην οποία έχουμε ήδη αναφερθεί σε παλαιότερη ανάρτηση εδώ. Στη συνέχεια παραθέτουμε τα όσα σημειώνει ο Χατζιδάκις για τον Τσιτσάνη, με αφορμή την φωτογραφία τους που επέλεξε για το βιβλίο του. 

Με τον Βασίλη Τσιτσάνη, το 1960. Έξι μήνες τυραννιόμουν να βρω αυτό το Κυ-ρια-κή, πριν το Χριστέ και Παναγιά μου... μού φανέρωνε σ' ανύποπτους καιρούς ο Τσιτσάνης. Κι εγώ έμενα έκπληκτος, γιατί δεν είχα φανταστεί τόση αγωνία για ένα τραγούδι απλό. Είχα την απορία του ημισπουδαγμένου κι αφελούς. Μα όσο μεγάλωνα, τόσο ένιωθα καταλυτική αυτή την εμμονή στις λέξεις συν-νε-φιά ή Κυ-ρια-κή. Σαν ένα βλέμμα διαπεραστικό, που σκίζει εκεί ψηλά τον Ουρανό. Κι ακόμα πιο πολύ, που διαπερνά τον ίδιο το Θεό. Χριστέ και Παναγιά μου.

Στη συνέχεια παραθέτουμε αυτή τη θρυλική Συννεφιασμένη Κυριακή του Τσιτσάνη, που ύμνησε ο Χατζιδάκις με τις παραπάνω φράσεις του, με την αξέχαστη Μελίνα Μερκούρη, από την έξοδο της οποίας συμπληρώνονται επίσης 20 χρόνια.