Arvo Pärt - Triodion

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Το Τριώδιον του Εσθονού συνθέτη Arvo Pärt (γενν. 1935), του σημαντικότερου εν ζωή συνθέτη θρησκευτικής μουσικής (φέτος γιορτάζει τα 90ά γενέθλιά του), είναι ήδη ένα έργο 27 χρόνων, αφού γράφτηκε στα 1998. Ακούγοντάς το και πάλι συνειδητοποιώ πως έχει νικήσει πια το χρόνο. 

Στάζει μουσική και πνευματικότητα. Μνημείο της σύγχρονης χορωδιακής μουσικής. Ένας ύμνος στην ανθρώπινη φωνή. Κι ένας ύμνος στον Κύριο και τον άνθρωπο του Τριωδίου. Δεν πρόκειται απλώς για μια κατανυκτική μουσική. Σαφώς και είναι τέτοια. Αλλά είναι πέρα κι απ' την κατάνυξη αυτή η μουσική του Pärt. Είναι μετεωρισμός, είναι λυγμός, είναι δοξαστικό, είναι ικεσία, είναι κραυγή, είναι περιπέτεια, ό,τι, δηλαδή, κι ο Θεός. 

Δεν πρόκειται για συναισθηματική μουσική, και σε καμία περίπτωση δεν μιλάμε για μια καλή "εύπεπτη" χορωδιακή μουσική. Το αντίθετο. Πρόκειται για μια δύσκολη μουσική - ειδικά ως προς την ερμηνεία πολύ δύσκολη, με σαφείς επιρροές από το Γρηγοριανό μέλος και την προκλασική μουσική. Δεν είναι τυχαίο, π.χ., που στην Ελλάδα δεν υπάρχει η χορωδιακή υποδομή για ερμηνεία τέτοιων έργων. Γι' αυτό και με το συγκεκριμένο έργο δεν καταπιάστηκε μέχρι τώρα καμία ελληνική χορωδία. Αλλά πέρα από τις τεχνικές δυσκολίες, η πνευματική εγρήγορση που απαιτείται δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση. Η συγκέντρωση, η προσήλωση και η ευλάβεια είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για ένα τέτοιο έργο, καθαρά φωνητικό, απόλυτα - θα λέγαμε - πολυφωνικό και καθαρά προσευχητικό.
"Απαιτείται απ’τους ακροατές προσήλωση, θρησκευτικότης και ει δυνατόν νηστεία", όπως έλεγε κι ο Χατζιδάκις για τα δικά του "Παράλογα".

Κάποιοι σ' αυτή τη ζωή, όπως ο Arvo Pärt, φαίνεται πως πήραν πολύ σοβαρά την περίοδο του Τριωδίου. Πέρα από παχιά λόγια και συνθηματάκια "ευσεβών συνάξεων". 
Γιατί μη ξεχνάμε πως ο συνθέτης έγραψε και τον «Κανόνα Μετανοίας» (Kanon pokajanen) όπου μελοποιεί σλαβική μετάφραση του γνωστού ύμνου που έχει συνθέσει ο Άγιος Ανδρέας Κρήτης και ο οποίος ψάλλεται την Μ. Τεσσαρακοστή. 
Σε καθαρά μουσικό επίπεδο τώρα, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι ο Pärt είναι από τους λίγους σύγχρονους συνθέτες που γράφει πολλή χορωδιακή μουσική, την οποία ανανεώνει ως προς τα εκφραστικά μέσα, έχοντας ως αφετηρία την εκκλησιαστική χορωδιακή μουσική και μάλιστα αυτή της ρωσικής παράδοσης, καθότι Εσθονός ο ίδιος, που σημαίνει ότι αυτά είναι τα ακούσματά του. Η θεματολογία της χορωδιακής μουσικής του είναι κατ' εξοχήν εκκλησιαστική. Προφανώς και ίδιος θεωρεί ότι η ανθρώπινη φωνή καθιστά τον ίδιο τον άνθρωπο "ψαλτήριο" και άρα είναι η μόνη ικανή για να αποδώσει την θρησκευτικότητά του.

Ακούμε χορωδιακή μουσική του Arvo Pärt και ιδιαιτέρως το επίκαιρο Triodion, για να επανακτήσουμε τα χαμένα κριτήρια μας. Μουσικώς και γενικώς...

The a cappella choral work Triodion was composed in 1998 as a commission for the Lancing College in West Sussex. Twenty one years after finishing Cantus in Memory of Benjamin Britten the paths of the two composers, who never met in person, symbolically crossed again. Benjamin Britten had written a Christmas cantata, Saint Nicolas, for the 100th anniversary of the college in 1948, whereas Triodion was composed to celebrate the 150th anniversary of Lancing College. As Saint Nicholas is also the patron saint of the College, Pärt selected three prayers in English from the Orthodox Prayer Book – to Jesus Christ, to the Mother of God, and to Saint Nicholas. 

The musical form of the piece follows the structure of the text: three parts preceded by a short introduction, just like a gentle blessing of someone commencing their journey. The first song is based on the troparion of the first Sunday of the Great Lent – a Sunday of Orthodoxy. The second song is based on the troparion of the canon prayer to the Most Holy Birth-giver of God, whereas the third song is based on the troparion of the feast day of Saint Nicholas of Myra. The introduction and the coda form a clear framework around the piece, although both are marked ad libitum (‘at liberty’) by the composer.

The three songs have an homogenous nature; without confronting one another, they rather have the effect of silent speech, only rarely becoming louder than a prayer said with half voice. The culmination of each song is followed by a litany-like prayer, where long pauses carry the influence of words in silence – Jesus, Son of God, have mercy upon us; Most Holy Birth-giver of God, save us; Holy Saint Nicholas, pray unto God for us! 

While the melody of the first song mainly moves along the parts of male voices, the beginning of the middle song can be performed by both mixed and female choir. The culmination of the entire composition is in the third song with the words „that our souls may be saved“.

Triodion premiered on 29 April 1998 in Lancing College Chapel and on 30 April 1998 in London’s Westminster Abbey, performed by the Lancing College Choir conducted by Neil Cox.

Νέστωρ Ταίηλορ: ΑΓΙΑ ΦΙΛΟΘΕΗ Η ΑΘΗΝΑΙΑ

Η σύνθεση της συμφωνικής καντάτας «Αγία Φιλοθέη η Αθηναία», ολοκληρώθηκε τον Μάιο του 2022 και γράφτηκε κατόπιν σχετικής ανάθεσης από τον Δήμο Ψυχικού – Φιλοθέης, με αφορμή την συμπλήρωση 500 χρόνων από την γέννηση της Αγίας. Τα αδόμενα μέρη βασίζονται στο σωζόμενο εγκώμιο προς την Υπεραγία Θεοτόκο, που ανακαλύφθηκε από τον καθηγητή Νικόλαο Βέη, σε χειρόγραφο κώδικα του Μεγάλου Σπηλαίου. 

Σύμφωνα με την παράδοση, οι στίχοι γράφτηκαν από την ίδια την Φιλοθέη όταν ήταν σε νεαρή ηλικία και τους έψαλε ξανά κατά τις τελευταίες της μαρτυρικές στιγμές. Ο υπερβατικός χαρακτήρας του κειμένου σε συνδυασμό με τα αφηγηματικά μέρη που ενσωματώθηκαν στην σύνθεση του λιμπρέτο με σκοπό να παρουσιάσουν με τρόπο ελεύθερα ποιητικό τα διαδοχικά στάδια της εσωτερικής περιπλάνησης της Αγίας και την πορεία της προς την ενόραση και την θαυματουργία, συναντώνται με τρόπο απρόσμενο όσο και μοιραίο, με την προσευχή του πατέρα Αθανασίου Σκαρκαλά, σε ήχο πλάγιο του πρώτου, που ακούμε με ηλεκτρονικά μέσα. 

Έτσι η μουσική, στο ξετύλιγμά της, μας καλεί να γίνουμε και εμείς συνοδοιπόροι σε αυτό το αστρικό ταξίδι, μέσα από μία κλιμακούμενη εκδίπλωση των μουσικών συστατικών της με ολοένα λαμπερότερα ηχοχρώματα, ως την στιγμή που ακούγεται ξανά η κατακλείδα των στίχων της Αγίας Φιλοθέης πάνω στον στερνό παλμό του έργου: «και’γω ελπίζω εις εσέ για να με μεσιτεύσης». 

Η πρεμιέρα του έργου πραγματοποιήθηκε στο Θέατρο του Κολλεγίου Αθηνών, στις 19.02.2023, με την Συμφωνική Ορχήστρα και Χορωδία της ΕΡΤ, και την Χριστίνα Πουλίτση (στον ρόλο της Φιλοθέης), Τάσο Νούσια (αφηγητής), Αντζελίνα Τκάτσκεβα (Cymbalom), Γιάννη Κανέρη (live electronics), υπό την διεύθυνση του Ηλία Βουδούρη. 

Νέστωρ Ταίηλορ, 21.02.2023

    

Το έργο του Ν. Ταίηλορ παρουσιάστηκε και στην επετειακή Συναυλία για τα 190 χρόνια από την ανακήρυξη της Αθήνας ως Πρωτεύουσας της Ελλάδος, που πραγματοποιήθηκε την 1η Δεκεμβρίου 2024 στο Ολύμπια, Δημοτικό Μουσικό Θέατρο «Μαρία Κάλλας». 

Στο ρόλο της Αγίας Φιλοθέης η υψίφωνος Βάσια Αλάτη. 

Αφήγηση: Κωνσταντίνος Κωνσταντόπουλος. 

Συμμετείχε η Μεικτή Χορωδία Δήμου Φιλοθέης -Ψυχικού.

Δείτε την παρτιτούρα του έργο ΕΔΩ.  Το σπαρτίτο ΕΔΩ. 

Στη συνέχεια μια συνέντευξη που μας παραχώρησε ο συνθέτης Νέστωρ Ταίηλορ στην σειρά των εκπομπών "Προς Εκκλησιασμόν" - μια παραγωγή του Ι. Ναού Αγίου Γεωργίου Νέου Ψυχικού. 

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ - FRANZ SCHMIDT / Alleluia

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Ο συνθέτης και μεγάλος μαέστρος του 20ού αιώνα Δημήτρης Μητρόπουλος, γεννήθηκε σαν σήμερα, 18 Φεβρουαρίου 1896, και πέθανε – σαν πέφτοντας από κορυφή, αυτός ο δεινός ορειβάτης! – στις 2 Νοεμβρίου 1960, πριν 65 χρόνια, διευθύνοντας την Ορχήστρα της Σκάλας του Μιλάνου στην πρόβα της Τρίτης Συμφωνίας του αγαπημένου του Γκούσταβ Μάλερ. 

«Βρισκόταν σε τέτοια κατάσταση έκστασης και παροξυσμού ώστε μας κοιτούσε σαν να ήταν κάποιος προφήτης της Παλαιάς Διαθήκης που βοά στην έρημο. Τη στιγμή εκείνη ήμουν ολότελα συντετριμμένος. Δεν σταμάτησα βέβαια να παίζω, ήμουν υποχρεωμένος να το κάνω, αλλά δάκρυα έτρεχαν από τα μάτια μου. Και αυτό μπορούσε να συμβεί με τον Μητρόπουλο οποτεδήποτε, με οποιοδήποτε μουσικό έργο». 

Έτσι τον θυμάται να διευθύνει την είσοδο των κόρνων στο πρώτο μέρος της «Δεύτερης Συμφωνίας» του Σεργκέι Ραχμάνινοφ ο Gunther Schuler, κορνίστας στη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης τα χρόνια που ο Δημήτρης Μητρόπουλος βρισκόταν επικεφαλής της. Σίγουρα καμία λέξη και καμία τιμή δεν είναι αρκετή γι’ αυτόν τον τιτάνα, τον άτλαντα, που μας άφησε κληρονομιά – μεταξύ πολλών άλλων – μια ανυπέρβλητη ερμηνεία της 1ης Συμφωνίας του Μάλερ, την επονομαζομένη «Τιτάν». 

Ο ταλαντούχος μαέστρος Παντελής Κογιάμης, είχε την καλοσύνη να με μυήσει στην σχέση Μητρόπουλου και συνθέτη Φραντς Σμιτ (Franz Schmidt 1874-1939). 

Αυστριακός συνθέτης, τσελίστας, πιανίστας και παιδαγωγός· από τους συνθέτες του 20ού αιώνα που δεν ακολούθησαν τα πρωτοποριακά ρεύματα της εποχής τους και χρησιμοποίησε τα εκφραστικά μέσα των ρομαντικών, με προσωπικό όμως τρόπο. Φέτος συμπληρώθηκαν (11 Φεβρουαρίου) 86 χρόνια από τον θάνατό του. 

Όποιος γνωρίζει στοιχειωδώς το ρεπερτόριο και την δισκογραφία του Δ. Μητρόπουλου, θα έχει συναντήσει ή και θα έχει ακούσει έργα του Φραντς Σμιτ ερμηνευμένα υποδειγματικά από τον μεγάλο μαέστρο. Διηύθυνε θρησκευτικά έργα και συμφωνίες του Σμιτ συνεχώς, μέχρι και ένα χρόνο (1959) πριν το θάνατό του, στο Σάλτσμπουργκ.

Ο μαέστρος Παντελής Κογιάμης είχε στην Βιέννη, όπου σπούδασε, πρόσβαση σε βιβλιογραφία για τον Σμιτ, χάρη στον Σύλλογο Φραντς Σμιτ, που εδρεύει στην Αυστριακή πρωτεύουσα. Μας μεταφέρει εδώ ένα απόσπασμα που λέει πολλά: 

Γράφει ο Χανς Χανταμόβσκυ, μαθητής του Φραντς Σμιτ:
"Να μπορούσε να ακούσει ο Σμιτ τι είπε ο Χανς Πφίτσνερ μετά από ένα κοντσέρτο της Φιλαρμονικής (της Βιέννης), στο οποίο παίξαμε την Τέταρτη (Συμφωνία). Είπε λοιπόν:
Αυτός είναι ο πιο σπουδαίος μας! Πιο ειλικρινής απ΄ τον Ρίχαρντ Στράους, πιο επινοητικός απ΄ τον Ρέγκερ και μορφολογικά τελειότερος (πιο ολοκληρωμένος) απ΄ τον Μπρούκνερ.
Να μπορούσε επίσης να βιώσει με πόση αφοσίωση ο Δημήτρης Μητρόπουλος, αυτός ο υπέροχος άνθρωπος και καλλιτέχνης, πίστεψε στα έργα του! Αν κανείς γνωρίζει τι θα πει Μουσική, είπε ο Μητρόπουλος σε μια πρόβα της Φιλαρμονικής, τότε αυτή θα πει Σμιτ. Όταν μετά το καρδιακό μου έμφραγμα οι γιατροί του νοσοκομείου μού επέβαλαν απόλυτη ησυχία, ζήτησα να μου επιτραπεί μία μόνο παρτιτούρα για να διαβάσω. Μου την παρείχαν, και πιστέψτε με - η ζωή αυτής της παρτιτούρας του Σμιτ με δυνάμωσε και με κράτησε στη ζωή".
Και εδώ στο πρωτότυπο:
Schreibt Hans Hadamowsky, Schüler Franz Schmidts: "Hatte Schmidt doch hören können, was Hans Pfitzner nach einem Philharmonischen Konzert, in dem wir die Vierte spielten, sagte er: Das ist ja unser Größter! Ehrlicher als Richard Strauss, einfallsreicher als Reger und formvollendeter als Bruckner.
Hätte er doch erleben können, mit welcher Hingabe Dimitri Mitropoulos, dieser herrliche Mensch und Künstler, sich seiner Werke annahm! Wenn einer weiß, was Musik ist, sagte Mitropoulos einmal in einer Philharmonischen Probe, dann ist es Schmidt. Als mir nach meinem Herzinfarkt die Ärzte im Spital absolute Ruhe verordneten, erbat ich mir nur, eine Partitur lesen zu dürfen. Man gewährte mir das, und glauben Sie mir - das Leben dieser Schmidt-Partitur hat mich gestärkt und am Leben erhalten".

Ο Φραντς Σμιτ κρατώντας τη χειρόγραφη παρτιτούρα
του βιβλίου με τις 7 σφραγίδες. 

Και σχολιάζει ο μαέστρος Παντελής Κογιάμης:
"Δεν γνωρίζω πότε και για ποιο έργο του Schmidt μιλάει ο Μητρόπουλος. Πάντως δύο είναι τα έργα του Schmidt που διηύθηνε στην Αυστρία και που και τα δύο υπάρχουν ηχογραφημένα (κακές ηχογραφήσεις μεν - από άποψη ηχητικής ποιότητας - εξαιρετικά χρήσιμα ντοκουμέντα δε): το Ορατόριο και η 2η Συμφωνία. Μουσική πολύ ανώτερη από αυτή του Gustav Mahler, υπό τον δεσποτισμό του οποίου υπέφερε ο Schmidt τα χρόνια που ήταν Κορυφαίος Τσελίστας της Όπερας της Βιέννης και λόγω Μάλερ αναγκάστηκε να παραιτηθεί. Το γιατί σήμερα παίζεται παντού Μάλερ και όχι Σμιτ είναι μια μεγάλη, αλλά χρήσιμη κουβέντα που ίσως κάνουμε κάποια στιγμή."
Σύμφωνα με τον Απόστολο Κώστιο (Δημήτρη Μητρόπουλου "Αυτοβιογραφικά"), ο Μητρόπουλος μετά την ανάρρωσή του από τη βαριά καρδιακή προσβολή που υπέστη (23 Ιανουαρίου 1959), διηύθυνε στο Σάλτσμπουργκ το "Βιβλίο με τις επτά σφραγίδες" του Σμιτ, εμπνευσμένο από την "Αποκάλυψη" του Ιωάννη. Άρα αυτό, το θρησκευτικής πνοής έργο, είναι πολύ σχεδόν σίγουρο ότι μελετούσε στο νοσοκομείο.

Επίσης, σύμφωνα με γράμμα του Μητρόπουλου στην φίλη του Καίτη Κατσογιάννη από την Βιέννη (24.9.1958), ο μαέστρος διηύθυνε τότε στην Βιέννη όπερες και συναυλίες συμφωνικής μουσικής,  με την Συμφωνική της Βιέννης, έχοντας στο ρεπερτόριο την 2η Συμφωνία του Σμιτ.
Έχει, πάντως, ιδιαίτερο ενδιαφέρον το γεγονός ότι ο Μητρόπουλος έπαιζε Μάλερ σαν τρελός, θα λέγαμε, κι από την άλλη δεν παραθεώρησε τον Φραντς Σμιτ, τον οποίο ο Μάλερ θεωρούσε αντίζηλο του, κατά κάποιο τρόπο. Ο Μητρόπουλος επέδειξε τον ίδιο ιεραποστολικό ζήλο και για τους δύο.
Γι' αυτό και στους τρεις ταιριάζει το ΑΛΛΗΛΟΥΪΑ!
Ας το ακούσουμε. Η εκστατική μουσική του Φραντς Σμιτ και η μοναδική ερμηνεία του Δημήτρη Μητρόπουλου, του οιστρηλατούμενου από τον έρωτα του θείου και του υψηλού.
Είναι από το "Βιβλίο με τις επτά σφραγίδες" που διηύθυνε ο μαέστρος στο Σάλτσμπουργκ το 1959.

Επίσης, ας ακούσουμε και την αριστουργηματική Συμφωνία νο 2 του συνθέτη, με την Φιλαρμονική της Βιέννης υπό τη διεύθυνση του Μητρόπουλου. Μια ερμηνεία που πραγματοποιήθηκε στην περίφημη Musicverein στις 28 Σεπτεμβρίου 1958. 

Το 2009 από την εφημερίδα Το ΒΗΜΑ κυκλοφόρησαν 4 κασετίνες με 20 cd του Δημήτρη Μητρόπουλου και τίτλο: Οι Κορυφαίες Ηχογραφήσεις - Retrospective. 

Στα δύο τελευταία cd's, 19 και 20, περιλαμβάνονται τρία έργα του Φραντς Σμιτ. Πρόκειται για ζωντανές ηχογραφήσεις. 

-  Das Buch Mit Sieben Siegeln. Aus Der Offenbarung Des Heiligen Johannes Fur Soli, Chor, Orgel Und Orchester (Live Version) Music By – Franz Schmidt 

- Erster Teil: Das Buch Mit Sieben Siegeln. Aus Der Offenbarung Des Heiligen Johannes Fur Soli, Chor, Orgel Und Orchester (Live Version) Music By – Franz Schmidt Disc 

- Zweiter Teil: Das Buch Mit Sieben Siegeln. Aus Der Offenbarung Des Heiligen Johannes Fur Soli, Chor, Orgel Und Orchester (Live Version) Music By – Franz Schmidt. 

Αλέξανδρος Φωσταίνης: ΣΩΚΡΑΤΗΣ Λ. ΣΚΑΡΤΣΗΣ - ΕΝΑΣ ΜΥΘΟΣ

Αλέξανδρος Φωσταίνης 

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Λ. ΣΚΑΡΤΣΗΣ – ΕΝΑΣ ΜΥΘΟΣ 

Αλφειέ Αλφειέ Αλφειέ μου 

Επιταλιώτη να το αγόρι σου. 

Ο Σωκράτης Σκαρτσής έφυγε. Ο άνθρωπος, ο δάσκαλος, ο ποιητής, για όσους τον γνώρισαν, τον άκουσαν και τον διάβασαν είναι πάντα εδώ. Το τρίπτυχο αυτό των ιδιοτήτων του είναι στην πραγματικότητα μια ολότητα που δεν έχει κανένα λόγο να χωρίζεται.  Έτσι τον γνωρίσαμε, όσοι είμαστε τυχεροί να βρεθούμε κοντά του και να αλλάξει σε μεγάλο βαθμό η πορεία μας. Ο Σωκράτης ήταν ολόκληρος. Ήταν πρόσωπο δεν ήταν εικόνα. 

Ω αγάπη / νερό και φως / μέρα και νύχτα 

Εσύ κι εγώ / ω αγάπη / παλμέ του κόσμου 

Ω αγάπη / το μόνο του τίποτα. 

Μια προσωπική αναφορά – οφειλή στο δάσκαλο, όπως εγώ τον πλησίασα τριάντα τόσα χρόνια που τον ξέρω: 

Σου αρέσει η ποίηση; Ήταν από τις πρώτες ερωτήσεις μαζί με την καταγωγής μου. Μου αρέσει, απάντησα, αλλά δεν κατέχω καλά τη γλώσσα. Λάθος! Μεγάλο λάθος, είπε. Να μιλάς και να γράφεις τη γλώσσα της μάνας σου , τη γλώσσα του λαού σου. Από εδώ αρχίζει να ξετυλίγεται με λογισμό και μ όνειρο το κουβάρι της μαθητείας. Πρώτη αναφορά στη μεγάλη του αγάπη τον Διονύσιο Σολωμό: 

"Υποτάξου πρώτα στη γλώσσα του λαού κι αν είσαι αρκετός, κυρίεψέ την". Ήταν μια πρόταση εμβληματική του Εθνικού ποιητή για τη δημοτική, που την έκανε πράξη στο σπουδαίο έργο του. Και από κοντά η σύνδεση της γλώσσας με την ελευθερία του αγωνιζόμενου λαού: "Μήγαρις έχω άλλο στο νου μου, πάρεξ ελευθερία και γλώσσα". 

Ο Σωκράτης Σκαρτσής μελέτησε τη γλώσσα μας σε όλη τη διαδρομή της όσο λίγοι. Γλώσσα έλεγε, είναι η προφορική μας λαλιά, που μεταδίδεται από στόμα σε στόμα κι από μάτια σε μάτια. Η προφορική γλώσσα έχει σώμα, έχει τον παλμό της καρδιάς έχει λαρύγγι. Μετέχουν όλες οι αισθήσεις στη δημιουργία της και κουβαλά το βάρος της ανθρώπινης πορείας. Είναι η ρίζα μας, δεν είναι απλές λέξεις . Ερμηνεύουν τα ταπεινά και τα μεγάλα ,τα πράγματα και τα θαύματα. Γλώσσα είναι η ανάσα μας. "Η πνευματικότητα έχει αφετηρία αισθητηριακή". Ποιητικά το είπε πολύ όμορφα: 

Ο παππούς μου δεν ήξερε γράμματα / ήξερε πράγματα / στην άπλα του κάμπου του. 

Ο Σωκράτης έρχεται από μακριά. Έσκυψε με σεβασμό στην παράδοση, μελέτησε λαούς και τα έργα τους. τα τραγούδια τους, τα μοιρολόγια και τα ταχταρίσματα. Ήταν ένας αφιερωμένος άνθρωπος στη γλώσσα και την ποίηση, την ποιητική γλώσσα. Ποίηση, δοξαστική της ζωής, της φύσης, της ανάσας των πραγμάτων και ελεγειακή της απουσίας. Ταυτόχρονα ένας γενναιόδωρος δάσκαλος, στους μαθητές του, στους νέους και τους φίλους, με κατανόηση πάντα και ενθάρρυνση. Ο Σωκράτης ποιητής γράφει το ίδιο πάντα ποίημα. Με άλλη ματιά κάθε φορά, όπως η φύση από στιγμή σε στιγμή αλλάζει. Ποίημα βίωμα, ποίημα πιόμα, όπως ο ίδιος έλεγε. 

Το χελιδόνι / που θα ΄ρθει στο μπαλκόνι / ήρθε από τα μάτια σου… 

και το άλλο: 

Γραμμές των κυμάτων στην άμμο και στ όνειρο...

Το έργο του Σωκράτη είναι τεράστιο: ακούραστος δάσκαλος στη μέση εκπαίδευση έγραψε εκατοντάδες βιβλία, χιλιάδες σελίδες ποίησης, μεταφράσεις ξένων συγγραφέων, κείμενα των λαών. Ήταν ο κύριος εμπνευστής και ιδρυτής μαζί με άλλους ανθρώπους των γραμμάτων του Συμποσίου της Ποίησης. Μεγάλο γεγονός για την πόλη μας και το ανθρωπινο δυναμικό που παρέλασε για πάνω από 35 χρόνια. Και αυτά χωρίς καμία ιδιοτέλεια, κανένα βραβείο δεν πήρε από φορείς ή την πολιτεία.  Πήρε, βέβαια, την μεγάλη αγάπη των μαθητών και των φίλων του, των απλών ανθρώπων και του έφτανε. 

Ήταν άνθρωπος χθεσινός, σημερινός και δάσκαλος για όλες τις εποχές. Κι ήταν ταυτόχρονα ένας σοφός γέροντας, γαλήνιος αυθεντικός και ανάλαφρος μαζί κι ένα αθώο παιδί που κάθε μέρα κάτι καινούργιο σκαρφίζεται Και η ποίηση έχει ανάγκη την αθωότητα. Άλλωστε …παιδός η βασιληίη. 

Με το πράγμα του κόσμου θα κλείσουμε τη μικρή μας αναφορά στο μεγάλο δημιουργό. 

Όλα είναι και τίποτα δεν είναι 

πεις δεν πεις /βλέπεις δε βλέπεις 

ζεις δε ζεις. 

Το ποίημα είναι μια ερωτική πράξη απ' το ένα στο δύο, 

στα πλήθη, κι απ τα πλήθη, το δύο, στο ένα. 

Είναι ένα, αγαπημένα, εγώ κι αυτό, εγώ κι εσύ, μαύρο κι άσπρο μια σταγόνα το τίποτα, 

μια αυτοσταγόνα ο έρωτας, Λαλώ. 

Δάσκαλέ μας αγαπημένε. Δίδαξες ήθος ζωής, ήθος γραφής και ήθος αναχώρησης. Με το χέρι στην καρδιά σε χαιρετάμε.

Αλέξανδρος Φωσταίνης, Σωκράτης Σκαρτσής, Βασίλης Χριστόπουλος (2024) 

Η ΠΑΡΑΒΟΛΗ ΤΟΥ ΑΣΩΤΟΥ ΥΙΟΥ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Οι πρώτοι διδάξαντες: Felia Doubrovska and Serge Lifar  (1929)

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Sergei Prokofiev (1891-1953)
The Prodigal Son, Ballet in Three Scenes, Op 46. 

Ένα από τα περίφημα μπαλέτα που συνέθεσε ο Σεργκέι Προκόφιεφ (1928-29) και χορογράφησε ο θρυλικός Ζορζ Μπαλανσίν (1904 - 1983), ο μεγαλύτερος χορογράφος του 20ού αιώνα. 

Το μπαλέτο Άσωτος υιός, σε τρεις σκηνές, είναι από τις πρώτες δημιουργίες του Μπαλανσίν (1929) και η τελευταία του για τα Ρωσικά Μπαλέτα του Ντιάγκιλεφ. 

Το μπαλέτο αφηγείται με τον δικό του τρόπο την παραβολή του ασώτου υιού της Καινής Διαθήκης. Το λιμπρέτο του Boris Kochno στηρίζεται στην σχετική διήγηση του Κατά Λουκάν Ευαγγελίου. Ο άσωτος γιος, μετανοώντας για την έκλυτη ζωή του, που την πέρασε συντροφιά με τη λάγνα Σειρήνα και τους μέθυσους φίλους του, επιστρέφει γονυπετής στο πατρικό του, όπου τον υποδέχεται με ανοιχτή αγκαλιά ο γέροντας πατέρας του. 

Η πρεμιέρα του έργου πραγματοποιήθηκε την Τρίτη 21 Μαΐου 1929, στο Θέατρο Σάρα Μπερνάρ, στο Παρίσι, με τον συνθέτη στο πόντιουμ. 
Ο Προκόφιεφ, που οραματίστηκε την Σειρήνα σεμνή και σοβαρή, αναστατώθηκε τόσο από την χορογραφία του Balanchine που αρνήθηκε να του πληρώσει τα δικαιώματά του για τη χορογραφία.

Anton Dolin in The Prodigal Son, Ballets Russes, Australian Tour, 1939.

Η πρεμιέρα στο θέατρο Mariinsky της Αγίας Πετρούπολης έγινε 72 χρόνια μετά! Στις 14 Δεκεμβρίου 2001.

Από το ανέβασμα του Ασώτου υιού στο Mariinsky (2013)

Η επιστροφή του Ασώτου στην Αγία Πετρούπολη είχε μεγάλη σημασία. Για πρώτη φορά, ένα μπαλέτο της πιο ριζοσπαστικής περιόδου του Saisons Russes του Diaghilev επέστρεφε στη σκηνή του Θεάτρου Mariinsky, σπάζοντας τα δεσμά κάθε καλλιτεχνικής και ιδεολογικής λογοκρισίας, που επικρατούσε στην τότε Ρωσία. 

Με την επιστροφή του Ασώτου στο Θέατρο Mariinsky και την παραγωγή του με νέους χορευτές, άρχισε να αποκαθίσταται μια αντικειμενική εικόνα της εξέλιξης του μπαλέτου στον 20ο αιώνα. 

Αξίζει να σημειωθεί πως στις 30 Απριλίου 2013 η σπουδαία Ελληνίδα μπαλαρίνα του θεάτρου Mariinsky Αλεξάνδρα Ιωσηφίδη, χόρεψε στη σκηνή του θεάτρου Mariinsky στο «Πουλί της φωτιάς» του Στραβίνσκυ. 

Στο πρόγραμμα της βραδιάς συμπεριλαμβανόταν και ο Άσωτος υιός του Προκόφιεφ, στην ιστορική χορογραφία του Μπαλανσίν (διάρκεια 40 λεπτά).

Τον "Άσωτο Υιό" του Προκόφιεφ χόρεψε και ο μεγάλος Mikhail Baryshnikov (γενν. 1948), πάντα στην χορογραφία του Balanchine, με το Μπαλέτο του Σικάγου. Δημοσιεύουμε εδώ δύο χαρακτηριστικές φωτογραφίες, από το μπαλέτο του Προκόφιεφ με τον Baryshnikov. Είναι από παραστάσεις του Απριλίου 1979 στο Σικάγο, στο πλαίσιο διεθνούς περιοδείας με την εταιρεία Balanchine. 

Hugo Emil Alfvén (1872 – 1960)
Den forlorade sonen - Ο Άσωτος υιός

Ο Hugo Alfven ήταν Σουηδός συνθέτης, βιολονίστας, διευθυντής χορωδιών και ζωγράφος, από τους σημαντικότερους της χώρας του. Η μουσική του θεωρείται ότι ανήκει στο υστερο-ρομαντικό ιδίωμα, αλλά με ενορχήστρωση επιδέξια και πολύχρωμη, που θυμίζει εκείνη του Ρίχαρντ Στράους. Η προγραμματική, κυρίως, μουσική του είναι εμπνευσμένη από το σουηδικό αρχιπέλαγος. 

Η παραβολή του Ασώτου υιού εμπνέει τον σουηδό δημιουργό και συνθέτει μια σουίτα μπαλέτου (Den förlorade sonen, 1957), στην οποία ενσωματώνει λαϊκές μελωδίες και χορούς της πατρίδας του, καθώς η ιστορία του απερίσκεπτου νέου, που εγκαταλείπει την πατρική εστία και σπαταλά την περιουσία της για τις κοσμικές ηδονές, είναι συνήθης στους λαούς και ερμηνεύεται σύμφωνα με τις τοπικές παραδόσεις.

Rodin Auguste (1840-1917)
Ο άσωτος υιός, π. 1884
Εκτίθεται στην Εθνική Γλυπτοθήκη, Άλσος Ελληνικού Στρατού, Γουδή

Η Παραβολή του Ασώτου Υιού εμπνέει διαχρονικά όλους τους τομείς της τέχνης. 

Από την μουσική παρουσιάζουμε, συνοπτικά, χαρακτηριστικά και ολότελα διαφορετικά παραδείγματα.

Αρχίζοντας από την κλασική μουσική έχουμε την λυρική Καντάτα «Ο άσωτος υιός» (L’ Enfant Prodique, 1884) του μεγάλου γάλλου συνθέτη Achille-Claude Debussy (1862-1918) πάνω σ’ ένα ποίημα του Εdouard Guinand. Ο Debussy κέρδισε με αυτό το έργο το πρώτο «Μεγάλο Βραβείο της Ρώμης» (Grand Prix de Rome) και το σκεπτικό για το βραβείο στηρίχθηκε στη μελωδικότητα και το δραματικό στοιχείο της σύνθεσης. 

Η καντάτα περιλαμβάνει εννέα μέρη: εισαγωγή, τέσσερες διηγήσεις, μία σύντομη συνοδεία, ένα ντουέτο, και κλείνει με ένα τρίο της ευχής «Θεέ του Ισραήλ! Δόξα σε Σένα Κύριε» (Dieu d’ Israel! Gloire a toi Seigneur!). 

Η εκτέλεση του έργου, που προτείνουμε εδώ είναι όντως κορυφαία: Jessye Norman (soprano), José Carreras (tenor), Dietrich Fischer-Dieskau (bariton), και η Συμφωνική της Ραδιοφωνίας της Στουτγκάρδης υπό τον Gary Bertini. 

 

Στη συνέχεια περνάμε στο θρυλικό συγκρότημα The Rolling Stones και τον δικό τους άσωτο υιό (Prodigal Son). 

Composer: Wilkins 

Lyricist: Robert Wilkins 

Associated Performers: Mick Jagger, Brian Jones, Keith Richards, Charlie Watts, and Bill Wyman. 

 

Και τώρα στα …καθ’ ημάς. Στο λεγόμενο «έντεχνο» τραγούδι κατά χρονολογική σειρά: 

Το τραγούδι "Η επιστροφή του ασώτου" με τον μεγάλο Στέλιο Καζαντζίδη του έτους 1964 σε στίχους Κώστα Βίρβου και μουσική Μπάμπη Μπακάλη από το album 45άρια 1964.

Το πρώτο λαϊκό τραγούδι εμπνευσμένο από την παραβολή του Ευαγγελίου, με έντονο συγκινησιακό περιεχόμενο: "Τα μαύρα δάκρυά μας λυπήθηκε ο Θεός, απόψε επιστρέφει ο άσωτος υιός". 

 

«Άσωτος υιός», σε μουσική και στίχους του Νίκου Πορτοκάλογλου, από τον δίσκο «Φατμέ» (1982).

Το τραγούδι συμπεριέλαβε αργότερα στον προσωπικό του δίσκο ο Νίκος Πορτοκάλογλου, με τίτλο "Άσωτος υιός" (1996). 

 

Ένα λαϊκό τραγούδι: «Η επιστροφή του Ασώτου» του Μάριου Τόκα, σε στίχους Φίλιππου Γράψα, με τον Δημήτρη Μητροπάνο. Από τον δίσκο «Παρέα μ’ έναν ήλιο» (1994).  

  

«Η Παραβολή του Ασώτου», του Θανάση Παπακωνσταντίνου από τον δίσκο «Της αγάπης γερακάρης» (1996), με ερμηνεύτρια την Μελίνα Κανά.

«Του Ασώτου» σε μουσική και στίχους του Σωκράτη Μάλαμα, από το άλμπουμ «Λαβύρινθος» (1996).

 

"Η επιστροφή του ασώτου" από τους Χαΐνηδες με ερμηνευτή τον Αλκίνοο Ιωαννίδη.

Στίχοι και μουσική: Δημήτρης Αποστολάκης. 

Δίσκος: Χαΐνηδες – Ο ξυπόλητος πρίγκηπας (2000)

Η Διοτίμα Λιαντίνη, καθηγήτρια Θρησκευτικής Εικονογραφίας και Μουσειοδιδακτικής, στο Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας, της Θεολογικής Σχολής του ΕΚΠΑ, μας έχει δώσει μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα μονογραφία για την εικονογραφία του ασώτου υιού, με προοπτική τη διδακτική της παραβολής, ως θέμα της Ιστορίας της τέχνης και συνάμα ως θέμα θεολογικού και ηθικού προβληματισμού, μέσα από τις εικαστικές τέχνες. 

Η πρωτοτυπία της μονογραφίας εντοπίζεται στο γεγονός ότι η Διοτίμα Λιαντίνη «διαβάζει» και ερμηνεύει τις εικονογραφήσεις με βάση τα κείμενα της Βίβλου και τα ερμηνευτικά σχόλια των Πατέρων και Εκκλησιαστικών Συγγραφέων στην παραβολή: είτε η ερμηνεία τους είναι κυριολεκτική, είτε είναι αλληγορική και συμβολική. Στην διεξοδική έρευνά της για το θέμα, πολύτιμη πηγή για τη διδακτική προσέγγιση υπήρξε και η ακολουθία της Κυριακής του Ασώτου στο Τριώδιον. 

Η συγγραφέας επισημαίνει πώς "είναι πράγματι εκπληκτική η διαπίστωση ότι οι καλλιτέχνες, ιδιαίτερα στα μεσοβυζαντινά ιστορημένα χειρόγραφα, τις υστεροβυζαντινές και μεταβυζαντινές τοιχογραφίες και εικόνες, καθώς και στα δυτικά ιστορημένα χειρόγραφα του μεσαίωνα, γνωρίζουν τη θεολογική εκκλησιαστική ερμηνεία της παραβολής και την αποτυπώνουν με τα σύνεργα της τέχνης τους στο καλλιτεχνικό τους δημιούργημα. Αν δεν αναζητούσαμε τη θεολογική – πατερική ερμηνεία, η εικόνα σε ορισμένες περιπτώσεις θα μας ήταν ακατανόητη και μη ερμηνεύσιμη. Στην πορεία της εργασίας και στην έρευνα του θέματος χρησιμοποιήσαμε την ιστορική και ερμηνευτική μέθοδο, για να επιτύχουμε το μουσειοδιδακτικό στόχο. Αυτό σημαίνει ότι αφού αναγκαία παραθέτουμε τα σπουδαιότερα βιογραφικά και ιστορικά στοιχεία των δημιουργών από την πλευρά της Ιστορίας της τέχνης, προκειμένου να προσδιορισθούν το χρονικό πλαίσιο δημιουργίας, οι επιδράσεις, η τεχνοτροπία και η σκοποθεσία των έργων, προχωρούμε στη θεολογική τους ή την κοινωνική τους (ανάλογα με τα έργα) «ανάγνωση» και στο ηθικό δίδαγμα που προσφέρουν. Όλα τα παρατιθέμενα έργα τέχνης θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια μουσειακή έκθεση της θεματικής της παραβολής του ασώτου". 

Hieronymus Bosch, Ο άσωτος υιός, 1510, Rotterdam, Μουσείο Boymans-van Beuningen

Στη συνέχεια η εκπομπή "Προς Εκκλησιασμόν" της Ενορίας του Ι. Ναού Αγίου Γεωργίου Ψυχικού, με προσκεκλημένη την συγγραφέα και ιστορικό της Τέχνης, Διοτίμα Λιαντίνη. 

ΕΝΑ PODCAST ΤΟΥ ΑΡΗ ΔΗΜΟΚΙΔΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΦΟΡΙΣΜΟ ΤΟΥ ΘΟΔΩΡΟΥ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ

Τον Δεκέμβριο του 1990 ο Μητροπολίτης Φλώρινας Αυγουστίνος Καντιώτης αφορίζει τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, όλους τους ηθοποιούς, ανάμεσα τους και τον Μαρτσέλο Μαστρογιάννι και Ζαν Μορό, αλλά και την 14χρονη Δώρα Χρυσικού, μαζί με ολόκληρο το καστ της ταινίας «Το μετέωρο βήμα του πελαργού» που γυρίζεται στην περιοχή της Φλώρινας. Ο «επίσημος» λόγος ήταν ότι η ταινία περνά αντιχριστιανικά και ανθελληνικά μηνύματα. 

Πριν τον αφορισμό προσπάθησε να σταματήσει την ταινία με ποικίλες μορφές μίσους. Οργάνωσε ομάδες φανατικών θρησκόληπτων οπαδών του που έδρασαν σαν όχλος βγαίνοντας στους δρόμους με μαύρες σημαίες, πανό με ακραία συνθήματα ενώ οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούσαν πένθιμα και από μεγάφωνα ακούγονταν εθνικά εμβατήρια. Οι «πιστοί» προπηλακίζουν και βρίζουν συντελεστές της ταινίας. Όλη αυτή η δυστοπία γίνεται διεθνώς γνωστή και αποτελεί μια μαύρη στιγμή στην καλλιτεχνική ιστορία της Ελλάδας αλλά και στην ζωή της εποχής εκείνης. Σε τέτοια θέματα ο Αυγουστίνος Καντιώτης είχε πλούσιο βιογραφικό. Π.χ στα τέλη της δεκαετίας του 1950 οργάνωνε διαμαρτυρίες εναντίον καλλιτεχνών, αλλά και εκκλησιαστικών αξιωματούχων, που θεωρούσε ότι έθιγαν την Εκκλησία ή την πατρίδα. Ανέπτυξε δράση για να απαγορευτεί το καρναβάλι, τα καλλιστεία, οι γυμναστικές επιδείξεις και η ψήφος των γυναικών. Χειροτονήθηκε Μητροπολίτης από την χούντα, απέκτησε τεράστια εξουσία και επιρροή σε όλο το πολιτικό φάσμα και στην Εκκλησία της Ελλάδος. Διαδραμάτισε σκοτεινό ρόλο στα ευαίσθητα εθνικά θέματα της περιοχής, συμβάλλοντας σε εθνικιστικές πολιτικές, προσπάθησε να «σβήσει» ακόμη και την χριστιανική ιστορία κατεδαφίζοντας ναούς με σλαβικές τοιχογραφίες και πήρε μέρος σε κάθε μορφή καταπίεσης του τοπικού πληθυσμού που αποτελούνταν από πολίτες διαφορετικών εθνικοτήτων και γλωσσών. 

Στο ηχητικό ντοκιμαντέρ του Άρη Δημοκίδη παρουσιάζεται αναλυτικά όλη η ιστορία, τα γεγονότα, η ατμόσφαιρα της εποχής, πως βίωσαν οι συντελεστές «τον αφορισμό», πως έδρασαν οι ακραίοι, πως στάθηκαν οι υποστηρικτές. 

Μιλούν: 

-  Η Δώρα Χρυσικού, ηθοποιός που έπαιζε στην ταινία και αφορίστηκε 

-  Ο διευθυντής φωτογραφίας του φιλμ Γιώργος Αρβανίτης 

-  Η δημοσιογράφος Βένα Γεωργακοπούλου 

-  Ο κριτικός κινηματογράφου Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος 

-  Ο σκηνοθέτης Γιάννης Σακαρίδης 

-  Ο θεολόγος Παναγιώτης Ανδριόπουλος. 

Συνεργάτις περιεχομένου: Ελένη Καλέση 

Μουσική επένδυση: Pan Pan / New*Deal / Teo x3 / Petros Satrazanis / Epidemic Sound

Τα αποσπάσματα από την ΕΡΤ προέρχονται απ' το Αρχείο της ΕΡΤ. 

Ακούστε το podcast στη συνέχεια. 

Reinhold Friedl - Κωστής Δρυγιανάκης: "Τὰ ἀμφότερα ἓν"

Του Θωμά Ταμβάκου

Μουσικογράφου - κριτικού - Ιδρυτή του Αρχείου Ελλήνων Μουσουργών Θ.Τ.  

Reinhold Friedl - Κωστής Δρυγιανάκης 

"Τὰ ἀμφότερα ἓν" 

Ευτύχησα να γίνω δέκτης ενός αριστουργηματικού δισκογραφήματος με δίσκο ακτίνας (CD) που κυκλοφόρησε πριν λίγους μήνες από την Ζeitkratzer Productions. Αφορά το ηχητικό κατασκεύασμα που προήλθε από την επί τόπου αγαστή συνεργασία του πιανίστα Reinhold Friedl (γνωστός ήδη -για όσους ασχολούνται- από το δισκογράφημα "Xenakis[a]live!") και του δημιουργού ηχοτοπίων και ηλεκτροακουστικής μουσικής, μουσικού παραγωγού και πολυπράγμονος Κωστή Δρυγιανάκη. Αμφότεροι "συλλειτούργησαν" -μέσω της μουσικής- στις 4 και τις 11 Ιουλίου 2021 στο Συνεδριακό Κέντρο της Ιεράς Μητρόπολης Δημητριάδος στα Μελισσάτικα, υπό την αιγίδα του Μητροπολίτη κ. Ιγνατίου. Στη συνέχεια η επί τόπου ηχογράφηση του πιάνου επεξεργάστηκε περαιτέρω, με ηλεκτρονικό υπολογιστή, από τον Κωστή στο στούντιό του. 

Ο R. Fiedl είχε μπροστά του ένα μεγάλο πιάνο Blütner το οποίο το μετέτρεψε σε προετοιμασμένο με τη χρήση διαφόρων υλικών. Με μοναδική δεξιότητα, άριστος γνώστης του μεταμοντέρνου ήχου που ένα πιάνο, με τις χορδές του αλλά και τη χρήση διαφόρων μεταλλικών αντικειμένων (π.χ. βίδες) μπορεί ν' αποδώσει, παρήγαγε ασύλληπτης ηχητικής ομορφιάς ήχους, πρωτόγνωρους, στο κατώφλι της σιωπής αλλά και της θορυβώδους έντασης. Εκεί ο Κωστής, ικανότατος διαχειριστής (προ)ηχογραφημένου υλικού, έκανε αριστοτεχνική επεξεργασία, από τον φορητό υπολογιστή του, αναδεικνύοντας έτι περισσότερο έναν συνεχή διάλογο μεταξύ σιωπής, μινιμαλιστικής ηρεμίας με ελάχιστες νότες και ηλεκτρονικού θορύβου (αποδεκτού όμως καθ' ολοκληρίαν). Στα εξήντα ένα λεπτά που διαρκούν "Τὰ ἀμφότερα ἓν" (ο τίτλος προέρχεται από την Επιστολή προς Εφεσίους του Αποστόλου Παύλου), ειλικρινά ως ακροατής, έχοντας καλή προαίρεση, αφήνεσαι να παρασυρθείς με αυτό το, άκρως συναρπαστικό, κυκλικό αφήγημα. Όταν έρχεται το πέρας, έχεις την αίσθηση ότι όλο αυτό συνεχίζεται και σε ακολουθεί. 

Ναι, δεν διστάζω να το γράψω: πρόκειται για το κορυφαίο ηλεκτροακουστικό δισκογράφημα του περασμένου έτους και ίσως της δεκαετίας μας. Έξοχη η εν συνόλω παραγωγή, είναι πραγματικό κόσμημα για κάθε φιλεύρενο και λάτρη αυτής της μουσικής.

Για τα "Τὰ ἀμφότερα ἓν" 

Ο Κωστής Δρυγιανάκης ηχογράφησε τους ιδιαίτερους ήχους του Ράινχολντ Φριντλ από ένα μεγάλο πιάνο Blüthner με ένα πλήθος διαφορετικά μικρόφωνα, που κυμαίνονται από ένα εξαιρετικό παλιό Neumann U87 έως ένα φτηνό κασετόφωνο, έως και ένα κινητό τηλέφωνο. Οι ήχοι που προέκυψαν ξεδιαλέχτηκαν και επεξεργάστηκαν στο σπιτικό του στούντιο στην Κριθαριά του Βόλου. Δεν έχουν χρησιμοποιηθεί άλλοι ήχοι εκτός από το πιάνο. 

Ο Δρυγιανάκης μετατρέπει τους ήχους του πιάνου του Φρινλτ σε ένα φουτουριστικό τοπίο, διατηρώντας πάντα μια μεσογειακή αίσθηση. Τα ηλεκτρονικά δοξάρια στις χορδές μεταλλάσσονται σε κόρνες πλοίων, οι τεράστιες εντάσεις του πιάνου δημιουργούν ομιχλώδη ηχητικά σύννεφα, οι προετοιμασμένες χορδές μετατρέπονται σε όμορφες καμπάνες. Η μουσική ξεκινά με μεγάλη ένταση, πυκνή, σαν ένα ηχητικό τσίρκο του Κεν Ράσελ. Οι ηχητικές μάζες μεταμορφώνονται σταδιακά σε ένα διάφανο, σχεδόν ρομαντικό τραγούδι. Οι αέρινες παύσεις το οδηγούν σε ένα ακόμη πιο αισθησιακό επίπεδο: δεν είναι πια ένα πιάνο αυτό που ακούγεται, αλλά ένας ολόκληρος κόσμος· ήχοι κοντινοί σαν ψίθυροι αντιπαρατίθενται με ατμόσφαιρες που ξυπνούν ξεχασμένες μνήμες, ονειρικές και ψαλτικές, σταδιακά εμπλουτίζονται με παράξενους ευτελείς θορύβους, μετατρέποντας το λεπτεπίλεπτο όργανο σε εργοστασιακή μηχανή. Στη διάρκεια της μίας ώρας, σαν σε ένα μεγάλο έργο για ορχήστρα, οι πολύπλευρες και ριζοσπαστικές τεχνικές ηχογράφησης αποκαλύπτουν ιδιότητες του χώρου: ένα ηχητικό ταξίδι και μια δήλωση αγάπης για αυτό το παλιό μεγάλο Blüthner στον Βόλο, τον επιζώντα ενός άλλου αιώνα. Όλα ρευστά, semper mutantes, πιάνο, τεχνικές ηχογράφησης και ηλεκτρονικές επεξεργασίες ενώνονται τελικά στην μεγάλη τελική δομή και γίνονται καθαρή μουσική: δύο σε ένα! Όπως λέει και ο τίτλος, «τα αμφότερα εν» (Εφεσ. 2.14). 

Μητροπολίτης Δημητριάδος Ιγνάτιος 

Αισθάνομαι πως ήταν προνόμιο για μένα να είμαι ακροατής αυτής της συναυλίας και σας ευχαριστώ. Ομολογώ ότι δεν είμαι ο κατάλληλος άνθρωπος να κρίνω το άκουσμα, αλλά μπορώ να εκφράσω τα συναισθήματά μου. Κατ’ αρχήν χαίρομαι γιατί ο κόσμος της Μητρόπολης Δημητριάδος –το Συνεδριακό Κέντρο, η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών, ο Ραδιοφωνικός Σταθμός μας– χαρακτηρίζονται από εξωστρέφεια. Και ήθελα εδώ και χρόνια να δω αυτό το πιάνο, με την ιδιαίτερη ιστορία του, να αξιοποιείται. Όταν έμαθα ότι προετοιμαζόταν αυτή η συναυλία αναζήτησα να μάθω περί τίνος πρόκειται, και γρήγορα κατάλαβα ότι πρόκειται για κάτι που έχει να κάνει με μια καινοτόμο προσπάθεια, έναν ελεύθερο τρόπο έκφρασης. Και πίσω από αυτή την ελευθερία έβλεπα μια τόλμη. Αν η τόλμη ακολουθείται από αρετή, είναι ό,τι πιο αυθεντικό. Η ελευθερία θέλει αρετή και τόλμη. Είδα έτσι τελικά αυτό το πιάνο να μιλάει μέσα από την ψυχή του, πέρα από τα πλήκτρα του. Αυτό εισέπραξα. Σαν να υπήρξε μέσα στο πιάνο μια ψυχή που, όταν της δόθηκε ευκαιρία, με τις χορδές που έχει, εκφράστηκε με ένα μοναδικό τρόπο. Εκ των πραγμάτων, ο νους μου πήγε στην ψυχή του ανθρώπου. Θα έλεγα πως έτσι είναι και ο άνθρωπος. Όταν του δώσεις την ευκαιρία να βρει τις χορδές της ψυχής του, μπορεί να εκφράσει ό,τι πιο όμορφο υπάρχει· ή ίσως και ό,τι πιο καταστροφικό. Από το αποψινό άκουσμα ένοιωσα ότι μέσα σε αυτή την ψυχή του πιάνου υπάρχουν τόσα και τόσα άλλα, πέρα από τα πλήκτρα και τους κλασσικούς ήχους που συνήθως ακούμε από τα πιάνα. Χωρίς να είμαι μουσικός, ένιωσα μια αυθεντικότητα. Θέλω να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον Ράινχολντ που μας εξέπληξε –ομολογώ ότι είναι πρωτόγνωρο για μένα– αλλά βεβαίως και τον φίλο και συνεργάτη μας τον Κωστή που αφενός διασώζει πράγματα παλαιά και αφετέρου ανοίγει και νέους δρόμους. Θέλω να τους ευχηθώ καλή δύναμη και καλή συνέχεια. Ήταν μια όμορφη στιγμή μέσα σε όλη αυτή την κατάσταση που ζούμε με τον κορωνοϊό. Και όπως ανοίξατε το πιάνο και αποκαλύψατε την ψυχή του, μακάρι και ο καθένας από μας να αφήσει την ψυχή του να μιλήσει, γιατί όταν μιλάμε με ελευθερία, τόλμη και αρετή, νομίζω ότι έχουμε του Θεού την ευλογία. Καλή ακρόαση!

Ο Ράινχολντ Φριντλ γεννήθηκε το 1964. Σπούδασε σύνθεση και πιάνο με τον Βίτολντ Σαλόνεκ, τον Μάριο Μπερτοντσίνι, τον Άλαν Μαρκς και τον Αλεξάντερ φον Σλίπενμπαχ. Σπούδασε επίσης μαθηματικά στη Στουτγάρδη και το Βερολίνο και έκανε το διδακτορικό του σχετικά με τις υπολογιστικές μεθόδους στη μουσική με έμφαση στο έργο του Ιάννη Ξενάκη, στο Λονδίνο. Είναι η ψυχή των συγκροτημάτων Zeitkratzer («Γραντζουνιά στο χρόνο») και Piano inside out («Πιάνο μέσα έξω»), που έχουν δεχτεί εξαιρετικά εγκωμιαστικές κριτικές στο χώρο της σύγχρονης μουσικής. 

Ο Κωστής Δρυγιανάκης γεννήθηκε στο Βόλο το 1965. Σπούδασε Φυσική (Α.Π.Θ.) και Κοινωνική Ανθρωπολογία (Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας), ενώ στη μουσική είναι πρακτικά αυτοδίδακτος. Είναι δραστήριος ως συνθέτης και ως παραγωγός δίσκων από την δημιουργία του σχήματος Οπτική Μουσική (1984 – 1998) και έχει στο ενεργητικό του έναν ικανό αριθμό δισκογραφικών εκδόσεων, τόσο στο χώρο της πειραματικής ηλεκτροακουστικής μουσικής όσο και σε αυτόν της μουσικής εθνογραφίας.

Ένα καρναβαλικό τραγούδι - Πετάω στο χρόνο κομφετί

Ένα καρναβαλικό τραγούδι - Πετάω στο χρόνο κομφετί 

Δημιουργοί 

Μουσική: Λουκάς Αδαμόπουλος 

Ποιητικοί στίχοι: Νίκος Παλουμπιώτης, Λουκάς Αδαμόπουλος 

Συντελεστές - συνδημιουργοί 

Σολιστικές φωνές: Αλίκη Ζαφείρη, Φλωρεντία Τασιάνη 

Χορωδιακές φωνές: Ευτυχία Μαρία Κοντογεωργοπούλου, Ιωάννα Γκέλη, Μαρίνα Αγγελοπούλου Σεραφείμ Μαργαρίτης, Κυριάκος Γιαννόπουλος 

Ρυθμική αφήγηση: Σεραφείμ Μαργαρίτης, Ευτυχία Μαρία Κοντογεωργοπούλου, Φλωρεντία Τασιάνη Πιάνο Ι: Ανδρέας Αδαμόπουλος 

Πιάνο ΙΙ: Λουκάς Αδαμόπουλος

   

Πετάω στο χρόνο κομφετί 

Φοράω μάσκα βενετσιάνικη μεταξωτή με ρύγχος 

Στον καθρέπτη αντικρυστά παρατηρώ με ρίγος 

Σαν όνειρο περιγελώ το κάθε τι 

Εκστατικά στις μουσικές απλώνεται η πόλη 

στα πράσινα, λιλά, μπορντό, κίτρινα όλοι 

Comedia dell’ arte στους δρόμους απ’ το κομιτάτο 

Θέατρο burlesque στις σκάλες, στο μαρκάτο 

Έτοιμοι να ραπίσουμε την πλήξη 

Έτοιμοι να ραπίσουμε τη θλίψη 

Οι ρυθμοί να ραβδίζουν τον αέρα 

Οι χυμοί να ραντίζουνε ως πέρα 

Στο πάρτυ το ‘’λευκό’’, το αρχοντικό 

Στου ‘’κόκκινου’’ του έρωτα τη φλόγα 

Και στου θεάτρου τον περίφημο χορό 

Κατάπληκτοι οι μπάστακες κοιτάζουν δίχως λόγια 

Μάσκα πορσελάνης πελώρια η πόλις 

Δάκρυα χρυσαφιά, παστέλ τα δειλινά της 

Ο μύθος στις στοές των αρχοντικών της 

Και ο βασιλιάς να χαιρετά τον περιούσιο λαό της 

Έτοιμοι να ραπίσουμε την πλήξη 

Έτοιμοι να ραπίσουμε τη θλίψη 

Οι ρυθμοί να ραβδίζουν τον αέρα 

Οι χυμοί να ραντίζουνε ως πέρα

Λευκό το πρόσωπο του πιερότου 

να κρύβει τη ραγισμένη του καρδιά 

χρωματιστή η στολή του αρλεκίνου 

να δείχνει την περιπαικτική ματιά 

Ρόμβοι φανταχτεροί σατυρικά καμώματα 

Η belle epoque, χρωματιστά μπαλώματα 

Η ρυθμισμένη μας ζωή κοινοτοπία 

Στο ουρανό σηκώνεται ερωτική ουτοπία 

Έτοιμοι να ραπίσουμε την πλήξη 

Έτοιμοι να ραπίσουμε τη θλίψη 

Οι ρυθμοί να ραβδίζουν τον αέρα 

Οι χυμοί να ραντίζουνε ως πέρα 

Στίχοι του Νίκου Παλουμπιώτη

Το τετράστιχο "Ετοιμοι να ραπίσουμε την πλήξη..." του Λουκά Αδαμόπουλου

Διαδικτυακή στρογγυλή τράπεζα: «Το θρησκευτικό στοιχείο στη νεοελληνική πεζογραφία και ποίηση» (Βίντεο)

Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου

Την Τετάρτη 12 Φεβρουαρίου 2025 πραγματοποιήθηκε η δεύτερη εκδήλωση του φετινού κύκλου «Καιρός του ποιήσαι», και συγκεκριμένα η στρογγυλή τράπεζα με θέμα «Το θρησκευτικό στοιχείο στη νεοελληνική πεζογραφία και ποίηση» με συμμετοχή της Μαγδαληνής Θωμά (Δρ. Φιλολογίας, Συγγραφέως) και του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου (Θεολόγου, Μουσικού και Συγγραφέως) ως ομιλητών και συντονιστή της συζήτησης τον Μάριο-Κυπαρίσση Μώρο (Δρ. Νεοελληνικής Φιλολογίας, μεταδιδακτορικό ερευνητή ΑΠΘ). 

Μιλώντας πρώτος, ο Παναγιώτης Ανδριόπουλος ανέλυσε τις θρησκευτικές αναφορές του Κωνσταντίνου Καβάφη, αναφερόμενος στις ιστορικές του προσεγγίσεις, στην βαθιά γνώση του πάνω στην εκκλησιαστική γραμματεία αλλά και στο διεθνές καλλιτεχνικό γίγνεσθαι της εποχής του και στο ενδιαφέρον του για τη σχέση ανάμεσα στον κόσμο του Χριστιανισμού και τον Αρχαιοελληνικό, που αποτυπώνεται ιδιαίτερα στην προσέγγιση του στον Ιουλιανό τον Παραβάτη, ενώ διάνθισε την ανάλυση του με ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες από τη ζωή του ποιητή. Προχωρώντας στον Οδυσσέα Ελύτη, στάθηκε στο μεγάλο ενδιαφέρον του για τον Ρωμανό τον Μελωδό ως γλωσσικού συνδέσμου ανάμεσα στον αρχαίο και τον Χριστιανικό κόσμο, στις αναφορές του στην αγία Μαρίνα μέσα από λαϊκά έθιμα των νησιών του Αιγαίου και εν τέλει στους «λιγότερο γνωστούς» αγίους Ακίνδυνο, Ελπιδηφόρο και Ανεμπόδιστο, των οποίων τα ονόματα συσχετίζει με μια ευοίωνη κίνηση προς το μέλλον. 

Παίρνοντας τον λόγο, η Μαγδαληνή Θωμά παρουσίασε διεξοδικά το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Στην Αγι-Αναστασά», αναλύοντας τη σχέση της λόγιας γλώσσας με την ντοπιολαλιά στο Παπαδιαμάντειο έργο, τον τρόπο που κινεί ο συγγραφέας τους ήρωες του, την πλοκή λόγου και αντιλόγου που αντικατοπτρίζει την αντιπαράθεση των δυο κόσμων, Ανατολής και Δύσης, τη χρήση των αριθμών ως κεντρικού στοιχείου δόμησης του κειμένου, και τις αναφορές σε αρχαίους και χριστιανικούς μύθους. Σχολίασε την ιχνηλασία εθνικών χαρακτηριστικών μέσα από τις τοπικότητες που παρατηρείται στο έργο του Παπαδιαμάντη, το ψυχαναλυτικό υποσυνείδητο της αφήγησης, ιδιαίτερα έκδηλο στις περιγραφές ονείρων και σε ιδέες όπως η απώλεια του «ορθού» δρόμου και η παρέκκλιση του εαυτού, και εν τέλει την ανίχνευση του ίδιου του Παπαδιαμάντη ως ενός από τους ήρωες του κειμένου. 

Παραθέτουμε το βίντεο της εκδήλωσης, όπως έχει αναρτηθεί στο κανάλι της Ακαδημίας. 

Η ΟΣΙΑ ΜΑΡΙΑ ΠΟΥ ΕΖΗΣΕ ΩΣ ΜΟΝΑΧΟΣ ΜΑΡΙΝΟΣ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Η Οσία Μαρία, της οποίας την μνήμη εορτάζει η Εκκλησία σήμερα, 12 Φεβρουαρίου, έζησε τον 5ο αιώνα μ.Χ., κατά τη Μαρωνιτική παράδοση που τοποθετεί τον τόπο ασκήσεώς της στη σπηλιά Qanubin, στην πεδιάδα της Qadisa στο βόρειο Λίβανο, ενώ κατά άλλους τον 7ο αιώνα μ.Χ. σε Αιγυπτιακή περιοχή (γράφεται και η Αλεξάνδρεια). 
Ντύθηκε ανδρικά ρούχα και πήγε να ασκηθεί σε ανδρικό μοναστήρι μαζί με τον πατέρα της, κατά τον Συναξαριστή. Μετονομάστηκε σε μοναχό Μαρίνο. Κάποια φορά συκοφαντήθηκε ότι διέφθειρε την κόρη ενός πανδοχέα και εκδιώχθηκε από το μοναστήρι, ανατρέφοντας ένα παιδί που δεν γέννησε. 

Το πραγματικό της φύλο αποκαλύφθηκε κατά τον ενταφιασμό της.

Η αγία ανήκει σ' αυτή την ειδική, θα λέγαμε, κατηγορία αγίων γυναικών που μόνασαν σε ανδρικά μοναστήρια, αποκρύπτοντας το φύλο τους. Το ακραίο αυτό ασκητικό φαινόμενο - στα όρια του θρύλου - παραμένει δυσερμήνευτο ακόμα για την θεολογία, καθώς έχει πολλές και απίθανες παραμέτρους, ανεξήγητες για την τρέχουσα λογική. 

Ιδού πώς περιγράφει ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης τον βίο της: 

Tη αυτή ημέρα μνήμη της Oσίας Mαρίας της μετονομασθείσης Mαρίνος. 

Στολή Mαρίνον μαρτυρεί την Mαρίαν, 

Tαφή Mαρίαν δεικνύει τον Mαρίνον. 

Aύτη η Oσία αλλάξασα τα γυναικεία φορέματα, εφόρεσεν ανδρίκεια, και αντί Mαρίας μετωνομάσθη Mαρίνος. Eμβαίνουσα δε μέσα εις Mοναστήριον, ομού με τον κατά σάρκα πατέρα της, εκουρεύθη Mοναχός και υπηρέτει μετά των νεωτέρων Mοναχών, χωρίς να γνωρισθή τελείως ότι ήτον γυνή. Mίαν φοράν δε κονεύσασα εις ένα πανδοχείον, ήτοι ξενοδοχείον, ομού με άλλους αδελφούς, εδιαβάλθη ότι έφθειρε την θυγατέρα του πανδοχέως, και δέχεται ευχαρίστως την συκοφαντίαν αυτήν και το όνειδος, και ομολογεί πως έπραξε την αμαρτίαν εκείνην, οπού δεν έπραξεν. Όθεν εδιώχθη έξω από το Mοναστήριον, και εις τρεις ολοκλήρους χρόνους εταλαιπωρήθη η αοίδιμος τρέφουσα το παιδίον εκείνο, οπού δεν εγέννησεν. Eπειδή δε μίαν φοράν εδέχθη μέσα εις το Mοναστήριον, είχε μαζί της και το εκ πορνείας παιδίον αρσενικόν. Eφανερώθησαν όμως τα κατά την Oσίαν, αφ’ ου ετελεύτησεν. Όταν γαρ ενταφιάζετο, εγνωρίσθη, ότι ήτον γυναίκα. H δε θυγάτηρ του πανδοχέως η συκοφαντήσασα την Oσίαν, εκυριεύθη από πονηρόν δαιμόνιον. Όθεν ωμολόγησε φανερά και είπεν, ότι διεφθάρη από ένα στρατιώτην. Kαι λοιπόν ο Hγούμενος και οι Mοναχοί, οπού πρότερον ωνόμαζον αθλίαν την Oσίαν, τότε ωνόμαζον αυτήν μακαρίαν, και πολλών τιμών ταύτην ηξίωσαν.

Σύμφωνα με τον Βίο Μαρίας Α, που εξέδωσε ο Clugnet, αφού πέρασαν τρία χρόνια από τον διωγμό της από το Μοναστήρι, ο ηγούμενος υποχώρησε στην παράκληση της αδελφότητος και ο Μαρίνος επέστρεψε στη Μονή, όπου εκτελούσε τα πιο ταπεινά διακονήματα. Μάλιστα ο Συμεών ο Μεταφραστής θέτει μια ακόμα φράση στο στόμα των αδελφών: "Εάν μη δέξη αυτόν και ημείς αναχωρούμεν του μοναστηρίου, Άρα πώς έχομεν αιτήσασθαι συγγνώμην περί των αμαρτιών ημών σήμερον τριετούς χρόνου ξαθημένου αυτού αιθρίου". 

Στη Μονή ο Μαρίνος "είχε δε και τον παίδα όπισθεν αυτού κράζοντα τατά, και όσα εστίν τοις παιδίοις". Το παιδί μεγάλωσε και αξιώθηκε του μοναχικού σχήματος.

Στον Βίο διαβάζουμε πως μετά τον θάνατο της Αγίας, οι αδελφοί "λαβόντες το άγιον λείψανον της οσίας Μαρίας, και μυρίσαντες απήγαγον εν Ιεροσολύμοις μετά πάσης δορυφορίας κακεί αυτό κατέθεντο". 

Στην λαϊκής τεχνοτροπίας εικόνα της Οσίας που προτάσσουμε της ανάρτησης αποτυπώνονται πτυχές του βίου της. 

Η Οσία κάθεται με μοναχική περιβολή πάνω σ΄ ένα κούτσουρο στο ύπαιθρο κρατώντας στα χέρια της ένα μικρό, "τριετές" παιδίον, δηλαδή αυτό που μεγάλωσε ενώ δεν ήταν δικό της. Στο βάθος φαίνεται το μοναστήρι απ' όπου είχε εκδιωχθεί ως διαφθορέας. Τα προβατάκια δίνουν την ποιμενική εικόνα της εποχής, ενώ άγγελος στεφανώνει την Οσία με "τον της δικαιοσύνης στέφανον". 

Στην άλλη, από τον Κώδικα του ναού Παναγίας Formosa στη Βενετία, η Οσία εικονίζεται με δυτικότροπη μοναχική περιβολή, κρατώντας τον Σταυρό, και με ακτινωτό φωτοστέφανο, ενώ το μικρό παιδί, με μία δυναμική κίνηση που αποτυπώνεται στις πτυχώσεις του μανδύα, την τραβάει από το φουστάνι ζητώντας την προστασία της. 

Σε μία άλλη εικόνα, από γαλλικό χειρόγραφο του 14ου αιώνα, η Οσία ως νεάνις προσάγεται από τον πατέρα της Ευγένιο στο Μοναστήρι. Αξίζει να σημειωθεί πως η Οσία Μαρία - Μαρίνος γιορτάζεται και από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, ενώ συμπεριλαμβάνεται και στους Αγίους του Λιβάνου. 

Εντοπίσαμε, επίσης, στο διαδίκτυο ταινία αιγυπτιακής παραγωγής για τον βίο μιας Οσίας Μαρίας, η οποία παρουσιάζει εξαιρετική ομοιότητα με τον βίο της Οσίας Μαρίας της μετονομασθείσης σε Μαρίνο. 

Η Κοπτική παράδοση τοποθετεί τον βίο της συγκεκριμένης Οσίας στον 8ο αιώνα και θεωρεί τόπο καταγωγής της τη Βιθυνία. Η ταινία απηχεί την Κοπτική χριστιανική παράδοση και είναι παραγωγή του 2003.