ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΑΥΣΤΡΙΑΣ ΣΤΟ ΜΑΤΙ ΤΟΥ ΚΥΚΛΩΝΑ ΤΩΝ ΑΝΤΙΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΤΩΝ!

Αρχιμανδρίτης Γεράσιμος Φραγκουλάκης 

Αννόβερο-Γερμανίας 

Περιδιαβαίνοντας σε κάποια ιστολόγια τα οποία χαρακτηρίζονται από θρησκευτικό αμοραλισμό και ζηλωτικό παροξυσμό είναι ν' απορεί κανείς πώς μπορούν αυτοί που τα διατηρούν ή τα τροφοδοτούν να διεκδικούν το όνομα Χριστιανός και μάλιστα Ορθόδοξος. 

Αυτό το διάστημα κάποια εξ αυτών τα έχουν βάλει με τον Μητροπολίτη Αυστρίας κ. Αρσένιο και το Μοναστήρι το οποίο ίδρυσε στην Μητρόπολή του. Ένα Μοναστήρι το οποίο λειτουργεί κανονικότατα. Με ηγούμενο, αδελφότητα, ακολουθίες και ήδη άρχισε να γίνεται γνωστό και αποδεκτό από όλους τους Ορθοδόξους της περιοχής και όχι μόνο. Το "σφάλμα" είναι ότι στεγάζεται προσωρινά σε κτιριακές εγκαταστάσεις της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Όλοι αυτοί οι ιστολόγοι λοιπόν, που παριστάνουν τους σούπερ Ορθοδόξους, αρθρογραφούν σε καθημερινή βάση, για να "αφορίσουν" το Μοναστήρι αυτό, το οποίο όπως λένε είναι "Οικουμενιστικό;;;;!!!" -εδώ χρειάζονται πολλά ερωτηματικά και θαυμαστικά! 

Φαντάζομαι πόσες μύτες μολυβιών και στηλών έσπασαν και πόσα πληκτρολόγια κατέστρεψαν γράφοντας με τόσο πείσμα και τσατίλα. 

Θα το επαινούσαν σίγουρα αν ήταν δημιούργημα αυθαίρετο, αν ανήκε σε σχισματικούς παλαιοημερολογίτες, αν τέλος πάντων δεν είχε σχέση με το Οικουμενικό Πατριαρχείο. 

Πού είναι το παράξενο θα αναρωτηθεί κάποιος. Αφού οι άνθρωποι είναι ορκισμένοι "αντιοικουμενιστές". Δικαίωμά τους να είναι ό,τι θέλουν, αλλά το έχουν παρακάνει. Θέλουν να είναι αποτειχισμένοι, που μάλλον αποτυχημένοι πιστοί είναι, ας είναι. Θέλουν να είναι "οπαδοί", γούστο τους και καμάρι τους. Θέλουν να παριστάνουν τους αγωνιστές, με γεια τους και χαρά τους. Το βέβαιον παρόλ' αυτά είναι πως ό,τι κι αν παριστάνουν ό, τι κι αν κάνουν, είναι απατεώνες του πνεύματος! 

Ε, νισάφι πια! Όλοι και όλα τους φταίνε. Δεν συμφωνούν με την Εκκλησία ας μας αφήσουν ήσυχους και να πάνε στο καλό. Βρήκαμε τώρα˙ σύμπασα η Ορθόδοξη Εκκλησία βρίσκεται στην πλάνη και είναι οι σωστοί αυτοί, που έχουν ξεκόψει από την Εκκλησία για να ακολουθήσουν μια "χούφτα" αφορισμένους και καθηρημένους. 

Υπάρχουν βέβαια και κάποιοι από την επίσημη Εκκλησία που συναγελάζονται με δαύτους. Αυτοί είναι άλλη περίπτωση. Στην ουσία πρόκειται για αρρωστημένες καταστάσεις. Κατά βάθος δεν είναι αντιοικουμενιστές αλλά αντιοικουμενικοί και ο νοών νοείτω. 

Με τόση μανία που έχουν όλοι αυτοί, φαντάζεσθε τι θα τραβούσαν αν ζούσαν σήμερα κάποιοι από τους Πατέρες της Εκκλησίας όπως οι Τρεις Ιεράρχες λόγου χάρη, που τόλμησαν όχι μόνο να συναναστραφούν αλλοθρήσκους, αλλά φοίτησαν και σε σχολές εθνικών; Θα τους είχαν γδάρει όλοι αυτοί οι θεομπαίχτες! 

Με τον τρόπο που συμπεριφέρονται και εκφράζονται, σε κανένα τους δεν αφήνω το παραμικρό περιθώριο, της απλής πλάνης. Περισσότερο σε αυτούς κυριαρχούν σκοπιμότητες. Σκοπιμότητες σκοτεινές και ανίερες, σατανικές και απάνθρωπες, γι' αυτό και τις περισσότερες φορές ταυτίζονται και πολιτικά με ό,τι ανελεύθερο και φασιστικό υπάρχει στο πολιτικό στερέωμα.

ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΑΙ ΕΛΛΑΔΑ;;;

Έργο του Ευθύμη Βαρλάμη από την σειρά "Ο Χριστός στην Ελλάδα σήμερα"

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Ειδικά κατά τις εθνικές επετείους, ακούγονται ουκ ολίγοι «εθνικού περιεχομένου» λόγοι από αρχιερείς και κληρικούς, οι οποίοι παιανίζουν το σύνθημα: «Χριστός και Ελλάδα μας χρειάζονται. Χριστός και Ελλάδα». 

Αυτομάτως, λοιπόν, τίθεται το ερώτημα: τα δύο «μεγέθη» - ας τα πούμε έτσι – εξισώνονται ισοπεδωτικά; Ο Χριστός, που είναι ο αρχηγός της σωτηρίας μας, η οδός, η αλήθεια, η ειρήνη, το φως, η ανάστασις και η ζωή, είναι ό,τι και η Ελλάδα για τον πιστό Έλληνα; 

Και για να κυριολεκτούμε: Ποια Ελλάδα έχουν υπ’ όψιν τους οι σεβαστοί πατέρες και μας κραδαίνουν κάθε λίγο και λιγάκι;
Την Αρχαία; Δε νομίζω. Δεν έχουν καμία σχέση με αυτή. Ενώ αντιθέτως οι Πατέρες της Εκκλησίας την ήξεραν απ’ έξω και ανακατωτά, γι’ αυτό και γέμουν από τα αρχαιοελληνικά συγγράμματα οι γραφές τους. 

Το Βυζάντιο; Μα κι αυτό επιλεκτικά το γνωρίζουν. Ελάχιστα στην ουσία. Αρκεί να σκεφθεί κανείς πόσους βυζαντινούς συγγραφείς μπορεί να έχουν διαβάσει. 

Μήπως την Τουρκοκρατία; Άβυσσος! Αναμασούν κάτι δεκάρικους λόγους που δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματική αντίσταση και πνευματική παραγωγή του Γένους κατά την περίοδο αυτή.

Καταλήγω πως εννοούν Ελλάδα κάποιους ήρωες του ’21 και το «ΟΧΙ» του ’40. Και νομίζουν πως αυτή η Ελλάδα μπορεί να ταυτιστεί με τον Χριστό. 

Πρέπει να σκεφτούμε πως το ίδιο λέει και η «Αγία Ρωσία». Χριστός και Ρωσία! Και μάλιστα στο όνομα του Χριστού (sic) κηρύσσει και ιερό πόλεμο εναντίον των Τζιχαντιστών. 

Τα ίδια λέει και η Εκκλησία της Σερβίας: Σερβία και Χριστός! 

Τελικά ο Χριστός είναι μία υπόθεση εθνική; Δεν είναι η προσδοκία των Εθνών; Ο Χριστός του σύμπαντος κόσμου; 

Με κάτι τέτοια «Χριστός και Ελλάδα» έχουν αποδυθεί διάφοροι στο να αποδείξουν ότι ο Χριστός ήταν «Έλληνας»! 

Κρίμα… Τόσα χρόνια σπαταλημένα μέσα στην Εκκλησία. Για να κραυγάζουν με χωριάτικη καυχησιά: «Χριστός και Ελλάδα». Και οι άλλοι «Χριστός και Ρωσία»! 

Ο δε Ιησούς «ἀνεχώρησεν εἰς ἔρημον τόπον κατ' ἰδίαν…».

ΤΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ "ΤΙΜΟΣ Ο ΑΘΗΝΑΙΟΣ" ΤΗΣ ΙΟΥΛΙΤΑΣ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΟ ΙΔΡΥΜΑ ΘΕΟΧΑΡΑΚΗ

Την Κυριακή 8 Νοεμβρίου 11 το πρωί: Τίμος ο Αθηναίος 

Ένα παραμύθι της Ιουλίτας Ηλιοπούλου (για παιδιά από 5-8 ετών) στο ΙΔΡΥΜΑ Β&Μ ΘΕΟΧΑΡΑΚΗ – Λ.Βασ. Σοφίας 9 και Μέρλιν 1, Σύνταγμα 

Μια ιστορία για ένα μικρό σκαντζόχοιρο, τον Τίμο που είχε ένα μεγάλο όνειρο να επισκεφτεί την Αθήνα και να ανέβει στην Ακρόπολη! Μέσα από τις περιπέτειες του, αστείες και σοβαρές, στις γύρω περιοχές της Αττικής και μέχρις ότου φτάσει από τον Υμηττό στην Αθήνα, περπατάμε μαζί του και μαθαίνουμε στοιχεία της ιστορίας της Αθήνας, αλλά και της σύγχρονης καθημερινής ζωής της. 

Παραμύθι, αφήγηση: Ιουλίτα Ηλιοπούλου 

Μουσική : Γιώργος Κουρουπός 

Τραγούδι: Δάφνη Πανουργιά

Σε πάτησαν τα πόδια μας / Σε μάτωσεν η βιά μας / Σου σπάσανε τα κόκκαλα / Τ΄ ασθενικά παιδιά μας ...

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

"Η εποχή της Μελισσάνθης" είναι το κατ' εξοχήν αυτοβιογραφικό έργο του Μάνου Χατζιδάκι, το οποίο ο ίδιος θεωρούσε πολύ σημαντικό γι' αυτόν. 

Θέμα του η απελευθέρωση από τη Γερμανική Κατοχή, για την οποία γράφει ο συνθέτης στο τέλος του σημειώματος του για το έργο: 

Μια απελευθέρωση που έκρυβε μέσα της έναν θανατερό συμβιβασμό, την βία και την ενοχή, την προδοσία και την χωρίς γιατρειά τραυματισμένη ελευθερία. Μια απελευθέρωση που δεν πρόλαβε να γίνει λαϊκή. Την κατάγραψαν μ' ευκολία εθνική, και την γιορτάζουν στα Δημαρχεία και τις Νομαρχίες. "Σου σπάσανε τα κόκκαλα τ' ασθενικά παιδιά μας", αναστροφή του Σολωμικού "Απ' τα κόκκαλα βγαλμένη των ελλήνων τα ιερά". 

Πού βρίσκεται η αλήθεια της νεοελληνικής μας ελευθερίας; Βέβαια και στους δύο αυτούς στίχους. Αδιάκοπα, διαδοχικά και παρανοϊκά. 

Αυτοί οι εθνικού περιεχομένου στίχοι περιλαμβάνονται στο τελευταίο τραγούδι του έργου, που φέρει τον τίτλο Η λησμονημένη. 
Σκέπτομαι τώρα πως ένα χρόνο μετά την Απελευθέρωση (1945), ο Μίλτος Σαχτούρης γράφει την δική του Λησμονημένη! Η οποία έχει μεγάλη σχέση με αυτή του Χατζιδάκι. Για δείτε την:

Η ΛΗΣΜΟΝΗΜΕΝΗ VI 
Η λησμονημένη είναι ο στρατιώτης που σταυρώθηκε 
η λησμονημένη είναι το ρολόγι που σταμάτησε 
η λησμονημένη είναι το κλωνάρι που άναψε 
η λησμονημένη είναι η βελόνα που έσπασε 
η λησμονημένη είναι ο επιτάφιος που άνθισε 
η λησμονημένη είναι το χέρι που σημάδεψε 
η λησμονημένη είναι η πλάτη που ανατρίχιασε 
η λησμονημένη είναι το φιλί που αρρώστησε 
η λησμονημένη είναι το μαχαίρι που ξαστόχησε 
η λησμονημένη είναι η λάσπη που ξεράθηκε 
η λησμονημένη είναι ο πυρετός που έπεσε
Δύο χρόνια μετά, το 1947, ο Χατζιδάκις μελοποιεί τα Δύο ναυτικά τραγούδια, σε ποίηση του άγνωστου τότε Μίλτου Σαχτούρη.

Αλλά ας επανέλθουμε στην Λησμονημένη από την "Εποχή της Μελισσάνθης".
Το τραγούδι, που στην ηχογράφηση ερμηνεύει η Μαρία Φαραντούρη, μαζί με την χορωδία του Τρίτου Προγράμματος, την Παιδική Χορωδία Ροτόντας Θεσσαλονίκης, στρατιωτική μπάντα και ορχήστρα, τελειώνει με το αρχικό μουσικό θέμα του Εθνικού Ύμνου (μελοποίηση Μάντζαρου). Ο συσχετισμός που επιδιώκει ο συνθέτης είναι προφανής... 

"Η Εποχή της Μελισσάνθης" απασχόλησε τον Χατζιδάκι πολύ πριν την ηχογράφησή της το 1980. Ο Νίκος Κυπουργός έχει δηλώσει πως "πολλά από τα κομμάτια του έργου, και μάλιστα τα βασικά -Μητέρα κι Αδελφή, Το φίλο μας που χάσαμε, Ενα ρολόι στο καπηλειό, Η Λησμονημένη, ο Επιτάφιος με τον ψάλτη και το σόλο μπουζούκι κ.ά.-, τα είχε συνθέσει κατά την παραμονή του στη Νέα Υόρκη, δηλαδή μεταξύ 1966-1972, που ήταν, κατά τη γνώμη μου, και η πιο δημιουργική περίοδος του Χατζιδάκι. Γιατί εκεί, όντας απομονωμένος και συγκεντρωμένος στο έργο του, έγραψε μια σειρά μεγάλα έργα και άρχισε και πολλά άλλα που είτε ολοκλήρωσε αργότερα, όπως η «Μελισσάνθη», είτε άφησε εν τέλει ανολοκλήρωτα. Σε μένα είχε στείλει δείγματα της δουλειάς του στη «Μελισσάνθη», ηχογραφημένα στο σπίτι του με τη Φλέρυ Νταντωνάκη. Μερικές από τις ηχογραφήσεις αυτές της Ν. Υόρκης περιλήφθηκαν, 20 χρόνια μετά, στο δίσκο του «Λειτουργικά». Μια άλλη ηχογράφηση του καιρού εκείνου, που σώθηκε σε μια κασέτα μου, με τον ίδιο να τραγουδά το «Ρολόι στο καπηλειό», τη συμπεριλάβαμε στον δίσκο «Μάνος Χατζιδάκις 2000 Μ.Χ.»."

Πράγματι, στα Λειτουργικά (Σείριος, 1991) η Φλέρυ ερμηνεύει μοναδικά δύο τραγούδια από τη Μελισσάνθη: "Οι δρόμοι είναι σκοτεινοί" και το "Μητέρα κι αδελφή". 

Στο youtube ανακάλυψα κι ένα τρίτο. Την μελαγχολική Λησμονημένη. Είναι από την εποχή της Ν. Υόρκης, προφανώς με τον Χατζιδάκι στο πιάνο, και τη Φλέρυ να ψάλλει συγκλονιστικά την Ελλάδα που τής σπάσανε τα κόκκαλα τ' ασθενικά παιδιά... Το ενδιαφέρον είναι ότι στην ιδιωτική αυτή ηχογράφηση υπάρχει και μια χορωδία! Το πώς προέκυψε και ποιοί την αποτελούσαν παραμένει ακόμα αναπάντητο.
Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για ένα τραγούδι εθνικού περιεχομένου.
Ο έχων ώτα ακούειν, ακουέτω...

Στίχοι-μουσική: Μάνος Χατζιδάκις 

Σηκώθηκεν ο άνεμος 

Και σκίζει τα πανιά μας 

Πέφτει η βροχή και μούσκεψε 

Τα πιο κρυφά όνειρά μας 

Μα εσύ μικρή τρελή και παραπονεμένη 

Τόλεγες πως θα γίνουσαν  

Μικρή λησμονημένη; 

Σε πάτησαν τα πόδια μας 

Σε μάτωσεν η βιά μας 

Σου σπάσανε τα κόκκαλα 

Τ΄ ασθενικά παιδιά μας 

Κι όταν ξερή κι αναίσθητη σε πέταξαν στο χώμα 

Ποιος τάχα σε θυμήθηκε 

Έτσι θλιμμένη 

Μικρή λησμονημένη;

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΟΡΝ: ΕΝΑΣ ΜΠΟΕΜ ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΗΣ

Του Π.Α. Ανδριόπουλου

Ήταν ένας μποέμ αριστοκράτης! Κι ένας μέγιστος ηθοποιός, που δεν διαλαλούσε την πραμάτεια του. Όταν σε κάποια από τις τελευταίες συνεντεύξεις του είπε ότι δεν θεωρεί πως έκανε κάτι σπουδαίο και άλλα τέτοια... χειρότερα, κάποιοι "του χώρου" είπαν πως "τα 'χει χάσει"! Όμως όχι! Απλώς ήταν ένας άνθρωπος που γνώριζε πολύ καλά τι σημαίνει ζωή και θάνατος. 
Ήταν ένας αυθεντικός, ένας γνήσιος σταρ επειδή δεν το επεδίωξε. Το μόνο που έκανε ήταν να εκπληρώνει την υπόσχεση στον εαυτό του. Το στοίχημα που κέρδιζε βάζοντάς το πάντα από πριν ο ίδιος.

Τον θυμάμαι να κατεβαίνει στο Ίδρυμα Γουλανδρή - Χορν όταν μιλούσε ο φίλος του Μητροπολίτης Περγάμου κ. Ιωάννης Ζηζιούλας, με τον οποίο είχαν συνεργαστεί πολύ αποδοτικά για τη λειτουργία του Ιδρύματος που άφησε εποχή τις δεκαετίες '80 και '90. 
Ο άνθρωπος που συνδέθηκε περισσότερο απ’ όλους με το «φως του ηθοποιού» δήλωνε στην εφημερίδα Tα Nέα τον Δεκέμβριο του 1992- στην πρώτη του συνέντευξη (στον Παύλο Aγιαννίδη) ύστερα από ηθελημένη σιωπή οκτώ χρόνων - πως δεν έπρεπε να είχε γίνει ηθοποιός. "Aυτά τα οκτώ χρόνια της περισυλλογής μου διαπίστωσα ότι δεν έπρεπε να γίνω ηθοποιός. Γι’ αυτό και δεν παίζω στο θέατρο! Δεν νομίζω ότι είναι ποτέ κανείς ευχαριστημένος. Bρίσκεται σε τέτοια απόσταση από το ιδανικό του. H Mαρία Kάλλας, με την οποία βγήκαμε μαζί στο θέατρο, όταν συναντηθήκαμε χρόνια μετά μου είχε εξομολογηθεί: “Tάκη, δεν θα μάθω ποτέ να τραγουδάω”! Δεν έχω δει άνθρωπο με μεγάλο ταλέντο να είναι ικανοποιημένος απ’ αυτό που κάνει. Άτιμο πράγμα η τέχνη, είσαι ανικανοποίητος συνεχώς".

Ο Δημήτρης Χορν έχει χαρακτηριστεί ως "ο τελευταίος ευπατρίδης του θεάτρου μας". Και σήμερα που γιορτάζει τον θυμάμαι και σκέφτομαι τι είχε πει κάποτε για τις μνήμες: "Το βάσανο είναι οι μνήμες. Και το βάσανο και η χαρά".
Για μας κύριε Χορν η μνήμη σας είναι βάλσαμο! Ως μνήμη καιρών αλλοτινών, υπέροχων και απέραντα ευγενικών.
Σας ευχαριστούμε πολύ!

Φωτογραφίες της Ιδιωτικής Οδού από την μεγάλη έκθεση που πραγματοποιήθηκε για τον Δημήτρη Χορν στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (2008). 

ΤΟ ΡΩΣΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΤΖΟΝ ΣΤΑΪΝΜΠΕΚ

Δημήτρης Μπαλτᾶς 

Τζόν Στάινμπεκ, Ρωσικό ἡμερολόγιο, μετ. Κ. Σίνου, Κέδρος, Ἀθήνα 2009, σελ. 349 

Στήν σημερινή κατάθεση παρουσιάζω τό Ρωσικό Ἡμερολόγιο τοῦ γνωστοῦ Ἀμερικανοῦ συγγραφέα καί νομπελίστα Τζόν Στάινμπεκ (1902-1968). Τό βιβλίο αὐτό εἶναι μᾶλλον λιγότερο γνωστό στό ἀναγνωστικό κοινό, σέ σύγκριση μέ τήν Πεδιάδα τῆς Τορτίγια (1935), τό Ἄνθρωποι καί ποντίκια (1937) καί βεβαίως τά Σταφύλια τῆς ὀργῆς (1939) καί τό Ἀνατολικά τῆς Ἐδέμ (1952). 

Τό Ρωσικό Ἡμερολόγιο περιγράφει τό ταξίδι πού ἔκανε ὁ Στάινμπεκ μαζί μέ τόν διάσημο φωτογράφο Ρόμπερτ Κάπα στήν σοβιετική Ἕνωση καί τό ὁποῖο διήρκεσε ἀπό τίς 31 Ἰουλίου μέχρι τά μέσα Σεπτεμβρίου τοῦ 1947. Τό βιβλίο ἐκδόθηκε τό 1948. 

Ἐξ ἀρχῆς δηλώνει ὁ Στάινμπεκ ὅτι «ἡ ρωσική πολιτική εἶναι ἐξίσου σημαντική μέ τή δική μας, ἀλλά πρέπει νά ὑπάρχει κι ἐκεῖ μία μεγάλη ἄλλη πλευρά, ὅπως ἀκριβῶς καί ἐδῶ» (σ. 54). Ὡς σκοπός τῆς καταγραφῆς τοῦ Στάινμπεκ ὁρίζεται τό ἑξῆς: «Νά καταγράψουμε ὅσα εἴδαμε καί άκούσαμε χωρίς συντακτικά σχόλια, χωρίς νά βγάζουμε συμπεράσματα γιά πράγματα πού δέν γνωρίζαμε ἀρκετά καί δίχως νά θυμώνουμε μέ τίς γραφειοκρατικές καθυστερήσεις» (σ. 55). 

Ἄν καί «ὁ Στάινμπεκ ἀποφεύγει σκόπιμα καί συνειδητά τήν εἰς βάθος ἀνάλυση, τίς ἀναφορές στό ἱστορικό πλαίσιο καί στήν πολιτική τοποθέτηση» (σ. 41), ὅπως σημειώνεται στήν «Εἰσαγωγή» τῆς ἑλληνικῆς ἔκδοσης τοῦ Ρωσικοῦ Ἡμερολογίου, ὡστόσο δέν παραλείπει ὁρισμένες ἐνδιαφέρουσες συγκρίσεις μεταξύ τῶν Ρώσσων καί τῶν Ἀμερικανῶν: «Τούς Ρώσους τούς διδάσκουν, τούς ἐκπαιδεύουν καί τούς παροτρύνουν νά πιστεύουν ὅτι ἡ κυβέρνησή τους εἶναι καλή, ὅτι ὅλοι οἱ τομεῖς της εἶναι καλοί … Ἀπό τήν ἄλλη, οἱ Ἀμερικανοί καί οἱ Ἄγγλοι πιστεύουν ἐνδόμυχα ὅτι ὅλες οἱ κυβερνήσεις εἶναι κατά κάποιο τρόπο ἐπικίνδυνες … καί ὅτι πρέπει νά παρακολουθοῦν στενά καί νά κριτικάρουν τήν ἑκάστοτε κυβέρνηση» (σ. 87). Ἡ διαφορά αὐτή ἀντικατοπτρίζεται καί στόν διαφορετικό ρόλο τῶν συγγραφέων στήν Ρωσσία καί στήν Ἀμερική: «Στή Σοβιετική Ἕνωση ἡ δουλειά τοῦ συγγραφέα εἶναι νά ἐνθαρρύνει, να δοξάζει τό σοβιετικό σύστημα, ἐνῶ στήν Ἀμερική καί στήν Ἀγγλία ὁ καλός συγγραφέας εἶναι ὁ κέρβερος τῆς κοινωνίας. Ἡ δουλειά του εἶναι νά σατιρίζει τήν ἀνοησία της, νά ἐπιτίθεται στις ἀδικίες της, νά καταδικάζει τά σφάλματά της» (σ. 269). 

Δέν μπορεῖ νά μήν ἀναφερθεῖ ὁ Στάινμπεκ στήν γνωστή προσωπολατρεία τοῦ Λένιν (σσ. 99-100) καί κυρίως τοῦ Στάλιν (σσ. 119-120, σσ. 277-278), ἐνῶ ὅσον ἀφορᾶ τόν Τρότσκυ σημειώνει ὅτι «ὁ Τρότσκυ ἔχει πάψει νά ὑπάρχει, δέν ὑπῆρξε κἄν ποτέ» (σ. 99). 

Μεταξύ τῶν χαρακτηριστικῶν στήν συμπεριφορά τῶν ἁπλῶν ἀνθρώπων τῆς Ρωσσίας τά ὁποῖα ἐπιχειρεῖ νά καταγράψει ὁ Στάινμπεκ, θά ἀναφερθεῖ τό γεγονός ὅτι «ἐλάχιστοι γελᾶν στό δρόμο, ἐνῶ σπάνια βλέπεις κάποιον να χαμογελᾶ. Οἱ ἄνθρωποι περπατοῦν, ἤ μᾶλλον τρέχουν, μέ τό κεφάλι σκυφτό καί δέν χαμογελοῦν» (σ. 111). Ἕνα δεύτερο, καί ἐξίσου σημαντικό, γνώρισμα τοῦ λαοῦ εἶναι, γιά τόν Στάινμπεκ ὅτι «ὁ ρωσικός λαός στηρίζεται στήν ἐλπίδα ὅτι αὔριο ὅλα θά εἶναι καλύτερα ἀπό σήμερα» (σ. 134). Ἕνα τρίτο σημεῖο τό ὁποῖο τονίζει ὁ Ἀμερικανός συγγραφέας εἶναι τό γεγονός ὅτι οἱ Ρῶσσοι «λατρεύουν τά αὐτόματα μηχανήματα καί τό ὄνειρό τους εἶναι νά μηχανοποιήσουν ὅλες τίς τεχνικές μεθόδους τους. Γι’ αὐτούς ἡ μηχανοποίηση ἰσοδυναμεῖ μέ τήν εὐημερία» (σ. 195). Αὐτό τό τελευταῖο χαρακτηριστικό εἶναι κοινό, κατά τόν Στάινμπεκ (σ. 225), στούς Ἀμερικανούς καί στούς Ρώσσους. 

Οἱ δύο ἐπισκέπτες ἐπισκέφθηκαν καί περιοχές τῆς Γεωργίας καί τῆς Οὐκρανίας ὅπου ἡ ἀτμόσφαιρα καταγράφεται ὡς «ἐξαιρετικά φιλόξενη» (σ. 201), ἀλλά καί ὡς «παράδεισος» (σ. 249). 

Ἔχει ἐνδιαφέρον, νομίζω, να λεχθεῖ ὅτι ὁ Στάινμπεκ ἀναφέρεται, μέ ὁρισμένη δηκτικότητα, στό Ρωσικό Ἡμερολόγιο στους Ἕλληνες καί στούς Τούρκους μέ ἀφορμή δύο, ὄχι ἰδιαίτερα εὐχάριστες, συναντήσεις πού εἶχε μαζί τους στήν ρωσσική γῆ. Γιά τούς Ἕλληνες παρατηρεῖ χαρακτηριστικά ὅτι «ὅπου ὑπάρχουν Ἕλληνες, θά ὑπάρχει καί καπιταλισμός» (σ. 239). Γιά τούς Τούρκους ἐπισημαίνει τόν κομπασμό τους ἔναντι τῶν δύο ἐπισκεπτῶν, προσθέτοντας γενικά ὅτι ἡ Ἀμερική παρέχει στούς Τούρκους «δολάρια γιά να διατηρήσουν τή δημοκρατία στο μεγάλο κράτος τους» (σ. 312).

Ἀποτιμώντας τό ταξίδι τους στήν σοβιετική Ρωσσία, ὁ Στάινμπεκ σημειώνει ὅτι «αὐτό τό ἡμερολόγιο δέν θά ἱκανοποιήσει οὔτε τούς δογματικούς ἀριστερούς οὔτε τούς φανατικούς δεξιούς ... Δέν μποροῦμε νά καταλήξουμε σέ κάποιο συμπέρασμα ἐκτός τοῦ ὅτι οἱ Ρῶσοι εἶναι ὅπως ὅλοι οἱ ἄνθρωποι στόν κόσμο. Σίγουρα ἀνάμεσά τους ὑπάρχουν καί κακοί, ἀλλά στή συντριπτική τους πλειοψηφία εἶναι πολύ καλοί» (σ. 346). 

Εἶναι εὐνόητο ὅτι τό παρόν βιβλίο δέν εἶναι οὔτε δοκίμιο πολιτικῆς κριτικῆς οὔτε ἱστορική πραγματεία. Βεβαίως ὁ συγγραφέας δίνει ὁρισμένες ὄψεις τῆς καθημερινότητας τῶν Ρώσσων, κατά τήν τριακοστή περίπου ἐπέτειο τῆς Ἐπανάστασης τοῦ 1917. Αὐτή ἡ εἰκόνα πού παρουσιάζει τό βιβλίο, δέν μπορεῖ να ὁδηγήσει σέ γενικότερες ἀποτιμήσεις γιά τήν σοβιετική ἐξουσία καί κοινωνία τῶν προηγουμένων δεκαετιῶν. Ἡ ἐνδεχόμενη συνολική ἀποτίμηση πού θά ἐπιχειρηθεῖ ἀπό τόν ἱστορικό ἐρευνητή, καί ὄχι πλέον ἀπό τούς πρωταγωνιστές ἐκείνων τῶν ἐποχῶν, θά ὁδηγήσει, ἐκτός τά συμπεράσματα τοῦ Στάινμπεκ, καί σέ ἄλλα συμπεράσματα περισσότερο θλιβερά ἀλλά ἐξίσου ἀντικειμενικά.

Η "ΕΥΛΟΓΙΑ" ΡΩΣΙΚΩΝ ΠΥΡΑΥΛΩΝ ΠΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΟΥΝ ΣΤΗΝ ΣΥΡΙΑ / ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΥΛΟΓΗΘΕΙ ΕΝΑΣ ΠΟΛΕΜΟΣ;

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Η φωτογραφία που αναδημοσιεύουμε εδώ, με τον Ρώσο επίσκοπο να ευλογεί πανηγυρικώς τους ρωσικούς πυραύλους που θα επιχειρήσουν στην Συρία, θέτει αυτόματα το ζήτημα κατά πόσον η Ορθόδοξη Εκκλησία μπορεί να ευλογεί φονικά όπλα, χωρίς την παραμικρή αναστολή ή έστω δεύτερη σκέψη. 

Συμμεριζόμενος τον προβληματισμό της Ιδιωτικής Οδού στο προηγούμενο κείμενο, ο φίλος θεολόγος Γιώργος Βλαντής, επιστημονικός συνεργάτης του Ινστιτούτου Ορθόδοξης Θεολογίας του Μονάχου, μας παραπέμπει σε σχετικά, σημαντικά θεολογικά κείμενα: 

Ένα θαρραλέο άρθρο του καθηγητή Αθ. Βλέτση «Μπορεί να ευλογηθεί ένας πόλεμος; Μια ορθόδοξη συμβολή στην ηθική της ειρήνης» [‟Kann ein Krieg gesegnet werden? Ein Orthodoxer Beitrag zur Friedensethik”, Una Sancta 67 (2012), 75-87]. Επίσης, στον εξαίρετο τόμο S. Aswaf/A. Chehadeh/M. Gh. Simion (ed.), Just Peace. Orthodox Perspectives, Geneva 2012. 

Κι ακόμα, έχουμε την παρέμβαση του Γ. Βλαντή σε μια συζήτηση, στο πλαίσιο συνεδρίου της Ευαγγελικής Ακαδημίας του Βερολίνου, η οποία δημοσιεύθηκε στον τόμο Ines-Jacqueline Werkner/Dirk Rademacker, Menschen geschützt - gerechten Frieden verloren? Kontroversen um die internationale Schutzverantwortung in der christlichen Friedensethik, Berlin 2013. 

Ο Γιώργος Βλαντής συνοψίζει με δυο λόγια τη θέση του: Ας παίξουν όλοι σε άλλο εκκλησιαστικό ή πολιτικό πεδίο τα παιχνίδια τους. Θεολογικά δεν νομιμοποιούνται να μιλούν για ιερούς πολέμους. Κακά παραδείγματα από την ιστορία της Εκκλησίας δεν συγκροτούν μέρος της Παράδοσής της• αντιθέτως, συνιστούν υπενθυμίσεις σε επαγρύπνηση ενάντια στην παράχρηση του μηνύματός της. 

Η «ευλογία» πυραύλων ξένισε ακόμα και τα διεθνή ειδησεογραφικά πρακτορεία που ανέδειξαν το θέμα. Την είδηση αναπαράγουν και ελληνικά ΜΜΕ. Ενδεικτικά παραθέτω: 

«Δεδομένου ότι η Ρωσία συνεχίζει να εμβαθύνει την στρατιωτική εμπλοκή της στη Συρία, η σύγκρουση λαμβάνει ολοένα και περισσότερο θρησκευτικές διαστάσεις. Στην φωτογραφία, επίσκοπος της ρωσικής ορθόδοξης εκκλησίας ευλογεί ρωσικούς πυραύλους που προορίζονται για αεροπορικές επιδρομές εναντίον Σύρων ανταρτών. Σύμφωνα με το Reuters, ο επίσκοπος ευλογεί τον πύραυλο πριν τοποθετηθεί στο ρωσικό αεροσκάφος. 

Η ευλογία των πυραύλων πραγματοποιείται μετά την δήλωση του Πατριάρχη της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, Κυρίλλου ότι η επέμβαση της Ρωσίας στη Συρία, η οποία γίνεται εναντίον των ανταρτών που είναι κατά του προέδρου της Συρίας Μπασάρ αλ- Άσαντ,είναι “ιερός πόλεμος”. “Η Ρωσία έλαβε μια υπεύθυνη απόφαση να χρησιμοποιήσει τις ένοπλες δυνάμεις της για την προστασία του συριακού λαού από την τυραννία των τρομοκρατών", δήλωσε ο Κύριλλος.» 

Επειδή η ανακοίνωση του Γραφείου Τύπου του Πατριαρχείου Αντιοχείας έκανε λόγο για παρερμηνεία των δηλώσεων του εκπροσώπου του Πατριαρχείου της Μόσχας π. Vsevolod Chaplin, η Ιδιωτική Οδός απευθύνθηκε σε ρωσομαθή φίλο, ο οποίος γνωμάτευσε με υπευθυνότητα: 

Tο ρωσικό κείμενο έχει ως εξής: 

''борьба с террором в Сирии для России является священной" 

Σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει: ''Η καταπολέμηση της τρομοκρατίας είναι για την Ρωσία ιερή'' 

Σε κατά λέξη μετάφραση: ''Η πάλη με την τρομοκρατία στην Συρία είναι για την Ρωσία ιερή''. 

Όπως βλέπουμε, η πρώτη λέξη σημαίνει την ''πάλη'', ή τον ''αγώνα'', έστω και την ''καταπολέμηση'', αλλά όχι ακριβώς τον πόλεμο με την έννοια του war, όπως την μετέφρασαν τα αγγλόφωνα sites. Βεβαίως η τελευταία λέξη σημαίνει ''ιερή'' σε κάθε περίπτωση. 

Οι φωτογραφίες που δημοσιεύουμε εδώ, νομίζουμε πως είναι αρκετά εύγλωττες, ώστε να θεωρήσουμε με βεβαιότητα ότι ο π. Vsevolod Chaplin εννοούσε «ιερό πόλεμο», αφού – δυστυχώς – αυτό είναι που εκφράζει εν τοις πράγμασι η Ρωσική Εκκλησία.

ΡΩΣΙΚΟΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ «ΙΕΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ» ΣΤΗ ΣΥΡΙΑ;

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Ένας λιβανέζος ιερέας της Μητροπόλεως Όρους Λιβάνου, ο Georges Massouh, διευθυντής του Κέντρου Ισλαμοχριστιανικών Μελετών του Πανεπιστημίου Μπαλαμάντ του Πατριαρχείου Αντιοχείας, με πρόσφατο άρθρο του, διατύπωσε την άποψη ότι η Ρωσική επέμβαση στη Συρία, τον τελευταίο καιρό, δεν θεωρείται ως «ιερός πόλεμος» κατά την Ορθόδοξη Θεολογία. 

Είναι γνωστό ότι η Ρωσία – και η Ρωσική Εκκλησία, φυσικά – υποστηρίζουν ανοιχτά το καθεστώς Άσαντ στη Συρία. Ως εκ τούτου, η πρόσφατη πολεμική ανάμειξη της Ρωσίας στην περιοχή, συνιστά για τους χριστιανούς έναν οιονεί «ιερό πόλεμο», με σκοπό την προστασία των χριστιανικών πληθυσμών έναντι του φανατικού Ισλάμ. 

Μάλιστα ο επικεφαλής του τμήματος δημοσίων υποθέσεων της Ρωσικής Εκκλησίας, Σβέβολοντ Τσάπλιν, σύμφωνα με το Ίντερφαξ, δήλωσε ότι «ο αγώνας με την τρομοκρατία είναι μια ιερή μάχη και σήμερα η χώρα μας είναι ίσως πιο ενεργός δύναμη στον κόσμο κατά της τρομοκρατίας». Ο Τσάπλιν δήλωσε ρητά ότι η Εκκλησία στηρίζει την απόφαση της Ρωσίας για την ανάπτυξη της πολεμικής αεροπορίας στη Συρία και την επίθεσή της κατά του ‘ισλαμικού κράτους’. «Η απόφαση αυτή συνάδει με το διεθνές δίκαιο, τη νοοτροπία του λαού μας και τον ιδιαίτερο ρόλο που η χώρα μας έχει παίξει στη Μέση Ανατολή επί αιώνες» είπε ο επικεφαλής των δημοσίων υποθέσεων της Ρωσικής Εκκλησίας. 

Στην παραπάνω άποψη αντιτέθηκε, όπως είπαμε, ο π. Georges Massouh. 

Το Γραφείο Τύπου του Πατριαρχείου Αντιοχείας απάντησε θεωρώντας ότι παρερμηνεύτηκε η θέση του π. Τσάπλιν στην μετάφραση και υποστήριξε πως η επίσημη θέση της Αντιοχειανής Εκκλησίας εκφράζεται αποκλειστικά από την Σύνοδο του Πατριαρχείου και τον Πατριάρχη Ιωάννη. 

Αυτά συνέβησαν στις αρχές Οκτωβρίου. 

Την Κυριακή 18 Οκτωβρίου, επειδή το ζήτημα πήρε διαστάσεις, τοποθετήθηκε στο κυριακάτικο κήρυγμά του ο Μητροπολίτης Βηρυτού Ηλίας, παίρνοντας σαφείς αποστάσεις από την γραμμή του Πατριαρχείου Αντιοχείας. 

Φαίνεται πως στο Λίβανο δεν συμμερίζονται την ανάμειξη της Ρωσίας στη Συρία ως προστάτιδος των Χριστιανών και δη των Ορθοδόξων και ο Μητροπολίτης Βηρυτού εξέφρασε, προφανώς, αυτή την τάση. 

Μια τάση που ενίσχυσε σημαντικά με σχετική συνέντευξή του ο διακεκριμένος ιεράρχης Όρους Λιβάνου Γεώργιος – και εκ των υποστηρικτών του νυν Πατριάρχου κατά την εκλογή του – ο οποίος δήλωσε ότι σύμφωνα με την χριστιανική διδασκαλία δεν μπορούμε να μιλάμε για ένοπλο «ιερό αγώνα». 

Την ίδια στιγμή, ορθόδοξοι βουλευτές του Λιβάνου και επιφανείς πολίτες της χώρας, υπέγραψαν κείμενο – και συνεχίζεται η συλλογή υπογραφών – με τίτλο: Petition Against Religious Wars, εκφράζοντας την αντίθεσή τους με την ανάμειξη των θρησκειών στις στρατιωτικές επεμβάσεις, απ’ όπου κι αν προέρχονται.

Επίσης, είναι χαρακτηριστικό ότι ο μουφτής του Λιβάνου εξέφρασε την συμπαράστασή του στον Μητροπολίτη Βηρυτού, στέλνοντας αντιπροσωπεία στην Μητρόπολη, για τη θέση του εναντίον της «ιερής μάχης» των Ρώσων στη Συρία. 

Από τα παραπάνω συνάγεται ότι αυτή η Ρωσική επέμβαση στην περιοχή, δίχασε την Εκκλησία της Αντιοχείας. Δεν είναι τυχαίο ότι ο τύπος του Λιβάνου, αναφέρεται στους Ορθοδόξους αρχιερείς και στους λαϊκούς που εξέφρασαν την αντίθεσή τους στην φιλορωσική στάση του Πατριαρχείου Αντιοχείας, χαρακτηρίζοντάς τους «ορθοδόξους του Λιβάνου». Αυτό ήγειρε ακόμα και ψιθύρους για ενδεχόμενο σχίσμα – ως γνωστόν ο Λίβανος ανήκει στο Πατριαρχείο Αντιοχείας – που θα σήμαινε την εκκλησιαστική αυτονομία του Λιβάνου, υπό τον Μητροπολίτη Βηρυτού (;) 

Εντύπωση προκαλεί και το γεγονός ότι στο ανακοινωθέν της Συνόδου του Πατριαρχείου, που συνήλθε στο Μπαλαμάντ 6-8 Οκτωβρίου, δεν υπήρχε καμία αναφορά στο θέμα του «ιερού αγώνα».

Υπενθυμίζεται ότι το Γραφείο Τύπου του Πατριαρχείου είχε στηρίξει τις δηλώσεις Τσάπλιν, με σχετικό ανακοινωθέν στις 2 Οκτωβρίου. 

Σε κάθε περίπτωση, το θέμα άπτεται της ορθοδόξου θεολογίας. Ακόμα κι αν οι χριστιανοί της Συρίας διώκονται και αδικούνται σφοδρά κατά τον πρόσφατο πόλεμο, νομιμοποιείται η Ορθόδοξη Εκκλησία να επικαλείται «ιερό αγώνα» για την αποκατάσταση της αδικίας; 

Κι ακόμη, μπορεί να αγνοηθεί το γεγονός της δυναμικής Ρωσικής παρουσίας στην περιοχή, με τις ευλογίες της Ρωσικής Εκκλησίας, η οποία – ελέω Πούτιν – δεν κρύβει τις επεκτατικές βλέψεις της;

"ΠΙΣΩ ΑΠ' ΤΙΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΕΣ..." ΤΟΥ ΜΑΝΟΥ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ ΜΕ ΤΗ ΝΑΝΑ ΜΟΥΣΧΟΥΡΗ

Στην ταινία Αγάπη και Θύελλα (1961), σε σενάριο Νίκου Φώσκολου και σκηνοθεσία Σωκράτη Καψάσκη, μια δραματική - αισθηματική ταινία της εποχής, την μουσική έγραψε ο Μάνος Χατζιδάκις.

Στην ταινία έπαιζαν οι: Ξένια Καλογεροπούλου, Στέφανος Ληναίος, Μάρθα Βούρτση, Γιάννης Φέρτης, Λαυρέντης Διανέλλος, Σαπφώ Νοταρά, Θόδωρος Κατσαδράμης, κ. α.  

Η ταινία προβλήθηκε τη σαιζόν 1960-1961 και έκοψε 7.566 εισιτήρια. Ήρθε στην 51η θέση σε 58 ταινίες. 

Στην ταινία αυτή, λοιπόν, η Νάνα Μούσχουρη, - ερμηνεύτρια του Χατζιδάκι εκείνη την εποχή / με μια ...απρόβλεπτη εμφάνιση - τραγουδάει ένα από τα λιγότερο γνωστά τραγούδια του Μάνου, σε στίχους δικούς του.

Πίσω απ’ τις τριανταφυλλιές 

μου ήρθαν κάτι ακεφιές 

και σε θυμήθηκα αγόρι μου θλιμμένο 

ξενιτεμένο, μακριά σου μένω. 

Πίσω απ’ τις τριανταφυλλιές 

μου ήρθαν κάτι ακεφιές 

και σε θυμήθηκα στο χώμα ξαπλωμένο 

πουλί χαμένο και πληγωμένο.

Το τραγούδι κυκλοφορήθηκε σε δίσκο 45 στροφών το 1961, υπάρχει και στους δίσκους: “Mes Plus Belles Chansons Grecques” (Nανά Μούσχουρη, 1964), «Νανά Μούσχουρη» (1967) και (1994) και συμπεριλήφθηκε μετά στο CD: ΝΑΝΑ ΜΟΥΣΧΟΥΡΗ - ΚΑΠΟΥ ΥΠΑΡΧΕΙ Η ΑΓΑΠΗ ΜΟΥ.
Παραθέτουμε εδώ το σχετικό απόσπασμα από την ταινία, αλλά και το τραγούδι στην δισκογραφική του εκδοχή, πάντα με τη Νάνα Μούσχουρη.

ΜΩΡΙΣ ΜΠΕΖΑΡ ΣΤΟΝ ΜΑΝΟ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ: εγώ ταυτόχρονα «τρώω» Θεό, «φιλάω» Θεό, «πίνω» Θεό, «χορεύω» Θεό

φωτογραφία από το αρχείο της "Ελευθεροτυπίας" 

Του Π.Α. Ανδριόπουλου 

Στο γνωστό βιβλίο του «Ο καθρέφτης και το μαχαίρι», ο Μάνος Χατζιδάκις συμπεριέλαβε κείμενα και συνεντεύξεις που πραγματοποίησε ο ίδιος – κυρίως για το περιοδικό του, Το Τέταρτο – αλλά και κάποιες φωτογραφίες φίλων του και ανθρώπων της προσωπικής του μυθολογίας. 

Ανάμεσά τους, ο σπουδαίος χορογράφος Μωρίς Μπεζάρ. Μία κατά πάντα ουσιαστική συνομιλία του Μάνου με τον Μπεζάρ υπάρχει στις σελίδες 67 – 83 του βιβλίου, ενώ στο προσωπικό άλμπουμ των φωτογραφιών του Χατζιδάκι δημοσιεύεται μια νεανική φωτογραφία του Μπεζάρ, για τον οποίο γράφει ο Χατζιδάκις: 

Ο Μωρίς Μπεζάρ στη φωτογραφία που υπάρχει
στο βιβλίο "Ο καθρέφτης και το μαχαίρι" 

«Ο Μωρίς Μπεζάρ. Είμαστε φίλοι απ’ το 1961. Δεν ξέρω πώς να τον πλησιάσω, να τον δω. Πότε Καθολικός και πότε άθεος, πότε Ινδός και πότε Μουσουλμάνος, και πότε Νεοορθόδοξος. 25 χρόνια προσπαθώ να κάνω ένα σταυρό μαζί του. Μα σαν βρεθούμε λέμε πολλά. Φοβάμαι να συνεργαστώ. Η παντοδυναμία του στο χώρο που ορίζει σε εξουθενώνει, σε καταπατά. Γι’ αυτό και προτιμώ να τον θαυμάζω από μακριά σε μουσικές άλλων καταπατημένων. Αρκεί να μην υπάρχω εγώ σαν θύμα, συνεργάτης κι αδελφός. Του χρεωστώ πολυτελείς στιγμές του δημοσίου βίου μου. Και ονειρικές από τη θέση του θεατού. Όταν χάνει τη λογική γίνεται μαγικός… Και τότες είναι που τον αγαπώ…». 

Παραθέτω στη συνέχεια τις περί «θρησκευτικότητος» απόψεις του Μπεζάρ, όπως τις είχε πει σ’ εκείνη τη συνομιλία του με τον Μάνο Χατζιδάκι. Μια συνάντηση των δύο στις Βρυξέλλες στις 14 Μαΐου 1985, που επισφραγίστηκε μ’ ένα καλό γεύμα «σ’ ένα θαυμάσιο ρεστοράν», όπως ομολογεί ο Μ. Χατζιδάκις, ο οποίος και σχολιάζει με μοναδικό τρόπο το γεγονός: «Γι’ ανθρώπους πολυτελούς ασκητισμού, όπως ο φίλος μου ο Μπεζάρ κι εγώ, το καλό φαγητό είναι επικοινωνία». Και αρχίζει η συνομιλία με μια ουσιαστικότατη ερώτηση του Χατζιδάκι: 

M. X.: H θρησκευτική σου περιπέτεια, πέρα από την προσωπική σου αγωνία να βρεις μια αιτιολογία που να σου ταιριάζει στο ανεξήγητο, περιέχει και μια αισθητική αναζήτηση; 

Μωρίς Μπεζάρ: Δεν είναι δυνατό να νοηθεί θρησκευτική περιπέτεια έξω από την προσωπική αγωνία του ανθρώπου. Κι αυτό, νομίζω, ισχύει για όλους. Γεννιόμαστε βγάζοντας μια κραυγή, η ίδια ή γέννησή μας είναι κραυγή, κι ή κραυγή αυτή ακολουθεί τον άνθρωπο σ’ ολόκληρη τη ζωή του. Είναι το αγωνιώδες και αναπάντητο ερώτημα για το τί γυρεύουμε πάνω σ’ αυτή τη γη, από πού ερχόμαστε και πού πηγαίνουμε, γιατί παραμένουμε εδώ για ένα τόσο μεγάλο διάστημα - γιατί ή ζωή του ανθρώπου είναι από μια άποψη αρκετά μεγάλη -ή γιατί μένουμε τόσο λίγο. Όταν γεράσουμε, όταν φτάσει κανείς στην ηλικία μου, ανακαλύπτει πώς έχει ακόμα πολλά πράγματα να πει και ότι δεν του μένει πολύς καιρός. 

Η θρησκευτική αναζήτηση, επομένως, είναι προσπάθεια να εξηγηθεί το ανεξήγητο, για μένα δε προσωπικά είναι και κάτι ακόμα: Η ζωή μου ολόκληρη, η θεωρία μου και οι αναζητήσεις μου στηρίζονται σ’ ένα αίσθημα ενότητας των πραγμάτων. Για τη ζωή μου τίποτα δεν είναι ξέχωρο απ’ αυτήν την ενότητα. Δεν μπορώ να διαχωρίσω τον Μωρίς που κάνει έρωτα από τον Μωρίς που αναζητάει την θεότητα και τον Μωρίς που κάνει τη δουλειά του. Για μένα και τα τρία αυτά είναι ένα και αδιαχώριστο. Δεν ξέρω π.χ., αν δουλεύω κάνοντας έρωτα, αν κάνω έρωτα προσευχόμενος ή αν προσεύχομαι δουλεύοντας στην μπάρα. 

φωτογραφία από το βιβλίο "Ανοιχτές επιστολές στον Μάνο Χατζιδάκι" 

Για μένα, η αναζήτηση που κάνω δεν είναι αισθητικής φύσεως. Η αισθητική ακολουθεί. Οι αναζητήσεις μου είναι ζωτικής σημασίας… 

Γι’ αυτό η θρησκεία έχει τόσο μεγάλη σημασία στη ζωή μου. Χάρη στη θρησκεία μπορεί να επιτευχθεί η πολυπόθητη ενότητα. Η ζωή μου μπορεί να σκορπίζεται σε κάθε κατεύθυνση, εγώ όμως ταυτόχρονα «τρώω» Θεό, «φιλάω» Θεό, «πίνω» Θεό, «χορεύω» Θεό και σ’ όλες τις κρίσιμες στιγμές της ζωής μου αισθάνομαι βαθιά την παρουσία κάποιου άλλου. 

…. Η Δύση βέβαια είναι παιδί του Χριστιανισμού. Η χριστιανική θρησκεία όμως έχει πολλές και διαφορετικές καταβολές. Συνδυάζει την εβραϊκή σκέψη με την ελληνική φιλοσοφία και το ρωμαϊκό δίκαιο, τον πάπα με τον αυτοκράτορα. Πιο πολύ ο καθολικισμός βέβαια από την ορθοδοξία. Η ορθοδοξία είναι πιο καθαρή. Η χριστιανική θρησκεία μέσα από τον καθολικισμό μας οδήγησε στον καρτεσιανισμό. Είναι η επίδραση του ρωμαϊκού δογματισμού στην αριστοτελική σκέψη. 

Ο Μπεζάρ, όπως ίσως καταλάβατε, αγαπητοί συνοδίτες, λέει εν σμικρώ το σύμπαν! Ας σκεφτεί ο καθείς τις προεκτάσεις αυτών των αληθειών, διατυπωμένων με σπάνια καθαρότητα και βιωματικότητα.

Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ: ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΘΕΟΥ Ή ΕΑΥΤΟΥ;

Ηρακλής Φίλιος 
(iraklisf@theo.auth.gr)

Κάθε τι που σχετίζεται με την ομορφιά της θεολογίας της ορθόδοξης Ανατολής, δεν θα μπορούσε να μην είναι τμήμα τέχνης. Μιας τέχνης που έχει τα δικά της χαρίσματα, τα δικά της πινέλα, τις δικές της πένες, τα δικά της χρώματα, τις δικές της νότες. 

Κι όταν η τέχνη αυτή, έχει να κάνει με τον πλούτο της υμνωδίας προς τον Τριαδικό Θεό, τότε γίνεται πιο μυσταγωγική, φυλάσσοντας καλά το χάρισμα της. Να είναι μυστική και συνάμα να φανερώνεται μυσταγωγικά με τρόπο φανερό, αληθινό, κρυστάλλινο, προσωπικό. Ο όρος «τέχνη» δεν είναι ξένος προς την ιδιαίτερη προσωπικότητα της θεολογίας του ορθόδοξου ανθρωπισμού. Πρώτος ο Τριαδικός Θεός είναι «αριστοτέχνης» για τον Κύριλλο Αλεξανδρέα και «καλλιτέχνης» για τον Γρηγόριο Θεολόγο. Όροι δηλωτικοί της δημιουργικής θείας ενέργειας προς την κτίση. Και κάτι παραπάνω. Διατυπωμένοι από τους άνωθεν Πατέρες, στην γλωσσολογική τους τελειότητα (-άριστος-, -κάλλος). Για τη σπουδαιότητα της βυζαντινής αυτής τέχνης, ο παν/κός καθηγητής και Μουσικολόγος Γ. Στάθης αναφέρει πως «η υμνογραφία, ντυμένη πάντοτε με τον τίμιο χιτώνα της Ελληνικής, πάλι, Ψαλτικής, είναι ο παλμός της καρδιάς της Εκκλησίας, κυριολεκτικά η ανάσα της θείας λατρείας». Η μουσική έχει πολλά είδη, διαφορετικά ακούσματα, που δημιουργούν άλλοτε χαρούμενα και άλλοτε λυπητερά συναισθήματα. Υπάρχει όμως «ανώτερη» μουσική; Ο όσιος Πορφύριος μας μιλάει γι’ αυτό, λέγοντας: «Είναι καλό ν’ ακούς μουσική. Ανώτερη απ’ όλες είναι η βυζαντινή μουσική, γιατί δεν ταράσσει την ψυχή, αλλά την ενώνει με τον Θεό και την αναπαύει τελείως. Αν όμως το θέλεις πολύ, μπορείς ν’ ακούς κοσμική μουσική, αλλά εγώ λέω, είναι προτιμότερο ν’ ακούς μουσική, που δεν έχει λόγια». 

Η βυζαντινή μουσική ασκεί γοητεία στις ψυχές και της γαληνεύει μέσα από την υψηλή της πνευματική αισθητική. Μοναδική, αληθινή, υψηλή, θεία, ανεπανάληπτη, ασύγκριτη. Η τέχνη αυτή συνδέεται άρρηκτα με τη φιλοσοφία, την αναζήτηση της σοφίας, του πνεύματος και της διαμόρφωσης του χαρακτήρα και δη της ψυχής. Άλλωστε ο ιερός Χρυσόστομος σημειώνει πως «η ψαλτική τέχνη πρέπει να βοηθά στο ‘’φιλοσοφείν’’». Σαν τέχνη, όπως και όλες οι τέχνες, δεν εμπεριέχει το στοιχείο του άκρατου, του μη οριοθετημένου, του απροσδιόριστου, του άκαιρου και επιπόλαιου. Αντίθετα εκφράζεται μέσα από την ιερά παράδοση της εκκλησίας όλων των αιώνων, με τρόπο, ρυθμό, έκφραση και διακατέχεται από το δικό της ήθος. Ήθος που ενσωματωμένο στους λόγους των Πατέρων, διδάσκει, παιδαγωγεί, μεταμορφώνει και ολοκληρώνει. Με σεβασμό, με αγάπη, με πίστη και με πνεύμα μεταλαμπάδευσης. 

Εκείνο που αποτελεί πληγή για το σώμα της τέχνης αυτής, είναι το σφάλμα του αυτοπεριορισμού το οποίο συγκεντρώνει όλη την προσπάθεια για έκφραση στον εαυτό μου, ξεκινώντας παράλληλα από τον εαυτό μου. Η σύγχρονη ιεροψαλτική πραγματικότητα είναι σκληρή. Η μονωδία είναι το συστατικό στοιχείο, χωρίς την οποία δεν ευσταθεί το αναλόγιο. Η χορωδιακή συγκρότηση του αναλογίου και η σύνολη έκφραση της τέχνης της βυζαντινής μουσικής από μικρά παιδιά, νέους, νέες, ψάλτες άνδρες και γυναίκες είναι μειωμένη αισθητά έως μηδαμινή. Και απόρροια αυτής της πάγιας τακτικής, είναι να μην έχουν νέοι άνθρωποι τη δυνατότητα να μάθουν τυπικό και να μάθουν να ψάλλουν. 

Συνήθως οι πρωτοψάλτες αντιμετωπίζουν καχύποπτα την εμφάνιση ενός νέου μέλους στο αναλόγιο της ενορίας (κάτι ανάλογο συμβαίνει και με ένα μεγάλο μέρος του κλήρου που καχύποπτα –όχι όμως φαινομενικά-, σκανδαλωδώς καχύποπτα πολλές φορές, αντιμετωπίζουν την είσοδο ενός νέου κληρικού, αφού τρομάζουν ακόμη και στην ιδέα μήπως ο φέρελπις νέος τους «αντικαταστήσει» στην ενορία στη διοικητική θέση από την οποία διακονούν, αλλά δεν κατέχουν). 

Ένα ακόμη τραύμα είναι το γεγονός ότι το αναλόγιο έχει καταστεί η σκηνή εμφάνισης διάσημων φωνών που πρέπει και οφείλουν για τους ίδιους, να «δώσουν ρέστα», να ξεσηκώσουν το κοινό και να περιμένουν στο τέλος της θεατρικής αυτής παράστασης τους να δεχτούν χειροκροτήματα και ευφημισμούς. Επιλέγουν δε κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας, Ακολουθίας ή Μυστηρίου, να εκτελέσουν ολοένα και περισσότερο μαθήματα που είναι ικανά να αναγκάσουν την επέκταση της φωνής τους να φτάσει σε σημεία παραπάνω απ’ όσο έχουν την δυνατότητα να φτάσουν. 

Ένα άλλο φαινόμενο που έχω την αίσθηση ότι επεκτείνεται, είναι εκείνο κατά το οποίο αρχίζει η «ολική έκλειψη» των ψαλτικών βιβλίων και των φωνών που κρατάνε ισοκράτημα. Έτσι τα αναλόγια κατάντησαν να κοσμούνται από πολιορκημένα όργανα – ισοκράτες (μία άλλη εκδοχή των transformers) και από tablet lectern. Ίσως το επόμενο βήμα να είναι η αντικατάσταση του ιεροψάλτη με τη διάσημη Pepper, το πρώτο ανθρωποειδές ρομπότ. 

Ο μακαριστός Μητροπολίτης Κοζάνης Διονύσιος παρατηρούσε με σοφία: «Στην εκκλησιαστική σύναξη δεν ψάλλουμε για να νιώσουμε μέσα μας αυτό που λέγεται καλλιτεχνική συγκίνηση, αλλά για να ζήσουμε την ιερή κατάνυξη που γεννά στην ψυχή μας η αίσθηση από το ένα μέρος της παρουσίας του Θεού, κι από το άλλο της ανθρώπινης αθλιότητας μας». 

ΤΑ ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΟΥ Γ' ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΓΙΑ ΤΑ 200 ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

Δημήτρης Μπαλτᾶς 

Πρακτικά Συνεδρίου «Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καί διαφύλαξη τῆς ἐθνικῆς ταυτότητος. Νεομάρτυρες, Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός. Ἒπαναστατικά κινήματα» (Ἱερά Μονή Πεντέλης, Στοά τοῦ Βιβλίου, 14-15 Νοεμβρ. 2014), Ἀθήνα 2015, Ἐκδόσεις Ἀρχονταρίκι, σελ. 358 

Ὕστερα ἀπό τήν ἔκδοση τῶν Πρακτικῶν τῶν δύο προηγουμένων Συνεδρίων μέ θέματα «Ἱστοριογραφία καί πηγές γιά τήν ἑρμηνεία τοῦ 1821» (Ἀθήνα, 2013) καί «Ἡ ζωή τῶν ὑποδούλων ἐπί τουρκοκρατίας» (Ἀθήνα, 2014), ἡ Εἰδική Συνοδική Ἐπιτροπή Πολιτιστικῆς Ταυτότητος καί οἱ «Ἐκδόσεις Ἀρχονταρίκι» προχώρησαν στήν ἔκδοση τῶν Πρακτικῶν τοῦ Γ΄ Συνεδρίου, τό ὁποῖο, καί αὐτό, ἐντάσσεται στήν ὀργάνωση τῶν 10 Συνεδρίων γιά τά 200 χρόνια τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπανάστασης, κατά τήν σχετική ἀπόφαση τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος. 

Ὁ τόμος τῶν Πρακτικῶν τοῦ Γ΄ Συνεδρίου πού παρουσιάζω σήμερα, ἀπαρτίζεται ἀπό τρεῖς γενικές θεματικές ἑνότητες: α΄. «Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καί διαφύλαξη τῆς ἐθνικῆς ταυτότητος», β΄. «Νεομάρτυρες. Ἒπαναστατικά κινήματα» καί γ΄. « Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός». 

Στήν πρώτη θεματική ἑνότητα φιλοξενοῦνται οἱ Εἰσηγήσεις τῶν πανεπ. καθηγ. Χρίστου Κρικώνη, Γεωργίου Παναγόπουλου, Μαρίας Μαντουβάλου, Κωνσταντίνου Κωτσιόπουλου καί τοῦ Μητρ. Κενύας Μακαρίου. Ἀκολουθοῦν, στήν δεύτερη ἑνότητα, οἱ Εἰσηγήσεις τῶν πανεπ. καθηγ. Ἠλία Νικολάου, πρωτ. Γεωργίου Μεταλληνοῦ, Δημητρίου Παπάζη, Ἀθανασίου Καραθανάση καί τῶν ἐρευνητῶν δρ Ὄλγας Δάσιου, δρ Χαράλαμπου Μηνάογλου καί δρ Ἀθηνᾶς Κονταλῆ. Τέλος, στήν τρίτη θεματική ἑνότητα περιλαμβάνονται οἱ Εἰσηγήσεις τῶν πανεπ. καθηγ. Βασιλείου Τσίγκου, Ἀθανασίου Ζωϊτάκη, Ἐμμανουήλ Βαρβούνη, Ἀπόστολου Νικολαΐδη, τῶν ἐρευνητῶν Γεωργίου Παπανικολάου, Εὐδοξίας Αὐγουστίνου, Ἠλία Μογλενίδη καί τοῦ ἀρχιμ. δρ Χρυσοστόμου Παπαθανασίου. 

Μέ τίς Εἰσηγήσεις τῆς α΄ θεματικῆς ἑνότητας ἐπιχειρεῖται νά ἀναδειχθεῖ ὁ πολύτιμος ρόλος τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας καί τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας στήν διαφύλαξη τῆς ἐθνικῆς ταυτότητας τῶν ὑποδούλων. Ἐπισημαίνει σχετικά ἡ Μ. Μαντουβάλου ὅτι «θεμέλιο τῆς ἐθνικῆς συνείδησης καί ἑνότητας τῶν ὑποδούλων Ἑλλήνων σέ ὅλη τήν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας ὑπῆρξαν ἡ ἀκλόνητη πίστη τους στήν Ὀρθοδοξία, ἡ ἀκράδαντη θέλησή τους γιά ἀπελευθέρωση καί ἡ διαχρονική ἐθνική τους γλώσσα (σ. 57). 

Τήν ἐθνική καί θρησκευτική διάσταση τῆς παρουσίας τῶν Νεομαρτύρων στόν ἑλλαδικό κυρίως χῶρο τονίζουν οἱ Εἰσηγήσεις τῆς β΄ θεματικῆς ἑνότητας τῶν παρουσιαζομένων Πρακτικῶν. Γιά τήν διαφοροποίηση μεταξύ τῶν Νεομαρτύρων καί τῶν Ἐθνομαρτύρων κάνει λόγο ὁ π. Γεώργιος Μεταλληνός ἐπισημαίνοντας ὅτι «στούς μέν Νεομάρτυρες τό βάρος τῆς μαρτυρίας πέφτει στήν Πίστη … ἐνῶ στήν συνείδηση τῶν Ἐθνομαρτύρων βαρύνει ἡ ἀπελευθέρωση τῆς Πατρίδας» (σ. 112). Πρός ἀποφυγή παρερμηνειῶν ὁ ἴδιος διευκρινίζει ὅτι «περιπτώσεις κεκηρυγμένων ἀθέων ἤ τελείως ἀδιαφόρων ὡς πρός τήν Πίστη Ἐθνομαρτύρων δέν τεκμηριώνονται καί πρέπει μᾶλλον νά εἶναι ἀνύπαρκτες σ’ αὐτούς τούς χρόνους» (σ. 112). 

Ἡ γ΄ θεματική ἑνότητα τῶν Πρακτικῶν εἶναι ἀφιερωμένη στόν Ἅγιο Κοσμᾶ τόν Αἰτωλό, τοῦ ὁποίου τό 2014 συμπληρώθηκαν καί ἑορτάστηκαν, ὡς γνωστόν, στήν χώρα μας τά 300 ἔτη ἀπό τήν γέννησή του. Ὀκτώ σχετικές ἀνακοινώσεις περιλαμβάνονται στόν τόμο τῶν Πρακτικῶν καί ἐξετάζουν ζητήματα τοῦ βίου καί τῆς δράσης τοῦ Ἁγίου. Μάλιστα ὁ Ἀπόστολος Νικολαΐδης θεωρεῖ πώς «ὁ ἅγιος Κοσμᾶς εἶναι πεπεισμένος ὅτι ἡ ἀλλαγή δέν ἔρχεται μέσῳ μιᾶς τυφλῆς ἐπανάστασης καί ἀπό ἀνθρώπους χωρίς πίστη στήν πρόνοια τοῦ Θεοῦ καί ἐθνική συνείδηση, ἀλλά ἀπό συνειδητοποιημένους πιστούς στήν Ἐκκλησία καί στήν Πατρίδα» (σ. 358). Ἐκτιμᾶται γενικά ὅτι οἱ Διδαχές τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ πού ἐκδίδονται ἀπό διαφόρους Ἐκδοτικούς Οἴκους εἶναι μία πολύτιμη παρακαταθήκη ἀκόμη καί γιά τίς σύγχρονες γενιές τῶν Ἑλλήνων. 

Καί σ’ αὐτόν τόν τόμο τῶν Πρακτικῶν, ὅπως καί στούς προηγούμενους, εἶναι εὐδιάκριτη ἡ σοβαρότητα στήν πραγμάτευση τῶν ζητημάτων, ἡ δέουσα ἐπιστημονική τεκμηρίωση τῶν ἀπόψεων τῶν Εἰσηγητῶν καί ἡ συναγωγή συμπερασμάτων πού προωθοῦν τήν ἐν γένει ἐπιστημονική ἔρευνα. Ἐνδεικτικῶς θά ἀναφερθεῖ ἡ καταγραφή ἐξαντλητικῆς βιβλιογραφίας γιά τόν Διονύσιο τόν Φιλόσοφο (σελ. 184-199) καί γιά τόν Ἅγιο Κοσμᾶ τόν Αἰτωλό (σελ. 261-277 καί 311-321). Περιττό νά σημειώσω ὅτι ἡ φροντισμένη ἔκδοση πού παρουσιάζω σήμερα, μπορεῖ νά ἐνδιαφέρει ἕνα εὐρύτερο ἀναγνωστικό κοινό, μέ ἱστορικούς καί ἐκπαιδευτικούς προσανατολισμούς.

ΕΓΙΝΕ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΣΚΗΝΙΚΟ ΜΙΑ ΝΥΧΤΑ ΣΤΟ ΒΟΤΑΝΙΚΟ

Την ημέρα των γενεθλίων του Μάνου Χατζιδάκι, στις 23 Οκτωβρίου, πριν 22 χρόνια (1993), κυκλοφορεί ο δίσκος βινυλίου με τον τίτλο «Ο Παίκτης». Ο Γιώργος Μαρίνος ερμηνεύει δέκα τραγούδια του συνθέτη Στάμου Σέμση σε στίχους του Γιώργου Θεοφανόπουλου – Χατζιδάκι. 

Tο αξιομνημόνευτο εδώ, είναι η συμμετοχή του Δημήτρη Χορν στο τραγούδι «Μια νύχτα στο Βοτανικό». Τι λέει ο Χορν; Με την χαρακτηριστική φωνή του ένα στίχο: «Έγινε ο κόσμος σκηνικό μια νύχτα στο Βοτανικό». Το τραγούδι αυτό αποδίδει μοναδικά και σπαρακτικά, σε κάποια σημεία, ο Γιώργος Μαρίνος, όπως τον στίχο «Είσαι μεγάλος σταρ, αγάπη μου». 

Το αφιερώνω σ’ αυτούς τους σταρ της προσωπικής μου μυθολογίας: 

- Στον Μάνο Χατζιδάκι, που σε λίγες μέρες, κλείνει τα 95 χρόνια του. 

- Στον Δημήτρη Χορν, που άγει τα ονομαστήριά του στις 26 Οκτωβρίου. 

- Στον Γιώργο Μαρίνο, που γεννήθηκε στον Βοτανικό. Τον πρόλαβα στην «Μέδουσα» και τον απόλαυσα σε όλη του την τραγικότητα!

Π.Α.Α.

Η ΜΕΛΙΝΑ ΜΑΣ ΕΓΙΝΕ ΣΗΜΕΡΑ ΜΟΛΙΣ 95 ΧΡΟΝΩΝ

Του φιλολόγου Γιάννη Γιγουρτσή

Καθηγητού της Μεγάλης του Γένους Σχολής

Υπήρξε, η πιο γνωστή - ίσως - Ελληνίδα του 20ου αιώνα. Η ακτινοβολία και η απήχηση της μόνο με αυτήν τη Μαρίας Κάλλας μπορεί να συγκριθεί. Αποκλήθηκε "η τελευταία Ελληνίδα θεά", "γυναίκα φλόγα", "η Ελληνίδα της καρδιάς μας" και με πολλά άλλα εξαιρετικά και κολακευτικά επίθετα. Κατά την ταπεινή μου γνώμη είναι μία από τις σημαντικότερες Ελληνίδες όλων των εποχών. 

Το αστέρι της διέγραψε μια φωτεινή τροχιά στον ορίζοντά μας και μετά απομακρύνθηκε, αφήνοντας μας, όσους το είδαμε, πιο μόνους και πιο φτωχούς από πριν. 

Ο καλός φίλος μου, ο Γιώργος στενός δικός της φίλος, όσο βρισκόταν στην γη, λέει πως ο κόσμος την ξέχασε. πως δεν την θυμούνται πλέον. 

Δεν συμφωνώ μαζί του. Η Μελίνα δεν ξεχάστηκε, γιατί η Μελίνα είναι μέσα μας. Αυτό που είμαστε ως λαός, ως νοοτροπία, ως σύγχρονος πολιτισμός, με τα καλά και τα άσχημα της χωράει μέσα μας πολύ Μελίνα. 

Το αστέρι της δεν έσβησε - πώς θα μπορούσε άλλωστε, αφού μόλις γεννήθηκε - απλά ανέβηκε εκεί ψηλά στον ουρανό της συλλογικής μας συνείδησης και στερεώθηκε για να φωτίζει τις ψυχές μας και να λαμπρύνει τις νύχτες μας. 

Είναι εκεί το αστέρι της. Αρκεί μόνο να σηκώσεις τα μάτια ψηλά και θα τη δεις να σε κοιτάει με δυο μάτια εκφραστικά τεράστια, με μιαν απλόχερη ανοιχτή αγκαλιά, με τα πλούσια ξανθά μαλλιά να πέφτουν στην υπέροχη πλάτη, με το ξεχωριστό της στόμα να χαμογελά χαμόγελο, σαγηνευτικό και βασανιστικό συνάμα. Φοράει εκείνο το υπέροχο ροζ σατέν φόρεμα της Στέλλας, που όταν το είδες από κοντά, αναρωτήθηκες αν πραγματικά μπορεί να υπάρχει γυναίκα με τόσο λεπτή μέση που να μπορεί να το φορέσει... Την βλέπεις λοιπόν εκεί πάνω να στέκει, να σε κοιτά και να σου ψιθυρίζει, σχεδόν να σου τραγουδά ερωτικά "Να με θυμάσαι και να μ' αγαπάς, παλικάρι". 

Και τότε εσύ τι κάνεις;

Τι κάνουμε εμείς εδώ στην γη; Συνεχίζουμε την πορεία μας, νιώθοντας ευτυχείς που την ζήσαμε, που την είδαμε, που αγγίξαμε τον μύθο της και που τον νιώσαμε τόσο, ώστε να τον μεταφέρουμε στα παιδιά μας και να τον μετατρέψουμε σε θρύλο και κομμάτι αναπόσπαστο της μυθολογίας μας.

Στις 18 Οκτωβρίου γεννήθηκε στην Αθήνα η Μελίνα Μερκούρη. Η Μελίνα έγινε σήμερα μόλις 95 χρονών, ένας κόκκος από την αιωνιότητα που περιμένει να την κάνει δικιά της.

Υστερόγραφον: Κάποτε σκέφτομαι πως πρέπει να δοξάζουμε τον Θεό που αξιωθήκαμε μια Μελίνα, έναν Μάνο, έναν Μίκη, τον Κουν, τον Τσαρούχη, την Κάλλας, την Παξινού... Ζήσαμε, άλλος περισσότερο άλλο λιγότερο, την εποχή που οι "Θεοί" κινούνταν ανάμεσά μας. Έχουμε την εικόνα τους ζωντανή μπροστά μας. 

Δεν πρόκειται να ζήσουμε άλλη Μελίνα, για μια γενιά τουλάχιστον ακόμα. 

Δεν είναι ότι στέρεψε ο κόσμος από ανθρώπους χαρισματικούς, δεν είναι πως δεν υπάρχει πια ομορφιά γύρω μας, Μα είναι που τα χρόνια είναι πια πέτρινα και που οι πιο πολλοί κουράστηκαν και δεν πιστεύουν πια σε θεούς, άλλους, εκτός αυτούς που του είπαν πως πρέπει να πιστέψουν, και δεν αναζητούν πια την ομορφιά και δεν πιστεύουν πια στο θαύμα. Και το θαύμα γίνεται μόνο όταν βαθιά μέσα σου πιστέψεις ότι θα συμβεί. 

Και τότε οι θεοί καταδέχονται να κατεβούν και πάλι στη Γη.

ΣΤΟ ΡΑΔΙΟΦΩΝΟ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ 89,5 ΤΑ ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ ΣΤΗΝ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗ ΡΩΣΙΑ

Εβδομήντα χρόνια συμπληρώθηκαν τον Ιούλιο, από την καταδίκη (1945) σε οκτώ χρόνια εγκλεισμού σε στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας του μεγάλου άνδρα της Ρωσίας Αλεξάντερ Σολζενίτσιν (1918-2008). 

Το παράπτωμα για το οποίο καταδικάστηκε ερήμην ήταν ότι τόλμησε σε επιστολή την οποία απέστειλε σε έναν φίλο του να αμφισβητήσει τις πολεμικές αρετές του Ιωσήφ Στάλιν. 

Το 1953, λίγο προτού πεθάνει ο «Πατερούλης» της ΕΣΣΔ, αφέθηκε ελεύθερος και άρχισε να γράφει εξόριστος στην Κεντρική Ασία. 

Το τρίτομο εμβληματικό έργο του για την κτηνωδία του σταλινικού καθεστώτος υπό τον τίτλο «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ» - επρόκειτο για ένα απέραντο και απάνθρωπο δίκτυο φυλακών και τρόμου επί της ουσίας - άρχισε να το δουλεύει το 1958 και το ολοκλήρωσε, γράφοντας εν κρυπτώ, το 1967. Ο Σολζενίτσιν διοχέτευσε τότε με μικροφίλμ τα χειρόγραφά του στο εξωτερικό. 

Το 1970 η Σουηδική Ακαδημία του απένειμε το Βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας. 

Μέχρι το 1990 το έργο παρέμενε απαγορευμένο στη Σοβιετική Ένωση. 

Στην Ελλάδα ο πρώτος τόμος δημοσιεύθηκε (μέρη I και ΙΙ) για πρώτη φορά από τον Πάπυρο το 1974, την ίδια περίοδο δηλαδή που κυκλοφορούσε το βιβλίο αυτό στη Γαλλία και στην Αγγλία, σε μετάφραση της Κίρας Σίνου. Επανεκδόθηκε το 2009.

Από τις εκδόσεις Πάπυρος κυκλοφορήθηκε (2013) ο δεύτερος τόμος «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ 2, Μέρος III: Στρατόπεδα εξόντωσης - Μέρος IV: Η ψυχή και το συρματόπλεγμα», καθώς και ο τρίτος σε μετάφραση του Δημήτρη Β. Τριανταφυλλίδη από τη ρωσική γλώσσα. 

Τον Αύγουστο του 2013 έγινε γνωστό ότι οι στρατιωτικές αρχές του στρατοπέδου του Γκουαντάναμο δεν επέτρεψαν να παραδοθούν σε έναν βρετανικής καταγωγής κρατούμενο οι τόμοι του "Αρχιπελάγους Γκουλάγκ" που του είχαν στείλει οι δικηγόροι του, γεγονός που μαρτυρεί τη δύναμη του έργου του Σολζενίτσιν και στις μέρες μας. 

Ο μεταφραστής Δημήτρης Τριανταφυλλίδης, γνώστης της ρωσικής λογοτεχνίας, πιστεύει ότι «ο Σολζενίτσιν έχει λογοτεχνική και πολιτισμική αξία. Λογοτεχνική, γιατί αποτελεί μια γέφυρα στη ρωσική γλώσσα από τον 19ο στον 20ό αιώνα. Και γιατί συνεχίζει την παράδοση των μεγάλων μυθιστορημάτων του 19ου αιώνα και το συνδέει με το μεγάλο ρωσικό μυθιστόρημα του 20ού αι. Από την άλλη έχει πολιτισμική αξία, αφού αποτελεί τη μαρτυρία ενός αυτόπτη μάρτυρα του 20ού αι., σ' ένα από τα κορυφαία ζητήματα που ανέδειξε: την ουτοπία που μετεξελίχθηκε σε ολοκληρωτισμό. Ηταν αυτόπτης μάρτυρας όλων αυτών και έζησε περισσότερο από το καθεστώς». 

Αυτή την Κυριακή 18 Οκτωβρίου 2015, με αφορμή την απονομή του βραβείου Nobel Λογοτεχνίας 2015 στην Σβετλάνα Αλεξέγεβιτς, το Ραδιόφωνο της Εκκλησίας 89,5 στο πλαίσιο της εκπομπής «Από Τέχνη σε Τέχνη», που μεταδίδεται κάθε Κυριακή 20:00-21:00, θα μεταδώσει σε επανάληψη εκπομπή με καλεσμένο τον συγγραφέα και μεταφραστή Δημήτρη Τριανταφυλλίδη. Η εκπομπή έχει θέμα: «Η λογοτεχνία – μαρτυρία, ο Αλεξάντερ Σολτζενίσκιν, το Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ και το μαρτύριο που υπέστησαν οι συγγραφείς Άννα Αχμάτοβα και Βαρλαάμ Σαλάμοφ την περίοδο του κομμουνισμού στη Ρωσία» και την επιμελείται και την παρουσιάζει ο ιερέας και σκηνοθέτης π. Πέτρος Μινώπετρος.

Διαβάστε στην Ιδιωτική Οδό κείμενα του Δρ. Φιλοσοφίας Δημήτρη Μπαλτά, για μεταφραστικές εργασίες του Δημήτρη Τριανταφυλλίδη:

- Άννα Αχμάτοβα, Τα 3Μ
- π. Σεργκέι Μπουλγκάκοφ, Ο ηρωϊσμός και ο άθλος 
- Στέπα. Επιθεώρηση ρωσικού πολιτισμού

Δείτε επίσης και τις αναρτήσεις μας για την μεγάλη ποιήτρια Άννα Αχμάτοβα εδώ.