Χαιρετισμός του Μάνου Ευστρατιάδη στην τελετή των εγκαινίων της έκθεσης Η Λέσβος του Ελύτη (Ελαιοτριβείο Βρανά, Παπάδος Μυτιλήνης, 29-7-2011)
Συμπληρώνονται εκατό χρόνια αφ’ ότου ο Οδυσσέας Ελύτης πρωτοείδε το έμπιστο φως και κλείνουν δεκαπέντε από τότε που ο ποιητής αναχώρησε σ’ ένα μακρύ θαλασσινό Κεραμεικό, αφού μας κληροδότησε το σύμπαν το οποίο εν σοφία εποίησε στα ογδόντα πέντε χρόνια της ζωής του με υλικά το φως, τη θάλασσα, τις ευωδίες των κήπων και τις λέξεις που συναντιούνται αναπάντεχα και ερωτεύονται η μία την άλλη. Σ’ αυτόν τον κόσμο το μικρό τον μέγα, όπου νομοθετεί ο ήλιος, βασιλεύει το ανθρώπινο μέτρο και οι άγγελοι έχουν εν τέλει φύλο, ξεχωριστή θέση κατέχει το νησί του.
Συμπληρώνονται εκατό χρόνια αφ’ ότου ο Οδυσσέας Ελύτης πρωτοείδε το έμπιστο φως και κλείνουν δεκαπέντε από τότε που ο ποιητής αναχώρησε σ’ ένα μακρύ θαλασσινό Κεραμεικό, αφού μας κληροδότησε το σύμπαν το οποίο εν σοφία εποίησε στα ογδόντα πέντε χρόνια της ζωής του με υλικά το φως, τη θάλασσα, τις ευωδίες των κήπων και τις λέξεις που συναντιούνται αναπάντεχα και ερωτεύονται η μία την άλλη. Σ’ αυτόν τον κόσμο το μικρό τον μέγα, όπου νομοθετεί ο ήλιος, βασιλεύει το ανθρώπινο μέτρο και οι άγγελοι έχουν εν τέλει φύλο, ξεχωριστή θέση κατέχει το νησί του.
Αναφορές στη Λέσβο με τις οποίες ο Ελύτης δηλώνει την καταγωγή του υπάρχουν πολλές τόσο στο ποιητικό του έργο, όσο και στα πεζά του κείμενα. Ποιαν καταγωγή όμως; Τη φυσική, που προσδιορίζεται από στοιχεία προσωπικού χαρακτήρα ή την άλλη, την πνευματική που την υπαγορεύει η φυσιογνωμία και η παράδοση του προγονικού χώρου; Και τις δύο, επιτρέψτε μου να ισχυριστώ. Μόνο που και οι δύο, αποκτούν σημασία και υπόσταση αφού μεταγραφούν οριστικά στον ποιητικό του κώδικα. Γιατί η καταγωγή στο έργο του Ελύτη δεν είναι ούτε τοπικός προσδιορισμός, ούτε συναισθηματική προσέγγιση, ούτε νοσταλγία. Είναι μια καταγωγική δύναμις, όπως γράφει κάπου. Είναι ένα ορμητικό ρεύμα, γονιμοποιημένο από την αιολική του ιδιοσυγκρασία, που συμβάλλει στο μεγάλο ποτάμι του οικουμενικού του έργου και μαζί ένα ουσιαστικό συστατικό στοιχείο του προσωπικού ποιητικού του χώρου, όπου μπορούν να συνυπάρχουν θεοί μελαχρινοί, θείοι κι εξάδελφοι το λάδι αδειάζοντας µες στα πελώρια κιούπια, η Σαπφώ που μεταμορφώνεται σε μακρινή ξαδέρφη, ο Κριναγόρας που μαραζώνει από νοσταλγία στιχουργώντας τηλόθι Λέσβου και ο Θεόφιλος που μιλά στους άλλους αποκλειστικά με ζωγραφιές. Εκεί που η φύση – και η παράδοση ας μου επιτραπεί να προσθέσω - δημιουργεί τὶς δικές της συγγένειες, κάποτε πολὺ πιὸ ἰσχυρὲς ἀπὸ τὶς ἄλλες ποὺ μᾶς χαλκεύει τὸ αἷμα.
«Κατοίκησα μια χώρα που ‘βγαινε από την άλλη, την πραγματική, όπως τ’ όνειρο από τα γεγονότα της ζωής μου. Την είπα κι αυτήν Ελλάδα και τη χάραξα πάνω στο χαρτί να τηνε βλέπω» γράφει ο Ελύτης στο Μικρό ναυτίλο, και περιγράφει πώς ανακάλυψε τη δική του χώρα, την Ελλάδα τη δεύτερη του επάνω κόσμου. Θα τολμήσω να ισχυριστώ ότι το ίδιο έκανε και με το νησί της καταγωγής του. Αξεχώριστα από τη Λέσβο την πραγματική, αποκάλυψε την Άλλη Λέσβο, που η θέση της στους γεωγραφικούς χάρτες δε μοιάζει ν’ ανταποκρίνεται και πολύ στην πραγματικότητα… Και την αποτύπωσε στο ομότιτλο κείμενό του σαν τόπο θαυμάτων όπου κανείς από τους γνωστούς φυσικούς μας νόμους δεν έχει πέραση, όπου τα κατασιγασμένα στοιχειά αναγνωρίζουν ακόμα το παλιό αιολικό τους όνομα, όπου με λίγη καθαρή καρδιά μπορεί το απίθανο να φανερωθεί.
Εδώ, σήμερα, στη Λέσβο των οικογενειακών δεσμών και των φίλων που δικαιούται να είναι περήφανη ότι στα χώματά της βρίσκονται οι ρίζες ενός τόσο μεγάλου ποιητή, αλλά και στην άλλη Λέσβο των πνευματικών συγγενών όπου ο Ελύτης διδάχτηκε ότι η απόδοση ενός πατρογονικού ελαιόδεντρου δεν είναι το λάδι του αλλά το καθαρό νερό της σοφίας, η Εταιρεία Αρχιπέλαγος εκπληρώνει ένα χρέος, συνδέοντας τη συμβολικά τη μορφή του με τον προγονικό χώρο του Ελαιοτριβείου Βρανά, που είναι ένα από τα λίγα ευδιάκριτα ίχνη της λεσβιακής καταγωγής του.
Εδώ, σ’ ένα από τα προπατορικά ἐλαιοτριβεῖα τῶν σκληρῶν της Γέρας χεριῶν, όπως μνημονεύτηκαν σ’ ένα στίχο του, που μοιάζει έτσι κι αλλιώς με στοιχείο και στοιχειό του ποιητικού του κόσμου, θα υπάρχει από σήμερα και για πάντα αποτυπωμένη του, σ’ ένα ορειχάλκινο επίτοιχο ανάγλυφο που θα αποκαλύψει σε λίγο η σύντροφός του ποιήτρια κ. Ιουλίτα Ηλιοπούλου και που φιλοτέχνησε ένας σπουδαίος μάστορας της σύγχρονης γλυπτικής, ο καθηγητής κ. Θόδωρος Παπαγιάννης.
Εδώ, σ’ ένα από τα προπατορικά ἐλαιοτριβεῖα τῶν σκληρῶν της Γέρας χεριῶν, όπως μνημονεύτηκαν σ’ ένα στίχο του, που μοιάζει έτσι κι αλλιώς με στοιχείο και στοιχειό του ποιητικού του κόσμου, θα υπάρχει από σήμερα και για πάντα αποτυπωμένη του, σ’ ένα ορειχάλκινο επίτοιχο ανάγλυφο που θα αποκαλύψει σε λίγο η σύντροφός του ποιήτρια κ. Ιουλίτα Ηλιοπούλου και που φιλοτέχνησε ένας σπουδαίος μάστορας της σύγχρονης γλυπτικής, ο καθηγητής κ. Θόδωρος Παπαγιάννης.
Από την άλλη προσπαθήσαμε - με μέτρο και με σεβασμό στη μεγαλοσύνη και την οικουμενικότητα του έργου του - να διατρέξουμε τη διαδρομή του και να φωτίσουμε τη σχέση του με το νησί της καταγωγής του με μια μόνιμη θεματική έκθεση που στέκεται όσο χρειάζεται σε ιδιωτικού χαρακτήρα λεπτομέρειες και επεκτείνεται στα σημεία που οι πνευματικές συγγένειες του ποιητή το επιβάλλουν. Στεγάζεται σε μια παλιά λαδαποθήκη, όπου – για να παραφράσω το λόγια του – θα κατασταλάζει από σήμερα από το φως της ποίησής του, όπως στα πατρογονικά πυθάρια, μια γαλήνη απέραντη.
