«Άη μου Γιώργη αφέντη μου» - Στιχοπλακιά της Κω

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Ο γνωστός φιλόλογος Μανόλης Κ. Χατζηγιακουμής, ο Χατζηγιακουμής του Διονυσίου Σολωμού, των Μεσαιωνικών Κειμένων, των «Μνημείων» της Εκκλησιαστικής Μουσικής, της Οδύσσειας, των Νεοελληνικών Μελετών, μας έδωσε πρόσφατα μια πραγματικά συγκλονιστική έκδοση: Αρχειακή Συλλογή 12 ψηφιακών Δίσκων (CD), με τον γενικό τίτλο «Μουσικός Θησαυρός της Κω» (διάρκειας 11 ωρών, 25' και 22"). 

Πρόκειται για μια παλαιά τοπική, και απολύτως προσωπική, ηχογράφηση των ετών 1964-1968. Επί της ουσίας, πρόκειται για επιλογή από ένα πολύ πλουσιότερο ηχογραφημένο υλικό (συνολικής διάρκειας περίπου 30 ωρών). Αυτές οι ηχογραφήσεις, που εκδόθηκαν από το Κέντρον Ερευνών και Εκδόσεων με κατοίκους της Κω, και οι οποίες διασώζουν τον βιωματικό τρόπο εκφοράς της δημοτικής μουσικής της υπαίθρου, είναι πραγματικά ένας Μουσικός, αλλά και φιλολογικός θησαυρός! Αφορά στην ιδιαίτερη πατρίδα του Μ. Χατζηγιακουμή, στην Κω, αλλά αντικατοπτρίζει την Ελλάδα ολάκερη, αφού πρόκειται για μια καταγραφή της φωνητικής προφορικής παράδοσης που δεν υπάρχει πιά. Ξεχωριστή θέση κατέχουν στο όλο έργο οι στιχοπλακιές και τα αφηγηματικά άσματα. 

Ο Μανόλης Χατζηγιακουμής σημειώνει: 

«Οι πέντε ψηφιακοί δίσκοι (CD 6ο-10ο) περιέχουν αποκλειστικά πολύστιχα αφηγήματα, με περιεχόμενο καθαρά αφηγηματικό, συχνά και δραματικό, αυτά που τοπικά αποκαλούνται «Στιχοπλακιές» (οι γνωστές, κατά την καθιερωμένη ορολογία, ως «Παραλογές»). Η εκφωνούμενη παράδοση σ’ αυτές, κατά τον χρόνο της ηχογράφησης, ήταν στην Κω διπλή: ασματική και απαγγελτική («λόγια λόγια», όπως έλεγαν). Άλλοι απλώς τις τραγουδούσαν, άλλοι τις απάγγελλαν, άλλοι και τις τραγουδούσαν και τις απάγγελλαν. Μια παράδοση η οποία παραπέμπει απευθείας στην όμοια ασματική-ραψωδική των Ομηρικών επών (πρωτίστως της αφηγηματικής, και με δραματικό επίσης περιεχόμενο, «Οδύσσειας»). Κατά την ηχογράφηση καταγραφόταν πλήρης και η απαγγελτική και η ασματική/ τραγουδιστική εκδοχή, όχι απλώς ορισμένοι αρχικοί στίχοι της τελευταίας (όπως η κοινή ως τότε πρακτική, εφόσον το μέλος, ο «σκοπός», επαναλαμβανόταν ανά στίχο ή δίστιχο όμοιο ως το τέλος). Έτσι, δεν καταγραφόταν μόνο η βασική μελική φόρμα (μονόστιχη ή δίστιχη), αλλά, το σπουδαιότερο, το σύνολο ήθος και ο ουσιαστικός χαρακτήρας της εκφοράς, με όλες τις επιμέρους εκφραστικές αποχρώσεις, ανάλογα ακριβώς προς τα ιστορούμενα και την ηχοχρωματική μέθεξη του αφηγητή ή της αφηγήτριας». 

Πρόκειται, σαφώς, για σπάνια καταγραφή. 

Εδώ παραθέτουμε την στιχοπλακιά του Άη Γιώργη (CD 6ο) σε στιβαρή και λιτή απόδοση, με εντυπωσιακή τονική ακρίβεια και ουσιαστικό, ανεπιτήδευτο ήθος εκφοράς. 

«Άη μου Γιώργη αφέντη μου». 

Ερμηνεύει μοναδικά η Στεργούλα Χαζηγιακουμή-Ρόκκου («Ρόκκαινα», 1900-1985), το γένος Γιώργου Οικονόμου, ετών 66. Η ηχογράφηση έγινε στο Πυλί της Κω, τα Χριστούγεννα του 1966.

 

Ο Μανόλης Χατζηγιακουμής παρατηρεί: «Γοργόρρυθμη αφηγηματική μελωδική γραμμή, που εκτείνεται και καταλαμβάνει ολόκληρο το ομοιοκατάληκτο δίστιχο. Επαναλαμβάνεται αυτούσια ανά δίστιχο μέχρι το τέλος, με μικρά, κατά περίπτωση, διαφοροποιημένα εκφραστικά ποικίλματα (και τα οποία τονίζουν δυναμικά ένα αντίστοιχο νοηματικό περιεχόμενο)». 

Επεξηγηματικά: Νεθεβάλω (στ. 3) ~ θα θυμηθώ, θα αναφέρω (αναθιβάλλω) - ήθεν’ μη (στ. 7) ~ ήθελε να μη - μπουλετιά (στ. 9) ~ κλήρους - πεκσέσι (στ. 10) ~ πεσκέσι, δώρο - αμέτε το (στ. 18) ~ πηγαίνετέ το - θέλ’ α (στ. 27) ~ θέλω να - με το (στ. 32) ~ από τον - πού ’λες (στ. 34) ~ έλεες, που έλεγες - νεβάλλει (στ. 44) ~ αναφέρει (αναθιβάλλει). 

Η στιχοπλακιά θέλει τον Αη Γιώργη δρακοντοκτόνο, μια ιδιότητα που ο Άγιος αποκτά μόλις τον ενδέκατο αιώνα. Ο Άη Γιώργης, ως καβαλάρης δρακοντοκτόνος, έχει σχέση με το νερό, το νερό το πόσιμο, της πηγής και του πηγαδιού. Και η στέρηση αυτού του νερού τους μήνες του καλοκαιριού, ιδιαίτερα αν δε βρέξει αρκετά το χειμώνα, είναι, ιδίως στην Ελλάδα, βάσανο μεγάλο. Ο Άη Γιώργης είναι όπως το λέει και η στιχοπλακιά, ο ήρωας που σκοτώνει το θεριό, δηλαδή τον δράκοντα της ζέστης. Αυτός ο δράκοντας κρατάει το νερό της πολιτείας και δεν το αφήνει να τρέξει, εκτός κι αν του θυσιάσουν τη βασιλοπούλα, αν του τη δώσουνε να τη φάει. Ο Άη Γιώργης σκοτώνει το δράκοντα και σώζει τη βασιλοπούλα.

ΤΟ "ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ" ΣΤΗΝ ΛΟΓΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ Η "ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ"

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Είναι γνωστό ότι η Εθνική Μουσική Σχολή στράφηκε "επί τας πηγάς", ήτοι στην ελληνική παράδοση, προκειμένου να αντλήσει "ύδωρ μετ' ευφροσύνης".

Πολλοί συνθέτες - και εκτός Εθνικής Μουσικής Σχολής - δανείστηκαν μελωδίες, μοτίβα, ρυθμούς, θέματα, από την βυζαντινή και την παραδοσιακή μας μουσική, και μπόλιασαν με αυτά δικές τους δημιουργίες, πολλές από τις οποίες έγιναν και εξαιρετικά δημοφιλείς, όπως π.χ. οι περίφημοι Ελληνικοί χοροί του Νίκου Σκαλκώτα.
Ένας από τους συνθέτες της Εθνικής Μουσικής Σχολής ήταν και ο Πέτρος Πετρίδης (1892-1977). 

Θυμήθηκα αυτές τις αναστάσιμες μέρες το έργο του Χορικό και παραλλαγές αρ. 2 "Χριστός Ανέστη", για ορχήστρα εγχόρδων (1941-43). Ένα έργο βασισμένο στην πασίγνωστη βυζαντινή μελωδία του "Χριστός Ανέστη", που παίχτηκε σε πρώτη εκτέλεση στις 20 Μαϊου 1945.
Το έργο έχει ηχογραφήσει με την Ορχήστρα Δωματίου της Σόφιας ο μαέστρος Βύρων Φιδετζής και έχει κυκλοφορήσει σε δίσκο μαζί με το "Κύριε των δυνάμεων" του Π. Πετρίδη.

Ο μουσικολόγος Ιωάννης Φούλιας γράφει για το έργο αυτό του Πετρίδη: "...σύνθεση του 1939, εκθέτει αρχικά την μελωδία του “Χριστός ανέστη” με λιτή εναρμόνιση σε φρύγιο τρόπο (Choral: largo). Στην έναρξη της πρώτης παραλλαγής (Larghetto), ωστόσο, η πρωτότυπη μελωδία καθίσταται ελαφρώς μελισματική και οι υπόλοιπες φωνές αποκτούν περισσότερη κίνηση· σταδιακώς, επίσης, η ηχητική ένταση αυξάνεται και το θέμα χρησιμεύει πλέον μόνον ως αφετηρία για την ανάπτυξη μιας ελεύθερης φαντασίας που ολοκληρώνεται στον δώριο τρόπο! Αυτή η διαδικασία απομάκρυνσης από τις δομικές προδιαγραφές του βυζαντινού θέματος συνεχίζεται και στην δεύτερη παραλλαγή (Allegro), όπου σύντομες φράσεις της αρχικής μελωδίας διαμορφώνουν ένα αντιστικτικό πλέγμα, το οποίο με τον ζωηρό – σχεδόν χορευτικό – ρυθμό του διέρχεται από διάφορους τρόπους, προτού τελικά καταλήξει με πολύ δυναμισμό στην δεσπόζουσα του δωρίου. Στην τρίτη παραλλαγή (Largo molto sostenuto), αντιθέτως, το θέμα καθίσταται και πάλι αναγνωρίσιμο: εδώ λοιπόν, το “Χριστός ανέστη” επαναλαμβάνεται αρκετές φορές για την ανάπτυξη μιας ελεγειακής και ως επί το πλείστον ομοφωνικής ηχητικής παράστασης, που προοδευτικά μετατοπίζεται από τον αιόλιο τρόπο προς τον δώριο. Σε αυτόν αρχίζει κατόπιν και η τελική παραλλαγή-φούγκα (Allegro), το θέμα της οποίας συνίσταται σε ένα γεμάτο σφρίγος παράλλαγμα της πρώτης φράσεως του βυζαντινού μέλους. Στην εξέλιξη της φούγκας αυτής διακρίνονται δύο ενότητες: η πρώτη αποτελείται από εναλλαγές τμημάτων με ή χωρίς το θέμα της φούγκας (στην περίπτωση των “επεισοδίων” η ύφανση καθίσταται εμφανώς πιο ομοφωνική) και κορυφώνεται σε μια πτώση επί της δεσπόζουσας του δωρίου τρόπου· η δεύτερη ενότητα δίνει στην συνέχεια την εντύπωση μιας επανέναρξης “εκ του μηδενός”, αλλά από ένα σημείο και έπειτα συνδυάζεται με την πλήρη παράθεση του “Χριστός ανέστη” στα βαθύφωνα έγχορδα (εν είδει cantus firmus), ενόσω μάλιστα αποκαθίσταται προοδευτικά και ο αρχικός φρύγιος τρόπος, οδηγώντας έτσι σε ένα υμνητικό κλείσιμο αλλά και σε μια εντελώς απρόσμενη καταληκτική μείζονα συγχορδία με επιπρόσθετη έκτη επί του φθόγγου σι!"

Στις μέρες μας ένας άλλος συνθέτης, ο φίλος Λεωνίδας Κανάρης, μας δίνει τις δικές του παραλλαγές πάνω στο "Χριστός Ανέστη", με ένα έργο για ορχήστρα εγχόρδων που γράφτηκε το 2005. 

Ένα έργο κατά πάντα σημερινό, βασισμένο σε υλικό παλαιό, του οποίου η πρώτη εκτέλεση έγινε στην Οδησσό από την «Καμεράτα της Οδησσού» υπό τη διεύθυνση του Igor Shavruk στις 21 Σεπτεμβρίου του 2005.
Το ενδιαφέρον είναι και τα δύο έργα είναι για ορχήστρα εγχόρδων και έχουν σχεδόν την ίδια διάρκεια (16 λεπτά του Πετρίδη, 14 του Κανάρη).

Ο συνθέτης Λεωνίδας Κανάρης γράφει για το έργο του αυτό: 

Αν η «Ωδή στη Χαρά» από την «Εννάτη» του Μπετόβεν αποτελεί την πιο εμβληματική μελωδία της ευρωπαϊκής μουσικής παράδοσης, αναζητώντας μιαν αντίστοιχα μεγαλειώδη και ψυχικής ανάτασης μελωδία στη βυζαντινή παράδοση, δεν άργησα να διακρίνω τον ύμνο «Χριστός Ανέστη» του Πέτρου Λαμπαδάριου – Πελοποννήσιου (1730-1777), ο οποίος μάλιστα, άφησε τα εγκόσμια όταν ο Μπετόβεν ήταν μόλις επτά ετών. 

Το έργο είναι παραλλαγές πάνω στη μελωδία αυτή, είναι γραμμένο σε ένα μέρος και έχει διάρκεια περίπου 14 λεπτών. Η δημιουργία του δεν είχε πρόθεση θρησκευτικού έργου, αλλά την αξιοποίηση των πολλών μουσικών δυνατοτήτων του ύμνου. Φυσικά το παραπάνω κάθε άλλο παρά αποκλείει και την επετειακή - πασχαλινή του χρήση. 

Ο τίτλος «Ανατάσιμον» (αντί του αναμενόμενου Αναστάσιμον) δηλώνει τη δύναμη που έχει ο θαυμάσιος αυτός ύμνος του Π.Λ.Π. στο να δημιουργεί μια ψυχική ανάταση στους ακροατές του. Στο έργο αυτό η πρόθεση (και πρόκληση για μένα) ήταν να χρησιμοποιήσω κλασικά πρότυπα σύνθεσης, με κάποια στοιχεία από τη σύγχρονη μουσική, γεγονός που του προσδίδει έναν Νεοκλασικό χαρακτήρα, καθιστώντας το έτσι και ευκολότερα προσπελάσιμο από ευρύτερα ακροατήρια. 

Η 1η εκτέλεση έγινε στην Οδησσό από την «Καμεράτα της Οδησσού» υπό τη διεύθυνση του Igor Shavruk στις 21/9/2005. Έκτοτε, το έργο εκτελέσθηκε από τη «Νέα Ορχήστρα Θεσσαλονίκης» στην ίδια πόλη σε διεύθυνση Καμπάνη Σαμαρά και μέρος του επίσης εκτελέσθηκε από την ορχήστρα «ΑΣΟΝ» στο Βόλο, υπό τη διεύθυνση του Παύλου Σεργίου. Τέλος, η παρούσα ηχογράφηση από την Οδησσό έχει αρκετές φορές μεταδοθεί από τις ραδιοφωνικές συχνότητες του «Τρίτου Προγράμματος».

Παραθέτουμε στη συνέχεια αυτή την ηχογράφηση του "Ανατάσιμον", σημειώνοντας ότι το έργο εκτελέσθηκε και ηχογραφήθηκε από την Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ το 2015, υπό τη διεύθυνση του Άλκη Παναγιωτόπουλου 

Ο σπουδαίος Σόλων Μιχαηλίδης (1905- 1979) στο συμφωνικό ποίημα "Κυπριακά Ελευθέρια" (1959) επεξεργάζεται δύο δημοφιλείς ύμνους της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Το "Κύριε των Δυνάμεων", από την Ακολουθία του Μεγάλου Αποδείπνου και το "Χριστός Ανέστη". 

Ο Κύπριος ιδρυτής της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης εμπνεύστηκε το έργο από τον αγώνα των συμπατριωτών του για την ελευθερία. Η πρεμιέρα του έργου πραγματοποιήθηκε στην πρώτη συναυλία της Κ.Ο.Θ. (με την τότε ονομασία "Συμφωνική Ορχήστρα Βορείου Ελλάδος"), την 1η Ιουνίου 1959, υπό τη μουσική διεύθυνση του ίδιου του συνθέτη. Το πρώτο μέρος ξεκινά με ένα συμβολικό προσκλητήριο για συμμετοχή στον αγώνα και μια προσπάθεια να εκφραστεί η πάλη του Κυπριακού λαού για την ελευθερία. Αυτό γίνεται μέσα από την θεματική επεξεργασία της γνωστής βυζαντινής μελωδίας του ύμνου "Κύριε των Δυνάμεων", που χαρακτηρίζει την Μ. Τεσσαρακοστή. Με αυτό τον τρόπο ευλογείται, θα λέγαμε, ο καλός αγώνας και τονώνεται το ηθικό των αγωνιστών. Το δεύτερο μέρος, που είναι το "Χριστός Ανέστη" (με συμμετοχή χορωδίας), διαλαλεί περίτρανα την πίστη για την τελική νίκη. Το μέρος αυτό γεννιέται κυριολεκτικά μέσα από την προηγούμενη μελωδία, με προφανή σκοπό του συνθέτη να στηρίξει τους συμπατριώτες του για τις θυσίες που απαιτεί ο αγώνας, υπενθυμίζοντας πως η κατάληξή του θα είναι μία μεγαλοπρεπής νίκη και ο καρπός του η πολυπόθητη ελευθερία. 

Σόλων Μιχαηλίδης 

Έχουμε όμως και το "Χριστός Ανέστη" για εκκλησιαστικό όργανο της ομογενούς Γεωργίας Ταγγίρη (Βαλτιμόρη Η.Π.Α.1931 - Ράξτον Η.Π.Α. 2018), την οποία μας αποκάλυψε ο ακάματος ερευνητής Θωμάς Ταμβάκος, σε μια πρωτότυπη συναυλία με έργα ελλήνων ή ελληνικής καταγωγής συνθετών για εκκλησιαστικό όργανο. 

Μία από τις σημαντικότερες οργανίστες στις Η.Π.Α., λοιπόν, η Γεωργία Ταγγίρη με πλούσια δραστηριότητα για πάνω από 50 έτη ως οργανίστα, συνθέτρια και διευθύντρια χορωδιών, στη Βαλτιμόρη και σε άλλες πολιτείες. Κοντά της έχουν μαθητεύσει περισσότεροι από 100 ομογενείς οργανίστες που υπηρετούν σε διάφορους ελληνορθόδοξους ναούς της Βόρειας Αμερικής. Το επίκαιρο Χριστός Ανέστη με το θέμα, τις 6 παραλλαγές και το φινάλε του, και με το καθένα αφιερωμένο σε ομογενείς συνθέτες και οργανίστες των Η.Π.Α., εντάσσεται στο λαμπρό μουσικοπαιδαγωγικό έργο της. Το έργο ερμήνευσε σε πρώτη πανελλήνια εκτέλεση η Χριστίνα Αντωνιάδου, την Κυριακή 22 Απριλίου 2018, στην Αγγλικανική Εκκλησία του Αγίου Παύλου Αθηνών. 

Ο Δημήτρης Μηνακάκης είναι γνωστός συνθέτης, εκτελεστής, παιδαγωγός και συγγραφέας, με πραγματικά πλούσιο έργο σε όλους αυτούς τους τομείς. Η συνθετική του πορεία αντικατοπτρίζει έντονες επιρροές από τη Βυζαντινή μουσική, τη λόγια ελληνική παράδοση, και τον ύστερο ευρωπαϊκό μοντερνισμό. Οι συνισταμένες αυτές αφομοιώνονται και εξελίσσονται διαρκώς στο προσωπικό του ύφος. Ειδικά η σχέση του με την Βυζαντινή μουσική μας έχει δώσει πολύ ενδιαφέροντα δείγματα μιας έντεχνης, προσωπικής γραφής και προσέγγισης της εκκλησιαστικής μας μουσικής. 

Εδώ παρουσιάζουμε το "Χριστός Ανέστη", σε δική του χορωδιακή επεξεργασία, πραγματικά στο μουσικό σταυροδρόμι Ανατολής και Δύσης. 

Ερμηνεία: Vox Fortis 

Μαέστρος: Γιώτης Βασίλειος 

Βοηθός μαέστρου: Βουτσίνος Κλαύδιος

Απαγγελία Ακολουθιών Μεγάλης Εβδομάδας με μουσική συνοδεία της Κ.Ο.Θ 
Από την Ακολουθία του Όρθρου του Πάσχα 

- "Αι μυροφόροι γυναίκες όρθρου βαθέως...", από τα στιχηρά του Πάσχα. 

- Από τα Μεγαλυνάρια της θ' ωδής. 

Απαγγελία: Ιουλίτα Ηλιοπούλου 

Μουσική: Χαρίλαος Περπέσσας (1907-1995): Φινάλε από τη “Συμφωνία του Χριστού” 

Δ/νση ορχήστρας: Αλέξανδρος Μυράτ 

Ζωντανή ηχογράφηση από την συναυλία 11/4/2012.

O Χαρίλαος Περπέσσας άρχισε να συνθέτει το έργο «Συμφωνία του Χριστού» πριν από το 1948, χρονιά κατά την οποία αναχωρεί για την Αμερική. Το έργο ολοκληρώθηκε το 1950 στη Νέα Υόρκη και η πρώτη εκτέλεση πραγματοποιήθηκε στις 26 Οκτωβρίου 1950 από την Ορχήστρα της Φιλαρμονικής-Συμφωνικής Εταιρίας της Νέας Υόρκης στο Carnegie Hall υπό τη διεύθυνση του μεγάλου Δημήτρη  Μητρόπουλου.

Το έργο είναι μια πλούσια σε εμπύρετους ορχηστρικούς χρωματισμούς, δραματικότατη νωπογραφία, με εντυπωσιακά κορυφώματα σε μεταρομαντικό ιδίωμα. Όταν κάποτε ο Μπρούνο Βάλτερ άκουσε ηχογραφημένη τη Συμφωνία «του Χριστού», έγραψε ότι ο Περπέσσας είναι συνθέτης που αυτοεκφράζεται «με ένα ενδιαφέρον μουσικό ιδίωμα πειστικής δύναμης». 

Παραθέτουμε στη συνέχεια την ιστορική ηχογράφηση του έργου με τον Δημήτρη Μητρόπουλο.

   

Και το "Χριστός Ανέστη" από μια ιστορική ηχογράφηση του 1929, με έναν σπάνιο ιερέα - τενόρο, χορωδία ανδρών και συνοδεία Στρατιωτικής Μπάντας. 

ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΜΕ ΤΟ ΠΑΣΧΑΛΙΝΟ ΟΡΑΤΟΡΙΟ ΤΟΥ ΜΠΑΧ ΚΑΙ ΤΗΝ ΣΥΜΦΩΝΙΑ "ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ" ΤΟΥ ΜΑΛΕΡ

Ως γνωστόν το ορατόριο είναι μια μουσική φόρμα πολύ ευρεία. Περιλαμβάνει σχεδόν όσα περιλαμβάνει και μια όπερα (ορχήστρα, σόλο, χορωδία, ντουέτα, άριες κ.ά.) εκτός από σκηνική δράση, ενώ συνήθως βασίζεται πάνω σε θρησκευτική θεματολογία. 

Ο J.S. Bach έχει γράψει τρία ορατόρια: των Χριστουγέννων, της Αναλήψεως και του Πάσχα. Τα δύο πρώτα έχουν υποδειγματικά θρησκευτικό χαρακτήρα. Όμως το Πασχαλινό Ορατόριο διαφοροποιείται σημαντικά, διότι δε χρησιμοποιεί βιβλικό κείμενο, αλλά βασίζεται σε μια προηγούμενη κοσμική καντάτα του Bach. Επίσης, σε αντίθεση με τα άλλα ορατόρια, δεν περιλαμβάνει ούτε χορικά, ούτε αφηγητή. Αυτές οι ιδιαιτερότητες το καθιστούν πολύ πρωτοποριακό για την εποχή του, ενώ οι μουσικές αρμονίες του Bach το κάνουν διαχρονικό για τα αυτιά και βάλσαμο για την ψυχή. 

Στην πρώτη του μορφή, ως καντάτα, το έργο παρουσιάστηκε την 1η Απριλίου 1725, Κυριακή του Πάσχα, στη Λειψία. Έκτοτε, το έργο αναθεωρήθηκε δύο φορές: το 1735, όπου πλέον ονομάστηκε «ορατόριο», και το 1740.

Στο παρακάτω βίντεο σολίστες, χορωδία και ορχήστρα, υπό τη διεύθυνση του Τζον Έλιοτ Γκάρντινερ, προβάλλουν τον κοσμικό χαρακτήρα του «Ορατορίου», δίνοντας ένα ζωηρό τόνο στη λαμπρή μουσική του Μπαχ.

Στις 25 Ιουλίου 1894 ο Gustav Mahler ολοκλήρωσε την σύνθεση της Συμφωνίας αρ. 2 που την ονόμασε «Της Αναστάσεως». Εκεί όπου η σοπράνο τραγουδάει: «Ό,τι γεννιέται πρέπει να αφανισθεί. Ό,τι αφανίσθηκε πρέπει να αναστηθεί. Θ’ αναστηθείς σκόνη μου».

Η μεγαλειώδης Δεύτερη Συμφωνία του Μάλερ δικαιώνει απόλυτα τη ρήση, ότι οι Συμφωνίες του Αυστριακού συνθέτη είναι «όπερες χωρίς λόγια». Τα πέντε μέρη της συνιστούν έναν πολύπλευρο μουσικό στοχασμό πάνω στη ζωή και τον θάνατο, την ουσία και την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, αλλά και διατρανώνουν την πίστη στο άπειρο έλεος του Θεού.  

Παραθέτουμε στη συνέχεια μια ιστορική ηχογράφηση της Συμφωνίας «Της Αναστάσεως». O Leonard Bernstein διευθύνει την Φιλαρμονική της Ν. Υόρκης και συμμετέχουν δύο μεγάλες σολίστ: Barbara Hendricks (soprano) και Christa Ludwig (mezzo-soprano). 

ΙΟΥΛΙΤΑ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ: ΑΝΑΣΤΑΣΗ

Πασχαλιάτικο πρωινό, Caspar David Friedrich (1835)

Ιουλίτα Ηλιοπούλου 

ΑΝΑΣΤΑΣΗ 

Η βαθιά σιωπή του Θεού 

Λίγο πριν την Ανάσταση 

Κοιτάζει 

Να ‘ναι όλα σωστά 

Σβηστά, χαμηλόφωνα 

Να μη σαλεύει κανείς: 

Μάτια εκστατικά στη σκηνή της μαγείας 

Και άναυδα στόματα 

Θεατές, είκοσι και κάτι αιώνων 

Πιστοί στην αέναη έναρξη 

Κρατούν την ανάσα τους 

Σαν μπουμπούκι ρόδου, απ’ τ’ αγκάθια του 

Ούτε κι η στάλα το αίμα να μην ακουστεί 

Πριν. Καθόλου! 

Κοιτάζει 

Να ‘ναι όλα σωστά 

Κι απ’ τα σύννεφα μέσα 

Το αχνό σπίθισμα της σελήνης 

Να ανάψει και πάλι απόψε 

Λίγη ακόμη Ανάσταση! 

Ειωθότος χάριν χάρισε… παρηγορία 

Καμιά 

Σκοτάδι.

ΓΗ ΜΗΤΗΡ, ύψιλον/βιβλία

ΥΜΝΟΙ ΤΟΥ Μ. ΣΑΒΒΑΤΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΑΚΑΡΙΣΤΟ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΠΑΤΡΩΝ ΝΙΚΟΔΗΜΟ (ΒΙΝΤΕΟ)

Οι Αίνοι του Όρθρου του Μεγάλου Σαββάτου σε ήχο β' και πλ.β' με τον μακαριστό Μητροπολίτη Πατρών κυρό Νικόδημο Βαλληνδρά από το αρχείο της ΕΡΤ.

Το βίντεο από τον Ι. Ναό Αγίου Ανδρέου Πατρών. 

Τα Αναστάσιμα Ευλογητάρια (ήχος πλ. α' Κε) του Πέτρου Πελοποννησίου όπως τα έψαλε ο αείμνηστος Μητροπολίτης Πατρών Νικόδημος στο πρόγραμμα ηχογραφήσεων του Μανόλη Χατζηγιακουμή. 

Περιλαμβάνονται στην 2η Ανθολογία της εκδοτικής σειράς Μνημεία Εκκλησιαστικής Μουσικής (Κέντρο Ερευνών και Εκδόσεων, Αθήνα 2000). 

Το 2012 κυκλοφορήθηκε από το Κέντρον Ερευνών και Εκδόσεων το Ειρμολόγιο των Καταβασιών του Πέτρου Πελοποννησίου, το οποίο έχει εκτελεσθεί ολόκληρο (1990-1991) κατά την α΄ έντυπη εκδοχή του (Κων/πολη 1825) από τον μακαριστό Μητροπολίτη Πατρών Νικόδημο Βαλληνδρά (†2008). Αποτελείται από εννέα (9) ψηφιακούς δίσκους (CD) και έχει ταξινομηθεί ως Σώμα Τέταρτο στη Σειρά «Μνημεία Εκκλησιαστικής Μου­σικής».
Στον ψηφιακό δίσκο αρ. 6 περιλαμβάνονται και τα Ευλογητάρια αυτά, τα οποία ψάλλονται (όπως και η πρώτη σειρά των Ευλογηταρίων του Πέτρου) κατά την Ακολουθία του Επιταφίου (Όρθρος Μ. Σαββάτου), αλλά και στον Όρθρο των Κυριακών του ενιαυτού. Τα Ευλογητάρια αυτά ψάλλονται (όπως και η πρώτη σειρά των Ευλογηταρίων του Πέτρου) κατά την Ακολουθία του Επιταφίου (Όρθρος Μ. Σαββάτου), αλλά και στον Όρθρο των Κυριακών του ενιαυτού.

Ο Μ. Χατζηγιακουμής θεωρεί το μέλος "αριστουργηματικό" και σημειώνει τα χαρακτηριστικά του: "Αργό ειρμολογικό, εύρυθμο και ηδύ, στο εξαγγελτικό ήθος του αρχαίου πλαγίου πρώτου τετραφώνου ήχου, αποτελεί λαμπρή μελική επένδυση σε κείμενα, στα οποία κυριαρχούν ρεαλιστικοί ποιητικοί τόνοι και το μεγάλο μήνυμα της Αναστάσεως". 

Η ερμηνεία του Πατρών Νικοδήμου είναι εδώ ανάλογη του Αναστασίμου μηνύματος. Πανηγυρική, μεγαλοπρεπής, στιβαρή. Μια ερμηνεία που δίνει τα κλειδιά για την κατά το δυνατόν εξήγηση του παραδόξου: πώς ο θάνατος πατείται θανάτω! 

Όσοι λευκοφόροι εννοήτωσαν!

Δείτε, επίσης, στην Ιδιωτική Οδό:
- ΜΕΡΕΣ ΕΠΙΤΑΦΙΟΥ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΑ ΑΛΛΟΤΙΝΩΝ ΚΑΙΡΩΝ...

ΤΑ ΜΟΙΡΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΟΝ ΛΟΥΔΟΒΙΚΟ ΤΩΝ ΑΝΩΓΕΙΩΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΔΑΦΝΗ ΠΑΝΟΥΡΓΙΑ (ΒΙΝΤΕΟ)

"Πού πας με τέτοια άνοιξη, καλέ μου;"

Αφιέρωμα στα μοιρολόγια της Κρήτης, με τον Λουδοβίκο των Ανωγείων. 

Τον Λουδοβίκο συνοδεύουν στο τραγούδι: η Δάφνη Πανουργιά, ο Θανάσης Μπίκος (κιθάρα), ο Στέλιος Ταχιάτης (τσέλο) και ο Παναγιώτης Δράκος (φλάουτο). 

Τα κείμενα διαβάζει ο Αλέξης Κωστάλας. 

  

"ΠΡΟΣ ΣΕ ΟΡΘΡΙΖΩ" ΜΕ ΤΟΝ ΜΑΚΑΡΙΣΤΟ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΠΑΤΡΩΝ ΝΙΚΟΔΗΜΟ

Αναρτούμε την ε' ωδή του κανόνα από την Ακολουθία των Παθών, δηλ. του Όρθρου της Μ. Παρασκευής "Προς σε ορθρίζω" (ηχ. πλ. β') στο αργό μέλος, από το Ειρμολόγιο των Καταβασιών του Πέτρου Πελοποννησίου, το οποίο έχει εκτελεσθεί ολόκληρο (1990-1991) κατά την α΄ έντυπη εκδοχή του (Κων/πολη 1825) από τον μακαριστό Μητροπολίτη Πατρών Νικόδημο Βαλληνδρά (†2008). 

Αποτελείται από εννέα ψηφιακούς δίσκους και έχει ταξινομηθεί ως Σώμα Τέταρτο στη Σειρά «Μνημεία Εκκλησιαστικής Μου­σικής», που έχει επιμεληθεί και εκδώσει ο Μανόλης Χατζηγιακουμής (Κέντρο Ερευνών και Εκδόσεων 2012).

 

"ΟΙ ΕΠΤΑ ΛΟΓΟΙ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΣΤΟΝ ΣΤΑΥΡΟ" ΤΟΥ ΧΑΫΔΝ ΓΙΑ ΟΡΧΗΣΤΡΑ ΕΓΧΟΡΔΩΝ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΤΗ (ΒΙΝΤΕΟ)

Μ. Τετάρτη 2011

Πασχαλινή συναυλία της Ορχήστρας Πατρών υπό τη διεύθυνση του Δημήτρη Μποτίνη στο Δημοτικό Θέατρο Απόλλων της Πάτρας.

Joseph Haydn (1732-1809):  Οι επτά λόγοι του Χριστού στον Σταυρό. 

Επιμέλεια κειμένου-Αφήγηση: Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος

Το κείμενο που πλαισιώνει το έργο του Χάυδν, περιλαμβάνει τις περικοπές των Ευαγγελίων που αναφέρονται στη Σταύρωση και άλλα χωρία του Ευαγγελίου, που έχουν σχέση με τα λόγια του Χριστού από τον Σταυρό. Επίσης, στίχους και ποιήματα των: Ρωμανού Μελωδού, Νίκου Γκάτσου, Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου, Ντίνου Χριστιανόπουλου (απόδοση του Κατά Ματθαίον Ευαγγελίου στη νέα ελληνική).
Το κείμενο έχει ως εξής:

1. Πάτερ, ἄφες αὐτοῖς· οὐ γὰρ οἴδασι τί ποιοῦσι
Καὶ ὅτε ἀπῆλθον ἐπὶ τὸν τόπον τὸν καλούμενον Κρανίον, ἐκεῖ ἐσταύρωσαν αὐτὸν καὶ τοὺς κακούργους, ὃν μὲν ἐκ δεξιῶν, ὃν δὲ ἐξ ἀριστερῶν. ὁ δὲ Ἰησοῦς ἔλεγε· Πάτερ, ἄφες αὐτοῖς· οὐ γὰρ οἴδασι τί ποιοῦσι.
Να αγαπάτε τους εχθρούς σας, να ευλογείτε εκείνους που σας καταριούνται, να κάνετε καλό σ' εκείνους που σας μισούν και να προσεύχεστε για κείνους που σας κακομεταχειρίζονται και σας κατατρέχουν, για να γίνετε γιοί του πατέρα σας που είναι στους ουρανούς...
Πάτερ, άφες αυτοίς... Πάτερ... άφες ημίν τα οφειλήματα ημών, ως και ημείς αφίεμεν τοις οφειλέταις ημών. Κύριε, μη στήσεις αυτοίς την αμαρτίαν ταύτην.

2. Ἀμήν λέγω σοι· σήμερον μετ ' ἐμοῦ ἔσῃ ἐν τῷ Παραδείσῳ 
Εἷς δὲ τῶν κρεμασθέντων κακούργων ἐβλασφήμει αὐτὸν λέγων· εἰ σὺ εἶ ὁ Χριστός, σῶσον σεαυτὸν καὶ ἡμᾶς. ἀποκριθεὶς δὲ ὁ ἕτερος ἐπετίμα αὐτῷ λέγων· οὐδὲ φοβῇ σὺ τὸν Θεόν, ὅτι ἐν τῷ αὐτῷ κρίματι εἶ; καὶ ἡμεῖς μὲν δικαίως· ἄξια γὰρ ὧν ἐπράξαμεν ἀπολαμβάνομεν· οὗτος δὲ οὐδὲν ἄτοπον ἔπραξε. καὶ ἔλεγε τῷ ᾿Ιησοῦ· μνήσθητί μου, Κύριε, ὅταν ἔλθῃς ἐν τῇ βασιλείᾳ σου. καὶ εἶπεν αὐτῷ ὁ ᾿Ιησοῦς· ἀμὴν λέγω σοι, σήμερον μετ᾿ ἐμοῦ ἔσῃ ἐν τῷ παραδείσῳ.

Βαριά τα βήματά μου σέρνω
στο φως της μέρας το θαμπό
κρίνα της άνοιξης σου φέρνω
και στο σταυρό σου τ’ ακουμπώ
φίλε δακρυοπότιστε
των πρωτίστων πρώτιστε.

Σήμερα ο Άδης ηνεώχθη
γεφύρι εγίνη ο Γολγοθάς
και στου θανάτου εσύ την όχθη
άφατο δρόμο ακολουθάς
έγγιστε κι ανέγγιστε
των μεγίστων μέγιστε.


3. Γύναι, ἴδε ὁ υἱός σου... ἰδοὺ ἡ μήτηρ σου

Εἱστήκεισαν δὲ παρὰ τῷ σταυρῷ τοῦ Ἰησοῦ ἡ μήτηρ αὐτοῦ καὶ ἡ ἀδελφὴ τῆς μητρὸς αὐτοῦ, Μαρία ἡ τοῦ Κλωπᾶ καὶ Μαρία ἡ Μαγδαληνή. Ἰησοῦς οὖν ἰδὼν τὴν μητέρα καὶ τὸν μαθητὴν παρεστῶτα ὃν ἠγάπα, λέγει τῇ μητρὶ αὐτοῦ· γύναι, ἴδε ὁ υἱός σου. Εἶτα λέγει τῷ μαθητῇ· ἰδοὺ ἡ μήτηρ σου. Καὶ ἀπ' ἐκείνης τῆς ὥρας ἔλαβεν ὁ μαθητὴς αὐτὴν εἰς τὰ ἴδια.

Πηγαίνεις, Παιδί μου, σὲ ἄδικο φόνο
καὶ κανεὶς δὲν Σὲ πονεῖ.
Οἱ μαθητές σου, ποὺ πρόκειται νὰ κρίνουν τὶς φυλὲς τοῦ Ἰσραήλ, τώρα ποῦ βρίσκονται;
Κανένας ἀπ᾿ ὅλους καὶ Ἕνας γιὰ ὅλους.
Πεθαίνεις, Τέκνο μου, Μόνος, μιᾶς καὶ ὅλους τοὺς ἔσωσες,
μιᾶς καὶ ὅλους τους ευεργέτησες.
Σὺ ὁ Υἱὸς καὶ Θεός μου.

4. Θεέ μου, Θεέ μου, ἱνατί με ἐγκατέλιπες; 
Απὸ δὲ ἕκτης ὥρας σκότος ἐγένετο ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν, ἕως ὥρας ἐνάτης. Περὶ δὲ τὴν ἐνάτην ὥραν ἀνεβόησεν ὁ ᾿Ιησοῦς φωνῇ μεγάλῃ, λέγων· Ἠλὶ, Ἠλί, λαμὰ σαβαχθανί, τοῦτ᾿ ἔστι, Θεέ μου, Θεέ μου, ἱνατί με ἐγκατέλιπες; Τινὲς δὲ τῶν ἐκεῖ ἑστώτων ἀκούσαντες, ἔλεγον· ὅτι ᾿Ηλίαν φωνεῖ οὗτος. Καὶ εὐθέως δραμὼν εἷς ἐξ αὐτῶν, καὶ λαβὼν σπόγγον, πλήσας τε ὄξους, καὶ περιθεὶς καλάμῳ, ἐπότιζεν αὐτόν. Οἱ δὲ λοιποὶ ἔλεγον· Ἄφες, ἴδωμεν εἰ ἔρχεται ᾿Ηλίας σώσων αὐτόν. Ὁ δὲ ᾿Ιησοῦς, πάλιν κράξας φωνῇ μεγάλῃ, ἀφῆκε τὸ πνεῦμα.

5. Διψῶ
εἰδὼς ὁ Ἰησοῦς ὅτι πάντα ἤδη τετέλεσται, ἵνα τελειωθῇ ἡ γραφή, λέγει· Διψῶ. σκεῦος οὖν ἔκειτο ὄξους μεστόν· οἱ δὲ πλήσαντες σπόγγον ὄξους καὶ ὑσσώπῳ περιθέντες προσήνεγκαν αὐτοῦ τῷ στόματι· και γευσάμενος, οὐκ ήθελε πιεῖν. 

Μες στην τόση μου εκμηδένιση Κύριε,
εδίψησέ σε η ψυχή μου
Ἐν γῇ ἐρήμω καὶ ἀβάτω καὶ ἀνύδρω.
Θέλω ν’ ἀγγίξω τὸ χέρι σου καὶ νὰ σωπάσω.
Νὰ καρτερέσω τὴν Κυριακή, τὴν ἀνάπαυση,
νὰ λυτρωθῶ ἀπὸ τὴ μνήμη τοῦ σώματος,
νὰ σοῦ μιλήσω γιὰ τὸν πολὺ θερισμό,
γιὰ τὴν ὥρα ποὺ ἔρχεται.
Ἐδίψησέ σε ἡ ψυχή μου.
Μες στην τόση εκμηδένιση...

Όλα στερέψαν σιγά σιγά.
Τα περιστέρια πετούν αργά
σε λίμνες άνυδρες βάλτους υγρούς
σε διψασμένους κήπους κι αγρούς.
Εδίψησέ σε η ψυχή μου, Κύριε, εδίψησέ σε η ψυχή μου.

6. Τετέλεσται
ὅτε οὖν ἔλαβεν τὸ ὄξος ὁ Ἰησοῦς εἶπεν· τετέλεσται, καὶ κλίνας τὴν κεφαλὴν παρέδωκεν τὸ πνεῦμα.
Πάτερ, ἐλήλυθεν ἡ ὥρα· δόξασόν σου τὸν υἱόν, ἵνα καὶ ὁ υἱὸς σου δοξάσῃ σε ... ἵνα πᾶν ὃ δέδωκας αὐτῷ δώσῃ αὐτοῖς ζωὴν αἰώνιον. αὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή, ἵνα γινώσκωσί σε τὸν μόνον ἀληθινὸν Θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόν. ἐγώ σε ἐδόξασα ἐπὶ τῆς γῆς, τὸ ἔργον ἐτελείωσα ὃ δέδωκάς μοι ἵνα ποιήσω· καὶ νῦν δόξασόν με σύ, πάτερ, παρὰ σεαυτῷ τῇ δόξῃ ᾗ εἶχον πρὸ τοῦ τὸν κόσμον εἶναι παρὰ σοί.

7. Πάτερ, εἰς χεῖράς σου παρατίθεμαι τὸ πνεῦμά μου
Ἦν δὲ ὡσεὶ ὥρα ἕκτη καὶ σκότος ἐγένετο ἐφ᾿ ὅλην τὴν γῆν ἕως ὥρας ἐνάτης, τοῦ ἡλίου ἐκλείποντος, καὶ ἐσχίσθη τὸ καταπέτασμα τοῦ ναοῦ μέσον·
καὶ φωνήσας φωνῇ μεγάλῃ ὁ Ἰησοῦς εἶπε· πάτερ, εἰς χεῖράς σου παρατίθεμαι τὸ πνεῦμά μου· καὶ ταῦτα εἰπὼν ἐξέπνευσεν.
Εἰς χεῖράς σου παραθήσομαι τὸ πνεῦμά μου· ἐλυτρώσω με, κύριε ὁ θεὸς τῆς ἀληθείας.
Και τότε το καταπέτασμα του ναού σκίστηκε στα δύο από πάνω ως κάτω, και η γη σείστηκε και οι πέτρες σκίστηκαν, και τα μνήματα άνοιξαν και πολλά σώματα κεκοιμημένων αγίων αναστήθηκαν και μπήκαν στην αγία πόλη και εμφανίστηκαν σε πολλούς. Αλλά και ο εκατόνταρχος κι αυτοί που ήταν μαζί του και φύλαγαν τον Ιησού, βλέποντας τον σεισμό και τα γενόμενα φοβήθηκαν πολύ και είπαν: "Αληθινά, γιός Θεού ήταν αυτός".

"ΤΟΝ ΝΥΜΦΩΝΑ ΣΟΥ ΒΛΕΠΩ..." ΣΤΑ ΑΡΑΒΙΚΑ (ΒΙΝΤΕΟ)

Το εξαποστειλάριο "Τον νυμφώνα σου βλέπω..." που ψάλλεται στις Ακολουθίες των Νυμφίων, σε ήχο γ', στα Αραβικά από τον Λιβανέζο θεολόγο, φιλόλογο, μεταφραστή και ψάλτη Roni Bou Saba. 

Ι. Ναός Αγίου Γεωργίου Νέου Ψυχικού, Μ. Δευτέρα 14 Απριλίου 2025.

 

ΜΙΑ ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΝΤ. ΠΑΥΛΑΚΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΕΓΑΛΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ

Το Σάββατο του Λαζάρου, 12 Απριλίου 2025, στο Πνευματικό Κέντρο Σκάλας του Δήμου Ευρώτα, πραγματοποιήθηκε, με τη συμμετοχή πολλών φιλόμουσων, μια μοναδική μουσική παράσταση – οδοιπορικό στην Μεγάλη Εβδομάδα και την Ανάσταση, με τον τίτλο: «Δος μοι τούτον τον ξένον». 

Στο πρόγραμμα οι ύμνοι της Ορθοδοξίας συνδυάστηκαν με λαϊκής και παραδοσιακής έμπνευσης ποιήματα και τραγούδια για τα πάθη, όπως ο λαός τα απαγγέλλει και τα τραγουδά μέσα στα χρόνια. Παρουσιάστηκαν συνθέσεις των Μίκη Θεοδωράκη, Μάνου Χατζιδάκι, Σταύρου Κουγιουμτζή, Γεωργίου Αντ. Παυλάκου κ.α., μαζί με υμνογραφήματα της Εκκλησίας, λαϊκά μοιρολόγια και ποιήματα των Δ. Σολωμού, Α. Παπαδιαμάντη, Ν. Καρούζου, Γ. Ρίτσου, Κ. Βάρναλη. 

Την καλλιτεχνική επιμέλεια της παράστασης είχε ο πιανίστας και συνθέτης Γεώργιος Αντ. Παυλάκος και η διοργάνωση ήταν του Δήμου Ευρώτα. 

Συμμετείχαν:

Η Χορωδία «CONDUIT ENSEMBLE» υπό την διεύθυνση του μαέστρου Κωνσταντίνου Μανωλκίδη

Θάνος Ματζίλης, τραγούδι 

Οι μουσικοί: 

Γιώργος Παναγιωτόπουλος, βιολί 

Μαρίνος Γαλατσινός, κλαρινέτο 

Βαγγέλης Ζωγράφος, κοντραμπάσο 

Γεώργιος Αντ. Παυλάκος, πιάνο 

Αφήγηση οι ηθοποιοί:  Κωνσταντίνος Κωνσταντόπουλος και Χριστίνα Παπατριανταφύλλου

Επιμέλεια διαφανειών: Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος. 

Παναγιώτης Καποδίστριας: «Μια ζωή σε Ονειροτροφείο» | Πρώτη ποιητική ανθολογία σε ελληνικά και αραβικά (Βίντεο)

ZanteTimes

Μια ιδιαίτερη ποιητική έκδοση κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις ΕΝ ΠΛΩ, με τίτλο «Μια ζωή σε Ονειροτροφείο». Πρόκειται για μια επιλεγμένη ανθολογία ποιημάτων του π. Παναγιώτη Καποδίστρια, μεταφρασμένων στα αραβικά από τον φιλόλογο και μεταφραστή Roni Bou Saba. Η έκδοση παρουσιάζεται σε δίγλωσμη μορφή (ελληνικά – αραβικά) και συνοδεύεται από πρόλογο του θεολόγου Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου. 

Ο π. Παναγιώτης Καποδίστριας, γνωστός για το πλούσιο ποιητικό και εκκλησιαστικό του έργο, έχει τιμηθεί από την Ακαδημία Αθηνών και διακρίνεται για τη βαθιά πνευματικότητα που διαπερνά το έργο του. Η ανθολογία αυτή συγκεντρώνει ποιήματα από όλη τη μέχρι σήμερα διαδρομή του, δίνοντας έμφαση στο λυρικό και θεολογικό στοιχείο. 

Η μετάφραση των ποιημάτων από τον Roni Bou Saba, έναν έμπειρο μεταφραστή της ελληνικής ποίησης στον αραβικό κόσμο, φέρνει στο φως μια άγνωστη έως τώρα διάσταση της ελληνικής λόγιας παράδοσης στο κοινό της Μέσης Ανατολής. Ο Bou Saba έχει μεταφέρει στο παρελθόν έργα πολλών ελλήνων ποιητών, ενώ δεν δίστασε να ερμηνεύσει μελοποιημένα ποιήματα του Καποδίστρια σε δημόσιες εκδηλώσεις, επιβεβαιώνοντας τη βαθιά σχέση του με την ποίησή του. 

Το βιβλίο των 88 σελίδων, με καλαίσθητο εξώφυλλο φιλοτεχνημένο από την εικαστικό Κωνσταντίνα Δήμζα (Κωνένα), αναδεικνύει τη δυναμική ενός διαλόγου πολιτισμών μέσα από τη γλώσσα της ποίησης.

Η έκδοση αυτή, πρώτη στο είδος της σε ελληνικά και αραβικά, λειτουργεί ως γέφυρα μεταξύ των δύο πολιτισμών, τιμώντας παράλληλα τη μακρόχρονη ποιητική πορεία του π. Παναγιώτη Καποδίστρια και την υψηλού επιπέδου μεταφραστική προσέγγιση του Roni Bou Saba.

Η ΟΠΕΡΑ "ΚΑΣΣΙΑΝΗ" ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΣΚΛΑΒΟΥ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Ο Γεώργιος Σκλάβος είναι ο έλληνας συνθέτης που έγραψε την μοναδική, μέχρι στιγμής, όπερα με θέμα την ζωή της υμνογράφου Κασσιανής, δηλαδή της γυναίκας που συνέθεσε και ταυτίστηκε με το περιώνυμο τροπάριο «Κύριε η εν πολλαίς αμαρτίας περιπεσούσα γυνή…», που ψάλλεται ως Δοξαστικό των Αποστίχων στον Όρθρο της Μ. Τετάρτης. 

Την ημέρα αυτή η Εκκλησία θυμάται το γεγονός της πόρνης γυναίκας που άλειψε με μύρο και με τα δάκρυά της τα πόδια του Χριστού, δείχνοντας με αυτό τον τρόπο την μετάνοιά της και ζητώντας την συγχώρεση από τον Ιησού. Ένα επεισόδιο που συνέβη πριν το Πάθος. 

Ο Γεώργιος Σκλάβος, Σιφνιακής καταγωγής, γεννήθηκε στη Βραΐλα της Ρουμανίας, από Έλληνες γονείς, το 1886 ή 1888. Σπούδασε σε ελληνικά σχολεία της ομογένειας και συμμετείχε σε χορωδίες εκκλησιαστικής μουσικής. Στο Ωδείο Αθηνών γράφτηκε το 1907, σπούδασε ανώτερα θεωρητικά με τον Αρμάνδο Μαρσίκ και αποφοίτησε το 1913. Στη συνέχεια δίδαξε και ο ίδιος στο Ωδείο Αθηνών, όπως και στο Ωδείο Πειραιώς. Το 1912 διορίστηκε στη χορωδία τής Ρωσικής Εκκλησίας και παράλληλα, από τον Δεκέμβριο τού 1919 μέχρι τον Ιούνιο τού 1928, διηύθυνε με επιτυχία την εκκλησιαστική χορωδία τού Αρσακείου, η οποία έψαλλε στον ναό τής Αγίας Αναστασίας τής Ρωμαίας, στην οδό Πανεπιστημίου.  

Μαθητές του υπήρξαν πολλοί σημαντικοί Έλληνες συνθέτες, όπως οι Γιώργος Σισιλιάνος, Μιχάλης Αδάμης, Γιάννης Ιωαννίδης, Αντώνης Κόκκινος κ.ά. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών και, κατά καιρούς, διετέλεσε μέλος του ΔΣ της. Ήταν πολύ ενεργός στα μουσικά πράγματα του τόπου. Συνέθεσε έξι όπερες, ένα χορόδραμα, αρκετά έργα συμφωνικής μουσικής, διασκευές και εναρμονίσεις δημοτικών τραγουδιών και εναρμονίσεις βυζαντινών μελών. Μετέφρασε στα ελληνικά το λιμπρέτο μελοδραμάτων και ορατορίων. Μετέφρασε, συμπλήρωσε και εξέδωσε την Επίτομο Ιστορία της Μουσικής του Ούγκο Ρήμαν (Αθήνα, 1933). Επίσης, συνεργάστηκε με τον Διονύσιο Λαυράγκα στην σύνταξη των μουσικών λημμάτων της Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας του «Πυρσού» και έγραψε άρθρα και μουσικές κριτικές σε εφημερίδες και περιοδικά, καθώς επίσης, λήμματα σε Εγκυκλοπαίδειες και Λεξικά κ.α. Διετέλεσε Γενικός Διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής (1946/49). Η ΕΛΣ παρουσίασε τα έργα του: Αετός, Λεστενίτσα, Κασσιανή, Το κρίνο στο ακρογιάλι. Απεβίωσε στην Αθήνα, στις 19/3/1976. 

Η Κασσιανή έχει ανέβει σε τρεις καλλιτεχνικές περιόδους: 1959-1960, 1972-1973 και 1975-1976. 

Ο ίδιος ο συνθέτης ομολογεί στο κείμενό του στο έντυπο πρόγραμμα της παράστασης, ότι η ιστορία της Κασσιανής τον είχε συγκινήσει βαθιά και ότι μετά από προτροπή του Διονυσίου Λαυράγκα απευθύνθηκε στον ποιητή Στέλιο Σπεράντζα, ο οποίος έγραψε το λιμπρέττο της όπερας. 

Ο συνθέτης άρχισε το έργο του το καλοκαίρι το 1929 και τελείωσε την 1η Σεπτεμβρίου 1933. Χρειάστηκαν τρία χρόνια ακόμα για την ενορχήστρωση που ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του 1936.

Αξίζει να θυμηθούμε πως το 1919 ο Δημήτρης Μητρόπουλος είχε παρουσιάσει την δική του «Κασσιανή», δηλαδή την μελοποίηση του ποιήματος του Κωστή Παλαμά (απόδοση του ύμνου στα νέα ελληνικά), για φωνή και πιάνο. Δέκα χρόνια αργότερα ο Γ. Σκλάβος καταπιάνεται με τη σύνθεση μιας όπερας για την Κασσιανή. 

Ως προς τη σύνθεση του έργου ο Σκλάβος λέει ότι ακολούθησε ένα μικτό σύστημα. Χρησιμοποίησε παλαιές κλίμακες που ταιριάζουν στους αρχαίους τρόπους και άρα μιλάμε για γρηγοριανό και βυζαντινό μέλος, αλλά και αρμονία που είναι "πιο σύμφωνη με τας απαιτήσεις της νεωτέρας διεθνούς μουσικής γλώσσης". 

Παραθέτουμε, στη συνέχεια, ένα απόσπασμα από ενδιαφέρον μουσικοκριτικό σημείωμα του μουσικολόγου Μίνου Δούνια για την όπερα «Κασσιανή», γραμμένο στις 5 Νοεμβρίου 1959, δηλ. τη χρονιά που πρωτοανέβηκε η όπερα: 

«Στο έργον τού Γεωργίου Σκλάβου προβάλλει ως δεσπόζουσα αρετή μία συγκινητική αγνότης προθέσεων. Πράγματι, η όπερά του «Κασσιανή» αντιπροσωπεύει παράλληλα με τον μόχθο μιάς δεκαετίας μία δημιουργία όπου ο συνθέτης έχει σταλάξει τον καλύτερο εαυτό του. Σε κάθε σκηνή, σε κάθε σελίδα τής επιβλητικής παρτιτούρας παρακολουθούμε την διάπυρη αφοσίωσί του σ’ ένα θέμα που, όπως μάς εξομολογείται, έχει απασχολήσει την φαντασίαν του από τα παιδικά του χρόνια. Η διάχυτη αυτή ειλικρίνεια δεν αντισταθμίζει εν τούτοις βασικές τεχνικές ελλείψεις που αποβαίνουν τελικά μοιραίες ως προς την ουσιαστική αξία τού έργου. Το κακό αρχίζει από το λιμπρέττο, (τού Στέλιου Σπεράντσα). Είναι το μεγαλεπήβολο κείμενο, περίπλοκο κα σκοτεινό […]. Ο Γεώργιος Σκλάβος συνθέτει την «Κασσιανή» του από το 1929-36, σε μια εποχή που η τελευταία μεταρρομαντική μεγαλοφυΐα, ο Ριχάρδος Στράους, είχε σχεδόν συμπληρώσει το μεγαλειώδες δραματικό έργο του, και ενώ ο ΄Αλμπαν Μπέργκ συνεκλόνιζε τούς μουσικούς κύκλους με τον πρωτοποριακό του «Βότσεκ» (1926). Εμπρός στις επιβλητικές επιτεύξεις εκείνης τής εποχής ο Έλλην συνθέτης αντιμετωπίζει ευλόγως σοβαρά προβλήματα ως προς το ιδίωμα που έπρεπε να χρησιμοποιήση. Η προσφυγή στην εφαρμογή μιάς εθνικής τεχνοτροπίας, σύμφωνης άλλωστε με τον βυζαντινό χαρακτήρα τού θέματος, προσέφερε μια θεωρητικώς, τουλάχιστον, ευπρόσδεκτη λύσι. Πρακτικώς όμως οδήγησε τον συνθέτη στο μοιραίο αδιέξοδο ενός μικτού ύφους: Ενώ θέλει να εκφρασθή εθνικώς, αναγκάζεται να χρησιμοποιήση μια «ξενόγλωσση» τεχνική με βάσι το δυτικοευρωπαϊκό αρμονικό ιδίωμα και γενικώτερα διεθνείς εκφραστικές μορφές. Το μικτό αυτό σύστημα παρά τις αντινομίες του είναι εν τούτοις μία θεμιτή και βολική λύσις στις εθνικές λεγόμενες σχολές. Και στην προκείμενη περίπτωσι, εκεί που ο Έλλην συνθέτης αφήνει την πλούσια λυρική ιδιοσυγκρασία του να μιλήση αυθόρμητα, όπως κυρίως σ’ ολόκληρη την τελευταία πράξι, κυριαρχεί η φυσική μελωδική έκφρασις και δημιουργείται ατμόσφαιρα. Συχνά, όμως, επικρατεί η διάθεσις πειραματικών εξερευνήσεων, η επιθυμία διανοίξεως νέας ατραπού, που φέρνει τον συνθέτη σε αμηχανία προ τού αχανούς ηχητικού χώρου». 

Ο Μ. Δούνιας εκφράζει ευθέως τις επιφυλάξεις του για το όλο εγχείρημα, αλλά σημειώνει ότι «η Διεύθυνσις της Λυρικής Σκηνής ανέβασε το έργον του Γεωργίου Σκλάβου, με εξαιρετική στοργή και μεγαλοπρέπεια». Ο Δούνιας αποδίδει τα εύσημα στον μαέστρο Ανδρέα Παρίδη, ο οποίος «κράτησε ηρωικότατα στους ώμους του την βαρύτερη ευθύνη». 

Σχέδια και σημειώσεις του Βασίλη Φωτόπουλου
για τα κοστούμια της "Κασσιανής" 

Στην παράσταση του 1959 τα σκηνικά και τα κοστούμια έκανε ο σπουδαίος Βασίλης Φωτόπουλος, ενώ στην παράσταση του 1972-73, την χορογραφία επιμελήθηκε η μεγάλη Μαρία Χορς. 

Νομίζω πως η «Κασσιανή» του Γιώργου Σκλάβου θα έπρεπε να ανέβει και πάλι από την Λυρική Σκηνή. Το έργο είναι απαιτητικό και ιδιαίτερο από πολλές απόψεις (έχει και μπαλέτο) και γι’ αυτό έχει σημασία μια σύγχρονη ματιά.

Παραθέτουμε, στη συνέχεια, μέρος της παρτιτούρας του έργου από το Μουσικό αρχείο Ιωσήφ Γκρέκα, συνεργάτη της Εύας Σικελιανού στην διοργάνωση των Δελφικών εορτών.

Από την παράσταση της όπερας "Κασσιανή" του 1976

Kassiani In the summer of 1959, the administration of the Greek National Opera had to decide on the program of the coming period. Kostis Bastias had to select a work of a Greek composer to be presented at the start of that season. He insisted that this specific composer had to be of Greek origin. He finally picked out Kassiani of Sklavos, written in 1936, with the text of Stelios Sperantsas. Some days before the performance, he wrote: “I adopted […] Kassiani with great relief and I accepted the responsibility of this risk in person. Sklavos, in his music, avoided the tyrannical influence of the Italian style of bel canto […]. This fact distinguishes this specific work from the predominant melodramatic ones of this era and makes it a praiseworthy endeavor. The lyricist Stelios Sperantsas retained into Kassiani the spiritual atmosphere of the Orthodox hymns” 

(Γιάννη Κυριακούλη: “The Life and Works of George Sklavos”). 

ΥΜΝΟΙ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΧΟΡΩΔΙΑ ΤΩΝ ΑΝΑΚΤΟΡΩΝ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Η Παιδική Χορωδία του Παρεκκλησίου των Βασιλικών Ανακτόρων ιδρύθηκε το 1950, σύμφωνα με επιθυμία της Αυτού Μεγαλειότητος του Βασιλέως Παύλου. Την οργάνωση και διεύθυνσή της ανέλαβε ο νεαρός τότε – μόλις 21 ετών! – Μιχάλης Αδάμης (1929-2013), ο μετέπειτα σπουδαίος έλληνας συνθέτης. 

Επρόκειτο για ένα μεικτό χορωδιακό σύνολο από παιδιά 8-14 ετών πλαισιούμενα από ανδρικές φωνές. Η χορωδία είχε στο ρεπερτόριό της τρεις Θείες Λειτουργίες (διαφορετικών συνθετών), πολλά Απολυτίκια και τροπάρια Εορτών, Ακολουθίες της Μ. Σαρακοστής και της Μεγάλης Εβδομάδας, καθώς και πλήθος άλλων εκκλησιαστικών συνθέσεων της Ορθοδόξου Λατρείας. Ταυτόχρονα, ερμήνευε απαιτητικές συνθέσεις ελλήνων συνθετών και είχε ηχογραφήσει ύμνους και άσματα που είχαν κυκλοφορήσει σε δισκάκια της εποχής. Εκδόθηκαν τρεις δίσκοι 45 στροφών στα τέλη της δεκαετίας του ’50 και τις αρχές του ’60 (στις εταιρείες Fidelity και Philips) με κάλαντα, τροπάρια και ψαλμούς, ενώ η χορωδία συμμετείχε και στην ηχογράφηση με τη μουσική του Μάνου Χατζιδάκι για τους «Όρνιθες» του Αριστοφάνη (για την θρυλική παράσταση του Θεάτρου Τέχνης). Η όλη δράση της ήταν πλούσια και σημαντική, αλλά δεν έχει έρθει ακόμα στο φως. 

Το 1962 ο Μιχάλης Αδάμης τιμήθηκε από τον Βασιλέα Παύλο με τον Χρυσό Σταυρό του Φοίνικα για την προσφορά του στην Παιδική Χορωδία των Ανακτόρων, καθώς όχι μόνο την προετοίμαζε και την διηύθυνε, αλλά συνέθετε ή διασκεύαζε μελωδίες ειδικά γι’ αυτήν. 

Παραθέτουμε εδώ μια ξεχωριστή ηχογράφηση της Παιδικής Χορωδίας των Ανακτόρων, που προέρχεται από το Αρχείο της Ελληνικής Ραδιοφωνίας. 

Στο συγκεκριμένο ηχητικό ντοκουμέντο ακούμε τους εξής ύμνους της Μ. Εβδομάδος, όπως τους εκφωνεί η εκφωνήτρια της Ελληνικής Ραδιοφωνίας. 

- «Ακατάληπτον εστίν», εναρμόνισις Παπαδημητρίου 

- Αλληλουιάριο Νυμφίου, Μιχάλη Αδάμη 

- «Ιδού ο Νυμφίος» Μιχάλη Αδάμη 

- «Τον νυμφώνα σου βλέπω», εναρμόνισις Τάκη Γεωργίου 

- «Πόρνη προσήλθε σοι» 

- Τροπάριο Κασσιανής, Μιχάλη Αδάμη, σολίστ ο κύριος Στέφανος Βασιλειάδης. 

Το κομμάτι «Ακατάληπτον εστίν», είναι τρία τροπάρια από τα κατ’ αλφάβητον Εγκώμια εις τον θάνατον και την ταφήν του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, ψαλλόμενα εις ήχον Γ’, κατά την Θ’ Ωδήν της εορτής της Υπαπαντής. 

Η χορωδία ψάλλει τα ακόλουθα τροπάρια από αυτά τα 24 Εγκώμια: 

Ἡ Θεοτόκος: Ἀκατάληπτόν ἐστί καὶ ἀγγέλοις καὶ βροτοῖς τὸ μυστήριον Υἱὲ τῆς ἀρρήτου Σου ταφῆς.

Μαρία ἡ Μαγδαληνή: Βουληθείς, ὦ πλαστουργέ, ἵνα σώσῃς τὴν ζωήν, ἑκὼν θνήσκεις, Ἰησοῦ, ἡ ἀθάνατος ζωή. 

Ἰωάννης ὁ ἐπιστήθιος: Ἴδε φίλον μαθητήν, καὶ μητέρα, Ἰησοῦ, ἔτι λόγον δὸς ἡμῖν, ἐκ στόματος τοῦ Σοῦ. 

Πρόκειται για Ιεροσολυμιτική παράδοση, καθώς αυτά τα Εγκώμια δεν εντάσσονται μέσα στην Ακολουθία του Επιταφίου, όπως καταγράφεται στο "Τριώδιον". 

Ποιος, όμως, είναι αυτός ο Παπαδημητρίου που έκανε την εναρμόνιση; 

Με το επώνυμο «Παπαδημητρίου» έχουμε αρκετούς λόγιους έλληνες συνθέτες. Πιστεύουμε ότι ο συγκεκριμένος είναι ο Κωνσταντίνος Παπαδημητρίου (Δαρδανέλια 1889-Αθήνα 1947), ο οποίος υπήρξε διακεκριμένος καθηγητής μουσικής, θεολόγος και νομικός, ψάλτης και θεωρητικός της βυζαντινής μουσικής και μουσικολόγος. Βυζαντινή μουσική μουσική σπούδασε στη Χάλκη – λογικό αφού καταγόταν από τα Δαρδανέλια – θεολογία στα Ιεροσόλυμα και ευρωπαϊκή μουσική στο Ωδείο Αθηνών και στην Ακαδημία της Βιέννης. Λόγω, λοιπόν, της ζωής του και στα Ιεροσόλυμα, επέλεξε να εναρμονίσει – ως γνώστης που ήταν – τα Εγκώμια προς το «Ακατάληπτον εστίν». Και ο Μιχάλης Αδάμης ενέταξε στο ρεπερτόριο της Χορωδίας του Παρεκκλησίου των Βασιλικών Ανακτόρων μερικά τροπάρια. 

Το γνωστό εξαποστειλάριο των Νυμφίων «Τον νυμφώνα σου βλέπω» ακούγεται στην εναρμόνιση Τάκη Γεωργίου. Ο Παναγιώτης ή Τάκης Γεωργίου (1915-1984) αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους συνθέτες εκκλησιαστικής πολυφωνικής μουσικής, ο οποίος σχεδόν μέχρι το τέλος της ζωής του υπηρέτησε ως Καθηγητής Βυζαντινής Μουσικής στο Εθνικό Ωδείο. 

Στο τροπάριο της Κασσιανής του Μιχάλη Αδάμη σολίστ είναι ο συνθέτης και μουσικοπαιδαγωγός Στέφανος Βασιλειάδης (1933-2004), στενός συνεργάτης και φίλος του Μιχάλη Αδάμη και συνδιευθυντής της Παιδικής Χορωδίας των Ανακτόρων κάποιο διάστημα. Πρέπει να είναι από τις σπάνιες ηχογραφήσεις με την φωνή του Στέφανου Βασιλειάδη, και μάλιστα νέου. 

Η «Κασσιανή» του Αδάμη, είναι απαιτητική και καθόλου προβλέψιμη. Δεν πρόκειται για εναρμόνιση βυζαντινού μέλους ή έστω μίμησή του, αλλά για μια αυτόνομη σύνθεση, με ανάπτυξη σε πολλά επίπεδα της χορωδιακής τεχνικής. 

Αυτό το ηχητικό μεγαλοβδομαδιάτικο ντοκουμέντο της Παιδικής Χορωδίας του Παρεκκλησίου των Βασιλικών Ανακτόρων, αποδεικνύει την πολλή και ιδιαίτερη δουλειά που έγινε από αυτό το ξεχασμένο στις μέρες μας σύνολο. Ξεχασμένο ακόμα και από την μουσικολογική έρευνα...