Η ΧΑΜΗΛΗ ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΑΓΓΕΛΟΥ ΤΕΡΖΑΚΗ

Την περασμένη Πέμπτη ο Οργανισμός Καλλιτεχνικών και Πολιτιστικών Εκδηλώσεων του Ανδρέα Ανδριόπουλου πραγματοποίησε εκδήλωση για τον μεγάλο συγγραφέα της γενιάς του '30 Άγγελο Τερζάκη. Την εκδήλωση τίμησε με την παρουσία του ο γιος του συγγραφέα, ο συνθέτης Δημήτρης Τερζάκης, ο οποίος ζει μόνιμα και δημιουργεί στη Γερμανία (η Ιδιωτική Οδός φιλοξενεί ανάρτηση για τον σπουδαίο συνθέτη στην ενότητα ΜΟΡΦΕΣ). Υπενθυμίζουμε πως το 2007 ήταν Έτος Τερζάκη και, μάλιστα, επισφραγίστηκε με ένα πολύ σημαντικό πνευματικό γεγονός: το Συμπόσιο στη μνήμη του Άγγελου Τερζάκη, που διοργάνωσαν οι εκδόσεις της "Εστίας" και το Megaron Plus. Το γεγονός είχε καταγράψει ο εκ των συνοδιτών της Ιδιωτικής Οδού Δημήτρης Καραδήμας, το κείμενο του οποίου ευχαρίστως αναδημοσιεύουμε.

Φέτος [2007] συμπληρώθηκαν εκατό χρόνια από τη γέννηση του Άγγελου Τερζάκη. Με την επετειακή αυτή αφορμή, σημαντικοί εκπρόσωποι των ελληνικών γραμμάτων και τεχνών συγκεντρώθηκαν για να τιμήσουν τη μνήμη του μεγάλου Έλληνα λογοτέχνη και θεατράνθρωπου της γενιάς του ’30, και συζήτησαν για την προσωπικότητα και το έργο του, σε μια εκδήλωση που ξεχώρισε για την υψηλή πνευματική της ποιότητα και για τον ουσιαστικό της χαρακτήρα.
Το Συμπόσιο στη μνήμη του Άγγελου Τερζάκη πραγματοποιήθηκε το απόγευμα της Παρασκευής 23 Νοεμβρίου [2007] στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στην κατάμεστη αίθουσα «Νίκος Σκαλκώτας», από το Megaron Plus σε συνεργασία με τον εκδοτικό οίκο του Βιβλιοπωλείου της «Εστίας».
Το Συμπόσιο ήταν διαρθρωμένο σε θεματικές ενότητες, ώστε να καλυφθούν, όσο ήταν δυνατόν πληρέστερα, όλες οι πλευρές της πολυσχιδούς προσωπικότητας και του πολύπλευρου έργου του Άγγελου Τερζάκη. Τη συζήτηση συντόνισε ο διευθυντής του περιοδικού Νέα Εστία Σταύρος Ζουμπουλάκης.

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ

Έπειτα από έναν σύντομο χαιρετισμό του μέλους του διοικητικού συμβουλίου του συλλόγου «Οι Φίλοι της Μουσικής» Ιωάννη Μάνου, η εκδότρια της «Εστίας» Μαρίνα Καραϊτίδη έκανε μιαν εισαγωγική αναφορά στο πρόσωπο του μεγάλου συγγραφέα και στο λογοτεχνικό έργο του, το οποίο, όπως είναι γνωστό, έχει εκδώσει ο ιστορικός εκδοτικός οίκος που η ίδια διευθύνει.
Αναμνήσεις από τον πατέρα του μετέφερε με τρόπο απλό και βιωματικό ο γιος του συγγραφέα, ο συνθέτης Δημήτρης Τερζάκης, που τίμησε την εκδήλωση με την παρουσία του. Ο Δημήτρης Τερζάκης, στον οποίο είναι αφιερωμένο το εμβληματικό μυθιστόρημα του πατέρα του Η Πριγκηπέσσα Ιζαμπώ (Στο γιο μου που μου φανέρωσε το αγγελικό νόημα της ζωής), σήμερα ζει μόνιμα και εργάζεται στη Γερμανία. Η αποστροφή του ότι η πόλη που γέννησε τον Άγγελο Τερζάκη, το Ναύπλιο, σήμερα τον αγνοεί, κι ότι το πατρικό του κινδυνεύει με αφανισμό, θα ’πρεπε να ευαισθητοποιήσει, όσο είναι καιρός, τους αρμόδιους προκειμένου να σωθεί το ιστορικό κτίριο.
Τον άνθρωπο Άγγελο Τερζάκη θέλησε να σκιαγραφήσει μέσα από τις προσωπικές του εμπειρίες ο συγγραφέας Μένης Κουμανταρέας. Συνδεόμενος μαζί του με μακρινή συγγένεια, ο Κουμανταρέας θυμήθηκε πως ο Τερζάκης ως διευθυντής δραματολογίου και καθηγητής στη Δραματική Σχολή του Εθνικού (Βασιλικού τότε) Θεάτρου, ανέκοψε την επιθυμία του να γίνει ηθοποιός, δίνοντάς του ίσως με αυτόν τον τρόπο «το διαβατήριο για την πεζογραφία».
Από λογοτεχνική άποψη ο συγγραφέας σχολίασε την απόσταση που χωρίζει τη γλώσσα των μυθιστορημάτων του Τερζάκη (περίτεχνη, φορτισμένη με την ιδιαίτερη χροιά της δημοτικής του μεσοπολέμου) από το απολύτως ακριβές ιδίωμα του δοκιμιακού του λόγου. Στο αριστούργημα του Τερζάκη, την Πριγκηπέσσα Ιζαμπώ (πρωτοδημοσιευμένη σε συνέχειες στην Καθημερινή — μια ωραία παράδοση που έχει άδικα εγκαταλειφθεί στις μέρες μας) ο Κουμανταρέας εντοπίζει το παράδοξο ότι μέσα στο γκρίζο και μαύρο της πεζογραφίας του Τερζάκη το ιστορικό αυτό μυθιστόρημα «ξεχειλίζει χυμούς, χρώματα, περιγραφές για τ’ Ανάπλι, τον Μυστρά και την Καλαμάτα». Εδώ η Ιστορία, περασμένη από το φίλτρο της μυθοπλασίας, αποκτάει βάθος και ζωντάνια.

ΤΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟ

Για τον μυθιστοριογράφο Άγγελο Τερζάκη μίλησαν ο διευθυντής ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών Άγγελος Αφρουδάκης, η συγγραφέας και αναπληρώτρια καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Αγγέλα Καστρινάκη και η κριτικός λογοτεχνίας Ελισάβετ Κοτζιά.
Ο Άγγελος Αφρουδάκης, που έχει ασχοληθεί στη διατριβή του με το έργο του Άγγελου Τερζάκη κι έχει προλογίσει την τελευταία αναστοιχειοθετημένη έκδοση της Πριγκηπέσσας Ιζαμπώς, αναφέρθηκε στο μυθιστορηματικό σύμπαν του συγγραφέα, στους αφηγηματικούς του τρόπους, έκανε λόγο για τις τρεις περιόδους της λογοτεχνικής παραγωγής του και χαρακτήρισε το έργο του πεζογραφικό ανάλογο της αρχαίας τραγωδίας, αφού «οργανώνει την εν χρόνω δραματική εκδοχή των ανθρωπίνων, αλλά κάτω απ’ αυτή υπαινίσσεται την άχρονη τραγική φύση της ανθρώπινης ζωής».
Η Αγγέλα Καστρινάκη εστίασε στο ζήτημα της αλήθειας και της πίστης στο έργο του Τερζάκη μέσα από το ερώτημα «Τι εστί αλήθεια;» και την απάντηση που δίνει ο συγγραφέας στη λογοτεχνική του διαδρομή. Από τη συμβολική Παρακμή των Σκληρών, όπου υποστηρίζεται η ιδέα ότι μέσα από την παρακμή μπορούμε να προσεγγίσουμε την αλήθεια, και το δοκίμιο για τον Ρώσο στοχαστή Μπερντιάγεφ, που διακηρύττει ότι αξίζει κανείς να σταυρωθεί για την αλήθεια, η στάση του Άγγελου Τερζάκη απέναντι στην πίστη αλλάζει στα τέλη της δεκαετίας του ’40, στο μυθιστόρημα Δίχως Θεό δίνεται η στρατευμένη απάντηση ότι η κοινωνία εξοκέλλει, αν δεν πιστεύει στον Θεό, για να φτάσει στο «ουκ οίδα» του Θωμά (με τον οποίο ταυτίζεται ιδεολογικά ο Τερζάκης) στο θεατρικό έργο Θωμάς ο δίψυχος (1960), όπου διαγράφεται η δύσκολη ζωή του διανοούμενου που διαρκώς ταλαντεύεται, που θέλει να πιστέψει, αλλά δεν μπορεί.
Η Ελισάβετ Κοτζιά μίλησε για τον χαλκέντερο διανοούμενο που ήταν επί δεκαετίες παρών στην πνευματική ζωή της χώρας, αλλά και για τη βαθύτατη αισιοδοξία που απορρέει από το πεζογραφικό του έργο, για το οποίο ωστόσο παρατήρησε ότι δεν αποτελεί κορυφαία λογοτεχνία. Χαρακτήρισε τα μυθιστορήματα του Τερζάκη «πεζογραφία χαμηλής φωνής», κατά την έκφραση που χρησιμοποίησε ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης για την ποίηση που, αν και δεν είναι κορυφαία, καταφέρνει όμως να αποδώσει με ευκρίνεια μια εσωτερική διάθεση. Η κριτικός επέμεινε στην έντονη κοινωνική και υπαρξιακή αγωνία που διέπει τα έργα του Τερζάκη κι επιχείρησε να κάνει μια αναγωγή στο σήμερα, για να αναδείξει τη διαχρονικότητα των προβλημάτων του ανθρώπου.

Τον δοκιμιογράφο Άγγελο Τερζάκη προσέγγισε ο ποιητής και κριτικός Γιάννης Βαρβέρης. Με τη γνώριμη λογοτεχνική χάρη του κριτικού του λόγου ο Βαρβέρης ενέταξε το δοκιμιακό έργο του Τερζάκη στο πλαίσιο της γενιάς του ’30, σε σχέση με «τον οδυνηρό ιστορικό χρόνο του Σεφέρη, τον εράσμιο, δροσερό ελληνισμό του Ελύτη, την ωκεάνια, όσο και εξωστρεφή ικμάδα του Ρίτσου, τους μυρωμένους υφολογικούς μίσχους του Μυριβήλη, του ιλιγγιώδεις αυτοκινητόδρομους επιδερμίδων του Εμπειρίκου, την απαράμιλλη αρματωσιά του γενναιότατου στρατηγού Νικολάου Εγγονοπούλου». Έκανε λόγο για τον τραγικό τόνο και το άρωμα μελαγχολίας που αναδίδει ο δοκιμιακός κόσμος του Τερζάκη και κατέληξε πως αν έπρεπε, σε βιβλικό κατακλυσμό, να σώσει δυο-τρία απ’ τα βιβλία του, «το ένα θα ήταν το Αφιέρωμα στην τραγική μούσα του Άγγελου Τερζάκη», βέβαιος πως «αυτό το ευαγγέλιο της τραγικής μύησης θα βοηθούσε τον οποιονδήποτε να ζήσει και να πεθάνει χωρίς φόβο και χωρίς ελπίδα».

Ο ΤΕΡΖΑΚΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ

Τη σχέση του Άγγελου Τερζάκη με το θέατρο προσέγγισαν μέσα από τις προσωπικές τους μαρτυρίες τόσο ο σκηνοθέτης και ακαδημαϊκός Σπύρος Ευαγγελάτος, όσο και ο φιλόλογος και κριτικός θεάτρου Κώστας Γεωργουσόπουλος. Για τον θεατράνθρωπο Τερζάκη μίλησε και η διδάκτωρ φιλολογίας Πολυξένη Μπίστα.
Ο Σπύρος Ευαγγελάτος αναφέρθηκε στον δάσκαλό του Άγγελο Τερζάκη και υπογράμμισε πως αποτελούσε υπόδειγμα δασκάλου: μετέφερε τη γνώση επί της ουσίας, δεν παρίστανε τον δάσκαλο. Ο Τερζάκης θαύμαζε απεριόριστα το ευρωπαϊκό θέατρο και θεωρούσε κορυφαίους δραματουργούς τον Σαίξπηρ και τον Τσέχωφ. Από τη θεατρική του παραγωγή ο Ευαγγελάτος ξεχωρίζει το θεατρικό έργο Θεοφανώ, «το μόνο νεοελληνικό έργο που αγγίζει τα όρια της τραγωδίας».
Ο Κώστας Γεωργουσόπουλος τόνισε πως ο Τερζάκης στα τελευταία χρόνια της ζωής του υπήρξε και καθηγητής της υποκριτικής τέχνης: ανέλυε το θεατρικό έργο εις βάθος, κάτω από την επιφάνεια, μπαίνοντας μέσα στην υποκριτική διαδικασία. Ο Γεωργουσόπουλος αποκάλυψε πως ο ίδιος ο Τερζάκης μισούσε το επάγγελμα του θεατρικού κριτικού, καθώς του ήταν εξαιρετικά δύσκολο να γράφει κριτικές για τους μαθητές του. Αναφορικά με το θεατρικό του έργο υποστήριξε ότι οι βυζαντινές του τραγωδίες δεν είναι ιστορικά δράματα, είναι υπαρξιακά δράματα με αφορμή την Ιστορία.
Σύμφωνα με την Πολυξένη Μπίστα, η οποία μάλιστα επιμελείται την έκδοση ενός τόμου με κριτικές θεάτρου του Άγγελου Τερζάκη, ο θεατρικός κριτικός Τερζάκης μελετούσε το κείμενο (σε πολλές περιπτώσεις το πρωτότυπο) πριν δει μια παράσταση, γνώριζε όχι μόνο το συγκεκριμένο κάθε φορά έργο, αλλά και το συνολικό έργο του συγγραφέα, και αντιμετώπιζε το θεατρικό έργο όχι ως φιλολογικό έργο, αλλά ως κείμενο που γράφτηκε για να παιχτεί («η φιλολογία είναι ο θάνατος του θεάτρου», έλεγε). Ο Τερζάκης αποτιμούσε όλες τις παραμέτρους μιας παράστασης, ιδιαίτερα τον απασχολούσε το κοινό, ενώ δήλωνε πίστη στη δραματική αμεσότητα που οδηγεί στη συγκίνηση και τη μέθεξη.

ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΕΠΟΧΕΣ

Για το περιοδικό Εποχές, του οποίου ο Άγγελος Τερζάκης υπήρξε διευθυντής, μίλησε στο τέλος του Συμποσίου ο Ιωάννης Μάνος. Το περιοδικό κυκλοφόρησε κατά τη δεκαετία του ’60 και ήταν η υλοποίηση της επιθυμίας του Χρ. Λαμπράκη για ένα έντυπο διαλόγου, αναζήτησης, ανταλλαγής ιδεών. Το επίπεδο του δοκιμιακού λόγου των Εποχών ήταν πολύ υψηλό, αρκεί να λάβουμε υπόψη ότι, εκτός από τον Τερζάκη που έγραφε τα Χρονικά (σχόλια στην πνευματική επικαιρότητα), στη συντακτική επιτροπή του περιοδικού συμμετείχαν «ιερά τέρατα», όπως ο Σεφέρης, ο Κ. Θ. Δημαράς, ο Θεοτοκάς, ενώ συνεργάζονταν σημαντικοί άνθρωποι του λόγου και της τέχνης. Ένα ζητούμενο πάντως της σύγχρονης έρευνας είναι η ολοκληρωμένη μελέτη της ιστορίας και της πνευματικής συμβολής των Εποχών, δεδομένου ότι έχουν γραφτεί ελάχιστα μέχρι σήμερα, ενώ, για παράδειγμα, υπάρχουν πολλές μελέτες για το αντίπαλο ιδεολογικά περιοδικό, την Επιθεώρηση Τέχνης.

Ανάμεσα στους σπουδαίους ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών που έδωσαν το «παρών» στο Συμπόσιο θα θέλαμε να ξεχωρίσουμε την παρουσία του Θανάση Αναγνωστόπουλου, μεταφραστή του έργου του Τερζάκη στα αγγλικά. Ο Θ. Αναγνωστόπουλος, διευθυντής σήμερα του Θησαυρού της Ελληνικής Γλώσσης στην Καλιφόρνια, μετέφρασε στα αγγλικά το θεατρικό έργο Θωμάς ο Δίψυχος (που παίχτηκε με επιτυχία στην Αμερική στις αρχές της δεκαετίας του ’60), καθώς και το δοκίμιο Αφιέρωμα στην τραγική μούσα (που επίσης έγινε πανεπιστημιακό μπεστ-σέλερ στην Αμερική).

Ο Άγγελος Τερζάκης γεννήθηκε το 1907 στο Ναύπλιο. Στα γράμματα πρωτοεμφανίστηκε το 1925 με τη συλλογή διηγημάτων Ο ξεχασμένος. Το 1936 ανέβηκε στο Εθνικό Θέατρο το πρώτο του θεατρικό έργο, ο Αυτοκράτωρ Μιχαήλ. Διηύθυνε τα περιοδικά Πνοή, Λόγος και Εποχές, ενώ από το 1947 συνεργάστηκε με την εφημερίδα Το Βήμα, ως επιφυλλιδογράφος (μέχρι το τέλος της ζωής του) και ως θεατρικός κριτικός (μέχρι το 1965). Υπηρέτησε το Εθνικό Θέατρο από το 1937 και για πολλά χρόνια και από διάφορες θέσεις: γενικός γραμματέας, καλλιτεχνικός διευθυντής, γενικός διευθυντής, διευθυντής δραματολογίου, διευθυντής της Δραματικής Σχολής. Τιμήθηκε με το Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών της Ακαδημίας Αθηνών το 1969, ενώ πέντε χρόνια αργότερα εξελέγη ακαδημαϊκός. Πέθανε στην Αθήνα το 1979.
Το έργο του, μεγάλο σε όγκο (μέχρι σήμερα φτάνει τους πενήντα τόμους) και σε σημασία, μοιράζεται σε τρία πεδία: πεζογραφία (διήγημα, νουβέλα, μυθιστόρημα), δοκίμιο - κριτική, θέατρο. Ο Άγγελος Τερζάκης κατατάσσεται στους μείζονες συγγραφείς του 20ού αιώνα.

(πρωτοδημοσιεύτηκε στην πολιτιστική εφημερίδα Φλοίσβος, τχ. 8, Δεκέμβριος 2007)

ANTONY BLOOM διήγηση για το νόημα του Σταυρού

Είναι ο σταυρικός θάνατος του Χριστού που μας έχει σώσει από τον αιώνιο θάνατο, που μας έχει δώσει τη δύναμη να υπερνικούμε την αμαρτία και ν’ αρχίζουμε από τώρα πάνω στη γη μια καινούργια ζωή, τη ζωή του Θεού. Πώς να φανταστούμε όμως τη δολοφονία του Θεού από τους ανθρώπους να φέρνει τη συμφιλίωση των δύο μερών; Θα ήθελα να σας το εξηγήσω αυτό με ένα παράδειγμα παρμένο από την ιστορία, που δείχνει τον τρόπο με τον οποίο η αγάπη που εκφράζεται ως θυσία της ζωής μας έχει τη δύναμη να φέρνει τη συμφιλίωση.

Το 1192, το δωδέκατο δηλαδή αιώνα, ένας από τους πρίγκιπές μας, ο πρίγκιπας του Μούρομ ήταν σε πόλεμο με ένα μικρό πριγκιπάτο το οποίο δεν είχε ακόμα ασπαστεί το Χριστιανισμό. Με ένα γρήγορο πόλεμο κατάφερε να περικυκλώσει τους αντιπάλους του μέσα στο κάστρο τους. Αυτό που απέμενε, αν ήθελε να κερδίσει μια εύκολη και αποφασιστική νίκη, ήταν να αποκλείσει τη μικρή πόλη και να περιμένει μέχρις ότου η πείνα και η μιζέρια τους σκοτώσουν ή διαφορετικά τους υποχρεώσουν να παραδοθούν. Ο πρίγκιπας όμως ήταν Χριστιανός και δεν μπορούσε ούτε να διανοηθεί πως θα γινόταν αίτιος ενός τέτοιου βασανισμού, μιας τέτοιας κακομεταχείρισης και του θανάτου τόσων ανθρώπων τους οποίους ο Θεός είχε δημιουργήσει με αγάπη και ελπίδα, κι έτσι τους πρόσφερε ειρήνη. Ειρήνη χωρίς κανένα όρο, ειρήνη για χάρη του Θεού. Όμως εκείνοι ήταν ειδωλολάτρες, δεν πίστευαν στο Θεό των Χριστιανών. Δεν μπορούσαν να πιστέψουν πως δεν υπήρχε κάποιο στρατήγημα, κάποιο ύπουλο παιχνίδι κρυμμένο πίσω από την εισήγηση αυτή, και αφού έκαναν μια συνεδρίαση αποφάσισαν να δεχτούν την προσφορά του πρίγκιπα με τον όρο ότι θα τους έστελνε για όμηρο στο κάστρο τους έναν από τους γιους του ώστε, αν εκείνος τους πρόδωνε, να πάρουν εκδίκηση με το να σκοτώσουν το παιδί μπροστά στα ίδια του τα μάτια.

Μπορείτε να φανταστείτε το πώς ένιωσε ο πατέρας: δεν εμπιστευόταν την τιμή και το λόγο των ανδρών εκείνων κι όμως ένιωθε πως είχε καθήκον να κάνει ό,τι περνούσε από τις δυνάμεις του για να φέρει την ειρήνη και τη συμφιλίωση εν ονόματι του Χριστού, χωρίς όρους, για χατίρι της αγάπης. Ο βίος του Αγίου Μιχαήλ του Μούρομ μας λέει ότι ο πατέρας του βημάτιζε τη νύχτα πάνω και κάτω μέσα στη σκηνή του άυπνος, όλος αγωνία. Το ένα από τα παιδιά του που ήταν γύρω στα δεκατέσσερα κοιμόταν βαθιά, το μικρότερο όμως, που ήταν εννιά χρονών, παρακολουθούσε τον πατέρα του κι ύστερα τον φώναξε και κάνοντας τη μία ερώτηση ύστερα από την άλλη τον κατάφερε με πολύ κόπο να του πει την αλήθεια. Όταν έγινε αυτό κάθισε καλά στη θέση του και είπε στον πατέρα του : «Πατέρα μου, δεν το βλέπεις πως μπορούμε τώρα κι εμείς να κάνουμε αυτό που είχαν κάνει ο Θεός και ο Ιησούς Χριστός; Αν με στείλεις σ’ εκείνη την πόλη, ακόμη κι αν με σκοτώσουν, εσύ θα έχεις μιμηθεί το Θεό κι εγώ τον Ιησού Χριστό, εσύ δε με έχεις μάθει πως πρέπει να μιμούμαστε όλες τις πράξεις του Ιησού του Σωτήρα μας;»

Ύστερα απ’ αυτό ο πατέρας δέχτηκε την απόφαση του παιδιού. Την επόμενη μέρα με την ανατολή του ήλιου μπορούσες να δεις αυτό το εννιάχρονο αγόρι, μόνο του, όλο εμπιστοσύνη, προετοιμασμένο για να θυσιαστεί όπως και ο Χριστός, ν’ αφήνει το σκοτεινό δάσος στο οποίο καθόταν ο πολιορκητής στρατός και να κατευθύνεται προς το ειδωλολατρικό φρούριο. Μεγάλη γαλήνη βασίλευε στο δάσος και οι ματιές όλων ήταν καρφωμένες στο μικρό πρίγκιπα. Οι άνθρωποι είχαν συγκινηθεί από την ομορφιά και από την απλοχωριά της καρδιάς του. Ήταν όμως και κάποιος που δεν είχε συγκινηθεί, που είχε μίσος στην καρδιά. Πήρε το τόξο του, έριξε ένα βέλος και το παιδί έπεσε πληγωμένο θανάσιμα. Τη στιγμή εκείνη όλοι οι άνδρες του πρίγκιπα κι ολόκληρος ο λαός της πόλης, ξεχνώντας πως ήταν εχθροί έτρεξαν για να δουν αν το παιδί είχε πεθάνει ή αν υπήρχε ακόμα ελπίδα. Το παιδί πέθαινε.

Όταν οι ειδωλολάτρες και οι Χριστιανοί ξαφνικά θυμήθηκαν πως ήταν σε πόλεμο είδαν τους στρατούς τους αναμιγμένους και κατάλαβαν τότε πως δεν ήταν πια εχθροί: ήταν απλώς άνθρωποι, βαθιά συγκινημένοι, με δάκρυα στα μάτια και πόνο στην καρδιά, που στεκόντουσαν με φρίκη μπροστά στην ασπλαχνία και το μίσος. Το παιδί με το θάνατό του τους είχε ενώσει, τους είχε φέρει την ειρήνη.

Κάτι παρόμοιο μπορούμε όλοι να κάνουμε, από το μικρότερο στο μεγαλύτερο. Όταν γίνονται τσακώματα και συζητήσεις, στο σχολείο ή το σπίτι, δεν μπορεί το παιδί να πει στον πατέρα του, τη μητέρα του, το μεγαλύτερο αδελφό: «Μην το κάνετε αυτό. Εγώ αγαπώ και τους δυο σας, κι όμως εσείς με πληγώνετε, με σκοτώνετε»; Η αγάπη φέρνει τη συμφιλίωση, την ειρήνη, την αγάπη κι είναι δυνατότερη από ο,τιδήποτε άλλο στον κόσμο. Αυτός είναι ο λόγος που στο μέσο του ταξιδιού της Μεγάλης Τεσσαρακοστής η εκκλησία μάς δείχνει το Σταυρό: είναι η ελπίδα μας, η μόνη αληθινή μας ελπίδα, είναι η χαρά μας, είναι η απόδειξη πως ο Θεός μάς αγαπά και πως τα πάντα είναι δυνατά με τη δύναμη του Χριστού.

ΕΙΝΑΙ Η ΣΥΜΒΙΩΣΗ ΠΟΡΝΕΙΑ;

Ψήφισε η Βουλή των Ελλήνων έναν καινούργιο νόμο που νομιμοποιεί το δικαίωμα της συμβίωσης μέσα σ’ ένα συγκεκριμένο πλαίσιο. Αυτό είναι το κεντρικό γεγονός, αλλά έχουμε και δηλώσεις, όπως είθισται στην Ελλάδα, από την Εκκλησία. Ο προκαθήμενος της Ιεράς Συνόδου, τάσσεται υπέρ του χωρισμού της Εκκλησίας από την πολιτεία διακριτικά όπως φαίνεται. Άλλοι μητροπολίτες και εκκλησιαστικά πρόσωπα διαφωνούν μαζί του. Πάντως ο νόμος συζητήθηκε και στη Διαρκή Ιερά Σύνοδο και προκάλεσε παρεξηγήσεις. Μεταδίδεται όμως ότι η Εκκλησία θεωρεί τη συμβίωση πορνεία. Εδώ φεύγουμε από τον ίδιο τον νόμο για να μιλήσουμε για τις αρχές με τις οποίες ο τελευταίος έχει άμεση σχέση. Μήπως αφορά την Εκκλησία να αναφερθεί με τέτοιο τρόπο σε γενικά κοινωνικά ζητήματα; Είναι η συμβίωση πορνεία; Τι να είναι άραγε ο γάμος; Τελικά είναι κατακριτέα η πορνεία; Αυτές οι λίγες ερωτήσεις θα με απασχολήσουν παρακάτω στην προσπάθειά μου να εκφράσω μια θεολογική —αν είναι επιτρεπτό— γνώμη.

Η Εκκλησία και το κράτος δεν ενώνονται με «καθολικό γάμο». Αντιθέτως αυτά τα δύο είναι εντελώς ανεξάρτητα, αλλιώς λόγου χάριν δεν θα μπορούσε η Εκκλησία να υπάρχει σε μια χώρα όπου η πολιτεία δεν είναι χριστιανική (αυτό αν πιστέψουμε ότι στην Ελλάδα είναι όντως χριστιανική). Η Εκκλησία ως σώμα Χριστού δεν αποτελεί κόμμα που θέλει να κυβερνήσει αλλά «το μικρό ποίμνιο» που μεριμνά μόνο για να παραμένει πιστό στη σχέση του με τον Χριστό, μη πολεμώντας κανένα ούτε επιδιώκοντας εξουσίες. Έτσι παρ’ όλο που κατά καιρούς η Εκκλησία υπέταξε ή υποτάχθηκε στον «Καίσαρα», στην πραγματικότητα δεν εξαρτώνται ο ένας από τον άλλο. Αν το σκεφτούμε κι άλλο θα ρωτούσα: τι σχέση είχε ο Χριστός με τον Πιλάτο ή με τον Ηρώδη; Δεν αναμείχθηκε μαζί τους – ο καθένας στον χώρο του, για να το πω απλά. Δεν επιτρέπεται στην Εκκλησία να μπαίνει στις κρεβατοκάμαρες των ανθρώπων. Αυτό αφορά τον καθένα. Όμως αν παραδεχτούμε ότι δικαιούται η Εκκλησία ένα παρεμβατικό λόγο, τότε γιατί δεν μιλάει για τόσα αδικήματα που συμβαίνουν καθημερινώς; Ας κάνει η Εκκλησία τα του οίκου της και άμα τελειώσει τότε να κοιτάξει τα των άλλων.

Σε συνεντεύξεις τους επιμένουν κάποια εκκλησιαστικά πρόσωπα ότι η συμβίωση είναι πορνεία χρησιμοποιώντας διάφορα επιχειρήματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν το επιχείρημα του κ. Ανθίμου, μητροπολίτου Θεσσαλονίκης. Ο κ. Άνθιμος στηρίζεται στο λεξικό του Μπαμπινιώτη, που λέει ότι η εκτός γάμου σχέση θεωρείται πορνεία στην εκκλησιαστική ερμηνεία. Άρα όποιος διαβάζει αυτή την ερμηνεία θα καταλάβει ότι η πλειοψηφία του κόσμου θεωρούνται πόρνοι από την Εκκλησία! Αλίμονο αν είναι έτσι τα πράγματα. Όμως από πότε η Εκκλησία προστρέχει με αυτό το τρόπο στα λεξικά για να στηρίξει τέτοια θέση; Η Εκκλησία χρησιμοποιεί φυσικά τα εργαλεία της γλώσσας της κοινωνίας στην οποία υπάρχει. Αλλά διαβάζει, όταν πρόκειται να διαμορφώσει την άποψή της, από το λεξικό των φυσικών ομιλητών για τη λέξη «πορνεία», και σταματάει εκεί, και δεν διαβάζει περαιτέρω;

Μιλώντας για τα λεξικά μπορεί να διαπιστώσει κανείς ότι το κοινό νόημα που αποδίδεται στη λέξη «πορνεία» είναι «η σεξουαλική πράξη έναντι αμοιβής». Άρα, οποιαδήποτε συνουσία θεωρείται πορνεία μόνο όταν περιέχει το στοιχείο της αμοιβής, που σημαίνει, με άλλα λόγια, την εκμετάλλευση του άλλου ή αλλιώς την μετατροπή του άλλου προσώπου σε χρηστικό αντικείμενο. Αυτή τη σημασία τη συναντάμε και στην εκκλησιαστική γραμματεία καθώς παρατηρούμε ότι η πορνεία ταυτίζεται σε πολλά σημεία της Βίβλου και με την ειδωλολατρία (Ωσηέ δ΄, Α΄ Κορ ε΄). Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι η συμβίωση δεν είναι πορνεία, εφόσον πρόκειται για σχέση, διότι η σχέση συνεπάγεται ο ένας να γίνει πρόσωπο για τον άλλο, και όχι αντικείμενο εκμετάλλευσης. Και αυτό, αν η σχέση λειτουργεί σωστά, γιατί η σχέση είναι η βάση στην οποία συγκροτείται η ζωή ενός ζευγαριού, είτε αυτή έχει τη μορφή της συμβίωσης ή αυτή του γάμου, είτε κατόπιν ιδίας επιλογής ή υπαγόρευσης της κοινωνίας.

Εάν όμως η σχέση δεν λειτουργεί, εκεί είμαστε αντίκρυ στην πορνεία, διότι ο ένας εκμεταλλεύεται τον άλλον και ας είναι παντρεμένοι στην Εκκλησία. Σ’ αυτή την περίπτωση δεν μιλάνε τα προαναφερθέντα εκκλησιαστικά πρόσωπα, βλέποντας τον γάμο που τελούν να γελοιοποιείται. Και σ’ αυτό το σημείο φτάνουμε στο γάμο. Και τι είναι ο γάμος; Ο γάμος είναι, όπως προλέχθηκε, σχέση και τίποτε άλλο στην ουσία. «Το μυστήριον τούτο μέγα εστίν· εγώ δε λέγω εις Χριστόν και εις την Εκκλησίαν» (Εφ λβ΄). Αυτό διαβάζουμε στην ακολουθία του γάμου, ότι η σχέση Χριστού και Εκκλησίας είναι μυστήριο και σ’ αυτό καλείται το ζευγάρι να δημιουργήσει τέτοια σχέση. Το πρόβλημα δεν είναι στην ουσία του γάμου, αλλά στην αντίληψή μας για τον γάμο.

Όταν λέμε γάμος, εννοούμε τον εκκλησιαστικό, σαν να υπήρξε έτσι όπως τον ξέρουμε τώρα χωρίς να έχει προκύψει λόγω κάποιων αναγκών και μετά από κάποιες εξελίξεις. Ο γάμος, πρώτον, είναι ένας κοινωνικός θεσμός που εξαρτάται από κάθε κοινωνία και από κάθε θρησκεία. Οι πιστοί ως μέλη της κοινωνίας καλούνται να υιοθετήσουν αυτόν τον θεσμό που αναγνωρίζει τις σχέσεις τους και τις νομιμοποιεί. Η Εκκλησία δεν γνώριζε τον γάμο, ως δική της ακολουθία, πριν τον θ΄ αιώνα, και τότε υπήρχε για τους βασιλείς, ενώ γενικεύτηκε από τον ιβ΄αιώνα. Σημειώνω ότι προηγείτο και στις δύο εποχές από την ακολουθία του αρραβώνα (που έγινε εντελώς τυπική καθώς γίνεται και η ακολουθία του γάμου). Είμαστε τότε απέναντι από την εξής ερώτηση: τι έκανε η Εκκλησία τόσους αιώνες πριν γραφτεί η ακολουθία του γάμου; Απ’ ό,τι ξέρω δεν έχουμε εντελώς σίγουρη απάντηση. Ξέρουμε ότι δεν υπήρξε το δίλημμα πολιτικού ή εκκλησιαστικού γάμου. Ο θεσμός του γάμου με τα έθιμα που τον συνοδεύουν έχει και σκοπό να κοινοποιηθεί το γεγονός αυτό και στα άλλα μέλη της κοινωνίας. Ίσως οι νεόνυμφοι να είχαν κάποια ευχή ή δέηση στη Σύναξη, εννοώ τη Θεία Λειτουργία, χωρίς αυτό να έχει νομικές συνέπειες, ήτοι μάρτυρες, υπογραφές κ.λπ... Γι’ αυτό τον λόγο η ακολουθία του γάμου δεν είναι το μυστήριο. Μυστήριο είναι η Θεία Λειτουργία, και οτιδήποτε εξαρτάται από αυτή (χειροτονίες, βαπτίσεις, κ.λπ...) συμμετέχει στο μυστήριο. Αυτό το πράγμα το ξεχνάμε συχνά και έτσι νομίζουμε ότι το μυστήριο σημαίνει μαγεία ή μας επηρεάζει μαγικά. Συνέπεια έχει να θεωρούμε απαραίτητο να πάμε στην Εκκλησία να παντρευτούμε χωρίς να αντιλαμβανόμαστε τι πάμε να κάνουμε, και πολλές φορές παζαρεύουμε την ακολουθία ολόκληρη καθώς παζαρεύουμε όλη την εκκλησιαστική μας ζωή. Φαίνεται λοιπόν ότι ο γάμος είναι μια σχέση στην ουσία του, που αφορά την κοινωνία ως προς το πώς θα τον νομιμοποιεί και θα τον αναγνωρίζει, χωρίς αυτό να αντιφάσκει με τις τελετές των θρησκευτικών κοινοτήτων. Και άρα δεν τίθεται θέμα πορνείας οποιαδήποτε και αν είναι η μορφή του γάμου, και, αν θα το πούμε συμβίωση, μιλάμε πάντα για το ίδιο πράγμα: για τη σχέση.

Μπορεί μετά από όλα αυτά που κατατέθηκαν να μην έχω καταφέρει να πείσω κανέναν ότι η συμβίωση δεν είναι πορνεία, ούτε στο ελάχιστο. Ενδιαφέρομαι όμως να επισημάνω ότι, και πορνεία να ήταν, δεν κατακρίνεται. Δεν το λέω εγώ, είναι δίδαγμα της πίστης μας. Το γενεαλογικό δένδρο του Χριστού περιλαμβάνει αμαρτωλούς «πάντων των ειδών», και κάποιοι ήταν πόρνοι. Έχουμε την αντιμετώπιση της πόρνης από τον Χριστό, έχουμε την παραβολή του ασώτου υιού. Δεν θα αναφέρω άλλα για την ώρα. Και κλείνω με το λόγο του αποστόλου Παύλου στους Κορινθίους: «τι γαρ μοι τους έξω κρίνειν; Ουχί τους έσω υμείς κρίνετε; Τους δε έξω ο Θεός κρινεί» (Α΄ Κορ ε’ 12-13).

Αυτά...

Προμηθεύς

Ο πίνακας: Ο Ερωτόκριτος και η Αρετούσα του Θεόφιλου

ΠΙΣΤΗ ΚΑΙ ΘΕΑΤΡΟ

Ο διάσημος Ρώσος θεατρικός σκηνοθέτης Ανατόλι Βασίλιεφ εδώ και ενάμιση μήνα βρίσκεται στην Ελλάδα, όπου πραγματοποίησε σεμινάριο πάνω στη "Μήδεια" του Ευριπίδη, παράσταση που θα σκηνοθετήσει και θα ανεβάσει το καλοκαίρι στην Επίδαυρο με πλειάδα σπουδαίων Ελλήνων ηθοποιών (μεταξύ αυτών και η Λυδία Κονιόρδου, η καλλιτεχνική διευθύντρια του ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας). Η σημερινή "Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία" φιλοξενεί μια πραγματικά ενδιαφέρουσα συνέντευξή του, από την οποία σταχυολογούμε τις απόψεις του για την ηθική, την πίστη, την Ορθοδοξία...

Η πίστη πόσο συνδέεται με το θέατρο;

«Πάρα πολύ, με την προϋπόθεση ότι το θέατρο είναι προσανατολισμένο σε μια ορισμένη κατεύθυνση. Στην περίπτωση που το περιεχόμενο, η ανάγκη επικοινωνίας του, αφορά το κοσμικό μέρος, τότε τα ζητήματα που θέτει αφορούν μόνο την Ηθική. Ομως η Πίστη και η Ηθική διαφέρουν. Η Πίστη βλέπει προς τα πάνω, ενώ η Ηθική κινείται παράλληλα με τη γη. Ενα κομμάτι του θεάτρου ασχολείται με την κοσμική ζωή των ανθρώπων εκφράζοντας έτσι την ηθική τους. Ένα άλλο περνά σε διαφορετικές δραματουργίες όπου η πίστη είναι συστατικό εργασίας και αναζήτησης της γνώσης. Το θέμα είναι τι επιλέγει κανείς. Αν διαθέτεις τον εαυτό σου σ' ένα χώρο αλήθειας».

Τι ορίζει αυτόν το χώρο;

«Είναι κάτι ανάμεσα στο καλό και το κακό, ανάμεσα στο ωραίο και στο άσχημο. Αν μιλήσουμε με όρους θεολογικούς, βρίσκεται ανάμεσα στην πίστη και σε κάποια αίρεση. Δεν μιλάω για δόγμα γιατί αυτό δεν είναι δύναμη αλλά συνήθεια. Η δύναμη, επί της ουσίας, αντιτίθεται στους εκκλησιαστικούς κανόνες».

Είστε ενσυνείδητα χριστιανός ορθόδοξος;

«Είμαι χριστιανός ορθόδοξος. Η ομολογία μου, όμως, δεν με εμφανίζει ως κάτι πολύ ξεχωριστό από τους άλλους ανθρώπους που πιστεύουν, ούτε ομιλώ από καθέδρας, ούτε είμαι μοναχός. Αλλωστε μιλάμε για το θέατρο. Ο λόγος που σε κινεί, ο τρόπος που αναζητείς, ο χώρος μέσα στον οποίο δρας και υπάρχεις, ορίζουν την διαφορετικότητά σου».

ΜΑΘΗΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΟΜΟΡΦΙΑ ΚΕ'

ANTONIO PORCIA
Φωνές

(186) Πάει πολύς καιρός που δεν ζητάω τίποτα από τον ουρανό κι ακόμα δεν έχουν κατεβεί τα χέρια μου.

(408) Οταν πλησιάζω μια ψυχή, δεν έχω την επιθυμία να τη γνωρίσω˙ όταν απομακρύνομαι, ναι.

(467) Ναι, τα έχω ακούσει όλα. Τώρα μονάχα μου λείπει να σωπάσω.

(526) Ηθελα να κατακτώ. Αλλά δεν κατακτούσα. Γιατί ήθελα να κατακτώ χωρίς να νικηθώ.

(534) Αυτό που υπάρχει έξω από μένα είναι μια απομίμηση αυτού που υπάρχει μέσα μου.

(581) Μονάχα όπου μπορώ να είμαι ολόκληρος νιώθω πως βρίσκονται όλα. Και φορές μέχρι και στο μηδέν μπορώ να είμαι ολόκληρος. Και φορές ούτε στο όλο δεν μπορώ να είμαι ολόκληρος.

(614) Το πνεύμα μου μπορεί να με μεταφέρει μέχρι το τελευταίο αστέρι, κι εγώ αυτό, δεν μπορω να το μεταφέρω μερικά εκατοστά.

(670) Οταν η νύχτα θα κουραστεί να με κοιτάζει, θα πάψω να κοιτώ.

(791) Οσο δεν έχεις αγαπηθεί, τόσο αγαπάς.

(941) Με μάθανε να τα κερδίζω όλα κι όχι να τα χάνω όλα. Και καλύτερα που εγώ μου έμαθα, μόνος μου, να τα χάνω όλα.

Αποσπάσματα από την έκδοση «Αντόνιο Πόρτσια - Φωνές», μτφρ.: Βασίλης Λαλιώτης, εκδόσεις Ινδικτος, 2004

ΔΡΟΜΑΙΟΣ 18 - ΕΚΤΟΣ ΕΛΕΓΧΟΥ...

H HMEPA
ΕΠΙ ΤΑ ΠΡΟΣΩ

Ημ/νία έκδοσης: 29 Μαρτίου 2008

Του Μιχάλη Μπαϊρακτάρη (bairaktaris@imeranews.gr)

Παραεκκλησιαστικοί κύκλοι εκτός ελέγχου στην Πάτρα

«Μετά τον Εμφύλιο, κληρικοί όπως ο Αυγουστίνος Καντιώτης αναλαμβάνουν δράση και συγκροτούν νέες οργανώσεις, με σκοπό την καταπολέμηση του κομμουνισμού, αλλά και διαφόρων κινημάτων εκείνης της περιόδου. Ο «Σταυρός» και η «Σπίθα» είναι τα δύο δημιουργήματα του κ. Αυγουστίνου, ο οποίος παράλληλα αναπτύσσει έντονη δραστηριότητα, με σκοπό την εκπαίδευση νέων και νεανίδων με βάση τα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη».

(“Τα Νέα”, Πάνος Μπαΐλης, 11 Ιουνίου 2000)

ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ αποκάλυψη στην «Ημέρα» και στο ένθετο «Σε Είδα» σχετικά με το πώς αντέδρασαν και τι διέδωσαν οι παραθρησκευτικές οργανώσεις στην Πάτρα, μετά τον τραυματισμό του Αρχιεπισκόπου στην Καλαμάτα, ο γνωστός θεολόγος Παναγιώτης Ανδριόπουλος, στην ηλεκτρονική σελίδα του panagiotisandriopoulos.blogspot.com, έγραψε:

«ΓΡΑΦΕΙ η εφημερίδα ΗΜΕΡΑ της Πάτρας ότι παραθρησκευτικοί κύκλοι της πόλης, με αφορμή το κάταγμα που έπαθε ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος, διέδωσαν αστραπιαία ότι ο Μακαριότατος πέθανε! ΓΙΑΤΙ απορείτε αγαπητοί φίλοι της ΗΜΕΡΑΣ; Έτσι είναι εδώ τα πράγματα και δεν αλλάζουν. Πρόκειται για τους ίδιους κύκλους που έλεγαν ότι ο μακαριστός Χριστόδουλος πεθαίνει επειδή πήγε στον Πάπα! ΕΙΝΑΙ οι ίδιοι που βδελύσσονται το Οικουμενικό Πατριαρχείο, εξ ου και η μηδενική επαφή της πόλης με το Φανάρι. ΕΙΝΑΙ οι ίδιοι που αδίστακτα σπιλώνουν τον πλησίον τους, αφού η λογική τους είναι αυτή της εκκαθάρισης. ΕΙΝΑΙ αυτοί που μια ζωή κρύβονται και ποτέ δεν θα προκαλέσουν δημόσιο διάλογο. Διαφωνούν με τον Αρχιεπίσκοπο, τον Πατριάρχη, τον οιονδήποτε, αλλά ποτέ δεν θα τοποθετηθούν υπεύθυνα και δημόσια. Μόνο λάσπη... ΚΑΙ θα ρωτήσει ο καθείς: Έτσι θα πορεύεται η "εκκλησιαστική Πάτρα"; Σας απαντώ με ερώτηση: Βλέπετε κάποιο φως στο τούνελ; Μάλλον ζόφος και έρεβος επικρατεί. ΓΙΑΤΙ τέτοια μαυρίλα, θα πείτε... Αναρωτηθείτε»...

ΓΙΑΤΙ ΛΟΙΠΟΝ αυτή η μαυρίλα, όπως αναρωτιέται ο σχολιαστής της σελίδας. ΙΣΩΣ γιατί η πίστη, η θρησκεία έχουν αφεθεί στα χέρια ανθρώπων που «λειτουργούν», εκτός Εκκλησίας, καθώς είναι απομεινάρια άλλων καταστάσεων και εποχών, που κάλυπτε τότε η επίσημη Εκκλησία, κοντολογίς λειτουργούσαν με τις ευλογίες της. ΣΗΜΕΡΑ δεν έχουν τον ίδιο ρόλο, π.χ. να εμπλέκονται στην πολιτική ή να «διαπαιδαγωγούν» τους Αριστερούς, αλλά γεγονός είναι ότι ο εξουσιαστικός ρόλος που τους είχε δοθεί υπάρχει…

Η ΠΑΡΑΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ «Χρυσοπηγή» Μητροπολιτών, μεταξύ των οποίων και ο Αμβρόσιος Καλαβρύτων και Αιγιαλείας, υπάρχει. ΤΗΣ είχαν εκχωρήσει εξουσία, που έφθανε στο σημείο να μπορεί να εκλέγει ακόμα και Αρχιεπισκόπους. ΑΥΤΗΝ την εξουσία οι οργανωμένοι αλλά και οι οπαδοί δεν θέλουν να την απωλέσουν, τη χρησιμοποιούν ακόμα εκεί που μπορούν. «ΑΓΚΑΘΙ» γι’ αυτούς ο σημερινός Αρχιεπίσκοπος, που δεν είναι του χεριού τους, άρα -όπου μπορούν- χτυπούν με κάθε τρόπο. ΑΝΑΡΩΤΙΟΜΑΣΤΕ αν μπορεί κανείς, ακόμα και από τους ανθρώπους που έδωσαν όλα τα δικαιώματα στους εξωεκκλησιαστικούς, να πάρουν πίσω τις εξουσίες που εκχώρησαν. ΤΟ ΣΙΓΟΥΡΟ είναι ότι, ακόμα κι αν θέλουν, δεν μπορούν. ΘΑ «ΑΣΚΟΥΝ» τα «καθήκοντά» τους μέσα από τις σκοτεινές τρύπες που κρύβονται, θα διαδίδουν, καθώς σε αυτό το αντικείμενο είναι εξειδικευμένοι, με στόχο να αποπροσανατολίζουν τους πιστούς, που είναι εκατομμύρια στη χώρα μας.

ΕΙΔΙΚΑ στην Πάτρα, αυτές οι παραθρησκευτικές οργανώσεις έχουν βαθιές ρίζες, που για να ξεριζωθούν δεν κάνουν για τη δουλειά μπουλντόζες, αλλά χρειάζονται εκρήξεις με πολλά κιλά δυναμίτιδα.

ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

Αύριο, αγαπητοί φίλοι της Ιδιωτικής Οδού, αναχωρώ για το Μόναχο όπου θα συμμετάσχω σε συναυλία με έργα ελλήνων συνθετών, και θα χάσω – δυστυχώς – το μεγάλο διεθνές συνέδριο στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (29-31 Μαρτίου) με θέμα: Παραδοσιακή Μουσική και Σύγχρονη Δημιουργία.

Πρόκειται για ένα σημαντικό συνέδριο, καθώς φαίνεται από το αναλυτικό πρόγραμμα που έχω ανά χείρας, το οποίο διοργανώνει το Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας, υπό την αιγίδα του Προέδρου της Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια, σε συνεργασία με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, την Εθνική Λυρική Σκηνή, τον Οργανισμό Μεγάρου Μουσικής Αθηνών και την Ένωση Ελλήνων Μουσουργών.

Συνθέτες, μουσικολόγοι και μουσικοί αναζητούν τη σχέση τους με την παραδοσιακή μουσική. Προβληματίζονται και συζητούν τις προοπτικές που διαγράφονται για την γόνιμη αλληλεπίδραση της λόγιας και παραδοσιακής μουσικής. Το συνέδριο πλαισιώνεται από τρεις συναυλίες στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και στο θέατρο Ακροπόλ.

Το Συνέδριο και οι συναυλίες διοργανώνονται στο πλαίσιο των Ελληνικών Μουσικών Γιορτών (4ος κύκλος) της ΚΟΑ και με αφορμή τη συμπλήρωση ενενήντα χρόνων από την ίδρυση του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας.

Τι να πρωτογράψω γι’ αυτό το εξαιρετικό γεγονός;

Στέκομαι στη συναυλία της Κυριακής 30 Μαρτίου, όπου το Τρίο Αθηνών θα ερμηνεύσει τις Δύο Ελληνικές σουίτες του Κωνσταντίνου Κυδωνιάτη τιμώντας τα 100 χρόνια από τη γέννησή του. Ο Κυδωνιάτης είχε μεγάλη σχέση με την Πάτρα, αφού δίδαξε για πολλά χρόνια στην Φιλαρμονική Εταιρεία – Ωδείο Πατρών και έβγαλε πολλούς και καλούς μαθητές.
Το πρωτότυπο στην εν λόγω συναυλία είναι ότι τα τραγούδια από τα οποία άντλησε το υλικό του ο συνθέτης θα αποδοθούν και στην αυθεντική τους καταγραφή από το συγκρότημα του Χρίστου Τσιαμούλη.

Στην συναυλία της Δευτέρας 31 Μαρτίου στο ΑΚΡΟΠΟΛ το Κέντρο Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών θα τιμήσει τον Χρόνη Αηδονίδη και τη Δόμνα Σαμίου για τη σημαντική προσφορά τους στο δημοτικό τραγούδι.

Ελπίζω το επόμενο μεγάλο μουσικολογικό συνέδριο να είναι Βυζαντινή Μουσική και Σύγχρονη Δημιουργία, αφού πλέον πολλοί σύγχρονοι συνθέτες μας έχουν εμπνευσθεί από την εκκλησιαστική μουσική μας παράδοση και μας έχουν δώσει αριστουργήματα.

ΤΟ ΙΩΒΗΛΑΙΟΝ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗΣ

Ο κ. Γεώργιος Θ. Γιαννόπουλος είναι άξιος πάσης τιμής για χίλιους λόγους. Εγκρατής νομικός, δεινός φιλόλογος (όχι απ’ αυτούς με το πτυχίο) φημιζόμενος για την αρχαιομάθειά του, ακέραιος άνθρωπος και δημόσιος ανήρ (η θητεία του ως νομάρχη την περίοδο 1974 –1982 άφησε εποχή στις πόλεις όπου υπηρέτησε) και πάνω απ’ όλα εραστής της Ιδιωτικής Οδού!

Ο κ. Γιαννόπουλος εκδίδει εδώ και είκοσι χρόνια μόνος του και διανέμει δωρεάν την εφημερίδα ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΤΩΝ ΠΑΤΡΩΝ, της οποίας κυκλοφορεί ήδη το 100ο φύλλο! Μια ιδιωτική πρωτοβουλία με καρπούς αγλαούς, τους οποίους γευόμαστε όλοι οι αναγνώστες της εφημερίδας του. Το «μαγικό τετρασέλιδο» της εφημερίδας του περιλαμβάνει οξυδερκέστατες πολιτικές αναλύσεις της επικαιρότητας, μεστές περιεχομένου βιβλιοπαρουσιάσεις όπου θαυμάζει κανείς τον κριτικό κάλαμο του κ. Γιαννόπουλου, ουσιαστικές φιλολογικές και λογοτεχνικές σελίδες, τα περίφημα πια «Γλωσσικά» όπου μαθαίνεις τη γλώσσα από τα λάθη – μαργαριτάρια της περιρρέουσας ατμόσφαιρας (δημοσιογράφοι, πολιτικοί, δάσκαλοι και λοιποί), ολοσέλιδα αφιερώματα σε ιστορικά γεγονότα που έχουμε ολότελα λησμονήσει, ανθολόγιο αξιομνημόνευτων σύγχρονων ποιημάτων, πολλές φορές ποιητών που δεν βλέπουν τα «φώτα της δημοσιότητας», ταξιδιωτικές εντυπώσεις δοσμένες με γλαφυρό μα και παιδευτικό τρόπο.

Όλα αυτά χωρούν σ’ ένα καλαίσθητο τετρασέλιδο – ευτυχώς ασπρόμαυρο – το οποίο είναι εν ταυτώ και ένα γλωσσικό μνημείο! Ο κ. Γιώργος Γιαννόπουλος είναι από τους ελάχιστους εναπομείναντας κρατίστους χειριστάς της ελληνικής γλώσσας. Μια σκέτη γλωσσική απόλαυση η εφημερίδα του! Όπου δε χρησιμοποιεί και το απίθανο χιούμορ του, η γλώσσα τσακίζει κόκαλα! Τον ευχαριστώ για όσα μου έχει ακουσίως προσφέρει και κυρίως διότι με τιμά με την φιλία του. Εύχομαι η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ, αυτή η ανιδιοτελής και απολύτως σοβαρή εργασία του κ. Γιαννόπουλου, να μας φωτίζει για πολλά χρόνια ακόμα ως φάρος τηλαυγής.

ΝΕΚΡΗ ΦΥΣΗ...

Γράφει σήμερα η εφημερίδα ΗΜΕΡΑ της Πάτρας ότι παραθρησκευτικοί κύκλοι της πόλης, με αφορμή το κάταγμα που έπαθε ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος, διέδωσαν αστραπιαία ότι ο Μακαριώτατος πέθανε!

Γιατί απορείτε αγαπητοί φίλοι της ΗΜΕΡΑΣ; Έτσι είναι εδώ τα πράγματα και δεν αλλάζουν. Πρόκειται για τους ίδιους κύκλους που έλεγαν ότι ο μακαριστός Χριστόδουλος πεθαίνει επειδή πήγε στον Πάπα!

Είναι οι ίδιοι που βδελύσσονται το Οικουμενικό Πατριαρχείο, εξ ου και η μηδενική επαφή της πόλης με το Φανάρι.

Είναι οι ίδιοι που αδίστακτα σπιλώνουν τον πλησίον τους, αφού η λογική τους είναι αυτή της εκκαθάρισης.

Είναι αυτοί που μια ζωή κρύβονται και ποτέ δεν θα προκαλέσουν δημόσιο διάλογο. Διαφωνούν με τον Αρχιεπίσκοπο, τον Πατριάρχη, τον οιονδήποτε, αλλά ποτέ δεν θα τοποθετηθούν υπεύθυνα και δημόσια. Μόνο λάσπη...

Και θα ρωτήσει ο καθείς: Έτσι θα πορεύεται η "εκκλησιαστική Πάτρα"; Σας απαντώ με ερώτηση: Βλέπετε κάποιο φως στο τούνελ; Μάλλον ζόφος και έρεβος επικρατεί.

Γιατί τέτοια μαυρίλα θα πείτε...

Αναρωτηθείτε...

Ο πίνακας Νεκρή φύση είναι του Πέρη Ιερεμιάδη

ΜΕΛΟΣ ΑΡΧΑΙΟΝ!

Μονή Βατοπαιδίου του Αγίου Όρους πριν δεκάξι χρόνια (1992). Με την Ελληνική Βυζαντινή Χορωδία υπό τον Λυκούργο Αγγελόπουλο συμμετέχω στην αγρυπνία επί τη μνήμη του αγίου Ευδοκίμου του Βατοπαιδινού. Προεξάρχει ο ηγούμενος της Μονής Ιβήρων, ο περίφημος Βασίλειος Γοντικάκης.

Μετά το πέρας της αγρυπνίας σ’ ένα «πηγαδάκι» γύρω από τον ηγούμενο (Λυκούργος Αγγελόπουλος, Μιχάλης Αδάμης κ.α.) γίνεται λόγος για το αρχαίον μέλος. Το μαγνητοφωνάκι μου καταγράφει τις παρατηρήσεις του γέροντα Βασιλείου, οι οποίες είναι καίριες:

Εγώ είμαι μουσικός ακούγοντας μόνο, αλλά βλέπω το εξής: αυτά που λένε αρχαίον μέλος έχουνε μια φοβερή χάρη. Το Τη υπερμάχω το αργό όταν το ψάλλουνε, μερικές φορές, νιώθεις ότι είσαι μες στην Αγια – Σοφιά. Μετά, το Πάντα εν σοφία εποίησας – Δόξα Πατρί και Υιώ και Αγίω Πνεύματι {από τα ανοιξαντάρια}, το ‘ψαλαν μια φορά στη Λαύρα ο σχολάρχης ο Χρυσόστομος, μαζί με όλους τους άλλους. Νομίζω δεν υπάρχει άλλη εκτέλεση τέτοια. Και κείνη την ώρα νιώθεις ότι, κοίταξε, για να ψαλεί αυτό πρέπει να περάσουν μερικές χιλιετίες. Να πούνε Δόξα Πατρί και Υιώ και Αγίω Πνεύματι! Τελείωσε. Μόνο αυτό. Λοιπόν, ή το συλλαμβάνεις ή όχι. Αυτά είναι τα αρχαία μέλη. Ποιο άλλο αρχαίο μέλος;… Το Φως ιλαρόν.

Κάποιος από την παρέα μνημονεύει τον γερο – Γαβριήλ τον Διονυσιάτη. Λέει ο ηγούμενος:

Ο παππούς ο Διονυσιάτης!… Έλεγε τον εξάψαλμο. Ο εξάψαλμος ήτανε!… Σβήνει ο Μινωτής κι όλες οι αρχαίες τραγωδίες. Ν’ ακούς μόνο αυτό. Ούτε βιάζεται ούτε τρέχει. Ούτε είναι θλιμμένος ούτε χαρούμενος. Ούτε είναι εδώ ούτε αλλού… Τώρα στην Ιβήρων έχουμε ένα γέρο παπά, τον παπα – Ιωακείμ, ο οποίος ήταν ψάλτης. Κι έλεγε ο Φιρφιρής ότι αυτός είναι που αποδίδει. Τώρα δεν μπορεί να ψάλει, αλλά όταν τον βάνουν να διαβάσει ένα ψαλτήρι, μόνο να διαβάσει ένα ψαλτήρι, σε βάζει στη Μεγάλη Παρασκευή. Ενώ έχει έρθει, ξέρω γω, ένας κοσμικός. Του λες: Πες. Λέει: Ελέησόν με ο Θεός, κατά το μέγα έλεός σου με απίστευτο στόμφο! Και λες: Αμάν σταμάτα! Με παλάβωσες, σταμάτα. Ενώ αυτός λέει το ψαλτήρι κι είναι σα ν’ ακούς μελωδία, δηλ. ένα φοβερό πράγμα…

Ο παππούς ο Διονυσιάτης διάβαζε χωρίς κανένα συναισθηματισμό. Ούτε να σε συγκινήσει ούτε τίποτα. Ένα κλίμα… Απ’ ότι φαίνεται ήταν γνωστό, γιατί πολλοί πηγαίνανε ν’ ακούσουν τον εξάψαλμο. Τώρα, εξάψαλμος τι είναι; Έξι ψαλμοί, ένα ψαλτήρι. Όλος ο κόσμος διαβάζει ψαλτήρια. Αλλά πάλι ο παππούς, για να το διαβάσει έτσι έπρεπε να μείνει. 97 χρονών πέθανε. Και 3-4 χρόνια πριν πεθάνει φύτευε στον Μονοξυλίτη {μετόχι της Μονής} κέδρους του Λιβάνου!

ΕΚΚΛΗΣΙΑ, ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ, ΓΛΩΣΣΑ

ΟΤΑΝ Ο ΘΕΟΣ ΠΕΘΑΙΝΕΙ
Αλέξανδρος Κατσιάρας και Μάρω Βαμβουνάκη
Ανθολόγηση 2η σχολιασμένη

Μ: Εκκλησία και ιδεολογία: ποιά είναι η γνώμη σου;

Α: Για πρώτη φορά τον 18ο αιώνα ο γάλλος φιλόσοφος Deshutt de Tracy αναφέρει τον όρο λέγοντας: « Η ιδεολογία είναι ένα σύστημα πεποιθήσεων, αρχών, και ιδεών πάνω στο οποίο στηρίζεται οποιαδήποτε κρατική εξουσία». [...] Το χρονικό της ταύτισης της Εκκλησίας με την ιδεολογία είναι παλιό. Η πίστη καταντά ιδεολογία όταν γίνεται ένα «πρέπει», μια «αρχή», μια απρόσωπη ιδέα, ένα σύστημα ιδεών, ένα σύνολο ή υποσύνολο αρχών και στοιχείων που ο κάθε άνθωπος οφείλει να τα αποδέχεται και να συμμορφώνεται σύμφωνα με αυτά, έξω από την προσωπική σχέση. Η πίστη παύει να έχει ως περιεχόμενο την αγάπη και την ελευθερία. Η έκπτωση της Εκκλησίας σε ιδεολογία φαίνεται στον υπερτονισμό του δογματικού στοιχείου της, δηλαδή θεωρείται επαρκής η εγκεφαλική προσέγγιση της διδασκαλίας της Εκκλησίας. [...] Η ταύτιση της εκκλησιαστικής ζωής με την εκμάθηση της δογματικής διδασκαλίας οδηγεί στον υπερτονισμό της νόησης. Το δόγμα από διατύπωση εμπειρίας ζωής γίνεται αρχές πάνω από την Εκκλησία, δηλαδή δογματισμός.

Μ: Όμως μια ιδεολογικοποιημένη πίστη δεν είναι κατά βάθος απολυταρχική;

Α: Θα έλεγα, αυταρχική και φασιστική. Μια πίστη που έχει γίνει ιδεολογία δεν ανέχεται κάτι το διαφορετικό. [...] Το δόγμα πλέον δεν είναι ζωή αλλά αφηρημένη διατύπωση.

Η θεολογία και η γλώσσα

Ένα από τα ουσιαστικά και τα πιο δύσκολα θέματα στην εκκλησιαστική ζωή, είναι η σχέση θεολογίας και γλώσσας. Προκαλεί εύκολα παρεξηγήσεις στους πιστούς καθώς και στους καθοδηγητές τους.

Το εκκλησιαστικό γεγονός, όπως λέει ο Χρήστος Γιανναράς στο βιβλίο του «Ενάντια στη θρησκεία», «δεν προϋποθέτει «δόγματα», αξιωματικές αποφάνσεις, υποχρεωτικές «αρχές» όπως μία θρησκεία». Το εκκλησιαστικό γεγονός έχει ως κέντρο βάρους την κοινωνία της σχέσης του πιστού με τον Χριστό. Αυτό πραγματώνεται μέσα στη Θεία Ευχαριστία όπου η σχέση εκφράζεται με την πιο βαθιά της έκφανση. Το εκκλησιαστικό γεγονός λοιπόν προϋποθέτει πρώτα απ’ όλα εμπειρία, εξ ου και στην ορθόδοξη παράδοση ο θεολόγος δεν είναι ο κάτοχος πτυχίου Θεολογίας, που είναι πολλοί, αλλά είναι εκείνος που προσεύχεται, που βιώνει την εμπειρία της σχέσης και έτσι μπορεί να την εκφράσει. Και έτσι μπορεί να κατανοήσει, εφ’ όσον την εκφράζει, τη σχετικότητα της γλώσσας απέναντι στο μεγαλείο του Θεού. Πώς μπορεί μια κτιστή γλώσσα να περιλάβει τον άκτιστο Θεό; Έτσι μαθαίνουμε από την εκκλησιαστική ιστορία. Για παράδειγμα η διατύπωση του συμβόλου της πίστεως, κατά την οποία οι Καππαδόκες πατέρες, κυρίως ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, ήταν ανεκτικοί στις άλλες εκφράσεις που χρησιμοποιούσαν οι θεολόγοι της Δύσης. Και τόνιζε ότι, σημασία έχει οι διαφορετικές λέξεις να δηλώσουν την ίδια αλήθεια.

Έτσι, κλείνουμε με δύο διατυπώσεις του Στυλιανού Παπαδόπουλου ότι «η ίδια αλήθεια μπορεί να δηλωθεί και με διαφορετικές μεταξύ τους λέξεις της ίδιας γλώσσας», χωρίς να επηρεαστεί η πίστη και ότι «ο θεολόγος απορρίπτει την τυπολατρία και αφήνει ανοικτό το πνεύμα στον φωτισμό του Αγίου Πνεύματος, αφού μόνες οι λέξεις δεν τον οδηγούν στην κοινωνία με την αλήθεια. Δε γίνεται στείρος αμύντορας του γράμματος. Αποφεύγει την απολυτοποίηση του συμβατικού - γλώσσας (αίρεση της παραδοσιοκρατίας)». Επαναλαμβάνουμε λοιπόν ότι η εμπειρία της σχέσης δίνει στον πιστό τη δυνατότητα να υπερβαίνει τις μικρότητες των όποιων διαμαχών, μέσα στις οποίες εγκλωβίζονται οι δογματιστές.

Προμηθεύς

Ο ΠΕΡΓΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ

Ο μουσικολογιώτατος και λογιώτατος Μητροπολίτης του Οικουμενικού Θρόνου Πέργης κ. Ευάγγελος είχε σήμερα τα ονομαστήριά του. Αυτή τη χρονιά συμπληρώνει και τα 80 χρόνια του. Καθώς μελετώ παράλληλα το νέο του πόνημα ΕΚ ΦΑΝΑΡΙΟΥ Γ’ και τη σύνθεση της Κωνστάντιας Γουρζή πάνω στο ποίημά του Προς το τέρμα – που θα τραγουδήσω σε μια εβδομάδα στο Μόναχο – σκέφθηκα να κάνω μια ταπεινή αναφορά στο συγγραφικό κυρίως έργο αυτού του ιεράρχη ποιητή με το φαναριώτικο και οικουμενικό εν ταυτώ πνεύμα, ο οποίος με συγκινεί κάθε φορά με την βουτηγμένη στα νερά του Βοσπόρου γραφίδα του.

Γεννήθηκε στα Θεραπειά του Βοσπόρου το 1928. Αποφοίτησε από το Ζωγράφειο Γυμνάσιο το 1949 και από τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης το 1953. Το 1965 έγινε Μέγας Αρχιδιάκονος του Πατριαρχείου και υπό την ιδιότητα του αυτή έγραψε και εξέδωσε τα έργα : Εκ Φαναρίου…(Χρονογραφήματα,1968) και Αφιέρωμα στην Πόλη (Ποιητική συλλογή, 1970). Μητροπολίτης Πέργης εξελέγη το 1970. Άλλα έργα του:
Λαός Χάριτος (Χρονογραφήματα) 1973

Η Πέργη της Παμφυλίας (Ιστορική μελέτη) Αθήνα 1983
Εκ Φαναρίου Β΄ (Χρονογραφήματα) εκδ. Ακρίτας, 1997
Εκ Φαναρίου ΤΑ ΠΟΙΗΤΙΚΑ (Συγκεντρωτική έκδοση), εκδ. Μίλητος, Αθήνα 2004
Εκ Φαναρίου Γ’ Ινδαλμάτων ιαχή, εκδ. Μίλητος, Αθήνα 2007.

Έχει γράψει σημαντικές μελέτες και κείμενα (όπως η διδακτορική διατριβή του για τον Άγιο Ισίδωρο τον Πηλουσιώτη) και δοκίμια στα Πατριαρχικά Περιοδικά «Ορθοδοξία» και «Απόστολος Ανδρέας». Επίσης έχει γράψει σειρά αναμνηστικών επιγραφών – επιγραμμάτων οι οποίες εντοιχίστηκαν στους ναούς της Πόλης που ανακαινίστηκαν επί της πατριαρχίας του νυν Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου.

Ο Μέγας Πρωτοπρεσβύτερος του Οικουμενικού Θρόνου π. Γεώργιος Τσέτσης, κι αυτός δεινός ψάλτης και λόγιος, γράφει για το πρόσφατο βιβλίο του Μητροπολίτου Πέργης κ. Ευαγγέλου: Με το τρίτο αυτό "Εκ Φαναρίου...", ο φίλος και ομογάλακτος αδελφός, Μητροπολίτης Πέργης Ευάγγελος, διαλαλεί και πάλι ότι η Ρωμηοσύνη συνεχίζει "να πορεύεται με τη δυναμική του ιστορικού της βάθους, [και] με την ελπίδα της για προσπέλαση σε χρόνους ευχαρείς". Επαναλαμβάνει για πολλοστή φορά ότι οι λίγοι και αμέτρητοι της Πόλης, που από μακραίωνη πείρα γνωρίζουν ότι "ανεξιχνίαστοι αι βουλαί του Κυρίου", προσδοκούν. Και ότι μένοντες πιστοί στην μνήμη του παρελθόντος, δεν παύουν να αγωνίζονται για το αύριο της Ρωμηοσύνης και της Ορθοδοξίας. Ο Πέργης συνεχίζει να άδει και να ψάλλει "...ότι μεθ' ημών ο Θεός". Και γι' αυτό ακριβώς, του είμαστε όλοι ευγνώμονες. Οι εγγύς τε και οι μακράν.

ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ

Στην Τουρκοκρατούμενη Ελλάδα του 17ου αιώνα (και συγκεκριμένα το 1668) ένας Γάλλος περιηγητής επισκέφθηκε σχολείο των υποδούλων Ελλήνων και περιγράφει τα εξής αποκαλυπτικά:

«Βρήκαμε τριάντα παιδιά καθισμένα σε πάγκους και το δάσκαλό τους να τους μαθαίνει ανάγνωση. Παρακολουθήσαμε τη μέθοδο διδασκαλίας του. Ήταν πραγματικά μεγαλοφυής. Ο δάσκαλος κατόρθωνε να επιβάλλει σ’ όλα τα παιδιά να διαβάζουν το μάθημα συγχρόνως, χωρίς να γίνεται διόλου σύγχυση. Το κείμενο που μελετούσαν είχε τόσες λέξεις όσες και ο αριθμός των μαθητών. Ο πρώτος μαθητής διάβαζε την πρώτη λέξη, ο δεύτερος τη δεύτερη, ο τρίτος την τρίτη κ.ο.κ. Κι όποιος διάβαζε σωστά τη λέξη του, μπορούσε σαν αμοιβή να διαβάσει και τις τριάντα λέξεις. Αν όμως έκανε λάθος, επαναλάμβανε τη λέξη ο διπλανός του, την άρπαζε ο παρακάτω κ.ο.κ. Έτσι και οι τριάντα μαθητές βρίσκονταν συνέχεια σε συναγερμό και με κομμένη ανάσα παρακολουθούσαν την ανάγνωση καραδοκώντας πότε θα έρθει η σειρά τους να διαβάσουν χωρίς κόμπιασμα και καθυστέρηση. Έτσι το μάθημα γινόταν συλλογικά και κέντριζε αδιάκοπα τη φιλοτιμία και την άμιλλα».

Ουδέν σχόλιον…

Η φωτογραφία: Σκηνή διδασκαλίας, από το εξώφυλλο του βιβλίου Αλφαβητάριον Μικρόν… Βιέννη 1816

Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ ΑΠΟ ΕΛΛΗΝΕΣ ΖΩΓΡΑΦΟΥΣ

ΕΛ ΓΚΡΕΚΟ Η συναυλία των αγγέλων (1609-1614)

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΘΕΝΗΣ Ευαγγελισμός (Συλλογή Αlpha Τράπεζας)

ΣΠΥΡΟΣ ΠΑΠΑΛΟΥΚΑΣ Ο Άγγελος από τον Ευαγγελισμό του Μητροπολιτικού Ναού Άμφισσας

ΝΙΚΟΣ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ Σχέδια για τον Ευαγγελισμό

ΟΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΦΙΛΕΛΛΗΝΕΣ

Διαβάζω στην Καθημερινή (22-3-08):

"Στα ράφια των ρωσικών βιβλιοπωλείων βρίσκονται εδώ και λίγες μέρες μερικά από τα σημαντικότερα αριστουργήματα του μεγάλου Έλληνα νομπελίστα Οδυσσέα Ελύτη, μέσα από την ποιητική συλλογή που κυκλοφορεί με τίτλο «Η συναυλία των υακίνθων». Χάρη στην εκδοτική αυτή προσπάθεια που αποτελεί και την πρώτη ολοκληρωμένη έκδοση έργων του Οδυσσέα Ελύτη στη Ρωσία, το κοινό θα μπορεί να γνωρίσει ποιήματα από τους «Προσανατολισμούς», τον «Ήλιο τον πρώτο», το «Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας» (ολόκληρο το ποίημα), «Το Φωτόδεντρο και τη Δέκατη τέταρτη ομορφιά», «Το μονόγραμμα» (ολόκληρο το ποίημα), «Τα ρω του έρωτα», τα «Ετεροθαλή», «Τον μικρό ναυτίλο» και τα «Ελεγεία της Οξώπετρας».

Η επιλογή των ποιημάτων καθώς και το εισαγωγικό σημείωμα έγινε από την Ιρίνα Κοβαλιόβα, η οποία έφυγε πρόωρα από τη ζωή πριν από έναν χρόνο. Η μετάφραση των ποιημάτων ανήκει στην ίδια και τις κυρίες Σόνια Ιλίνσκαγια και Μιλένα Αρουτιούνοβα, ενώ η επιμέλεια της έκδοσης ανήκει στον Δημήτρη Γιαλαμά.

«Η συναυλία των υακίνθων», εντάσσεται στη σειρά του Τμήματος Βυζαντινής και Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου «Λομονόσοφ», κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ο.G.I. και πραγματοποιήθηκε χάρη στην οικονομική στήριξη της Διεύθυνσης Μορφωτικών Σχέσεων του υπουργείου Πολιτισμού. Από την ίδια σειρά, που κατά το παρελθόν έχουν κυκλοφορήσει, μεταξύ άλλων, βιβλία του Μίλτου Σαχτούρη και του Ανδρέα Εμπειρίκου, σε λίγες ημέρες αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον η έκδοση ενός μεγάλου τόμου, ο οποίος θα περιλαμβάνει το σύνολο του ποιητικού του έργου του Κ. Π. Καβάφη. Η επιμέλεια του τόμου έγινε από την Σόνια Ιλίνσκαγια και την Τατιάνα Τσιβιάν, ενώ οι μεταφράσεις ανήκουν σε μερικούς από τους διαπρεπέστερους μεταφραστές όπως είναι η Σόνια Ιλίνσκαγια, η Ιρίνα Καβαλιόβα, η Γεβγκένια Σμάγκινα, η Γιούνα Μόριτς, ο Εβγκένι Σολονόβιτς κ.ά."

Ιδού, αγαπητοί φίλοι της Ιδιωτικής Οδού, οι σύγχρονοι φιλέλληνες. Όλοι αυτοί οι ξένοι επιστήμονες, ιστορικοί, αρχαιολόγοι, βυζαντινολόγοι, φιλόλογοι, θεολόγοι, νεοελληνιστές, μουσικολόγοι κ.α., οι οποίοι σπουδάζουν τον ελληνικό πολιτισμό διαχρονικά, μελετούν, μεταφράζουν, προβάλλουν, αναδεικνύουν την πανανθρώπινη πρόταση πολιτισμού που κομίζει ο Ελληνισμός, όπως θα ‘λεγε κι ο Γιανναράς. Πρόκειται για ένα σύγχρονο κύμα φιλελληνισμού!
Αυτοί οι εραστές του ελληνικού πνεύματος, δεν στέκονται πλέον μόνο στην αρχαιότητα, όπως συνέβαινε κατά περιόδους στη Δύση. Ασχολούνται συστηματικά με το Βυζάντιο, την Τουρκοκρατία, τον Νεώτερο Ελληνισμό. Κι αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό!
Κι εμείς εδώ, εγκλωβισμένοι στον ελλαδοκεντρισμό μας, ασχολούμαστε με τα τηλεσκουπίδια, το life style και γενικώς ό,τι ευτελέστερο!

Θα πω κάτι τολμηρό, αλλά αληθινό. Φαίνεται πως συνεχιστές του πολιτισμού μας είναι οι σύγχρονοι φιλέλληνες, όπου γης. Άνθρωποι που δεν γεννήθηκαν στην Ελλάδα, αλλά έμαθαν ελληνικά, ενδιαφέρονται για όλες τις φάσεις του πολιτισμού μας και επιθυμούν να σκέφτονται και να ζουν ελληνικά. Κι αυτό διότι πιστεύουν ότι ο Ελληνισμός είναι αναγκαίος για να αληθεύει ο βίος τους.
Άραγε εμείς έχουμε ανάγκη την ζήτηση της αλήθειας;

Στην φωτό σας έχω, αγαπητοί φίλοι, το εξώφυλλο μιας από τις πολλές εκδόσεις ποιημάτων του Καβάφη στα Τουρκικά! Μέρα που είναι!…

ΜΙΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΥΜΠΡΑΞΗ

Μια σπουδαία συναυλία διοργανώνει αύριο 26 Μαρτίου η δραστήρια Λέσχη Φίλων Κλασσικής Μουσικής της Πάτρας στο Εργοστάσιο Τέχνης (8.30 μ.μ.). Το κουαρτέτο εγχόρδων Οpera Quatro, ψυχή του οποίου είναι ο φίλος και εξαίρετος μουσικός Παντελής Σταματέλος, θα συμπράξει με τρεις καταπληκτικούς σολίστ: την φίλη σοπράνο Μίνα Πολυχρόνου, η οποία διδάσκει και στο Δημοτικό Ωδείο Πατρών, την υψίφωνο Ειρήνη Καράγιαννη που έχει συνεργαστεί σε όπερες μπαρόκ με την Ορχήστρα Πατρών και τον πιανίστα και συνθέτη Χρίστο Παπαγεωργίου, αγαπημένο παραγωγό εκπομπών υψηλού επιπέδου στο Γ’ Πρόγραμμα.

Στη συναυλία αυτή ο Χρίστος Παπαγεωργίου θα ξετυλίξει και τις δύο ιδιότητές του, αφού εκτός από το ιδιοσυγκρασιακό εκτελεστικό του ταπεραμέντο οι μουσικόφιλοι θα έχουν την ευκαιρία να απολαύσουν και συνθέσεις του. Συγκεκριμένα θα ακουστούν δύο τραγούδια από τον κύκλο «Τα Θεοδωρακικά» σε στίχους Μίκη Θεοδωράκη, το «Ιn Memoriam» και το «Νανούρισμα» (στίχοι, Χρίστος Παπαγεωργίου) και Tango “Non mi ami piu” (στίχοι, Τζένη Δριβάλα) όλα αυτά για σοπράνο, κουαρτέτο εγχόρδων και πιάνο.

Η συναυλία συνδυάζει κλασική και σύγχρονη μουσική και τραγούδι σε ένα πρόγραμμα που περιλαμβάνει έργα των W. A. Mozart, F. Schubert, J. Offenbach, Χρ. Παπαγεωργίου και N. Taylor. Ο Νέστορας Ταίηλορ, σύζυγος της Μίνας Πολυχρόνου και ένας ωραίος άνθρωπος, γεννήθηκε στη Μελβούρνη και μεγάλωσε στην Ελλάδα. Καταγράφεται ως μια ιδιαίτερη λυρική φωνή με ένα τονικά εκλεπτυσμένο εκφραστικό ύφος ανάμεσα στους εκπροσώπους της νεώτερης γενιάς Ελλήνων συνθετών.

Το Κουαρτέτο Opera Quatro αποτελείται από τους Παντελή Σταματέλο (βιολί), Στέλλα Καρυτινού(βιολί), Πάτρικ Έβανς (βιόλα) και Κωστή Θέο (τσέλλο). Η τελευταία εμφάνιση του Opera Quatro στην Πάτρα ήταν στην Διακίδειο Σχολή Λαού, πριν τρία χρόνια, με πρωτοβουλία της κ. Χαράς Γιαννοπούλου.

Στις φωτό η Μίνα Πολυχρόνου και το Opera Quatro.

inside/outside world

Η φίλη, ταλαντούχος ζωγράφος και συνθέτρια και Πατρινή Εσθήρ Λέμη (μελοποίησε το «Κυπαρίσσι» του Σημηριώτη για «Το Τετράδιο του Πατριάρχη» και τη σύνθεσή της παρουσιάσαμε σε Κύπρο, Πάτρα, Αμαλιάδα) συμμετέχει σε μια μεγάλη έκθεση του Ιδρύματος Ωνάση. Πρόκειται για μια έκθεση 37 καλλιτεχνών, υποτρόφων του Ιδρύματος, που θα εγκαινιαστεί την Τετάρτη 2 Απριλίου στο αίθριο του Ωνασείου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου. Έχει τον τίτλο ΤΕΧΝΗΣ ΠΑΛΜΟΙ ΙΙ.

Η Εσθήρ Λέμη, η οποία ως υπότροφος του Ωνασείου έκανε σπουδές στο Βερολίνο, συμμετέχει με δυο μικρά αλλά …θαυματουργά έργα της, που σας παρουσιάζουμε εδώ στην Ιδιωτική Οδό. Τα δύο βέβαια αυτά που βλέπετε εδώ έγιναν ένα από την δημιουργό με τίτλο: inside/outside world. Εγώ θα το έλεγα «Αυτός ο κόσμος ο μικρός ο μέγας», δανειζόμενος τον ποιητή. Πάντως η χρωματική πρόταση της φίλης Έστερ μου αρέσει πολύ. Μου θυμίζει τον στίχο του Ελύτη:

Φως από χαλαζία κυανόν της Παρθένου.

ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΖΩΝΤΩΝ

Από το βιβλίο του Χρήστου Γιανναρά ΤΟ ΠΡΟΝΟΜΙΟ ΤΗΣ ΑΠΕΛΠΙΣΙΑΣ

και το άρθρο Η ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΖΩΝΤΩΝ σσ.103-104.

Mία προσωπική λειτουργική εμπειρία στην Πόλη (1973).

"... Είχα μια σωματική αίσθηση της χώρας των ζώντων στην κυριακάτικη λειτουργία στο ναό της Αγίας Τριάδας του Σταυροδρομίου, στο κέντρο της Ισταμπούλ. Ένιωθα να ξαναβρίσκω τη χαμένη καθολικότητα της νοητής χώρας, την ολόκληρη Εκκλησία, τη ζωντανή παρουσία του καθολικού σώματος, ολόκληρη τη ζωή να λειτουργεί και να λειτουργείται στα απεριόριστα όρια της Ευχαριστίας. Ήταν ό λ ο ι εκεί, γέροι και νέοι, η παλιά πολίτικη αρχοντιά και τα νέα παιδιά με τα μακρυά τους μαλλιά και τα γένια τους, και τα κορίτσια με την ανέμελη ομορφιά τους. Και όλοι αυτοί, μικροί και μεγάλοι, να συμμετέχουν στα δρώμενα με μιαν έκδηλη εγρήγορση μετοχής, να σταυροκοπιούνται σωστά και στις στιγμές που πρέπει, άλλοτε να συνοδεύουν ψιθυριστά την ψαλμωδία, να ζουν το πού βρίσκονται και σε τί μετέχουν.

Στη γεωγραφική Ελλάδα με την κρατική Εκκλησία, αυτή η αίσθηση της ζωντανής παρουσίας ολόκληρου του σώματος του λαού του Θεού, αν δεν είναι τελεσίδικα χαμένη, σπανίζει τρομερά. Οι ναοί μυρίζουν οργάνωση, σέκτα, λογοκρισία και ευνουχισμό. Τα όρια της Ορθοδοξίας δεν είναι πια όρια ζωής, αλλά κρατικά σύνορα, αντικειμενοποιημένο ιδεολογικό περίγραμμα, οργανωσιακή αντίληψη. Εδώ στην Πόλη δεν υπάρχει τίποτε άλλο να ορίσει την Εκκλησία εκτός από την ίδια τη ζωή.

Γι' αυτό και ολόκληρη η ζωή συγκεφαλαιώνεται στην Εκκλησία. Νιώθεις την Ιστορία να είναι παρόν και το παρόν να αγκαλιάζει αιώνες Παράδοσης. Η Ιστορία συνοψίζεται στην κάθε κίνηση, στην κάθε εκφώνηση και χειρονομία του Αρχιερέα που λειτουργεί, στην εκπληκτική απόδοση του μέλους από το χορό, στην παραμικρή λεπτομέρεια του τυπικού. Αυτά όλα δεν είναι στοιχεία διακοσμητικά της λατρείας, αλλά η σάρκωση της εμπειρίας και της ευσέβειας αιώνων, και οι φορείς τους συνειδητά συσσωματωμένοι σε αυτή τη σάρκωση που διαιωνίζει τη ζωή.

Το Φανάρι μοιάζει πεισματικά γαντζωμένο στο μυστικό της ζωής, που είναι η συσσωμάτωση στην Παράδοση. Δεν άφησε στοιχεία συναισθηματικά και ηθικολογικά να εκθηλύνουν τη λατρευτική απαγγελία, να ατομικοποιήσουν την ευσέβεια, να μεταβάλουν τη λατρεία σε πάρεργο και την ηθικοδιδασκαλία σε πρωτεύον".

ΜΑΘΗΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΟΜΟΡΦΙΑ ΚΔ'

Τ. Κ. ΠΑΠΑΤΣΩΝΗΣ

Ο άγγελος εβόα

Η τέρψη σου, ψυχή μου, πολύ λίγο σε τέρπει·

υπόμεινε, ψυχή μου, την παραφυλακή σου:

αχόρταγη άκρα δίψα ποτέ δεν θα κορέσεις,

γιατί πολύ ποικίλες ετάχθηκαν οι έλξεις

από της άγριας μοίρας τις είρωνες διαθέσεις.

Προς τούτο, παραιτήσου, όσο κι' αν επιμένει

η πλάνη της ορμής σου να σπρώχνει προς τον κόρο.

Διείσδυσε στης Γαλήνης τις σφαίρες, τούτες μόνες

εικόνα προσεγγίζουν σπουδαία Καταπαύσεως·

μη τις μισείς, παρ' όλη την τέτοιαν όρμησή σου,

παγίδα είναι και τούτη, όπου να μη πιασθείς.

Άφησε τις ορέξεις, που κατ' επιπολή

μονάχα ικανοποιούνται και παρατούν αρμύρα.

Υπόμεινε ως το τέλος, εν γνώσει των πραγμάτων.

Γιατί, τούτο μεν, φθάνει, εγγίζει οσονούπω·

συ δέ, γιατί να μείνεις στην πλάνη εκτεθειμένος,

κορόιδο των ρευμάτων, που σπείρουν τις ορέξεις;

Η Κόπωση όταν έρθει, κι' επικαλείσαι αγκάλη

του ύπνου γλυκυτάτη, δεν σου καταβουίζει

την Μέθη της Γαλήνης, πόσον απόλυτη είναι;

Τούτη η βουή ας πείσει, σαν νάρχεται απ' Αγγέλου,

Πως Κεχαριτωμένη είναι μονάχα η Παύση.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΠΑΠΑΜΙΚΡΟΠΟΥΛΟΥ

Σαν σήμερα, 23 Μαρτίου, πριν από 28 χρόνια (το 1980) πέθανε η διακεκριμένη πιανίστρια και συνθέτρια Αντιγόνη Παπαμικροπούλου, η οποία γεννήθηκε στην Πάτρα το 1889. Προερχόμενη από αστική οικογένεια είχε τη δυνατότητα να αναπτύξει την μουσική της προσωπικότητα. Σπούδασε στην Βασιλική Μουσική Ακαδημία του Λονδίνου, απ’ όπου αποφοίτησε με άριστα και διάκριση (βραβείο Highest Award). Επέστρεψε στην Πάτρα όπου και εγκαταστάθηκε, αναπτύσσοντας πλούσιο παιδαγωγικό έργο ως δασκάλα πιάνου. Έδινε συχνά ρεσιτάλ πιάνου στην Πάτρα και την Αθήνα, ερμηνεύοντας συνθέσεις των μεγάλων κλασικών, αλλά και δικά της έργα. Λόγω της εξαιρετικής δεξιοτεχνίας της ως σολίστ πιάνου, την είχαν αποκαλέσει «κορυφαία της Ελλάδος πιανίστρια», ενώ κάποιοι μουσικοκριτικοί την θεωρούσαν «δεύτερο Ρουμπινστάιν».

Έγραψε έργα για πιάνο (μπαλάντες, κομμάτια «σαλονιού» κ.α.) και αρκετά τραγούδια για φωνή και πιάνο, τα οποία είχαν ιδιαίτερη απήχηση στην εποχή τους. Σήμερα, δυστυχώς, η Παπαμικροπούλου είναι ελάχιστα γνωστή στην γενέτειρά της, τα δε έργα της δεν παίζονται σχεδόν καθόλου.
Οι συνθέσεις της έχουν ειλικρινή μελοδραματική διάθεση, έντονο λυρισμό και προκαλούν βαθειά συγκίνηση. Όπως έγραψε ο Αριστείδης Μικρούτσικος, «με τη φωνή της ψυχής της μας χαρίζει το χρυσό κλειδί της διαισθήσεως της Μουσικής… Μας λέει: Η Μουσική είναι ο Λυτρωμός».

Στο συγγενικό περιβάλλον της Α. Παπαμικροπούλου ανήκει ο συνθέτης Θάνος Μικρούτσικος. Η αδελφή τής Αντιγόνης, Ηλέκτρα, παντρεύτηκε έναν ξεχωριστό πνευματικό άνθρωπο της Πάτρας, τον Αριστείδη Μικρούτσικο, αδελφό του πατέρα του Θάνου Μικρούτσικου. Στο προσωπικό αρχείο του συνθέτη σώζεται το κύριο μέρος του συνθετικού έργου της θείας του Αντιγόνης Παπαμικροπούλου. Παρτιτούρες έργων της υπάρχουν ακόμη στη Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών και σε ιδιωτικές συλλογές.

Το σπουδαιότερο και γνωστότερο έργο για πιάνο της Παπαμικροπούλου είναι η Καλαβρυτινή Σουίτα ή Εικόνες απ’ τα Βουνά. Η συνθέτρια επεξεργάζεται με ευφάνταστο τρόπο θέματα από την ελληνική δημοτική παράδοση και δημιουργεί πέντε μουσικές εικόνες που εκφράζουν μία κυρίως ρομαντική διάθεση. Τα υπόλοιπα έργα για πιάνο μας μεταφέρουν στην ατμόσφαιρα των αρχοντικών της πατρινής αστικής τάξης του τέλους του 19ου αιώνα. Ο ρυθμός του βαλς είναι κυρίαρχος, η μουσική ανάλαφρη και οι συνθέσεις παραπέμπουν στην αυστριακή ή γαλλική μουσική.

Από το υπό έκδοσιν Λεξικό Πατρινών Συνθετών του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Η φωτογραφία από το Ιστορικόν Λεξικόν των Πατρών του Κ. Ν. Τριανταφύλλου. Πατρινοί στην Χαϊδελβέργη της Γερμανίας το 1921 ως φοιτητές: Παναγ. Κανελλόπουλος και οι αδελφές Παπαμικροπούλου (Αντιγόνη, Ισμήνη, Ηλέκτρα). Αρχείο Ιω. Αρ. Μικρούτσικου

Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΝΑ ΜΗΝ ΚΑΜΩΝΕΤΑΙ ΤΟΝ ΛΗΞΙΑΡΧΟ ΤΩΝ ΣΩΖΟΜΕΝΩΝ

Tα περί «πορνείας» που γράφτηκαν στο ανακοινωθέν της Ιεράς Συνόδου, με αφορμή το Σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης το οποίο προωθεί η κυβέρνηση, μου έφεραν στο νου μια καταπληκτική τοποθέτηση του φίλου εξαίρετου θεολόγου Θανάση Παπαθανασίου για την Εκκλησία ως «ληξίαρχο των σωζομένων».
Σε άρθρο του στο περιοδικό ΣΥΝΑΞΗ (τεύχος 103) αναλύει την μεγίστη υπόθεση της Ιεραποστολής, όπου έχει και ειδίκευση, και επισημαίνει μεταξύ άλλων τα εξής επίκαιρα και ουσιαστικά:

«Η Εκκλησία είναι ο διάκονος της εν εξελίξει ιεραποστολής του Θεού και ο μάρτυρας της αγάπης του. Οφείλει δηλαδή να υπάρχει έτσι ώστε να φανερώνει έμπρακτα τον Τριαδικό τρόπο υπάρξεως, στον οποίο ο Θεός έχει καλέσει τα σύμπαντά του. Έτσι, αυτό στο οποίο καλείται η Εκκλησία είναι κάτι αληθινά αντινομικό. Να δουλεύει για τη σωτηρία του κόσμου, μα να μην καμώνεται τον ληξίαρχο των σωζομένων. Να μην ενδώσει δηλαδή στον χιλιασμό ο οποίος θέλει να προσδώσει στο παρόν την τελεσιδικία η οποία ανήκει μόνο στα έσχατα. Όσο ακόμα ξετυλίγεται η ιστορία, ο Χριστός θα είναι πάντα ο κύριός της, πάντα ψηλαφητός στην αγάπη, μα όχι πάντα διακριτός στα μάτια. Μήπως δεν μας το αποκάλυψε ο ίδιος, μιλώντας για την ώρα της τελεσιδικίας (Ματθ.25:31-46); Δείτε πώς σ’ αυτή την περιγραφή της έσχατης κρίσης ο Χριστός αυτοπροσδιορίζεται ως ο γνωστός άγνωστος, όχι μόνο για τα ερίφια μα και για τα πρόβατά του, καθιστώντας έτσι αυτού του είδους τον αποφατισμό κριτήριο της εκκλησιαστικής αποστολής, και πάντως όχι άλλοθι για την απραξία ή τον αγνωστικισμό».

Ο νοών…

Φωτό ιερομονάχου Γενναδίου Δεμερτζή

ΙΔΙΩΤΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΗΣ

Ο σπουδαίος δάσκαλος Κώστας Γεωργουσόπουλος, στο σημερινό φύλλο της εφημερίδας ΤΑ ΝΕΑ γράφει ένα …επαναστατικό άρθρο με τίτλο: «Ο ποιητής: ιδιώτης ή πολίτης». Προσέξτε, αγαπητοί φίλοι της Ιδιωτικής Οδού, την κραυγή του Γεωργουσόπουλου. «Όχι στον μυστικισμό και την εσωστρέφεια». Οι ποιητές στο μετερίζι της ζωής. Σκληροί και να ζητούν τ’ αδύνατα, αλλά παρόντες ως ιδιώτες και πολίτες ταυτόχρονα.

Γράφει ο Γεωργουσόπουλος:
Οι περισσότεροι αξιόλογοι σήμερα Έλληνες ποιητές είναι ακριβοί μου φίλοι. Τους διαβάζω (διαβάζω περισσότερη ποίηση απ΄ ό,τι άλλο λογοτεχνικό), χαίρομαι την ευρύτητα της θεματογραφίας τους, τη γλωσσική τους φαντασία, την πρωτοτυπία προσέγγισης των συναισθηματικών εκρήξεων, την επαναστατική συχνά ανατροπή των καθιερωμένων και ιεραρχημένων κοινωνικών, πολιτικών και ηθικών αλλά και αισθητικών αξιών.

Συμμερίζομαι την αγωνία τους και την απελπισία τους σ΄ έναν κόσμο ριάλιτι σόου. Αλλά δεν αντιλαμβάνομαι την καταθλιπτική τους απομόνωση. Οι περισσότεροι εντός ποιήσεως είναι οργισμένοι Πολίτες. Γιατί δεν γίνονται και οργισμένοι ποιητές. Αλλά χρειάζεται να αλλάξουν τόνο. Να γίνουν πιο εξωστρεφείς. Χωρίς να προδώσουν μια κατακτημένη τεχνική, χωρίς να αλλοιώσουν τους βασικούς όρους του ποιητικού σύγχρονου κώδικα έκφρασης, ας μιλήσουν φωναχτά.

Κάποτε η ποίηση στις μεγάλες εποχές της ακμής ήταν δημόσια λειτουργία. Ο Αλκαίος αλλά και η Σαπφώ, ο Αρχίλοχος, ο Σόλων, ο Πίνδαρος, ο Αλκμάν, ο Ουγκό, ο Σίλλερ, ο Τένισον, ο Ουίτμαν, ο Παλαμάς, ο Σικελιανός, ο Σολωμός, ο Κάλβος ακολούθησαν τους προσωκρατικούς, έσπασαν τον μυστικισμό, την εσωστρέφεια, την ομφαλοσκοπία, τη μοιρολατρία και έγιναν αντικειμενικοί ποιητές, μίλησαν για την ιστορία, τη δημόσια αιδώ, την ηθική της εξουσίας, την τυραννίδα, τη θρησκευτική υποκρισία.

Ο Σεφέρης, ο Ελύτης, ο Ρίτσος, ο Βάρναλης, ο Αναγνωστάκης, ο Πατρίκιος, ο Αλεξάνδρου, ο Κατσαρός, ο Κακναβάτος, ο Παπαδίτσας, ο Σαχτούρης, ο Καρούζος στα μείζονα έργα τους λειτούργησαν ως Πολίτες. Δεν ζητάω να βγουν στα στάδια όπως ο Μαγιακόφσκι και ο Ρίτσος. Ευτυχώς αυτό το ανέλαβαν ο Θεοδωράκης, ο Χατζιδάκις, ο Μαρκόπουλος, ο Λεοντής, ο Ξαρχάκος, ο Μικρούτσικος, ο Κραουνάκης, ο Σαββόπουλος κι όσοι τους μιμήθηκαν καλοί ή μέτριοι».

Ας μου επιτραπεί να μεταφέρω τον προβληματισμό του Γεωργουσόπουλου και στους δυο άξονες της ζωής μου: Θεολογία και Τέχνη.

Φαντάζεστε οι θεολόγοι, κάποιοι – όχι όλοι φυσικά - να έσπαζαν τα δεσμά του φόβου, της προκατάληψης, του μικροσυμφέροντος και να άρθρωναν λόγο παρεμβατικό; Τα λένε μεταξύ τους ιδιωτικά. Το ξέρω. Αλλά αυτό δεν ωφελεί. Μάλλον θόρυβος γίνεται, χωρίς κανένα αποτέλεσμα.

Φαντάζεσθε οι άνθρωποι της τέχνης, έστω λίγοι, απαλλαγμένοι από ακκισμούς, φτηνές ματαιοδοξίες, καιροσκοπικές σκοπιμότητες, να ασκούσαν κριτική στην καθημερινή ασχήμια και να παρέδιδαν έργω και λόγω μαθήματα ομορφιάς;

Ο ποιητής της Ιδιωτικής Οδού τα λέει προφητικά στα δημόσια και τα ιδιωτικά του: «Οι νόμοι της τέχνης είναι και νόμοι της ζωής. Ο πολιτικός οφείλει να μη διαφέρει σαν αντίληψη απ’ τον καλλιτέχνη. Και στην αντίληψη του καλλιτέχνη ο αγώνας για τη σωτηρία του ανθρώπου είναι αγώνας για την ορθή έκφραση, και τίποτε άλλο».

Ποιητής και η μούσα του, πίνακας του Νίκου Εγγονόπουλου.