ΑΔΙΑΦΑΝΗΣ ΚΑΙ ...ΥΠΟΠΤΗ Η ΣΧΕΣΗ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΠΑΤΡΩΝ ΚΑΙ ΡΩΣΙΑΣ

π.α. ανδριόπουλος

Το ηλεκτρονικό portal dete.gr, αναδημοσιεύει αυτούσιο το κείμενό μας με τίτλο, Η ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΠΑΤΡΩΝ ΚΛΙΝΕΙ ΓΟΝΥ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ, χωρίς να μνημονεύει την πηγή και με την ένδειξη: «Βάζουν στον στόχαστρο τον Μητροπολίτη… λόγω Πούτιν!» 

Επίσης, στο δημοσίευμα σημειώνονται, επίσης, τα εξής, ως «απάντηση» στο κείμενό μας: 
«Κύκλοι της Μητρόπολης: Οι σχέσεις με την Ορθόδοξη Ρωσία μόνο κέρδος επιφέρουν για την Πάτρα…. 
Ωστόσο από την άλλη πλευρά υπάρχει και η άλλη άποψη. Και σε αυτήν φαίνεται να συναινούν και φορείς της πόλης όπως ο Δήμος και το Επιμελητήριο Αχαϊας. Πως οι καλές σχέσεις του Μητροπολίτη με την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ρωσίας και το Πατριαρχείο… έχει πολλά οφέλη για την ίδια την πόλη. Ακόμη και σε τουριστικό επίπεδο! Από την άλλη, όσοι στέκονται απέναντι σε εκείνους που κατηγορούν τον Μητροπολίτη ισχυρίζονται πως ναι μεν υπάρχει «ζήτημα» με την Ρωσία και τις σχέσεις της με την Ελλάδα, αλλά αυτό είναι κάτι που ενδεχομένως σύντομα θα ξεπεραστεί. Αρα, ο Σεβασμιώτατος δεν θα πρέπει να σταματήσει τις προσπάθειές του για διατήρηση των καλών σχέσεων με την Ρωσική Εκκλησία.» 
Πρώτα πρώτα «στο στόχαστρο» ο Μητροπολίτης μπαίνει λόγω των επιλογών του και των πράξεών του. Επιλέγει να συμπορευθεί με την ρωσική στρατηγική επιρροής στην Ελλάδα, μέσω Εκκλησίας, και μάλιστα σε μια χρονική περίοδο που ούτε οι σχέσεις της Μόσχας με την Ελληνική Κυβέρνηση, αλλά ούτε και οι σχέσεις της Ρωσικής Εκκλησίας με το Οικουμενικό Πατριαρχείο είναι καλές.
Σε αυτή, λοιπόν, την χρονική συγκυρία ο μητροπολίτης Πατρών Χρυσόστομος «επιλέγει» να ενισχύσει τις σχέσεις της Μητροπόλεως Πατρών με την Ρωσία προς «όφελος» της πόλης;
Ο μητροπολίτης Πατρών έχει ανακοινώσει κάποια συγκεκριμένη «πολιτική» του για το θέμα και δεν το ξέρουμε;
Έκανε ποτέ κάποιον οικονομικό «απολογισμό» για να δούμε κι εμείς τα ρωσικά «οφέλη»;
Δημοσίευσε, μήπως, τον απολογισμό της μητροπόλεως Πατρών για τα χρήματα που πήρε από την ρωσική περιοδεία του Σταυρού του Πρωτοκλήτου το 2013;
Μας είπε ποια ήταν η οικονομική συμμετοχή του Ρωσικού Ιδρύματος «Άγιος Ανδρέας» στο διορθόδοξο συνέδριο για τον Άγιο Ανδρέα, που πραγματοποιήθηκε στην Πάτρα τον Νοέμβριο του 2017;
Και ο κατάλογος των σχετικών ερωτημάτων είναι μακρύς…
Το σίγουρο είναι ότι η μέχρι τώρα «ρωσική πολιτική» του μητροπολίτη Πατρών χαρακτηρίζεται από αδιαφάνεια και πλέον γίνεται και ύποπτη, με δεδομένο το γεγονός ότι για την πρόσφατη επίσκεψή του στην Ρωσία, στην Μονή Βαλαάμ στην Αγία Πετρούπολη, δεν υπήρξε επίσημη ανακοίνωση της Μητρόπολης, η οποία βγάζει δελτίο και για το τελευταίο χωριό στο οποίο ιερουργεί ο μητροπολίτης.
Κατά τους εορτασμούς της 1030ής επετείου από τον εκχριστιανισμό των Ρως, ο Πρόεδρος Πούτιν όρισε τον εκχριστιανισμό της Ρωσίας ως αφετηρία της εγκαθίδρυσης της κρατικής εξουσίας της Ρωσίας.
Μήπως, τελικά, ο μητροπολίτης Πατρών Χρυσόστομος συμμερίζεται αυτό το όραμα του προέδρου Πούτιν και θέλει να συμβάλει στην υλοποίησή του;

ΣΤΑ ΓΕΝΕΘΛΙΑ ΤΟΥ ΜΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ ΤΡΑΓΟΥΔΑΜΕ: Άγιος ο Έρωτας, Άγιος ο Καημός, άγιος ο θάνατος, ελέησον ημάς

Σήμερα που ο Μίκης Θεοδωράκης γιορτάζει τα γενέθλιά του, ακούω την μεγάλη Μαρία Φαραντούρη να τραγουδάει Μίκη Θεοδωράκη με την Ορχήστρα των Χρωμάτων που ίδρυσε ο Μάνος Χατζιδάκις - και δυστυχώς δεν υπάρχει πια - υπό τη διεύθυνση του Μίλτου Λογιάδη. Πρόκειται για ηχογράφηση συναυλίας που πραγματοποιήθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και κυκλοφορήθηκε από τη Legend. 

H Μαρία Φαραντούρη με συγκινεί όλο και πιο πολύ πλέον. Όπως και ο Μίκης Θεοδωράκης. Συνέλαβα τον εαυτό μου να ακούει, κάποιες χρονικές περιόδους, περισσότερο Θεοδωράκη από Χατζιδάκι - εγώ ο Χατζιδακικός!

Τα τραγούδια που ερμηνεύει στο δίσκο αυτό η Φαραντούρη γνωστά και αγαπημένα. Τα 'χει πει χιλιάδες, ίσως, φορές. Το ξεχωριστό στοιχείο εδώ είναι ότι η υπέροχη, πλατιά φωνή της δένει με την Ορχήστρα των Χρωμάτων, για την οποία έκαναν ειδικές και εμπνευσμένες ενορχηστρώσεις των τραγουδιών του Θεοδωράκη οι εξαιρετικοί μουσικοί Τάσος Καρακατσάνης, Γιάννης Σαμπροβαλάκης και Κώστας Γανωσέλης. Ενορχηστρώσεις που στάζουν μουσική και δεν έχουν σχέση με αντίστοιχες βερμπαλιστικές και άμουσες, που κυκλοφορούν σε αφθονία γύρω μας. 

Ξεχωρίζω δύο τραγούδια σε στίχους του Πατρινού και φίλου ποιητή Διονύση Καρατζά: Δέντρα νερού και Αυτοκτονία εφέδρου μηνός από τα Λυρικότερα. Ο ίδιος ο Θεοδωράκης έχει δηλώσει πως "με τα "Λυρικότερα" του Διονύση Καρατζά, καθώς και με τη "Βεατρίκη" του ίδιου ποιητή, έκανα στην αρχή της δεκαετίας του '80 τη στροφή στα τραγούδια μου, εγκαταλείποντας κατά ένα μεγάλο μέρος τα λαϊκίζοντα στοιχεία και πηγαίνοντας προς μια περισσότερο έντεχνη ως προς τη μορφή και λυρική ως προς το περιεχόμενο μουσική γραφή".

Τα Λυρικότερα πρωτοκυκλοφόρησαν στη Γερμανία, όπου και ηχογραφήθηκαν την άνοιξη του 1996, και έτυχαν θερμής υποδοχής από κοινό και κριτικούς. Στην Ελλάδα δε νομίζω πως αυτός ο κύκλος τραγουδιών έχει προσεχθεί όπως θα 'πρεπε. Στην δε Πάτρα, τη γενέτειρα του Δ. Καρατζά, στην πόλη που συνειδητά ζει ο ποιητής, δεν έχει γίνει, απ' όσο γνωρίζω, μια συναυλία με την Μαρία Φαραντούρη να τραγουδάει τους μελοποιημένους από τον Μίκη στίχους του.

Ας είναι... Εγώ κρατώ βαθειά μέσα μου την φωνή της Φαραντούρη να τραγουδάει μοναδικά το υπέροχο ασματικό τρισάγιο του Διονύση Καρατζά: "Άγιος ο Έρωτας, Άγιος ο Καημός, άγιος ο θάνατος, ελέησον ημάς".
π.α.α.

Ο ΕΝΘΕΟΣ ΜΑΝΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Στις αρχές του 1967 ο Μίκης Θεοδωράκης ετοίμαζε ένα καινούργιο κύκλο τραγουδιών σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου, που τα προόριζε για τον Γρηγόρη Μπιθικώτση. Η απριλιανή δικτατορία ανέτρεψε τα σχέδια του συνθέτη, που συνελήφθη τον Αύγουστο του 1967. Ένα χρόνο αργότερα, από τη Ζάτουνα, όπου είχε τότε εκτοπιστεί ο Μίκης Θεοδωράκης, ολοκλήρωσε τη σύνθεση των τραγουδιών πάνω στα ποιήματα του Ελευθερίου και τα ονόμασε «Τα λαϊκά». Ηχογραφήθηκαν στο Παρίσι και στην Ελλάδα κυκλοφόρησαν με την Μεταπολίτευση, το 1974. Ανάμεσα στα τραγούδια και το «Έχει ο Θεός».
Ο Μ. Ελευθερίου στήνει στίχους, με βασικό καμβά την γνωστή λαϊκή φράση «έχει ο Θεός», που – ούτως ή άλλως – δηλώνει ελπίδα, αισιοδοξία, εναπόθεση της δυσκολίας στα χέρια του Θεού.
Πολλά χρόνια μετά, το 2016, σε μια συνέντευξή του στην εφημερίδα «Ορθόδοξη Αλήθεια» απαντά στην ερώτηση «έχετε δώσει μια πειστική απάντηση στο ερώτημα περί πίστης;», ως εξής: «Οχι! Έχω νιώσει όμως την ανάγκη να ζητήσω τη βοήθεια του Θεού. Δεν υπάρχει περίπτωση να γίνει διαφορετικά, αφού βλέπω το αδιέξοδο. Η αμέσως επόμενη κίνηση, το επόμενο βήμα, είναι να πατήσω σε ένα πιο σίγουρο και όχι ετοιμόρροπο σκαλί. Ο Θεός είναι κάτι πέρα από τα ανθρώπινα, και αυτό το επικαλείται κάποιος. Η επίκληση αυτή σίγουρα προσφέρει βοήθεια, δίνει μια ανάταση στον άνθρωπο!». 

Στην ίδια συνέντευξη ο Μάνος Ελευθερίου λέει πολλά θαυμαστά για την εκκλησιαστική υμνογραφία την οποία μελετούσε από παιδί και τον συγκινούσε πολύ. Αναφέρεται και στα λειτουργικά βιβλία, στην τέχνη της αγιογραφίας, στην ποιητική γλώσσα των ύμνων και σε άλλα θέματα της ορθόδοξης παράδοσης, τα οποία γνώριζε καλά και αναζητούσε πάντοτε το απόθετον κάλλος.
Έτσι εξηγείται και το περίφημο ποίημα «Αγρυπνία για το σκοτεινό τρυγόνι στην εκκλησία του προφήτη Ελισσαίου». Το ποίημα είναι ένας φόρος τιμής και συγχρόνως μια παραληρηματική αλλά κατανυκτική συνομιλία του Μάνου Ελευθερίου με τον κυρ Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, ψάλτη της Ορθοδοξίας στον ταπεινό Άγιο Ελισσαίο στο Μοναστηράκι. Μια τοιχογραφία με ψηφίδες από γεγονότα, πρόσωπα και συμβάντα της ζωής του μεγάλου πεζογράφου μέσα από επιστολές και λογοτεχνικά κείμενά του. Μια εσωτερική συνομιλία κι ένας διάλογος σαν νυκτερινός ψαλμός οδύνης, ταπείνωσης και συγχρόνως θαυμασμός και προσευχή προς τον Σκιαθίτη Γέροντα.
Στο ποίημα αυτό είναι πάμπολλες οι αναφορές του Μάνου Ελευθερίου στην υμνογραφία, την οποία κάτεχε σε απόλυτο βαθμό ο Παπαδιαμάντης. Ακόμα και λέξεις διάσπαρτες δηλώνουν την μεγάλη γνώση της υμνολογίας της Εκκλησίας από τον Μ. Ελευθερίου. Ένα άκρως ενδεικτικό παράδειγμα: «Ρίζα χρυσοπλοκώτατη εἶναι ἡ ψυχή του τώρα», γράφει ο Μ. Ελευθερίου για τον Παπαδιαμάντη, δανειζόμενος – προφανώς – το δυνατό επίθετο από το εξαποστειλάριο της Παναγίας «Χρυσοπλοκώτατε πύργε».
Δεν είναι υπερβολή αυτό που γράφτηκε: «H ευφρόσυνη κατάθεση του Μ. Ελευθερίου με την «Αγρυπνία» συνιστά προσφορά στα νεοελληνικά γράμματα». 
Η ανάγκη αυτή του Μ. Ελευθερίου να συνομιλήσει μυστικά και ποιητικά με τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη και μάλιστα με τον τρόπο που το έκανε, αποδεικνύει περίτρανα την θρησκευτική φύση του. Μια θρησκευτικότητα λαϊκή, ήτοι γνήσια κι αφτιασίδωτη.
Αξίζει να σημειωθεί, ακόμη, ότι ο Μάνος Ελευθερίου παραχώρησε και μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συνέντευξη στο Ραδιόφωνο της Εκκλησίας της Ελλάδος (89,5) και στην εκπομπή «Από τέχνη σε τέχνη» που επιμελείται και παρουσιάζει ο ιερέας – σκηνοθέτης π. Πέτρος Μινώπετρος. Στην εκπομπή αυτή, που μεταδόθηκε στις 23-1-2011, γίνονται, μεταξύ άλλων, εκτενείς αναφορές:
- στο μυθιστόρημα που εμπνεύστηκε ο συγγραφέας από την Ελένη Παπαδάκη, «Η γυναίκα που πέθανε δύο φορές»
- στον θεατρικό μονόλογο «Ο γέρος χορευτής»
- στο μεγάλο, συνθετικό, ομοιοκατάληκτο ποίημα «Ο νοητός λύκος», που καταγράφει την ολιγόλεπτη επίσκεψη του ποιητή στον Άδη ακολουθώντας τον Άγγελό του.
Αλλά ο Μάνος Ελευθερίου έγραψε και το περίφημο κείμενο «Ποιοι ετοιμάζονται να πάνε στην Κόλαση με τον 21ο αιώνα»! Το κείμενο αυτό αφορμάται από το βιβλίο «Χριστοήθεια των χριστιανών» του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου. Πόσοι, αλήθεια, άνθρωποι του ευρύτερου πνευματικού χώρου έχουν υπ’ όψιν τους αυτό το βιβλίο;
Ο Μάνος Ελευθερίου καταγράφει με χιούμορ τους υποψήφιους «κολασμένους» εγχώριους αοιδούς, αφού σύμφωνα με τον Άγιο Νικόδημο, τραγουδιστές και χορευτές τούς περιμένει η «εξ ύψους τιμωρία».
ΑΙΩΝΙΑ ΤΟΥ Η ΜΝΗΜΗ! 

Παραθέτουμε στη συνέχεια:
- Την συνέντευξη του Μ. Ελευθερίου στην εφημερίδα «Ορθόδοξη Αλήθεια».
- Ολόκληρη την «Αγρυπνία» του για τον Παπαδιαμάντη.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΑΝΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ by Panagiotis Andriopoulos on Scribd

ΜΑΝΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ - ΑΓΡΥΠΝΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΚΟΤΕΙΝΟ ΤΡΥΓΟΝΙ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΦΗΤΗ ΕΛΙΣΣΑΙΟΥ by Panagiotis Andriopoulos on Scribd

ΕΓΩ Ο "ΑΓΑΠΟΥΛΗΣ" ΚΑΙ "ΑΓΑΠΟΛΑΓΝΟΣ"

Π.Α. Ανδριόπουλος 

Ο Μητροπολίτης Καλαβρύτων και Αιγιαλείας Αμβρόσιος για να …εξουδετερώσει όσους επικαλούνται την αγάπη έναντι όσων λέει και γράφει κατά καιρούς, επινόησε τον όρο «οι αγαπούληδες του Θεού», προς τους οποίους είχε αφιερώσει και ειδική ανάρτηση. 

Ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου Ιερόθεος …προεκτείνει την «συλλογιστική» του Καλαβρύτων και μιλάει για «αγαπολαγνεία» (sic), αποφαινόμενος, μάλιστα, ότι «ἡ τρομολαγνεία καί ἡ ἀγαπολαγνεία εἶναι μιά ἀρνητική θεολογία, εἶναι μιά ἄλλη πνευματική πυρκαγιά, αἰώνιας διάρκειας».  

Έτσι, ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου μας πληροφορεί για μια «νέα», «αρνητική θεολογία», η οποία είναι η «αγαπολαγνεία». 

Αναμφισβήτητα και οι δύο ιεράρχες - ο ένας πιο λαϊκά, ο άλλος πιο λόγια – επιχειρούν, με αυτούς τους όρους, να «περιγράψουν» μία «έκπτωση» των χριστιανών εκείνων που τονίζουν την αγάπη ως την κύρια χριστιανική αρετή και επομένως το χαρακτηριστικό γνώρισμα των πιστευόντων στον Χριστό. 

Φυσικά δεν έχει κανένα νόημα η παράθεση «αγιοπατερικών» χωρίων για να αποδειχθεί το αντίθετο. Αυτή είναι μία «επιτυχημένη» πρακτική του Μητροπολίτου Ναυπάκτου και των ομοίων του «καθαρών», η οποία δεν οδηγεί πουθενά – για όποιον καταλαβαίνει – και αρνούμαι να την (παρ)ακολουθήσω, ως «σκολιά και διεστραμμένη». Ακόμα και οι Ιεχωβάδες δεν την φτάνουν! 

Προσωπικά το παραδέχομαι. Είμαι «αγαπούλης», αφού δεν διαθέτω, για παράδειγμα, την εθνικοφροσύνη ή την ευθυκρισία του Μητροπολίτου Καλαβρύτων. Και είμαι και «αγαπολάγνος», αφού ούτε στο ελάχιστο μπορώ να διανοηθώ το αγαπητικό ύψος του Μητροπολίτου Ναυπάκτου, του οποίου οι δικαστικές υποθέσεις, λόγου χάριν, θα υφίστανται και μετά τον θάνατό του. 

Ελπίζω, δι’ ευχών των Σεβασμιωτάτων, κάποια στιγμή του βίου μου να πάψω να υπάρχω ως «αγαπούλης» και «αγαπολάγνος» για να εισέλθω πανηγυρικά στον παράδεισό τους, που δεν είναι άλλος από την κόλαση.

Ο ΒΛΑΣΦΗΜΟΣ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ

Του Αριστείδη Βικέτου 

Δημοσιογράφου - Ανταποκριτή Κύπρου ΑΠΕ-ΜΠΕ 

Τα όσα έγραψε στην ιστοσελίδα του ο Αιγιαλείας και Καλαβρύτων Αμβρόσιος Λενής, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι η πύρινη λαίλαπα στην Ελλάδα δείχνει την «την οργή του Θεού», την οποία προκάλεσαν με «την αθεΐα» τους ο Έλληνας πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας και το επιτελείο του, συνιστούν μεγίστη βλασφημία. 

Αυτό, διότι ο Θεός δεν οργίζεται. Οργίζονται μόνο οι άνθρωποι, οι οποίοι έχουν πάθη, τα οποία πολλές φορές τα «μεταθέτουν» στον Θεό και προσπαθούν να τα παρουσιάσουν ως «ιδιότητες» του. Ή σε άλλες περιπτώσεις τα πιστεύω τους τα βαφτίζουν «λόγο» του Θεού. Δυστυχώς, ανάμεσα σε αυτούς είναι Ιεράρχες και κατ’ ευφημισμό «γέροντες», οι οποίοι σε μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις κάνουν λόγο περί αναθεματισμού των κατ’ αυτούς ασεβών. Όμως, αγνοούν, ηθελημένα ή άθελα, ότι ο αναθεματισμός είναι ξένος προς το ήθος της Ορθόδοξης Εκκλησίας. 

Όταν ένας άνθρωπος δεν σέβεται και δεν αγαπά τον συνάνθρωπο του, που είναι εικόνα του Θεού, τότε δεν είναι δυνατό να σεβαστεί και να αγαπήσει τον ίδιο τον Θεό. 

Στην Ορθόδοξη Εκκλησία ο Θεός είναι ΑΓΑΠΗ και ΕΛΕΟΣ. Γι΄ αυτό και η Θεία Ενανθρώπιση έγινε για την σωτηρία όλων των Ανθρώπων και όλης της Κτίσης. 

Επίσης, σύμφωνα με την Ορθόδοξη Θεολογία και Εκκλησιολογία ο Επίσκοπος είναι «εις τύπον και τόπον Χριστού». Βέβαια, αυτά είναι «ψιλά γράμματα» για τον Αιγιαλείας και Καλαβρύτων. Τα περί «οργής Θεού», Θεού «εκδικητή και τιμωρού» είναι προτεσταντικές αντιλήψεις, τις οποίες στην Ελλάδα ενστερνίστηκαν οι παρεκκλησιαστικές οργανώσεις, των οποίων παιδί είναι ο κ. Αμβρόσιος Λενής, ο οποίος υπηρέτησε την χούντα ως ιερέας και πνευματικός στην τότε Ελληνική Χωροφυλακή και διαπαιδαγωγούσε τα στελέχη της με το «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών». 

Αν δεχθούμε, χάρη συζήτησης, την άποψη του κ. Αμβοσίου Λενή περί «οργής του Θεού», τότε ανακύπτει το ερώτημα με ποιόν «οργίστηκε» ο Θεός, πριν κάποια χρόνια, όταν καταστροφικός σεισμός έπληξε την Αιγιάλεια; Μήπως με τον ποιμενάρχη της Αμβρόσιο, ο οποίος είναι τιμητής και κριτής των πάντων; 

Ο κ. Αμβρόσιος επιτέθηκε στον Αλέξη Τσίπρα, τον οποίο παλαιότερα χαρακτήρισε «λεβέντη», ως «άθεο», λόγω της κατάργησης του θρησκευτικού όρκου των υπουργών, της αφαίρεσης των εικόνων του Χριστού και των αγίων από τα σχολεία και τις δημόσιες υπηρεσίες και του Σύμφωνου Συμβίωσης. 

Η κατηγορία μπορεί να αντιστραφεί κατά του Αιγιαλείας και Καλαβρύτων. Διότι, από τα γραφόμενα του, όχι μόνο τώρα, προκύπτει ότι δεν ζει με τον Ευαγγελικό Λόγο «Ο Θεός αγάπη εστί» και έτσι μπορεί να είναι περισσότερο άθεος από τον Έλληνα πρωθυπουργό. 

Πολύ ορθά και συνετά ο Μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως Άνθιμος, απευθυνόμενος στον κ. Αμβρόσιο, σε γραπτή δήλωση, μεταξύ άλλων επεσήμανε: «Λυπάμαι, αλλά ο ΄άθεος¨ πρωθυπουργός μίλησε με περισσότερη ανθρωπιά και ευαγγελική πραότητα για τους πονεμένους της πυρκαϊάς από ότι εσείς. Κάλεσε τον πληγωμένο λαό μας σε ενότητα και ομοψυχία, ενώ εσείς εξαπολύσατε κήρυγμα μίσους, κήρυγμα αντιχριστιανικό, απάνθρωπο. Φτάνει πιά! Δεν είναι ο Χριστός μας, αυτός που τάχα εκφράζετε. Δεν είναι έτσι η Ορθόδοξη πίστη μας, αυτή που τάχα υπηρετείτε. Όποιος υπηρετεί την Πίστη μας, τσαλαπατώντας τον άνθρωπο, τότε αυτός μετατρέπει την Πίστη μας σε στεγνή και στυφή ιδεολογία». 

Την θέση Καλαβρύτων αποδοκίμασε και ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών, Ιερώνυμος. «Συνηθίζουμε να λέμε ότι είναι προσωπικές οι απόψεις αυτές. Αλλά και οι προσωπικές απόψεις έχουν ένα όριο», δήλωσε. 

Προσωπικά δεν παίρνω τοις μετρητοίς τα όσα γράφει και λέει ο ανεκδιήγητος κ. Αμβρόσιος. Ωστόσο , πολλοί άνθρωποι σκανδαλίζονται και αποστρέφονται την Εκκλησία. Στην περίπτωση του κ. Λενή, ο οποίος δεν είναι ο μόνος Ιεράρχης της Ελλάδος που χρησιμοποιεί διχαστικό λόγο, δεν μπορεί να ισχύει ΠΙΑ το «περί προσωπικών απόψεων». 

Αν και δεν είμαι Θεολόγος, έχω την άποψη ότι ο κ. Αμβρόσιος έχει θέση τον εαυτό του εκτός της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ωστόσο, πρέπει να περάσει από εκκλησιαστικό δικαστήριο για να του επιβάλλει την προβλεπόμενη από τους Ιερούς Κανόνες και την Παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας ποινή. Όσο δεν γίνεται αυτό και ο βλάσφημος Καλαβρύτων παραμένει Επίσκοπος, θα είναι όνειδος για την Εκκλησία της Ελλάδος και υιοθέτηση εκ μέρους της, τής μισανθρωπίας ως στάσης ζωής.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΕΩΣ ΠΡΟΣ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ: "ΦΤΑΝΕΙ ΠΙΑ"!

Σεβ. Μητροπολίτου Αλεξανδρουπόλεως Ανθίμου 

Σήμερα ο Θεός θρηνεί μαζί με τους ανθρώπους. Θρηνεί για μια μεγάλη καταστροφή, που οδήγησε στην απώλεια δεκάδων αδελφών μας. Δεν βρίσκεται απέναντί μας ο Θεός, δεν τιμωρεί ο Θεός -δεν ξέρει να τιμωρεί, δεν γνωρίζει την τιμωρία- αλλά στέκεται στο πλευρό των δημιουργημάτων του, των καρπών της αγάπης του. Πονάει μαζί τους, δακρύζει μαζί τους, διαλύεται μαζί τους, σταυρώνεται ξανά μαζί τους. 

Ο Θεός είναι αγάπη. Δηλαδή, οι ενέργειές του, είναι πράξεις αγάπης. Δημιούργησε τον άνθρωπο από αγάπη και με την ίδια αγάπη δημιούργησε ολόκληρη την κτίση. Γι’ αυτό η Εκκλησία διδάσκει ότι «ο Θεός αγάπη εστίν». Πράγμα που σημαίνει, πως ο πυρήνας της ύπαρξής του, όπως αποκαλύπτεται από τις ενέργειές του, είναι γεμάτος από αγάπη. Ο Θεός είναι αδύναμος να πράξει το κακό, διότι οντολογικά δεν το γνωρίζει. 

Η μεγάλη «αδυναμία» του Θεού είναι ότι νικιέται από την ελευθερία των δημιουργημάτων του, που είναι πλασμένα «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν» της δικής του ελευθερίας. Νικημένος, δηλαδή, από τις οποιεσδήποτε πράξεις τους, οι οποίες καταστρέφουν τη δημιουργία του και εν τέλει τον ίδιο τον άνθρωπο. 

Και τώρα, τη στιγμή του θρήνου και της αλληλεγγύης, τη στιγμή που πρέπει να σταθούμε δίπλα στους ανθρώπους που διαλύονται και να προσευχηθούμε για τα πρόσωπα που χάθηκαν, αλλά και να στηρίξουμε όσους ο πόνος της απώλειας λυγίζει, κάποιοι επιλέγουν κηρύγματα μίσους, άμεση απόδοση ευθυνών και τη σύνδεση πραγμάτων ασύνδετων. 

Σεβασμιώτατε, 

Σήμερα, που ο άνθρωπος είναι «πιο κοντός από τη λύπη του», σήμερα που ο καλύτερος λόγος είναι η σιωπή και η προσευχή, επινοήσατε να επιδείξετε μια καρικατούρα Εκκλησίας, που δεν έχει καμιά σχέση με τον Χριστό. Επιλέξατε την επίθεση και την απόδοση προθέσεων. Επιλέξατε το δρόμο της διαίρεσης και της γενίκευσης του φόβου. Μιλήσατε για έναν Θεό οργισμένο, ο οποίος τιμωρεί τους ανθρώπους, τάχα εξαιτίας της «αθεΐας» των κρατούντων της κι όχι εξαιτίας της υποκρισίας των αξιωματούχων της. 

Σεβασμιώτατε, 

Διαβάσατε ποτέ πραγματικά το Ευαγγέλιο του Χριστού, διαβάσατε τους Πατέρες μας; Εμβαθύνατε ποτέ στο πως και στο γιατί των κειμένων; 

Σεβασμιώτατε, 

Η Εκκλησία είναι φιλάνθρωπη, διότι ο Θεός της είναι φιλάνθρωπος. Η μισανθρωπία είναι ιδιότητα του Αντιχρίστου. Δεν χαρακτηρίζει την Εκκλησία του Χριστού, δεν μπορεί να χαρακτηρίζει τους ποιμένες της, δεν μπορεί να χαρακτηρίζει τους πιστούς της. Στην Εκκλησία του Χριστού ο καθένας είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του. Πράξεις που δεν μεταβιβάζονται και δεν εκχωρούνται. Ο μηδενισμός και η τιμωρία είναι πραγματικότητες που απορρέουν από την ελευθερία του ανθρώπου και στρέφουν τον άνθρωπο εναντίον του ίδιου του εαυτού του. 

Σεβασμιώτατε, 

Λυπάμαι, αλλά ο «άθεος» Πρωθυπουργός μίλησε με περισσότερη ανθρωπιά και ευαγγελική πραότητα για τους πονεμένους της πυρκαϊάς από ότι εσείς. Κάλεσε τον πληγωμένο λαό μας σε ενότητα και ομοψυχία, ενώ εσείς εξαπολύσατε κήρυγμα μίσους, κήρυγμα αντιχριστιανικό, απάνθρωπο. Φτάνει πιά! Δεν είναι ο Χριστός μας, αυτός που τάχα εκφράζετε. Δεν είναι έτσι η Ορθόδοξη πίστη μας, αυτή που τάχα υπηρετείτε. Όποιος υπηρετεί την Πίστη μας, τσαλαπατώντας τον άνθρωπο, τότε αυτός μετατρέπει την Πίστη μας σε στεγνή και στυφή ιδεολογία, όπως ήταν ο φασισμός, ο ναζισμός και ο κομμουνισμός. Ορθόδοξη Πίστη ερήμην του ανθρώπου ή σε βάρος του ανθρώπου, δεν υπάρχει, δεν χρειάζεται να υπάρχει. Φτάνει, λοιπόν, άγιε Καλαβρύτων! Αντί να εκτοξεύετε μύδρους, βρείτε τη δύναμη, έστω τώρα, να σταθείτε στο πλευρό του ανθρώπου, στο όνομα της κοινής και αδιαίρετης αγάπης, του Πατρός, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος.

ΤΑ "ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ" ΤΟΥ ΝΤΙΝΟΥ ΣΙΩΤΗ

Π.Α. Ανδριόπουλος

Ντίνος Σιώτης: «Ποιήματα πυρκαγιάς». Εκδόσεις «Τυπωθήτω - Λάλον ύδωρ», 2007, σελ. 48.

Περιεχόμενα - Δεν ήξερα - Ζοφερό μέλλον - Ο γάιδαρος - Εμπρηστές (Ι) - Εμπρηστές (ΙΙ) - Στη φωτογραφία - Πολύ φοβάμαι - Κοίταζα - Μιλάω - Η φρίκη του πρωτοσέλιδου - Οι ειδήσεις στις οκτώ - Ξενοδοχείο η Αϋπνία - Πολιτική προς Τασία - Πυρκαγιά - Συνδιαχείριση κρίσης - Η Κασσάνδρα - Η πύρινη λαίλαπα - Είδα - Η ώρα του λύκου - Αντιγράφοντας - Η μελωδία του πρωινού - Το λεύκωμα - Πού πήγε η φύση - Σβήσιμο. 

Η συλλογή αυτή του Ντίνου Σιώτη ήλθε δύο, μόλις, μήνες μετά τις φονικές πυρκαγιές της Ηλείας του 2007. Ως εκ τούτου δεσπόζει το εφιαλτικό αίσθημα μιας βιβλικής οικολογικής καταστροφής. Μιας καταστροφής που βιώνουμε και πάλι στη χώρα μας, έντεκα χρόνια μετά, στην Αττική του 2018 αυτή τη φορά. Και γι' αυτό καταφεύγουμε στον ποιητικό λόγο ως τη μόνη παραμυθία. 

Πολλά από τα "Ποιήματα πυρκαγιάς" του Σιώτη διαπνέονται από τα δίκαια αισθήματα απογοήτευσης και εναντίωσης στην αδυναμία της πολιτικής, καθώς και της ειρωνείας έναντι των πολιτικών, που κάποτε φθάνει στον σαρκασμό.
Ο Κώστας Ζωτόπουλος παρατηρεί, πως στα ποιήματα "υπάρχει έντονη η αγωνία, ο φόβος που μεταπίπτει σε τρόμο και η φρίκη απέναντι στην απειλή και στην πραγματοποίηση της οικολογικής καταστροφής. Ένα αίσθημα απαισιοδοξίας για το μέλλον που προδικάζεται ζοφερό, αλλά συνάμα και μια στάση ψυχραιμίας. Ο φόβος του θανάτου έχει τη μορφή του φόβου για τον οικολογικό θάνατο. Η ίδια όμως η ποιητική προσέγγιση λειτουργεί παρηγορητικά, το βλέμμα προς το αποτεφρωμένο και έρημο φυσικό τοπίο (που συνάμα είναι και βλέμμα προς ένα άλλο, κατεστραμμένο, αποτεφρωμένο και έρημο από αξίες κοινωνικό τοπίο) λειτουργεί σαν φάρμακο της τέχνης της ποίησης... Μεταξύ των ποιημάτων που ξεχωρίζουν είναι τα «Εμπρηστές (Ι), «Είδα», «Το λεύκωμα» και «Σβήσιμο». Το πρώτο είναι ίσως και το πιο χαρακτηριστικό του πνεύματος της συλλογής, ενώ στα δύο επόμενα περιγράφονται εφιαλτικά οράματα καταστροφής της φύσης, ενώ το τέταρτο είναι ένα απλό επίγραμμα: «Οι φωτιές / σβήνουν / την Ελλάδα»."
Ο Σιώτης, όμως δεν ...ξέχασε τις πυρκαγιές, καθώς η επόμενη ποιητική συλλογή του τιτλοφορείται "Αναδασωτέες στάχτες" (έκδοση εκτός εμπορίου) και πρόκειται για ποιήματα που γράφτηκαν στην Τήνο το πενθήμερο 23 έως 27 Αυγούστου 2009, ενώ μαίνονταν οι καταστρεπτικές φωτιές στην Αττική, τον Κιθαιρώνα, την Κάρυστο, τη Σκύρο, τη Ζάκυνθο και αλλού και ενώ το τραγικό στην Ελλάδα βρισκόταν σε ελεύθερη πτώση.
Αλλά και στην μεταγενέστερη συλλογή του "Ριάλιτι διαρκείας με άνω τελείες" (2015), τις ολέθριες δασικές πυρκαγιές του Αυγούστου του 2009 υπαινίσσεται στο μεγαλύτερο μέρος της συλλογής.  

Παραθέτουμε στη συνέχεια, ενδεικτικά, δύο από τα «Ποιήματα πυρκαγιάς».

Εμπρηστές (Ι) 

Οι φωτιές διαγράφουν την καινούρια εποχή 

ο άνεμος κρυώνει πάνω στα καμένα δέντρα 

ράκη θάμνων αιμορραγούν στις μαύρες πέτρες 

οι εμπρηστές κάνουν καλά τη δουλειά τους 

ενώ οι πολιτικοί με τα στιβαρά τους χέρια 

υπόσχονται παντού αναδασώσεις χθες ξανά 

συνάντησα για πρώτη φορά το ιερογλυφικό 

μου μέλλον ήταν χλωμό και αδύνατο και 

φοβικό και μασούσε τυφλωμένα χόρτα. 

Αντιγράφοντας

Αντιγράφοντας το βηματισμό της προηγούμενης 

εκδρομής επιστρέφω κάθε μέρα σε διαφορετικά 

μέρη τίποτα δεν είναι το ίδιο παρόλο που όλα 

επιδιώκουν να μοιάζουν μεταξύ τους οι νεκρές 

φύσεις μετατρέπονται σε νεκρά τοπία μέσα σε 

χειροπιαστούς καθρέφτες τα κάδρα αναζητούν 

στα καμένα δάση τους κυνηγούς (οι φωτιές δεν 

κερδίζονται εύκολα) τα πρωινά ξυπνούν νωρίς τις 

εποχές οι επιστροφές γίνονται ολοένα και λιγότερο 

περίπλοκες αφού δασοφύλακες και χωροφύλακες 

κάνουν τα στραβά μάτια όταν η πυρκαγιά κοιμάται 

κουρασμένη δίπλα στο νυσταγμένο δάσος.

Ο ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΟΣ "ΜΠΟΛΙΒΑΡ" ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΑΝΟΥ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ

Π.Α. Ανδριόπουλος
Την πρώτη απόπειρα του Μάνου Χατζιδάκι να μελοποιήσει ποιητικό κείμενο, την συναντάμε το 1945 στο ποίημα του Νίκου Εγγονόπουλου "Μπολιβάρ - ένα ελληνικό ποίημα". 

Το ποίημα είναι μεγάλο και δεν ξέρουμε αν ο Χατζιδάκις θα το μελοποιούσε ολόκληρο. 
Γράφτηκε τον χειμώνα του 1942-43 και "κυκλοφόρησε σε χειρόγραφα αντίτυπα που έκαναν πολλοί, και το διάβαζαν σε συγκεντρώσεις αντιστασιακού χαρακτήρα", όπως σημειώνεται στη δεύτερη έκδοσή του σε βιβλίο, το 1962. Εκεί, επισημαίνεται επίσης πως κάποιοι στίχοι αποτελούν «Ζωντανές αναμνήσεις από τον πόλεμο του 1940-41», όπου ο Εγγονόπουλος πολέμησε στην πρώτη γραμμή.

Ο 20χρονος Μάνος Χατζιδάκις καταπιάνεται με την μελοποίηση του ποιήματος του Εγγονόπουλου και τραγουδάει μαζί του: «Μπολιβάρ, είσαι ωραίος σαν Έλληνας», αφήνοντας ανολοκλήρωτη τη μελοποίηση αυτού του υπέροχου ποιήματος, απόσπασμα του οποίου θα ηχογραφήσει πολλά χρόνια μετά, το 1983, με τον Βασίλη Λέκκα σε δίσκο 45 στροφών. Μια ηχογράφηση που προέκυψε για τα διακόσια χρόνια από τη γέννηση του Μπολιβάρ. Η σπάνια αυτή εκτέλεση του 1983 δεν επανεκδόθηκε από τότε. 
Την παραθέτουμε στη συνέχεια. Συμμετέχει και χορωδία. 

Το 1999 όμως, στο δίσκο «Μάνος Χατζιδάκις 2000 Μ.Χ.», συναντάμε μια ακόμα πιο σπάνια εκτέλεση του ίδιου αποσπάσματος από την μελοποίηση του «Μπολιβάρ», με τον ίδιο τον Χατζιδάκι στο πιάνο να τραγουδάει: Μπολιβάρ δεν είσαι όνειρο, είσαι η αλήθεια. 

Ο Μπολιβάρ του Νίκου Εγγονόπουλου

Πρόκειται για στίχους από την Επίκλησι, που προφανώς ταίριαζαν στον Χατζιδάκι.

Μπολιβάρ δεν είσαι όνειρο
Είσαι η αλήθεια
Μπολιβάρ είσαι ωραίος, ωραίος σαν Έλληνας

Είσαι του Ρήγα, του Ρήγα Φερραίου παιδί,
Του Αντωνίου Οικονόμου και του Πασβαντζόγλου αδελφός

Είσαι ο ελευθερωτής της Νότιας Αμερικής
Ένα μονάχα είναι γνωστό, πως είμαι γιος σου.

Σίγουρα ο εγγονοπουλικός Μπολιβάρ συγκινούσε τον Χατζιδάκι - και μάλιστα τον νεαρό Χατζιδάκι του 1945, που δεν πίστεψε στην απελευθέρωση - γιατί στην ουσία πρόκειται για ένα σύγχρονο αντιστασιακό «ύμνον εις την Ελευθερίαν», έναν ύμνο διαφορετικό από εκείνον των ποιητών της εθνικής ή της πολιτικής ελευθερίας, γιατί αναφέρεται σε μιαν υπέρτερη ελευθερία, που κατακτάται με την υπέρβαση κάθε καταναγκασμού, ακόμη και εκείνων τους οποίους επιβάλλουν οι ανάγκες των συνόλων. Η χρήση εθνικών και πολιτικών συμβόλων δηλώνει την ταύτιση του Αμερικανού ήρωα με τον ποιητή ως γενική ιδέα, με την ποίηση. 
Γι' αυτό και ο Χατζιδάκις στο δισκάκι του Μπολιβάρ με τον Βασίλη Λέκκα έβαλε στην άλλη πλευρά του μικρού βινυλίου το τραγούδι "Για έναν ελεύθερο άνθρωπο", σε μουσική και στίχους δικούς του, γιατί για τον Χατζιδάκι το αίτημα και το κατόρθωμα της ελευθερίας ήταν υπόθεση ζωής! 

Στίχοι - Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις 

Τραγουδάς άλλο σκοπό: 
δεν μπορεί να `σαι δικός μας. 
Μέθυσε με το κρασί. 
Έμαθα να σ’ αγαπώ, 
αν και είσ’ αντίθετός μας. 
Μάθε το καλά κι εσύ: 

είτε λίγοι, είτε πολλοί, 
είναι κρίμα την ψυχή μας 
να τη λιώνουν σαν κερί. 
Ας κοιτάξουμε μαζί 
να σκοτώσουμ’ ένα τέρας, 
που παντού μάς απειλεί. 

Γιατί, αλήθεια, Ελευθερία, 
γεννημένη από σεισμούς, 
είναι έξω από τα κράτη 
κι έξω απ’ τους θεσμούς. 
Έχει απ’ τον ήλιο κάτι 
κι από τους αστερισμούς. 

Είναι άδικο οι πολλοί 
να μισούν το πέταγμά μου. 
Άσε να 'μαι ένα πουλί. 
Ούτ’ εγώ δεν ωφελεί 
να σε καίω με τη φωτιά μου. 
Σβήσε με μ’ ένα φιλί.

Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ ΚΑΙ Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

Ο Γιάννης Τσαρούχης με αρχιερατική στολή, το 1989, μια ημέρα πριν από το θάνατό του.
φωτογραφία: Γιώργος Τουρκοβασίλης

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Αγαπώ πολύ την Εκκλησία και τη Βυζαντινή μουσική 

Γιάννης Τσαρούχης 

Στις 20 Ιουλίου, πριν 29 χρόνια, απέδρασε προς την αιωνιότητα ο Γιάννης Τσαρούχης (1910 – 1989).

Ο Τσαρούχης που όπως είπε ο Μάνος Χατζιδάκις «ποτέ του δεν υπήρξε Κρατικός. Ήταν και είναι Εθνικός και Χριστιανός μαζί»! 

Σκέφτηκα, λοιπόν, να αφιερώσω στη μνήμη του ένα κείμενο για τη σχέση του με τη Βυζαντινή Μουσική. 

Ο ίδιος μας πληροφορεί σχετικά: «Είμαι βαθύτατα επηρεασμένος από την Ορθόδοξη Εκκλησία, τη μουσική της, τη θεολογία της, αλλά αυτό δεν το δείχνω κάνοντας πράγματα βυζαντινίζοντα, τα οποία άλλωστε έμαθα από τον Κόντογλου που ήταν μαθητής μου και ήμουν βοηθός του. Είναι μια ζωντανή θρησκεία και μια ζωντανή φιλοσοφία που συνεχίζονται ακόμη και σε αυτούς που λένε ότι δεν πιστεύουν. Είναι σπουδαίος ο πολιτισμός ο βυζαντινός που ζει ζωντανά σήμερα και εξελίσσεται μαζί με τη ζωή. Η μουσική, ιδίως, με γοητεύει πάρα πολύ και προσπάθησα στην αρχή να μάθω, είδα όμως ότι ήταν πολύ δύσκολο να αφοσιωθώ στη μουσική και να μάθω και ζωγραφική μαζί». 

Η σχέση του Τσαρούχη με την Εκκλησία χρονολογείται, λοιπόν, από πολύ παλιά, όταν μαθήτευε στον Φώτη Κόντογλου. Ο ίδιος ομολογεί: «Ο Κόντογλου μ’ έκανε να γνωρίσω την Εκκλησία, η οποία ήταν για μένα ένα πράγμα άγνωστο. Η Εκκλησία που γνώρισα όταν ήμουνα μικρό παιδί δεν ήταν η ίδια με την Εκκλησία που σχημάτισαν σιγά σιγά οι πρόσφυγες που φέραν τη βυζαντινή μουσική ξανά».

1932. Ο Τσαρούχης και ο Φώτης Κόντογλου με ράσα δόκιμων μοναχών στη Μονή Βαρλαάμ,
στα Μετέωρα (φωτ. Ι. Π. Παπαχατζηδάκης).

Ο Τσαρούχης έχει γράψει, επίσης, σε κείμενό του για την Εύα Πάλμερ – Σικελιανού, ότι εκείνη ήταν που στην ουσία του «άνοιξε τα μάτια» για να δει τον θησαυρό της βυζαντινής μουσικής και μάλιστα ως φυσική συνέχεια της αρχαίας ελληνικής. 

Ο Χατζιδάκις μας έκανε γνωστό πως ο Τσαρούχης έψαλλε στο Μετόχι του Παναγίου Τάφου στην Πλάκα μαζί με τον Νίκο Γεωργιάδη, τον Χρήστο Βαχλιώτη, τον Ιωάννη και τον Κοσμά Ξενάκη.

Αφηγείται ο Χατζιδάκις: "Δεν θα ξεχάσω ποτέ, σαν ήμουν 18 χρονών, μες στα δύσκολα για όλους χρόνια της γερμανικής κατοχής, τον Τσαρούχη, τριγυρισμένο από διαλεχτούς νέους μαθητές του, να παρακολουθεί τη λειτουργία του Επιταφίου, σ’ ένα μικρό εκκλησάκι της Πλάκας, κρατώντας μιαν αναμμένη λαμπάδα, με μιαν άνετη ευλάβεια, χωρίς τον ιουδαϊσμό των «τακτικών χριστιανικών θαμώνων», με μιαν ευλάβεια που λες και υπήρχε μέσα του χιλιάδες χρόνια, να ψάλλει «γνησίως βυζαντινά», και συγχρόνως να ευφραίνεται τις μύριες προεκτάσεις ετούτης της στιγμής που ζούσε".

Σημαντική είναι, επίσης, η μαρτυρία του Μένη Κουμανταρέα: «..Θυμάμαι, στο Μετόχι του Αγίου Τάφου, το πρόσωπο του Τσαρούχη έντονα ροδαλό από φυσικού του, μα που τότε κοκκίνιζε σα να είχε πιει οκάδες ρετσίνα, με μάτια βαθιά μπλε στα οποία διαγράφονταν μια ανάλαφρη ειρωνεία, η ίδια ειρωνεία που διαπίστωνα όταν τον άκουγα να αφηγείται μια ιστορία, πράγμα που έκανε τους άλλους να γελούν, ενώ εκείνος έμενε ατάραχος. Έψελνε ένρινα, ανατολίτικα, όπως οι πρόσφυγες από τη Μικρασία, γιατί, όπως έλεγε, ήσαν οι μόνοι που είχαν διατηρήσει ακέραιη τη βυζαντινή παράδοση. ¨Ήταν εκστασιασμένος κι έμοιαζε πολύ με τους στρατευμένους νέους που στόλιζαν τους πίνακές του, σαν ένα παλικαράκι που είχαν φυτρώσει στους ώμους φτερούγες». 

Ο Μάρκος Δραγούμης μας πληροφορεί ότι ο Τσαρούχης πήγαινε και άκουγε τον πρωτοψάλτη Θεόδωρο Χατζηθεοδώρου στο Μετόχι του Παναγίου Τάφου στην Πλάκα. 

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του εκκλησιαζόταν στην Αγία Ειρήνη της οδού Αιόλου, όπου αναπαυόταν το πνεύμα του με την ερμηνεία της βυζαντινής μουσικής από τον Λυκούργο Αγγελόπουλο και τη χορωδία του. 

Ακόμη, είναι γνωστή βαθιά έλξη που ασκούσε στον Τσαρούχη το Άγιον Όρος, όπου – αν και άρρωστος σοβαρά – έφτανε ως απλός προσκυνητής τις παραμονές της Μεγαλοβδομάδας για να παρακολουθήσει τις ολονύχτιες ακολουθίες. Το μοναστικό τυπικό τον ενθουσίαζε. Οι αργόσυρτες βυζαντινές μελωδίες τον γοήτευαν.

Ανάσταση στο Πρωτάτο (1982). Ο Γ. Τσαρούχης στο στασίδι κρατώντας τη λαμπάδα του.
Ο Μ. Χατζιδάκις έγραψε: «Ο Τσαρούχης είναι χριστιανός, όχι γιατί πηγαίνει στην εκκλησιά, αλλά γιατί ξέρει
να στέκεται μέσα σ’ αυτήν, με την άνεση ενός παπά και με την αγιότητα ενός μικρού παιδιού».

Από τα γραφτά του αντιλαμβανόμαστε ότι είχε σοβαρή άποψη για την βυζαντινή μουσική: «Δεν είμαι μουσικολόγος, αλλά αυτές οι υπερβολές ορισμένων Εγγλέζων, που νομίζουν ότι η μουσική η παλιά, από τα χειρόγραφα, ήταν τελείως διαφορετική από τη σημερινή μουσική τη Βυζαντινή, είναι λανθασμένες. Δηλαδή, η γραφή ήταν μια εποχή στενογραφική. Κι εγώ που πήρα μαθήματα από έναν ψάλτη αϊβαλιώτη, λαϊκό, μου ‘λεγε: «Παιδί μου μάθε να διαβάζεις. Αλλά μην τα λες όπως είναι γραμμένα μα να τ’ αλλάζεις». 

Η προβληματική του Τσαρούχη είναι ειδική και δείχνει την ευρύτητα των αναζητήσεών του και την ευρυμάθειά του. Στον 20ο αιώνα οι ξένοι μουσικολόγοι που ασχολήθηκαν με τα μεγίστης αξίας χειρόγραφα της βυζαντινής μουσικής, στην προσπάθειά τους να μεταγράψουν τα παλαιά μέλη που ήταν σε στενογραφική παρασημαντική, διατύπωσαν την άποψη ότι υπάρχει μέγα χάσμα μεταξύ των παλαιών μελωδιών και των νεωτέρων και άρα ουδεμία σχέση έχει η προ της Αλώσεως μουσική με την μεταβυζαντινή (όπως μάλιστα καταγράφεται από το 1814). Ο Τσαρούχης δε συμμερίζεται καθόλου αυτή την άποψη, αφ’ ενός γιατί γνωρίζει, όπως ο ίδιος λέει, τις ανάλογες ιστορικές εξελίξεις στην ελληνική ζωγραφική και την αγιογραφία και αφ’ ετέρου διότι εμπιστεύεται – ορθώς – τον δάσκαλό του τον λαϊκό ψάλτη, ο οποίος του είπε να μάθει να διαβάζει τα μουσικά κείμενα, αλλά να μην τα λέει όπως είναι μα να τ’ αλλάζει. Αυτό σημαίνει ότι η βυζαντινή μουσική παράδοση καταγράφεται με εκπλήσσουσα – για παραδοσιακή μουσική – λεπτομέρεια, αλλά για να εκτελεστεί σωστά πρέπει να λαμβάνεται υπ’ όψιν το καθοριστικό στοιχείο της προφορικής παράδοσης. Οι ερμηνευτές, ψάλτες και ιερείς, αποδίδουν τα μέλη με όλα τα ποικίλματα και τα μικροδιαστήματα, τα αυτοσχεδιαστικά στοιχεία και τα μελίσματα, όπως τα παρέλαβαν και τα άκουσαν από τους προηγούμενους.

Ο Τσαρούχης φωτογραφημένος από τον Ανδρέα Εμπειρίκο στο Μαρούσι, Φεβρουάριος 1972

Ο Μάρκος Δραγούμης πιστοποιεί σε κείμενό του την Τσαρούχεια αυτή προβληματική. Αναφέρει τις συζητήσεις που έκανε με τον Τσαρούχη για το θέμα, ο οποίος «πίστευε πως οι δυτικοί δεν μπορούν συλλάβουν την ουσία της βυζαντινής μουσικής, ότι κακώς υποτιμούσαν (τώρα όχι πια) τη νεότερη αλλά ζωντανή παράδοσή της, κακώς θεωρούσαν ότι όλα τα είδη της είχαν τουρκοποιηθεί κι ότι οι μεταγραφές τους από τα αρχαία βυζαντινά χειρόγραφα ήταν υπεραπλουστευμένες». Έτσι ο Δραγούμης, «υποψιασμένος» από τον Τσαρούχη μίλησε, όπως γράφει, στον μεγάλο μουσικολόγο Έγκον Βέλλες για τη λάθος μεταγραφική λογική των δυτικών μουσικολόγων και εν μέρει, τουλάχιστον, τον έπεισε. Ο Τσαρούχης όμως ήταν θιασώτης του γνησίου μέλους και όχι του νόθου. Με την ανάπτυξη της Ωδειακής παιδείας στην Ελλάδα, άρχισε να διδάσκεται η βυζαντινή μουσική κατά τρόπο ξηρόφωνο, κατ’ ευρωπαϊκόν επηρεασμόν, χωρίς την προφορική παράδοση που ουσιαστικά αναδεικνύει το μέλος. Τότε οι «ωδειακοί» ψάλτες θεωρούσαν τους παλιούς ως αμανετζήδες και νοθευτές της μουσικής. 

Ο Τσαρούχης μας διασώζει μια σπουδαία μαρτυρία γύρω απ’ αυτήν την εξέλιξη: «Ένας γέρος Αϊβαλιώτης που μου δίδασκε ψαλτική, το 1931, συναντήθηκε με έναν καθηγητή του Ωδείου που προσπαθούσε να του αποδείξει ότι δεν ακολουθεί τη Βυζαντινή παράδοση. Όταν έφυγε ο καθηγητής, μου είπε ο γέρο – ψάλτης: Μην τους ακούς αυτούς τους δασκάλους παιδί μου, δεν είδες τι άσκημα που έψελνε;» 

Όπως ομολογεί ο ίδιος ο Τσαρούχης: "Θέλησα να μάθω βυζαντινή μουσική για να βοηθηθώ στη σκηνοθεσία του θεάτρου. Έχω φτάσει μέχρι τον πλάγιο πρώτο. Έχω ψάλλει και σε κάποιο δίσκο στο Παρίσι. Πάντως δε μπορώ να φανταστώ τον εαυτό μου σαν μουσικό". 

Ο Τσαρούχης σαν γνήσιος ρωμιός ενδιαφέρθηκε και για τη μουσική του Γένους. Ακούραστος θηρευτής της αλήθειας της Παράδοσής μας φρόντισε να μη μείνει άγευστος και αυτού του θησαυρού. Ας είναι αιωνία η μνήμη του! 

Παραθέτουμε στη συνέχεια ένα ντοκιμαντέρ του Δ. Βερνίκου, το οποίο αρχίζει με τον Τσαρούχη να ψάλλει το "Κύριε εκέκραξα" σε ήχο πλάγιο του πρώτου.

Ντυμένος την αρχιερατική στολή. Villeneuve-Les Sablons, 1972 (Αρχ. Α. Σαββάκη)

ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΓΟΥΡΤΣΗΣ: "Ελλάδα - Τουρκία: άγνωστοι γείτονες, άσπονδοι φίλοι"

Εκδήλωση για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις έγινε στο Ηράκλειο την Τετάρτη 18 Ιουλίου 2018 στο Πολύκεντρο του Δήμου Ηρακλείου. Τίτλος της εκδήλωσης, την οποία διοργάνωσε η Ηράκλεια Πρωτοβουλία ήταν «Ελλάδα - Τουρκία: Τόσο κοντά κι όμως τόσο μακριά: άγνωστοι γείτονες, άσπονδοι φίλοι». 

Ομιλητής ο Γιάννης Γιγουρτσής, καθηγητής στην Μεγάλη του Γένους Σχολή της Κωνσταντινούπολης. 

Προλόγισε η Τασούλα Μαρκομιχελάκη, επίκουρη καθηγήτρια τμήματος Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. 

Η ομιλία ήταν μια προσπάθεια γνωριμίας με τον άγνωστο εν πολλοίς γείτονα μας που είναι η Τουρκία, με την οποία όχι μόνο είμαστε υποχρεωμένοι ως γείτονες να συνυπάρξουμε, αλλά βιώνουμε μαζί της μια σχέση ιδιαίτερη, μια σχέση "αγαπητική" με εντάσεις και πάθος, με τα πάνω και με τα κάτω της, τις καλές και τις κακές της στιγμές, μια σχέση ωστόσο που είναι συμπληρωματική και αναγκαία και για τα δύο μέλη αυτής της ιδιότυπης συζυγίας. Προϋπόθεση όμως για να προχωρήσει η σχέση αυτή είναι η αμοιβαία γνωριμία των δυο πλευρών, πέρα από στερεότυπα και προκαταλήψεις και αυτός ήταν ο κύριος στόχος της ομιλίας, η οποία συνεχίστηκε με μια μακρά και ενδιαφέρουσα συζήτηση κατά την οποία ο ομιλητής απάντησε σε πολλές και ενδιαφέρουσες ερωτήσεις και σχόλια του κοινού.

Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΥΜΝΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ

Ο προφήτης Ηλίας του παπα Σταμάτη Σκλήρη 

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Με αφορμή την σημερινή εορτή του Προφήτη Ηλία, φίλοι μου, σκέφτηκα ένα μικρό αφιέρωμα με οδηγό τον κυρ - Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη.
Ο Σκιαθίτης είχε, ως γνωστόν, ενδιατρίψει και στην υμνογραφία. Τα λίγα, μα λίαν ενδιαφέροντα, υμνογραφήματά του συμπεριέλαβε στην έκδοση των Απάντων του (εκδ. ΔΟΜΟΣ, τόμος πέμπτος, Αθήνα 1988) ο κράτιστος φιλόλογος, λογοτέχνης και παπαδιαμαντολόγος  Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, στον οποίο οφείλουμε πολλά!
Μεταξύ των παπαδιαμάντειων υμνογραφημάτων και τα Απόστιχα του Μικρού Εσπερινού εις την εορτήν του Προφήτου Ηλιού.
Στα υπομνήματα της κριτικής έκδοσης του Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλου, διαβάζουμε ότι κατά τον Βαλέτα «αυτά τα τρία μικρά τροπάρια εις ήχον β’ προς το Οίκος του Εφραθά, τα συνέθεσε ο Ππδ. χωρίς να κοπιάσει καθόλου και μέσα σε λίγη ώρα κατά τα τελευταία του χρόνια, όταν κάποτε είχε πάει στο πανηγύρι του Προφήτου Ηλία, που το μοναστηράκι του βρίσκεται σε μιαν όμορφη αγναντερή τοποθεσία… Τάγραψε, για να συμπληρώσει μ’ αυτά την παλιάν ασματική ακολουθία του Προφήτη, απ’ την οποία λείπει ο μικρός Εσπερινός».
Ο Παπαδιαμάντης έγραψε τρία τροπάρια, αλλά προσέθεσε κι ένα θεοτοκίον «παλαιόν» ως «Δόξα, και νυν» των αποστίχων (Δέσποινα αγαθή, τας αγίας σου χείρας, προς τον Υιόν σου άρον, τον φιλόψυχον Πλάστην, οικτειρήσαι τους δούλους σου). Αυτό το "παλαιόν" θεοτοκίον το πήρε - μάλλον - ο Παπαδιαμάντης από την Ακολουθία του Μικρού Εσπερινού της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Εκεί το συναντάμε ως "Δόξα και νυν" των Αποστίχων.
Στα τρία αυτά μικρά προσόμοια (όλες κι όλες 45 λέξεις), ο κυρ – Αλέξανδρος υμνεί τον Ηλία ως ζηλωτήν και θεόπτην, στον οποίο αποκαλύφθηκε ο Θεός ως «αύρα λεπτή». Δεν παραλείπει όμως, στο γ’ προσόμοιο, να αναφερθεί και στην παρουσία του Προφήτη Ηλία κατά την Μεταμόρφωση του Κυρίου, ο οποίος τον παρέστησε «εν Θαβωρίω μάρτυρα». Αυτή την αναφορά στην εσχατολογικής σημασίας παρουσία του Προφήτη Ηλία, τη συναντάμε μόνο σε κάποια τροπάρια των Κανόνων του Όρθρου της εν Μηναίω ακολουθίας του. Δεν τονίζεται, δηλ., από τους υμνογράφους του στα δοξαστικά, ιδιόμελα και λοιπά προσόμοια, η θαυμαστή παρουσία του στο Θαβώρ, όπου πλαισίωνε μαζί με τον Μωϋσή τον μεταμορφωθέντα Κύριο για να δηλωθεί ότι Αυτός «ζώντων και νεκρών κυριεύει». Αυτή η παρουσία του Προφήτου εξαίρεται στην ακολουθία της εορτής της Μεταμορφώσεως του Κυρίου.

Παραθέτουμε τα τρία προσόμοια του κυρ Αλέξανδρου για τον Θεσβίτη: 
Ἦχος β´. Οἶκος τοῦ Ἐφραθᾶ.
Οὐ πῦρ, οὐ συσσεισμός, οὐχὶ σφοδρόν σε πνεῦμα, αὔρα λεπτὴ δὲ μάκαρ, ἀνέδειξε θεόπτην, Ἠλία μεγαλώνυμε.
Στίχ. Μὴ ἅπτεσθε τῶν χριστῶν μου.
Αὔρᾳ τὸν ἐν λεπτῇ, ἰδόντα Θεοῦ δόξαν, ὡς ζηλωτὴν Κυρίου, θεσπέσιον Προφήτην, ὑμνοῦμεν οἱ θεόφρονες.
Στίχ. Σὺ ἱερεὺς εἰς τὸν αἰῶνα.
Σὲ ὁ Μονογενής, Υἱὸς ὁ τῆς Παρθένου, Θεὸς σεσαρκωμένος, παρέστησε τρισμάκαρ, ἐν Θαβωρίῳ μάρτυρα.
Δόξα. Καὶ νῦν. Θεοτοκίον. Παλαιόν.
Δέσποινα ἀγαθή, τὰς ἁγίας σου χεῖρας, πρὸν τὸν Υἱόν σου ἆρον, τὸν φιλόψυχον Πλάστην, οἰκτειρῆσαι τοὺς δούλους σου.

Τα τρία αυτά προσόμοια του Παπαδιαμάντη, όπως και όλα τα υμνογραφήματά του, ηχογράφησε με επιμέλεια τον Μάϊο του 1991 η Ελληνική Βυζαντινή Χορωδία υπό τη διεύθυνση του αείμνηστου Λυκούργου Αγγελόπουλου. Το 1993 κυκλοφόρησαν δύο κασέτες με αυτή την πρωτότυπη εργασία.
Η πρώτη περιείχε ολόκληρη την ασματική ακολουθία του Αγίου ιερομάρτυρος Αντίπα Επισκόπου Περγάμου και η δεύτερη όλα τα υμνογραφικά σπαράγματα, θα λέγαμε, που συνέθεσε με διάφορες αφορμές ο Παπαδιαμάντης. Εδώ υπάρχουν και τα τροπάρια στον Προφήτη Ηλία, ο κανόνας στην Παναγία την Γοργοεπήκοο (τρεις ωδές) και ο ικετήριος κανών εις τον Άγιον Διονύσιον τον εν Ολύμπω.
Θα ήταν ευχής έργο να βγει κάποια στιγμή αυτή η σημαντική δουλειά της Ελληνικής Βυζαντινής Χορωδίας και σε ψηφιακούς δίσκους, αφού σήμερα η τεχνολογία καλπάζει και πολλά σημαντικά πράγματα χρήζουν επανεκδόσεως σε ψηφιακή μορφή.

Panagiotis Ant. Andriopoulos: Les deux Alexandre de la diaspora russe: Père Alexandre Schmemann – Alexandre Soljenitsyne

Στο τεύχος 9 του Περιοδικού Στέπα - Επιθεώρηση ρωσικού πολιτισμού (Άνοιξη 2018), που εκδίδει και επιμελείται ο ακατάβλητος Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης, δημοσιεύθηκε κείμενό μου με τον τίτλο: Οι δύο Αλέξανδροι της Ρωσικής Διασποράς: π. Αλέξανδρος Σμέμαν – Αλεξάντρ Σολζενίτσιν.

Είχα την τύχη το κείμενο αυτό να μεταφραστεί στα γαλλικά από την κα Dominique Klonou, συγγενή του εν Γενεύῃ διαμένοντος εξάδελφου του μακαριστού π. Αλεξάνδρου Σμέμαν, νομικού και Άρχοντος Εκδίκου του Οικουμενικού Θρόνου Δρ Τύχωνα Τρογιάνωφ.

Παραθέτω στη συνέχεια την μετάφραση αυτή, ευχαριστώντας από καρδιάς τόσο την κα  Dominique Klonou, όσο και τον κ. Tikhon Troyanov για την θερμή υποδοχή του κειμένου μου και φυσικά για την μετάφρασή του.
π.α.α.

Panagiotis Ant. Andriopoulos - Les deux Alexandre de la diaspora russe : Père Alexandre Schmemann – Alexand... by Panagiotis Andriopoulos on Scribd

Ο ατέρμονος χρόνος των βιβλιοπωλείων της Νέλλης Βουτσινά

Χριστίνα Μπάνου 

Επίκουρος καθηγήτρια (Πολιτική και Εκδοτική του Βιβλίου), στο Τμήμα Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Μουσειολογίας του Ιόνιου Πανεπιστημίου 

Κάθε κείμενο μπορεί να είναι ένας χαιρετισμός, μια ανάμνηση, ένας ξανακερδισμένος χρόνος, μια εκδοχή, ένας εξαγνισμός, ίσως αποχαιρετισμός. Για την πολυαγαπημένη φίλη των βιβλιοπωλείων και της νεότητας Νέλλη Βουτσινά το κείμενο αυτό δεν μπορεί να είναι νεκρολογία, όχι μόνο γιατί η λέξη ηχεί σκληρή, αλλά γιατί ο τροχός των βιβλίων και του χρόνου της Νέλλης μοιάζει να εξακολουθεί να γυρίζει με τους δικούς του ρυθμούς ατέρμονα. Γιατί στη Νέλλη ταιριάζει μόνο ένα κείμενο για βιβλία και βιβλιοπωλεία, για τη ζωή μέσα και πέρα από τα μυθιστορήματα, πίσω από τα ράφια και μέσα από τις λέξεις. Πέρα από το ότι η Νέλλη ήταν προνομιακή συνομιλήτρια της λογοτεχνίας, χαρισματική αναγνώστρια, ταλαντούχος βιβλιοπώλης και εξαιρετικός άνθρωπος, νομίζω ότι είχε την ευλογία και το ταλέντο των βιβλίων. Υπό αυτή την έννοια, ο τροχός του χρόνου στην εικονογραφία, ο τροχός των βιβλίων στην αναγνωστική μηχανή περασμένων αιώνων, ο τροχός της φιλίας, των διαδρομών και των σελίδων προφανώς γυρίζει για όσους τη γνωρίσαμε και την αγαπήσαμε. 

Γνώρισα τη Νέλλη ανάμεσα στα βιβλία, στο βιβλιοπωλείο Τροχός της οδού Αράτου, στην Πάτρα. Μετά τη βιτρίνα, κατεβαίνοντας τα λίγα σκαλιά προς αυτό που θα μπορούσε να αποκληθεί (είμαι βέβαιη πλέον για αυτό) ο παράδεισος των βιβλίων, συναντηθήκαμε πολύ νέες, το 1994, μάλλον – και ανάμεσα στα βιβλία συνεχίστηκε η φιλία μας ακολουθώντας διαδρομές πόλεων, χρόνων, επιλογών, αλλαγών με μόνη σταθερά το πάθος για τη λογοτεχνία και τα βιβλία, πάθος που διατρέχει τη ζωή μετουσιώνοντάς τη, ξανακερδίζοντας τον χαμένο χρόνο και επανα-ανακαλύπτοντας τις απεριόριστες εκδοχές. Γιατί όσοι ζούμε στα βιβλία έχουμε πολλές εκδοχές, που όσο κι αν ο χρόνος τις περιορίζει, πολλές από αυτές επιμένουν επαναπροσδιορίζοντας αυτό που οι περισσότεροι αποκαλούν πραγματικότητα. 

Η Νέλλη ήξερε. Και ο Τροχός της Νέλλης είναι, κατά την προσωπική γνώμη και εμπειρία μου, ένα από τα καλύτερα βιβλιοπωλεία που έχω γνωρίσει, εφάμιλλο και συχνά καλύτερο αντίστοιχων ανεξάρτητων στο εξωτερικό. «Το δικό μας ήταν καλύτερο», της είχα πει μια φορά στο τηλέφωνο βγαίνοντας από ένα μικρό, ανεξάρτητο βιβλιοπωλείο κάπου στη Σκωτία. Ο «Τροχός» ήταν βεβαίως της Νέλλης αλλά ήταν συνάμα και δικός μας, γιατί η Νέλλη είχε το ταλέντο και το χάρισμα του βιβλιόφιλου, παθιασμένου βιβλιοπώλη να κάνει τον επισκέπτη-αναγνώστη να νοιώθει ότι ο χώρος ήταν δικός του. Ο «Τροχός» ήταν τόπος που φώτιζε τη ζωή και τα χρόνια τότε, τους δρόμους της Πάτρας και τους δρόμους τους προσωπικούς, ως απόλυτος τόπος βιβλίων, συνάντησης, επικοινωνίας, σκέψης, παρηγοριάς, χαράς, ανακάλυψης, εντρύφησης. 

Στα επόμενα χρόνια ο Τροχός μετακόμισε στο διπλανό κτήριο, σε μεγαλύτερο χώρο, ανεβαίνοντας αυτή τη φορά τα σκαλιά προς τον τόπο των βιβλίων και της συζήτησης, προς τον επίγειο, απτό χώρο της συνάντησης με τα βιβλία γυρίζοντας τους δείκτες πολλαπλών ιδεατών χρόνων (μέχρι τα μέσα περίπου της δεκαετίας του 2000). Το βιβλιοπωλείο της Νέλλης ήταν αυτό που ένα ανεξάρτητο βιβλιοπωλείο σήμερα πασχίζει να είναι και συχνά δίδονται συμβουλές (και δεκάλογοι και σεμινάρια και webinars και μεταπτυχιακά προγράμματα) για το πώς πρέπει να είναι. Η Νέλλη αποτελούσε παράδειγμα χαρισματικού βιβλιοπώλη που δεν χρειάζεται κανένα σεμινάριο, γιατί ξέρει τι είναι και τι ακόμα μπορεί να είναι το βιβλιοπωλείο. «Μάγος και μεσίτης των βιβλίων» γράφει ο Τσβάιχ για τον παλαιοβιβλιοπώλη Μέντελ. Και αυτό ακριβώς ήταν η Νέλλη Βουτσινά. 

Αφού σπούδασε κοινωνιολογία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, η Νέλλη επέστρεψε στην Πάτρα, και από πολύ νέα αφοσιώθηκε και αφιερώθηκε στα βιβλιοπωλεία μοιραζόμενη τις αναγνωστικές περιπέτειές της. Πάντοτε χαμογελαστή (ένας από τους καλύτερους ανθρώπους που έχω γνωρίσει), ευγενική, με χιούμορ, με εξαιρετική παιδεία και ανατροφή, και βεβαίως με απαράμιλλο λογοτεχνικό γούστο, γνώριζε το κατάλληλο, το ταιριαστό για τον κάθε αναγνώστη βιβλίο. Υπήρχε ένα μικρό τραπέζι και πάγκοι κοντά στο ταμείο, στο βάθος του παλαιού Τροχού, που καθόμασταν με τις ώρες και συζητούσαμε με τον καφέ δίπλα. Ο Τροχός με περίμενε, μας περίμενε όλους, μετά από ταξίδια και διαδρομές. 

Και όταν έκλεισε ο «Τροχός», πάλι στα βιβλία έβρισκα τη Νέλλη, με «την ασθένεια της λογοτεχνίας», στην Αθήνα ξανά. Εργάστηκε στον Ιανό για μεγάλο χρονικό διάστημα προσφέροντας την έμπειρη ματιά και το γούστο της στους πάγκους ενός μεγάλου βιβλιοπωλείου και μετά στο βιβλιοπωλείο των εκδόσεων «Ποταμός», σε εκείνη τη γωνία στο Κολωνάκι, με το άρωμα του καφέ και των τυπωμένων σελίδων. Και μετά κατεβαίνοντας την Ερμού, στρίβοντας δεξιά στην Αιόλου η Νέλλη πάλι μέσα στα βιβλία ήταν, στο βιβλιοπωλείο των εκδόσεων «Πόλις». Και μετά στις εκδόσεις «Αιώρα». 

Σκηνικά, πόλεις και σελίδες: οδοί και ιστορίες που επαναπροσδιορίζονται μέσα από εξώφυλλα, παραγράφους και ράχες βιβλίων. Επιστρέφοντας στην γενέθλια Πάτρα, πριν από περίπου πέντε χρόνια, μετά την πρόωρη και τραγική απώλεια της πολυαγαπημένης αδελφής της Ναταλίας, η Νέλλη κατά τα τελευταία χρόνια εργαζόταν στις εκδόσεις «Πικραμένος». Γράφοντας και μιλώντας για βιβλία, σχεδιάζοντας βιβλία, παρουσιάζοντας βιβλία, συνεργαζόμενη με συγγραφείς, η Νέλλη ζούσε στον κόσμο του βιβλίου, σε διαφορετικούς κρίκους της εκδοτικής αλυσίδας με οδηγό της την πάντοτε δίκαιη κρίση, την οξυδέρκεια, την ευαισθησία, τη γνώση αλλά και το ταλέντο να κατανοεί τους άλλους. Και τα τελευταία χρόνια, μέσα από τις σελίδες μοιραζόταν όπως πάντα, όψεις της λογοτεχνίας και της ζωής, κοντά στους φίλους, τους συνεργάτες και την οικογένειά της: τον πατέρα της Γεράσιμο και τη μητέρα της Ξανθή (την οποία θυμάμαι να ανοίγει περνώντας την πόρτα του «Τροχού» και να μας χαιρετά πάντοτε χαμογελαστή), στους οποίους σήμερα 17 Ιουλίου 2018 -ημέρα του «τελευταίου αντίο»- δεν υπάρχει λέξη κατάλληλη για να απευθυνθεί κάποιος, και βέβαια τον αδελφό της και τα ανίψια της. 

Βεβαίως, η ευαίσθητη και οξυδερκής Νέλλη έγραφε ωραία για τα βιβλία (ήδη ο παρελθοντικός χρόνος μπλέκεται σε αυτό το κείμενο στενοχωρώντας). Αρθρογραφούσε στη Book Press και έγραφε στο βιβλιοφιλικό ιστολόγιό της «Αναγνωστική αδεία» για τις αναγνωστικές περιπέτειές της, όπως η ίδια τις αυτο-προσδιόριζε. 

Στα χρόνια που μεσολάβησαν μιλούσαμε πιο αραιά, συναντιόμαστε λιγότερο (και τώρα λυπάμαι για αυτό, ξέροντας πόσο λιγοστεύουν οι φίλοι, πόσο ανεκτίμητοι είναι οι φίλοι της νεότητας τους οποίους τελικά ποτέ δεν χάνουμε – όμως θα ήθελα να έχω ακούσει τη χαρακτηριστική, κάπως βραχνή, φωνή της μια φορά ακόμα, ίσως στα γενέθλιά των 50 χρόνων της, στις 28 Ιουνίου) αλλά ήξερα ότι η Νέλλη ήταν πάντοτε εκεί, προνομιακή συνομιλήτρια της λογοτεχνίας, ήξερα ότι (όπως έλεγε και εκείνη) διαβάζαμε ταυτόχρονα τα ίδια βιβλία ή ότι θέλαμε να διαβάσουμε τα ίδια βιβλία συνδυάζοντας παρόμοιες βιβλιακές διαδρομές. Αυτές τις ημέρες του Ιουλίου διαβάζοντας δυο βιβλία για τα βιβλιοπωλεία και την ανάγνωση σκεφτόμουν τη Νέλλη, προτού μάθω την Κυριακή 15 Ιουλίου την κάκιστη είδηση. Γνώρισα τη Νέλλη ανάμεσα στα βιβλία και με βιβλία θα την αποχαιρετήσω. Με τα «Βιβλιοπωλεία» του Carrion και τη «Χαμένη αναγνώστρια» του Fabio Stassi, βιβλία που είμαι σίγουρη ότι θα είχε λατρέψει εάν τα διάβαζε. Και με λέξεις για εκδοτικές και αναγνωστικές περιπέτειες. 

Εάν ισχύει άλλωστε αυτό που έγραψε ο Καρούζος ότι «στον ουρανό οι δυνατότητες είναι μόνο συναρπαστικές», τότε η Νέλλη σίγουρα χαμογελώντας θα φτιάξει ξανά έναν τροχό, στον οποίο οι φίλοι-αναγνώστες θα απολαμβάνουν τα βιβλία, εσαεί νέοι και δυνατοί, γεμάτοι αισιοδοξία και όνειρα, προτού οι απώλειες, οι τριβές, οι μικροπρέπειες, οι αρρώστιες, η σκληρότητα, η υποκρισία προσπαθήσουν να σκιάσουν το ελπιδοφόρο βλέμμα τους (χωρίς να το πετυχαίνουν πάντοτε, αλλά οι ρυτίδες δείχνουν πλέον την πάλη για τον ξανακερδισμένο χρόνο). 

Μα στον «Τροχό» τότε ήμασταν όλοι νέοι και νέοι θα παραμείνουμε, «ονειρευόμενοι», με χαμόγελο, δίνοντας μάχες για τις εκ λογοτεχνίας εκδοχές μας. 

Καλό ταξίδι, Νέλλη. Ξέρεις τι έγραψε η Τζόις Μανσούρ για τον ουρανό.

ΕΙΚΟΣΙ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΧΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΦΛΕΡΥΣ ΝΤΑΝΤΩΝΑΚΗ

Ο Μάνος Χατζιδάκις και η Φλέρυ Νταντωνάκη περιστοιχίζονται από τους μουσικούς, κατά τη διάρκεια της ηχογράφησης
του κύκλου τραγουδιών Οι γειτονιές του φεγγαριού, που κυκλοφόρησε σε δίσκο το 1977. 

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Πριν  πολλά χρόνια - τα φοιτητικά - πηγαίνω με φίλους στο Καφεθέατρο της οδού Κοδριγκτώνος στην Αθήνα για ν’ ακούσουμε σε μια από τις σπάνιες εμφανίσεις της την Φλέρυ Νταντωνάκη (1937-1998). Την ιέρεια του Μεγάλου Ερωτικού Μάνου Χατζιδάκι. Τότε δεν είχα ακόμη πολυσυνειδητοποιήσει την τεράστια σημασία αυτής της γυναίκας – μύθου.
Καθίσαμε πολύ κοντά στη μικρή σκηνή, πριν ακόμα αρχίσει το πρόγραμμα, και αμέσως έπεσε το μάτι μου σ’ ένα βιβλίο που ήταν πάνω σε μια καρέκλα: Αββά Δωροθέου, Έργα Ασκητικά. Μου έκανε πολύ μεγάλη εντύπωση. Κατάλαβα ότι ήταν το ανάγνωσμα της Φλέρυς εκείνο τον καιρό. Αναζητούσε ως μαινάδα το νόημα, την ύπαρξη, τη λύτρωση. Γι’ αυτό και όταν την άκουσα να τραγουδάει εκστατικά το «Καίγομαι, ρίξε κι άλλο λάδι στη φωτιά» του Σταύρου Ξαρχάκου από το Ρεμπέτικο, είπα ότι αυτό το πλάσμα είναι απ’ αλλού φερμένο. Και «το αδοκίμαστο και το απ’ αλλού φερμένο δεν τ’ αντέχουν οι άνθρωποι…» (Ελύτης).
Κι αυτή, η της Ελευθερίας επώνυμος, ερχόταν από πολύ μακριά και πήγαινε ολοταχώς στο άβατο, όπου τρέλα και τέχνη είναι ένα και το αυτό. Ζωή και θάνατος. Το εδώ και το επέκεινα, ένα.
Χρόνια μετά, διάβασα μια συνέντευξή της στον Άγγελο Κουτσούκη που δημοσιεύτηκε στο πρώτο τεύχος του μηνιαίου μουσικού περιοδικού Δίφωνο (Οκτώβριος 1995). Εκεί η Φλέρυ έλεγε εξόχως αποκαλυπτικά πράγματα για την περιπέτειά της με τη θρησκεία:
"Ο έρωτας είναι το πρώτο σκαλοπάτι, το δεύτερο είναι η τέχνη και το τρίτο είναι η θρησκεία. Εγώ, φαίνεται ότι άρχισα μάλλον από το μεγάλο σκαλοπάτι, το τρίτο, τη θρησκεία. Φιλοδοξία μου ήταν να σπουδάσω όλες τις θρησκείες, όλων των χωρών. Το έκανα. Το δεύτερο σκαλοπάτι είναι η τέχνη. Και με την τέχνη ενώθηκα. Με τον Θεό, βέβαια, δεν ενώνεσαι ποτέ, γιατί είναι πολύ Μεγάλος και Απέραντος. Ενώθηκα με την ιδέα του Θεού, με την ιδέα του Χριστού, με την ιδέα της αγάπης, της απλότητας όλων των θρησκειών, όλων των χωρών, όλων των ανθρώπων, όλων των φυλών."
Γι’ αυτό η Φλέρυ ήταν η μόνη που θα μπορούσε να ψάλει τα Λειτουργικά του Χατζιδάκι. Έξι ρεμπέτικα – λαϊκές ζωγραφιές, πέντε τραγούδια από τον «Καπετάν Μιχάλη» ως ερωτικός άνεμος, δυο μινιατούρες από την «Εποχή της Μελισσάνθης» - χαρακτικά ψυχής, η θανατερή «Πέτρα» από το «Απόψε αυτοσχεδιάζουμε» του Πιραντέλλο και το «Μαγικό χαλί» της Ανατολής από το «Τοπ Καπί». Κι αυτά τα Λειτουργικά τα έψαλε η Φλέρυ Νταντωνάκη στο σπίτι του Χατζιδάκι το 1970 στη Νέα Υόρκη. Αυτή είναι η ηχογράφηση που έχουμε. Πρόβες.

Γι’ αυτό κι ο Χατζιδάκις γράφει στο εσώφυλλο του δίσκου:
"Η Φλέρυ είναι ανεπανάληπτη και όταν δοκιμάζει. Δεν σκέφτεται το κοινό. Σκέφτεται τον απόλυτο έλεγχο της φωνής της. Και δίνεται ολόκληρη σε αυτό το κυνήγι της τελειότητας. Για μια ακριβή μουσική που πηγάζει τόσο από τα Ρεμπέτικα όσο και από τα δικά μου τραγούδια. Της είχα πει πως μια αληθινή τραγουδίστρια περιέχει την τεχνική τελειότητα της Σβάρτσκοπφ και την γήινη αμεσότητα της Νίνου και η Φλέρυ, στο ντοκουμέντο αυτό αποδεικνύει περίτρανα πως είναι μια αληθινή τραγουδίστρια". 
Σήμερα, είκοσι χρόνια μετά την αναχώρηση της Φλέρυς για την αιωνιότητα, σκέπτομαι πόσο τραγική υπήρξε η προσωπική της διαδρομή. Ίσως, όμως, γι’ αυτό μας άφησε ψήγματα χρυσού, που όσο περνάει ο καιρός λάμπουν περισσότερο εντός μας, για να μας δείχνουν το μέτρο του αληθινού βίου σε καιρούς ψεύτικους και κάλπικους…
Δείτε όλες τις σχετικές με τη Φλέρυ αναρτήσεις της Ιδιωτικής Οδού εδώ.