Κυριακή 16 Φεβρουαρίου 2025

Η ΠΑΡΑΒΟΛΗ ΤΟΥ ΑΣΩΤΟΥ ΥΙΟΥ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Οι πρώτοι διδάξαντες: Felia Doubrovska and Serge Lifar  (1929)

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 
Sergei Prokofiev (1891-1953)
The Prodigal Son, Ballet in Three Scenes, Op 46. 
Ένα από τα περίφημα μπαλέτα που συνέθεσε ο Σεργκέι Προκόφιεφ (1928-29) και χορογράφησε ο θρυλικός Ζορζ Μπαλανσίν (1904 - 1983), ο μεγαλύτερος χορογράφος του 20ού αιώνα. 
Το μπαλέτο Άσωτος υιός, σε τρεις σκηνές, είναι από τις πρώτες δημιουργίες του Μπαλανσίν (1929) και η τελευταία του για τα Ρωσικά Μπαλέτα του Ντιάγκιλεφ. 


Το μπαλέτο αφηγείται με τον δικό του τρόπο την παραβολή του ασώτου υιού της Καινής Διαθήκης. Το λιμπρέτο του Boris Kochno στηρίζεται στην σχετική διήγηση του Κατά Λουκάν Ευαγγελίου. Ο άσωτος γιος, μετανοώντας για την έκλυτη ζωή του, που την πέρασε συντροφιά με τη λάγνα Σειρήνα και τους μέθυσους φίλους του, επιστρέφει γονυπετής στο πατρικό του, όπου τον υποδέχεται με ανοιχτή αγκαλιά ο γέροντας πατέρας του. 
Η πρεμιέρα του έργου πραγματοποιήθηκε την Τρίτη 21 Μαΐου 1929, στο Θέατρο Σάρα Μπερνάρ, στο Παρίσι, με τον συνθέτη στο πόντιουμ. 
Ο Προκόφιεφ, που οραματίστηκε την Σειρήνα σεμνή και σοβαρή, αναστατώθηκε τόσο από την χορογραφία του Balanchine που αρνήθηκε να του πληρώσει τα δικαιώματά του για τη χορογραφία.

Anton Dolin in The Prodigal Son, Ballets Russes, Australian Tour, 1939.

Η πρεμιέρα στο θέατρο Mariinsky της Αγίας Πετρούπολης έγινε 72 χρόνια μετά! Στις 14 Δεκεμβρίου 2001.


Από το ανέβασμα του Ασώτου υιού στο Mariinsky (2013)

Η επιστροφή του Ασώτου στην Αγία Πετρούπολη είχε μεγάλη σημασία. Για πρώτη φορά, ένα μπαλέτο της πιο ριζοσπαστικής περιόδου του Saisons Russes του Diaghilev επέστρεφε στη σκηνή του Θεάτρου Mariinsky, σπάζοντας τα δεσμά κάθε καλλιτεχνικής και ιδεολογικής λογοκρισίας, που επικρατούσε στην τότε Ρωσία. 
Με την επιστροφή του Ασώτου στο Θέατρο Mariinsky και την παραγωγή του με νέους χορευτές, άρχισε να αποκαθίσταται μια αντικειμενική εικόνα της εξέλιξης του μπαλέτου στον 20ο αιώνα. 
Αξίζει να σημειωθεί πως στις 30 Απριλίου 2013 η σπουδαία Ελληνίδα μπαλαρίνα του θεάτρου Mariinsky Αλεξάνδρα Ιωσηφίδη, χόρεψε στη σκηνή του θεάτρου Mariinsky στο «Πουλί της φωτιάς» του Στραβίνσκυ. 
Στο πρόγραμμα της βραδιάς συμπεριλαμβανόταν και ο Άσωτος υιός του Προκόφιεφ, στην ιστορική χορογραφία του Μπαλανσίν (διάρκεια 40 λεπτά).


Τον "Άσωτο Υιό" του Προκόφιεφ χόρεψε και ο μεγάλος Mikhail Baryshnikov (γενν. 1948), πάντα στην χορογραφία του Balanchine, με το Μπαλέτο του Σικάγου. Δημοσιεύουμε εδώ δύο χαρακτηριστικές φωτογραφίες, από το μπαλέτο του Προκόφιεφ με τον Baryshnikov. Είναι από παραστάσεις του Απριλίου 1979 στο Σικάγο, στο πλαίσιο διεθνούς περιοδείας με την εταιρεία Balanchine. 


Hugo Emil Alfvén (1872 – 1960)
Den forlorade sonen - Ο Άσωτος υιός
Ο Hugo Alfven ήταν Σουηδός συνθέτης, βιολονίστας, διευθυντής χορωδιών και ζωγράφος, από τους σημαντικότερους της χώρας του. Η μουσική του θεωρείται ότι ανήκει στο υστερο-ρομαντικό ιδίωμα, αλλά με ενορχήστρωση επιδέξια και πολύχρωμη, που θυμίζει εκείνη του Ρίχαρντ Στράους. Η προγραμματική, κυρίως, μουσική του είναι εμπνευσμένη από το σουηδικό αρχιπέλαγος. 
Η παραβολή του Ασώτου υιού εμπνέει τον σουηδό δημιουργό και συνθέτει μια σουίτα μπαλέτου (Den förlorade sonen, 1957), στην οποία ενσωματώνει λαϊκές μελωδίες και χορούς της πατρίδας του, καθώς η ιστορία του απερίσκεπτου νέου, που εγκαταλείπει την πατρική εστία και σπαταλά την περιουσία της για τις κοσμικές ηδονές, είναι συνήθης στους λαούς και ερμηνεύεται σύμφωνα με τις τοπικές παραδόσεις.



Rodin Auguste (1840-1917)
Ο άσωτος υιός, π. 1884
Εκτίθεται στην Εθνική Γλυπτοθήκη, Άλσος Ελληνικού Στρατού, Γουδή

Η Παραβολή του Ασώτου Υιού εμπνέει διαχρονικά όλους τους τομείς της τέχνης. 
Από την μουσική παρουσιάζουμε, συνοπτικά, χαρακτηριστικά και ολότελα διαφορετικά παραδείγματα.
Αρχίζοντας από την κλασική μουσική έχουμε την λυρική Καντάτα «Ο άσωτος υιός» (L’ Enfant Prodique, 1884) του μεγάλου γάλλου συνθέτη Achille-Claude Debussy (1862-1918) πάνω σ’ ένα ποίημα του Εdouard Guinand. Ο Debussy κέρδισε με αυτό το έργο το πρώτο «Μεγάλο Βραβείο της Ρώμης» (Grand Prix de Rome) και το σκεπτικό για το βραβείο στηρίχθηκε στη μελωδικότητα και το δραματικό στοιχείο της σύνθεσης. 
Η καντάτα περιλαμβάνει εννέα μέρη: εισαγωγή, τέσσερες διηγήσεις, μία σύντομη συνοδεία, ένα ντουέτο, και κλείνει με ένα τρίο της ευχής «Θεέ του Ισραήλ! Δόξα σε Σένα Κύριε» (Dieu d’ Israel! Gloire a toi Seigneur!). 
Η εκτέλεση του έργου, που προτείνουμε εδώ είναι όντως κορυφαία: Jessye Norman (soprano), José Carreras (tenor), Dietrich Fischer-Dieskau (bariton), και η Συμφωνική της Ραδιοφωνίας της Στουτγκάρδης υπό τον Gary Bertini. 

 

Στη συνέχεια περνάμε στο θρυλικό συγκρότημα The Rolling Stones και τον δικό τους άσωτο υιό (Prodigal Son). 
Composer: Wilkins 
Lyricist: Robert Wilkins 
Associated Performers: Mick Jagger, Brian Jones, Keith Richards, Charlie Watts, and Bill Wyman. 

 

Και τώρα στα …καθ’ ημάς. Στο λεγόμενο «έντεχνο» τραγούδι κατά χρονολογική σειρά: 
Το τραγούδι "Η επιστροφή του ασώτου" με τον μεγάλο Στέλιο Καζαντζίδη του έτους 1964 σε στίχους Κώστα Βίρβου και μουσική Μπάμπη Μπακάλη από το album 45άρια 1964.
Το πρώτο λαϊκό τραγούδι εμπνευσμένο από την παραβολή του Ευαγγελίου, με έντονο συγκινησιακό περιεχόμενο: "Τα μαύρα δάκρυά μας λυπήθηκε ο Θεός, απόψε επιστρέφει ο άσωτος υιός". 

 

«Άσωτος υιός», σε μουσική και στίχους του Νίκου Πορτοκάλογλου, από τον δίσκο «Φατμέ» (1982).
Το τραγούδι συμπεριέλαβε αργότερα στον προσωπικό του δίσκο ο Νίκος Πορτοκάλογλου, με τίτλο "Άσωτος υιός" (1996). 

 

Ένα λαϊκό τραγούδι: «Η επιστροφή του Ασώτου» του Μάριου Τόκα, σε στίχους Φίλιππου Γράψα, με τον Δημήτρη Μητροπάνο. Από τον δίσκο «Παρέα μ’ έναν ήλιο» (1994).  

  

«Η Παραβολή του Ασώτου», του Θανάση Παπακωνσταντίνου από τον δίσκο «Της αγάπης γερακάρης» (1996), με ερμηνεύτρια την Μελίνα Κανά.


«Του Ασώτου» σε μουσική και στίχους του Σωκράτη Μάλαμα, από το άλμπουμ «Λαβύρινθος» (1996).

 

"Η επιστροφή του ασώτου" από τους Χαΐνηδες με ερμηνευτή τον Αλκίνοο Ιωαννίδη.
Στίχοι και μουσική: Δημήτρης Αποστολάκης. 
Δίσκος: Χαΐνηδες – Ο ξυπόλητος πρίγκηπας (2000)



Η Διοτίμα Λιαντίνη, καθηγήτρια Θρησκευτικής Εικονογραφίας και Μουσειοδιδακτικής, στο Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας, της Θεολογικής Σχολής του ΕΚΠΑ, μας έχει δώσει μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα μονογραφία για την εικονογραφία του ασώτου υιού, με προοπτική τη διδακτική της παραβολής, ως θέμα της Ιστορίας της τέχνης και συνάμα ως θέμα θεολογικού και ηθικού προβληματισμού, μέσα από τις εικαστικές τέχνες. 
Η πρωτοτυπία της μονογραφίας εντοπίζεται στο γεγονός ότι η Διοτίμα Λιαντίνη «διαβάζει» και ερμηνεύει τις εικονογραφήσεις με βάση τα κείμενα της Βίβλου και τα ερμηνευτικά σχόλια των Πατέρων και Εκκλησιαστικών Συγγραφέων στην παραβολή: είτε η ερμηνεία τους είναι κυριολεκτική, είτε είναι αλληγορική και συμβολική. Στην διεξοδική έρευνά της για το θέμα, πολύτιμη πηγή για τη διδακτική προσέγγιση υπήρξε και η ακολουθία της Κυριακής του Ασώτου στο Τριώδιον. 
Η συγγραφέας επισημαίνει πώς "είναι πράγματι εκπληκτική η διαπίστωση ότι οι καλλιτέχνες, ιδιαίτερα στα μεσοβυζαντινά ιστορημένα χειρόγραφα, τις υστεροβυζαντινές και μεταβυζαντινές τοιχογραφίες και εικόνες, καθώς και στα δυτικά ιστορημένα χειρόγραφα του μεσαίωνα, γνωρίζουν τη θεολογική εκκλησιαστική ερμηνεία της παραβολής και την αποτυπώνουν με τα σύνεργα της τέχνης τους στο καλλιτεχνικό τους δημιούργημα. Αν δεν αναζητούσαμε τη θεολογική – πατερική ερμηνεία, η εικόνα σε ορισμένες περιπτώσεις θα μας ήταν ακατανόητη και μη ερμηνεύσιμη. Στην πορεία της εργασίας και στην έρευνα του θέματος χρησιμοποιήσαμε την ιστορική και ερμηνευτική μέθοδο, για να επιτύχουμε το μουσειοδιδακτικό στόχο. Αυτό σημαίνει ότι αφού αναγκαία παραθέτουμε τα σπουδαιότερα βιογραφικά και ιστορικά στοιχεία των δημιουργών από την πλευρά της Ιστορίας της τέχνης, προκειμένου να προσδιορισθούν το χρονικό πλαίσιο δημιουργίας, οι επιδράσεις, η τεχνοτροπία και η σκοποθεσία των έργων, προχωρούμε στη θεολογική τους ή την κοινωνική τους (ανάλογα με τα έργα) «ανάγνωση» και στο ηθικό δίδαγμα που προσφέρουν. Όλα τα παρατιθέμενα έργα τέχνης θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια μουσειακή έκθεση της θεματικής της παραβολής του ασώτου". 

Hieronymus Bosch, Ο άσωτος υιός, 1510, RotterdamΜουσείο Boymans-van Beuningen

Στη συνέχεια η εκπομπή "Προς Εκκλησιασμόν" της Ενορίας του Ι. Ναού Αγίου Γεωργίου Ψυχικού, με προσκεκλημένη την συγγραφέα και ιστορικό της Τέχνης, Διοτίμα Λιαντίνη. 


Σάββατο 15 Φεβρουαρίου 2025

ΕΝΑ PODCAST ΤΟΥ ΑΡΗ ΔΗΜΟΚΙΔΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΦΟΡΙΣΜΟ ΤΟΥ ΘΟΔΩΡΟΥ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ


Τον Δεκέμβριο του 1990 ο Μητροπολίτης Φλώρινας Αυγουστίνος Καντιώτης αφορίζει τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, όλους τους ηθοποιούς, ανάμεσα τους και τον Μαρτσέλο Μαστρογιάννι και Ζαν Μορό, αλλά και την 14χρονη Δώρα Χρυσικού, μαζί με ολόκληρο το καστ της ταινίας «Το μετέωρο βήμα του πελαργού» που γυρίζεται στην περιοχή της Φλώρινας. Ο «επίσημος» λόγος ήταν ότι η ταινία περνά αντιχριστιανικά και ανθελληνικά μηνύματα. 
Πριν τον αφορισμό προσπάθησε να σταματήσει την ταινία με ποικίλες μορφές μίσους. Οργάνωσε ομάδες φανατικών θρησκόληπτων οπαδών του που έδρασαν σαν όχλος βγαίνοντας στους δρόμους με μαύρες σημαίες, πανό με ακραία συνθήματα ενώ οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούσαν πένθιμα και από μεγάφωνα ακούγονταν εθνικά εμβατήρια. Οι «πιστοί» προπηλακίζουν και βρίζουν συντελεστές της ταινίας. Όλη αυτή η δυστοπία γίνεται διεθνώς γνωστή και αποτελεί μια μαύρη στιγμή στην καλλιτεχνική ιστορία της Ελλάδας αλλά και στην ζωή της εποχής εκείνης. Σε τέτοια θέματα ο Αυγουστίνος Καντιώτης είχε πλούσιο βιογραφικό. Π.χ στα τέλη της δεκαετίας του 1950 οργάνωνε διαμαρτυρίες εναντίον καλλιτεχνών, αλλά και εκκλησιαστικών αξιωματούχων, που θεωρούσε ότι έθιγαν την Εκκλησία ή την πατρίδα. Ανέπτυξε δράση για να απαγορευτεί το καρναβάλι, τα καλλιστεία, οι γυμναστικές επιδείξεις και η ψήφος των γυναικών. Χειροτονήθηκε Μητροπολίτης από την χούντα, απέκτησε τεράστια εξουσία και επιρροή σε όλο το πολιτικό φάσμα και στην Εκκλησία της Ελλάδος. Διαδραμάτισε σκοτεινό ρόλο στα ευαίσθητα εθνικά θέματα της περιοχής, συμβάλλοντας σε εθνικιστικές πολιτικές, προσπάθησε να «σβήσει» ακόμη και την χριστιανική ιστορία κατεδαφίζοντας ναούς με σλαβικές τοιχογραφίες και πήρε μέρος σε κάθε μορφή καταπίεσης του τοπικού πληθυσμού που αποτελούνταν από πολίτες διαφορετικών εθνικοτήτων και γλωσσών. 
Στο ηχητικό ντοκιμαντέρ του Άρη Δημοκίδη παρουσιάζεται αναλυτικά όλη η ιστορία, τα γεγονότα, η ατμόσφαιρα της εποχής, πως βίωσαν οι συντελεστές «τον αφορισμό», πως έδρασαν οι ακραίοι, πως στάθηκαν οι υποστηρικτές. 
Μιλούν: 
-  Η Δώρα Χρυσικού, ηθοποιός που έπαιζε στην ταινία και αφορίστηκε 
-  Ο διευθυντής φωτογραφίας του φιλμ Γιώργος Αρβανίτης 
-  Η δημοσιογράφος Βένα Γεωργακοπούλου 
-  Ο κριτικός κινηματογράφου Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος 
-  Ο σκηνοθέτης Γιάννης Σακαρίδης 
-  Ο θεολόγος Παναγιώτης Ανδριόπουλος. 
Συνεργάτις περιεχομένου: Ελένη Καλέση 
Μουσική επένδυση: Pan Pan / New*Deal / Teo x3 / Petros Satrazanis / Epidemic Sound
Τα αποσπάσματα από την ΕΡΤ προέρχονται απ' το Αρχείο της ΕΡΤ. 
Ακούστε το podcast στη συνέχεια. 

Παρασκευή 14 Φεβρουαρίου 2025

Reinhold Friedl - Κωστής Δρυγιανάκης: "Τὰ ἀμφότερα ἓν"


Του Θωμά Ταμβάκου
Μουσικογράφου - κριτικού - Ιδρυτή του Αρχείου Ελλήνων Μουσουργών Θ.Τ.  
Reinhold Friedl - Κωστής Δρυγιανάκης 
"Τὰ ἀμφότερα ἓν" 
Ευτύχησα να γίνω δέκτης ενός αριστουργηματικού δισκογραφήματος με δίσκο ακτίνας (CD) που κυκλοφόρησε πριν λίγους μήνες από την Ζeitkratzer Productions. Αφορά το ηχητικό κατασκεύασμα που προήλθε από την επί τόπου αγαστή συνεργασία του πιανίστα Reinhold Friedl (γνωστός ήδη -για όσους ασχολούνται- από το δισκογράφημα "Xenakis[a]live!") και του δημιουργού ηχοτοπίων και ηλεκτροακουστικής μουσικής, μουσικού παραγωγού και πολυπράγμονος Κωστή Δρυγιανάκη. Αμφότεροι "συλλειτούργησαν" -μέσω της μουσικής- στις 4 και τις 11 Ιουλίου 2021 στο Συνεδριακό Κέντρο της Ιεράς Μητρόπολης Δημητριάδος στα Μελισσάτικα, υπό την αιγίδα του Μητροπολίτη κ. Ιγνατίου. Στη συνέχεια η επί τόπου ηχογράφηση του πιάνου επεξεργάστηκε περαιτέρω, με ηλεκτρονικό υπολογιστή, από τον Κωστή στο στούντιό του. 
Ο R. Fiedl είχε μπροστά του ένα μεγάλο πιάνο Blütner το οποίο το μετέτρεψε σε προετοιμασμένο με τη χρήση διαφόρων υλικών. Με μοναδική δεξιότητα, άριστος γνώστης του μεταμοντέρνου ήχου που ένα πιάνο, με τις χορδές του αλλά και τη χρήση διαφόρων μεταλλικών αντικειμένων (π.χ. βίδες) μπορεί ν' αποδώσει, παρήγαγε ασύλληπτης ηχητικής ομορφιάς ήχους, πρωτόγνωρους, στο κατώφλι της σιωπής αλλά και της θορυβώδους έντασης. Εκεί ο Κωστής, ικανότατος διαχειριστής (προ)ηχογραφημένου υλικού, έκανε αριστοτεχνική επεξεργασία, από τον φορητό υπολογιστή του, αναδεικνύοντας έτι περισσότερο έναν συνεχή διάλογο μεταξύ σιωπής, μινιμαλιστικής ηρεμίας με ελάχιστες νότες και ηλεκτρονικού θορύβου (αποδεκτού όμως καθ' ολοκληρίαν). Στα εξήντα ένα λεπτά που διαρκούν "Τὰ ἀμφότερα ἓν" (ο τίτλος προέρχεται από την Επιστολή προς Εφεσίους του Αποστόλου Παύλου), ειλικρινά ως ακροατής, έχοντας καλή προαίρεση, αφήνεσαι να παρασυρθείς με αυτό το, άκρως συναρπαστικό, κυκλικό αφήγημα. Όταν έρχεται το πέρας, έχεις την αίσθηση ότι όλο αυτό συνεχίζεται και σε ακολουθεί. 
Ναι, δεν διστάζω να το γράψω: πρόκειται για το κορυφαίο ηλεκτροακουστικό δισκογράφημα του περασμένου έτους και ίσως της δεκαετίας μας. Έξοχη η εν συνόλω παραγωγή, είναι πραγματικό κόσμημα για κάθε φιλεύρενο και λάτρη αυτής της μουσικής.


Για τα "Τὰ ἀμφότερα ἓν" 
Ο Κωστής Δρυγιανάκης ηχογράφησε τους ιδιαίτερους ήχους του Ράινχολντ Φριντλ από ένα μεγάλο πιάνο Blüthner με ένα πλήθος διαφορετικά μικρόφωνα, που κυμαίνονται από ένα εξαιρετικό παλιό Neumann U87 έως ένα φτηνό κασετόφωνο, έως και ένα κινητό τηλέφωνο. Οι ήχοι που προέκυψαν ξεδιαλέχτηκαν και επεξεργάστηκαν στο σπιτικό του στούντιο στην Κριθαριά του Βόλου. Δεν έχουν χρησιμοποιηθεί άλλοι ήχοι εκτός από το πιάνο. 
Ο Δρυγιανάκης μετατρέπει τους ήχους του πιάνου του Φρινλτ σε ένα φουτουριστικό τοπίο, διατηρώντας πάντα μια μεσογειακή αίσθηση. Τα ηλεκτρονικά δοξάρια στις χορδές μεταλλάσσονται σε κόρνες πλοίων, οι τεράστιες εντάσεις του πιάνου δημιουργούν ομιχλώδη ηχητικά σύννεφα, οι προετοιμασμένες χορδές μετατρέπονται σε όμορφες καμπάνες. Η μουσική ξεκινά με μεγάλη ένταση, πυκνή, σαν ένα ηχητικό τσίρκο του Κεν Ράσελ. Οι ηχητικές μάζες μεταμορφώνονται σταδιακά σε ένα διάφανο, σχεδόν ρομαντικό τραγούδι. Οι αέρινες παύσεις το οδηγούν σε ένα ακόμη πιο αισθησιακό επίπεδο: δεν είναι πια ένα πιάνο αυτό που ακούγεται, αλλά ένας ολόκληρος κόσμος· ήχοι κοντινοί σαν ψίθυροι αντιπαρατίθενται με ατμόσφαιρες που ξυπνούν ξεχασμένες μνήμες, ονειρικές και ψαλτικές, σταδιακά εμπλουτίζονται με παράξενους ευτελείς θορύβους, μετατρέποντας το λεπτεπίλεπτο όργανο σε εργοστασιακή μηχανή. Στη διάρκεια της μίας ώρας, σαν σε ένα μεγάλο έργο για ορχήστρα, οι πολύπλευρες και ριζοσπαστικές τεχνικές ηχογράφησης αποκαλύπτουν ιδιότητες του χώρου: ένα ηχητικό ταξίδι και μια δήλωση αγάπης για αυτό το παλιό μεγάλο Blüthner στον Βόλο, τον επιζώντα ενός άλλου αιώνα. Όλα ρευστά, semper mutantes, πιάνο, τεχνικές ηχογράφησης και ηλεκτρονικές επεξεργασίες ενώνονται τελικά στην μεγάλη τελική δομή και γίνονται καθαρή μουσική: δύο σε ένα! Όπως λέει και ο τίτλος, «τα αμφότερα εν» (Εφεσ. 2.14). 


Μητροπολίτης Δημητριάδος Ιγνάτιος 
Αισθάνομαι πως ήταν προνόμιο για μένα να είμαι ακροατής αυτής της συναυλίας και σας ευχαριστώ. Ομολογώ ότι δεν είμαι ο κατάλληλος άνθρωπος να κρίνω το άκουσμα, αλλά μπορώ να εκφράσω τα συναισθήματά μου. Κατ’ αρχήν χαίρομαι γιατί ο κόσμος της Μητρόπολης Δημητριάδος –το Συνεδριακό Κέντρο, η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών, ο Ραδιοφωνικός Σταθμός μας– χαρακτηρίζονται από εξωστρέφεια. Και ήθελα εδώ και χρόνια να δω αυτό το πιάνο, με την ιδιαίτερη ιστορία του, να αξιοποιείται. Όταν έμαθα ότι προετοιμαζόταν αυτή η συναυλία αναζήτησα να μάθω περί τίνος πρόκειται, και γρήγορα κατάλαβα ότι πρόκειται για κάτι που έχει να κάνει με μια καινοτόμο προσπάθεια, έναν ελεύθερο τρόπο έκφρασης. Και πίσω από αυτή την ελευθερία έβλεπα μια τόλμη. Αν η τόλμη ακολουθείται από αρετή, είναι ό,τι πιο αυθεντικό. Η ελευθερία θέλει αρετή και τόλμη. Είδα έτσι τελικά αυτό το πιάνο να μιλάει μέσα από την ψυχή του, πέρα από τα πλήκτρα του. Αυτό εισέπραξα. Σαν να υπήρξε μέσα στο πιάνο μια ψυχή που, όταν της δόθηκε ευκαιρία, με τις χορδές που έχει, εκφράστηκε με ένα μοναδικό τρόπο. Εκ των πραγμάτων, ο νους μου πήγε στην ψυχή του ανθρώπου. Θα έλεγα πως έτσι είναι και ο άνθρωπος. Όταν του δώσεις την ευκαιρία να βρει τις χορδές της ψυχής του, μπορεί να εκφράσει ό,τι πιο όμορφο υπάρχει· ή ίσως και ό,τι πιο καταστροφικό. Από το αποψινό άκουσμα ένοιωσα ότι μέσα σε αυτή την ψυχή του πιάνου υπάρχουν τόσα και τόσα άλλα, πέρα από τα πλήκτρα και τους κλασσικούς ήχους που συνήθως ακούμε από τα πιάνα. Χωρίς να είμαι μουσικός, ένιωσα μια αυθεντικότητα. Θέλω να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον Ράινχολντ που μας εξέπληξε –ομολογώ ότι είναι πρωτόγνωρο για μένα– αλλά βεβαίως και τον φίλο και συνεργάτη μας τον Κωστή που αφενός διασώζει πράγματα παλαιά και αφετέρου ανοίγει και νέους δρόμους. Θέλω να τους ευχηθώ καλή δύναμη και καλή συνέχεια. Ήταν μια όμορφη στιγμή μέσα σε όλη αυτή την κατάσταση που ζούμε με τον κορωνοϊό. Και όπως ανοίξατε το πιάνο και αποκαλύψατε την ψυχή του, μακάρι και ο καθένας από μας να αφήσει την ψυχή του να μιλήσει, γιατί όταν μιλάμε με ελευθερία, τόλμη και αρετή, νομίζω ότι έχουμε του Θεού την ευλογία. Καλή ακρόαση!


Ο Ράινχολντ Φριντλ γεννήθηκε το 1964. Σπούδασε σύνθεση και πιάνο με τον Βίτολντ Σαλόνεκ, τον Μάριο Μπερτοντσίνι, τον Άλαν Μαρκς και τον Αλεξάντερ φον Σλίπενμπαχ. Σπούδασε επίσης μαθηματικά στη Στουτγάρδη και το Βερολίνο και έκανε το διδακτορικό του σχετικά με τις υπολογιστικές μεθόδους στη μουσική με έμφαση στο έργο του Ιάννη Ξενάκη, στο Λονδίνο. Είναι η ψυχή των συγκροτημάτων Zeitkratzer («Γραντζουνιά στο χρόνο») και Piano inside out («Πιάνο μέσα έξω»), που έχουν δεχτεί εξαιρετικά εγκωμιαστικές κριτικές στο χώρο της σύγχρονης μουσικής. 
Ο Κωστής Δρυγιανάκης γεννήθηκε στο Βόλο το 1965. Σπούδασε Φυσική (Α.Π.Θ.) και Κοινωνική Ανθρωπολογία (Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας), ενώ στη μουσική είναι πρακτικά αυτοδίδακτος. Είναι δραστήριος ως συνθέτης και ως παραγωγός δίσκων από την δημιουργία του σχήματος Οπτική Μουσική (1984 – 1998) και έχει στο ενεργητικό του έναν ικανό αριθμό δισκογραφικών εκδόσεων, τόσο στο χώρο της πειραματικής ηλεκτροακουστικής μουσικής όσο και σε αυτόν της μουσικής εθνογραφίας.

Πέμπτη 13 Φεβρουαρίου 2025

Ένα καρναβαλικό τραγούδι - Πετάω στο χρόνο κομφετί


Ένα καρναβαλικό τραγούδι - Πετάω στο χρόνο κομφετί 
Δημιουργοί 
Μουσική: Λουκάς Αδαμόπουλος 
Ποιητικοί στίχοι: Νίκος Παλουμπιώτης, Λουκάς Αδαμόπουλος 
Συντελεστές - συνδημιουργοί 
Σολιστικές φωνές: Αλίκη Ζαφείρη, Φλωρεντία Τασιάνη 
Χορωδιακές φωνές: Ευτυχία Μαρία Κοντογεωργοπούλου, Ιωάννα Γκέλη, Μαρίνα Αγγελοπούλου Σεραφείμ Μαργαρίτης, Κυριάκος Γιαννόπουλος 
Ρυθμική αφήγηση: Σεραφείμ Μαργαρίτης, Ευτυχία Μαρία Κοντογεωργοπούλου, Φλωρεντία Τασιάνη Πιάνο Ι: Ανδρέας Αδαμόπουλος 
Πιάνο ΙΙ: Λουκάς Αδαμόπουλος

   

Πετάω στο χρόνο κομφετί 
Φοράω μάσκα βενετσιάνικη μεταξωτή με ρύγχος 
Στον καθρέπτη αντικρυστά παρατηρώ με ρίγος 
Σαν όνειρο περιγελώ το κάθε τι 
Εκστατικά στις μουσικές απλώνεται η πόλη 
στα πράσινα, λιλά, μπορντό, κίτρινα όλοι 
Comedia dell’ arte στους δρόμους απ’ το κομιτάτο 
Θέατρο burlesque στις σκάλες, στο μαρκάτο 
Έτοιμοι να ραπίσουμε την πλήξη 
Έτοιμοι να ραπίσουμε τη θλίψη 
Οι ρυθμοί να ραβδίζουν τον αέρα 
Οι χυμοί να ραντίζουνε ως πέρα 
Στο πάρτυ το ‘’λευκό’’, το αρχοντικό 
Στου ‘’κόκκινου’’ του έρωτα τη φλόγα 
Και στου θεάτρου τον περίφημο χορό 
Κατάπληκτοι οι μπάστακες κοιτάζουν δίχως λόγια 
Μάσκα πορσελάνης πελώρια η πόλις 
Δάκρυα χρυσαφιά, παστέλ τα δειλινά της 
Ο μύθος στις στοές των αρχοντικών της 
Και ο βασιλιάς να χαιρετά τον περιούσιο λαό της 
Έτοιμοι να ραπίσουμε την πλήξη 
Έτοιμοι να ραπίσουμε τη θλίψη 
Οι ρυθμοί να ραβδίζουν τον αέρα 
Οι χυμοί να ραντίζουνε ως πέρα
Λευκό το πρόσωπο του πιερότου 
να κρύβει τη ραγισμένη του καρδιά 
χρωματιστή η στολή του αρλεκίνου 
να δείχνει την περιπαικτική ματιά 
Ρόμβοι φανταχτεροί σατυρικά καμώματα 
Η belle epoque, χρωματιστά μπαλώματα 
Η ρυθμισμένη μας ζωή κοινοτοπία 
Στο ουρανό σηκώνεται ερωτική ουτοπία 
Έτοιμοι να ραπίσουμε την πλήξη 
Έτοιμοι να ραπίσουμε τη θλίψη 
Οι ρυθμοί να ραβδίζουν τον αέρα 
Οι χυμοί να ραντίζουνε ως πέρα 

Στίχοι του Νίκου Παλουμπιώτη
Το τετράστιχο "Ετοιμοι να ραπίσουμε την πλήξη..." του Λουκά Αδαμόπουλου

Διαδικτυακή στρογγυλή τράπεζα: «Το θρησκευτικό στοιχείο στη νεοελληνική πεζογραφία και ποίηση» (Βίντεο)


Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου
Την Τετάρτη 12 Φεβρουαρίου 2025 πραγματοποιήθηκε η δεύτερη εκδήλωση του φετινού κύκλου «Καιρός του ποιήσαι», και συγκεκριμένα η στρογγυλή τράπεζα με θέμα «Το θρησκευτικό στοιχείο στη νεοελληνική πεζογραφία και ποίηση» με συμμετοχή της Μαγδαληνής Θωμά (Δρ. Φιλολογίας, Συγγραφέως) και του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου (Θεολόγου, Μουσικού και Συγγραφέως) ως ομιλητών και συντονιστή της συζήτησης τον Μάριο-Κυπαρίσση Μώρο (Δρ. Νεοελληνικής Φιλολογίας, μεταδιδακτορικό ερευνητή ΑΠΘ). 
Μιλώντας πρώτος, ο Παναγιώτης Ανδριόπουλος ανέλυσε τις θρησκευτικές αναφορές του Κωνσταντίνου Καβάφη, αναφερόμενος στις ιστορικές του προσεγγίσεις, στην βαθιά γνώση του πάνω στην εκκλησιαστική γραμματεία αλλά και στο διεθνές καλλιτεχνικό γίγνεσθαι της εποχής του και στο ενδιαφέρον του για τη σχέση ανάμεσα στον κόσμο του Χριστιανισμού και τον Αρχαιοελληνικό, που αποτυπώνεται ιδιαίτερα στην προσέγγιση του στον Ιουλιανό τον Παραβάτη, ενώ διάνθισε την ανάλυση του με ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες από τη ζωή του ποιητή. Προχωρώντας στον Οδυσσέα Ελύτη, στάθηκε στο μεγάλο ενδιαφέρον του για τον Ρωμανό τον Μελωδό ως γλωσσικού συνδέσμου ανάμεσα στον αρχαίο και τον Χριστιανικό κόσμο, στις αναφορές του στην αγία Μαρίνα μέσα από λαϊκά έθιμα των νησιών του Αιγαίου και εν τέλει στους «λιγότερο γνωστούς» αγίους Ακίνδυνο, Ελπιδηφόρο και Ανεμπόδιστο, των οποίων τα ονόματα συσχετίζει με μια ευοίωνη κίνηση προς το μέλλον. 
Παίρνοντας τον λόγο, η Μαγδαληνή Θωμά παρουσίασε διεξοδικά το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Στην Αγι-Αναστασά», αναλύοντας τη σχέση της λόγιας γλώσσας με την ντοπιολαλιά στο Παπαδιαμάντειο έργο, τον τρόπο που κινεί ο συγγραφέας τους ήρωες του, την πλοκή λόγου και αντιλόγου που αντικατοπτρίζει την αντιπαράθεση των δυο κόσμων, Ανατολής και Δύσης, τη χρήση των αριθμών ως κεντρικού στοιχείου δόμησης του κειμένου, και τις αναφορές σε αρχαίους και χριστιανικούς μύθους. Σχολίασε την ιχνηλασία εθνικών χαρακτηριστικών μέσα από τις τοπικότητες που παρατηρείται στο έργο του Παπαδιαμάντη, το ψυχαναλυτικό υποσυνείδητο της αφήγησης, ιδιαίτερα έκδηλο στις περιγραφές ονείρων και σε ιδέες όπως η απώλεια του «ορθού» δρόμου και η παρέκκλιση του εαυτού, και εν τέλει την ανίχνευση του ίδιου του Παπαδιαμάντη ως ενός από τους ήρωες του κειμένου. 
Παραθέτουμε το βίντεο της εκδήλωσης, όπως έχει αναρτηθεί στο κανάλι της Ακαδημίας. 


Τετάρτη 12 Φεβρουαρίου 2025

Η ΟΣΙΑ ΜΑΡΙΑ ΠΟΥ ΕΖΗΣΕ ΩΣ ΜΟΝΑΧΟΣ ΜΑΡΙΝΟΣ


Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Η Οσία Μαρία, της οποίας την μνήμη εορτάζει η Εκκλησία σήμερα, 12 Φεβρουαρίου, έζησε τον 5ο αιώνα μ.Χ., κατά τη Μαρωνιτική παράδοση που τοποθετεί τον τόπο ασκήσεώς της στη σπηλιά Qanubin, στην πεδιάδα της Qadisa στο βόρειο Λίβανο, ενώ κατά άλλους τον 7ο αιώνα μ.Χ. σε Αιγυπτιακή περιοχή (γράφεται και η Αλεξάνδρεια). 
Ντύθηκε ανδρικά ρούχα και πήγε να ασκηθεί σε ανδρικό μοναστήρι μαζί με τον πατέρα της, κατά τον Συναξαριστή. Μετονομάστηκε σε μοναχό Μαρίνο. Κάποια φορά συκοφαντήθηκε ότι διέφθειρε την κόρη ενός πανδοχέα και εκδιώχθηκε από το μοναστήρι, ανατρέφοντας ένα παιδί που δεν γέννησε. 
Το πραγματικό της φύλο αποκαλύφθηκε κατά τον ενταφιασμό της.
Η αγία ανήκει σ' αυτή την ειδική, θα λέγαμε, κατηγορία αγίων γυναικών που μόνασαν σε ανδρικά μοναστήρια, αποκρύπτοντας το φύλο τους. Το ακραίο αυτό ασκητικό φαινόμενο - στα όρια του θρύλου - παραμένει δυσερμήνευτο ακόμα για την θεολογία, καθώς έχει πολλές και απίθανες παραμέτρους, ανεξήγητες για την τρέχουσα λογική. 
Ιδού πώς περιγράφει ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης τον βίο της: 
Tη αυτή ημέρα μνήμη της Oσίας Mαρίας της μετονομασθείσης Mαρίνος. 

Στολή Mαρίνον μαρτυρεί την Mαρίαν, 
Tαφή Mαρίαν δεικνύει τον Mαρίνον. 
Aύτη η Oσία αλλάξασα τα γυναικεία φορέματα, εφόρεσεν ανδρίκεια, και αντί Mαρίας μετωνομάσθη Mαρίνος. Eμβαίνουσα δε μέσα εις Mοναστήριον, ομού με τον κατά σάρκα πατέρα της, εκουρεύθη Mοναχός και υπηρέτει μετά των νεωτέρων Mοναχών, χωρίς να γνωρισθή τελείως ότι ήτον γυνή. Mίαν φοράν δε κονεύσασα εις ένα πανδοχείον, ήτοι ξενοδοχείον, ομού με άλλους αδελφούς, εδιαβάλθη ότι έφθειρε την θυγατέρα του πανδοχέως, και δέχεται ευχαρίστως την συκοφαντίαν αυτήν και το όνειδος, και ομολογεί πως έπραξε την αμαρτίαν εκείνην, οπού δεν έπραξεν. Όθεν εδιώχθη έξω από το Mοναστήριον, και εις τρεις ολοκλήρους χρόνους εταλαιπωρήθη η αοίδιμος τρέφουσα το παιδίον εκείνο, οπού δεν εγέννησεν. Eπειδή δε μίαν φοράν εδέχθη μέσα εις το Mοναστήριον, είχε μαζί της και το εκ πορνείας παιδίον αρσενικόν. Eφανερώθησαν όμως τα κατά την Oσίαν, αφ’ ου ετελεύτησεν. Όταν γαρ ενταφιάζετο, εγνωρίσθη, ότι ήτον γυναίκα. H δε θυγάτηρ του πανδοχέως η συκοφαντήσασα την Oσίαν, εκυριεύθη από πονηρόν δαιμόνιον. Όθεν ωμολόγησε φανερά και είπεν, ότι διεφθάρη από ένα στρατιώτην. Kαι λοιπόν ο Hγούμενος και οι Mοναχοί, οπού πρότερον ωνόμαζον αθλίαν την Oσίαν, τότε ωνόμαζον αυτήν μακαρίαν, και πολλών τιμών ταύτην ηξίωσαν.
Σύμφωνα με τον Βίο Μαρίας Α, που εξέδωσε ο Clugnet, αφού πέρασαν τρία χρόνια από τον διωγμό της από το Μοναστήρι, ο ηγούμενος υποχώρησε στην παράκληση της αδελφότητος και ο Μαρίνος επέστρεψε στη Μονή, όπου εκτελούσε τα πιο ταπεινά διακονήματα. Μάλιστα ο Συμεών ο Μεταφραστής θέτει μια ακόμα φράση στο στόμα των αδελφών: "Εάν μη δέξη αυτόν και ημείς αναχωρούμεν του μοναστηρίου, Άρα πώς έχομεν αιτήσασθαι συγγνώμην περί των αμαρτιών ημών σήμερον τριετούς χρόνου ξαθημένου αυτού αιθρίου". 
Στη Μονή ο Μαρίνος "είχε δε και τον παίδα όπισθεν αυτού κράζοντα τατά, και όσα εστίν τοις παιδίοις". Το παιδί μεγάλωσε και αξιώθηκε του μοναχικού σχήματος.
Στον Βίο διαβάζουμε πως μετά τον θάνατο της Αγίας, οι αδελφοί "λαβόντες το άγιον λείψανον της οσίας Μαρίας, και μυρίσαντες απήγαγον εν Ιεροσολύμοις μετά πάσης δορυφορίας κακεί αυτό κατέθεντο". 
Στην λαϊκής τεχνοτροπίας εικόνα της Οσίας που προτάσσουμε της ανάρτησης αποτυπώνονται πτυχές του βίου της. 
Η Οσία κάθεται με μοναχική περιβολή πάνω σ΄ ένα κούτσουρο στο ύπαιθρο κρατώντας στα χέρια της ένα μικρό, "τριετές" παιδίον, δηλαδή αυτό που μεγάλωσε ενώ δεν ήταν δικό της. Στο βάθος φαίνεται το μοναστήρι απ' όπου είχε εκδιωχθεί ως διαφθορέας. Τα προβατάκια δίνουν την ποιμενική εικόνα της εποχής, ενώ άγγελος στεφανώνει την Οσία με "τον της δικαιοσύνης στέφανον". 
Στην άλλη, από τον Κώδικα του ναού Παναγίας Formosa στη Βενετία, η Οσία εικονίζεται με δυτικότροπη μοναχική περιβολή, κρατώντας τον Σταυρό, και με ακτινωτό φωτοστέφανο, ενώ το μικρό παιδί, με μία δυναμική κίνηση που αποτυπώνεται στις πτυχώσεις του μανδύα, την τραβάει από το φουστάνι ζητώντας την προστασία της. 


Σε μία άλλη εικόνα, από γαλλικό χειρόγραφο του 14ου αιώνα, η Οσία ως νεάνις προσάγεται από τον πατέρα της Ευγένιο στο Μοναστήρι. Αξίζει να σημειωθεί πως η Οσία Μαρία - Μαρίνος γιορτάζεται και από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, ενώ συμπεριλαμβάνεται και στους Αγίους του Λιβάνου. 


Εντοπίσαμε, επίσης, στο διαδίκτυο ταινία αιγυπτιακής παραγωγής για τον βίο μιας Οσίας Μαρίας, η οποία παρουσιάζει εξαιρετική ομοιότητα με τον βίο της Οσίας Μαρίας της μετονομασθείσης σε Μαρίνο. 
Η Κοπτική παράδοση τοποθετεί τον βίο της συγκεκριμένης Οσίας στον 8ο αιώνα και θεωρεί τόπο καταγωγής της τη Βιθυνία. Η ταινία απηχεί την Κοπτική χριστιανική παράδοση και είναι παραγωγή του 2003.


ΟΓΔΟΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΑΣ ΣΚΟΜΠΤΣΟΒΑ

Η Αγία Μαρία Σκομπτσόβα στον Ι. Ναό Αγίου Γεωργίου Νέου Ψυχικού

Δημήτρης Μπαλτᾶς 
Μοναχή Μαρία (1891-1945) 
Μεταξύ γενναιότητας καί ἀντισυμβατικότητας 
Τό 2025 συμπληρώνονται 80 χρόνια ἀπό τόν ἑκούσιο κατά τίς μαρτυρίες, ἀλλά βίαιο σέ κάθε περίπτωση, θάνατο σέ στρατόπεδο συγκέντρωσης μιᾶς ἰδιαίτερης προσωπικότητας, τῆς ποιήτριας, θρησκευτικῆς φιλοσόφου, ζωγράφου, καί ἀπό τό 1932 μοναχῆς Μαρίας [Ἐλιζαβέτα Γιούργιεβνα, τό γένος Πιλένκο, ἀπό τόν πρῶτο γάμο της Κουζμινά-Καραβάεβα/ἀπό τόν δεύτερο γάμο της Σκομπτσόβα/ Елизавета Юрьевна Кузьмина-Караваева, Скобцо́ва, Монахиня Мария, 1891-1945], ἁγιοκαταταχθείσης [μαζί μέ τόν γιό της Γιούρι Σκομπτσόβ (Юрий Скобцов), π. Δημήτριο Κλεπίνιν (Димитрий Клепинин) καί Ηλιά Φονταμίνσκι (Илья Фондаминский)], τό 2004 ὑπό τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου. 
Ὁμολογουμένως ἡ προσωπική ζωή τῆς Μαρίας Σκομπτσόβα διακρίνεται ἀπό μία πολυσύνθετη δράση στόν χῶρο τῆς λογοτεχνίας καί τῆς τέχνης καί παράλληλα τῆς πολιτικῆς καί τῶν ἐκκλησιαστικῶν πραγμάτων. 
Ἡ παρουσία της καταγράφεται ἀρχικά στήν λογοτεχνία, καί συγκεκριμένα στήν ποίηση. Δημοσίευσε αὐτοτελεῖς ποιητικές συλλογές [Ε. Кузьмина-Караваева, Скифские черепки [Σκυθικά θραύσματα], Цех поэтов, СПб. 1912· Е. Кузьмина-Караваева, Руфь [Ρούθ], Петроград 1916· Ε. Кузьмина-Караваева, Поэма «Духов день» [το ποίημα «Η ημέρα του Πνεύματος»], Огонек, № 5, 1987] Ἀπό τίς μεταθανάτιες ἐκδόσεις βλ. κυρίως Мать Мария, Стихотворения, поэмы, мистерии, воспоминания об аресте и лагере в Равенсбрюк [Ποιήματα, στίχοι, μυστήρια, ἀναμνήσεις ἀπό τήν σύλληψη καί τό στρατόπεδο στό Ράβενσμπρουκ], La presse francaise et étrangere / Oreste Zeluck, Париж 1947· Мать Мария, Стихи [Ποιήματα], Издание общества друзей матери Марии, Париж 1949· Мать Мария (Скобцова), Воспоминания, статьи, очерки, [Ἀναμνήσεις, ἄρθρα, δοκίμια], В 2-х томах, YMCA-Press, Paris 1992). Φαίνεται ὅτι ἡ ποίηση ἦταν γιά τήν Μαρία Σκομπτσόβα μία σταθερή καταφυγή, ὅπως ἡ Ἐκκλησία. Ἔχει ἐνδιαφέρον τό γεγονός ὅτι τήν ἐποχή πού δημοσιεύει τήν πρώτη ποιητική της συλλογή, ἐκδίδονται τό βιβλίο «Ἀλεξέι Χομιακώφ» τοῦ Μπερντιάγιεφ (Алексей Степанович Хомяков, [Ἀλεξέι Στεπάνοβιτς Χομιακώφ], Путь, Μ. 1912), ἀλλά καί ἡ περίφημη διατριβή «Ἡ φιλοσοφία τῆς οἰκονομίας. Ὁ κόσμος ὡς οἰκονομία» τοῦ Σεργίου Μπουλγκάκωφ (Сергий Булгаковъ, Философия хозяйства, ‘’Путь’’, М. 1912 = Σεργίου Μπουλγκάκωφ, Φιλοσοφία τῆς οἰκονομίας. Ὁ κόσμος ὡς οἰκονομία, εἰσ. μετ. σχόλ. Δημ. Μπαλτᾶς, Αθήνα 2024). Πρόκειται γιά συγγραφεῖς καί βιβλία πού θά ἔχουν ἰδιαίτερο πνευματικό ρόλο στήν ζωή τῆς Μαρίας Σκομπτσόβα ἀργότερα, στά χρόνια τοῦ Παρισιοῦ. Παράλληλα, πάντοτε κατά τήν προεπαναστατική ἐποχή, φαίνεται νά ἐκδηλώνει μία φιλοσοφική διάθεση, ἡ ὁποία ἀποτυπώνεται ἐκδοτικά στό βιβλίο της μέ τίτλο Γιούραλι [Е. Кузьмина-Караваева, Юрали [Γιούραλι], Петроград 1915]. 

Με τον Σέργιο Μπουλγκάκωφ και καθηγητές του Αγίου Σεργίου, 1933

Στίς δεκαετίες πού ἀκολούθησαν μετά τήν ἐπανάσταση τοῦ 1917, θά δημοσιεύσει φιλοσοφικά δοκίμια αὐτοτελῆ (Е. Скобцова, А. Хомяков [Α. Χομιακώφ], YMCA-Press, Париж 1929· Е. Скобцова, Достоевский и современность [Ὁ Ντοστογιέφσκι καί ἡ σύγχρονη πραγματικότητα], YMCA-Press, Париж 1929· Е. Скобцова, Миросозерцание Владимира Соловьева [Ἡ κοσμοαντίληψη τοῦ Βλαντίμιρ Σολοβιώφ], YMCA-Press, Париж 1929). Παράλληλα θά δημοσιεύσει καί ἄρθρα πάνω σέ διάφορα ζητήματα, κυρίως θεολογικά [Е. Скобцова, «О юродивых» [«Περί τῶν ἐν Χριστῷ Σαλῶν»], Вестник Русского Студенческого Христианского Движения, 1930, № 8-9, σσ. 3-13· Монахиня Мария, «Оправдание фарисейства» [«Δικαίωση τοῦ φαρισαϊσμοῦ»], Путь, № 56 (1938), σσ. 37-46· Монахиня Мария, «Вторая Евангельская заповедь. / На страже свободы, Православное дело» [«Ἡ δεύτερη εὐαγγελική ἐντολή/ Γιά τόν φύλακα τῆς ἐλευθερίας/Ὀρθόδοξη Δράση»], Сборник I., Париж 1939, σσ. 27-44, σσ. 84-95· Монахиня Мария, «О подражании Богоматери» [«Περί τῆς μιμήσεως τῆς Θεοτόκου»], Путь, № 59 (1939), σσ. 19-30], κοινωνικά [Е. Скобцова, «Социальные сдвиги в эмиграции» [«Οἱ κοινωνικές ἀλλαγές στήν μετανάστευση»], Новый Град, № 2 (1932), σ. 70· Монахиня Мария (Скобцова), «Социальный вопрос и социальная реальность» [«Τό κοινωνικό ζήτημα καί ἡ κοινωνική πραγματικότητα»], Новый Град, № 4 (1932), ἀλλά καί πολιτικά (Е. Скобцова, «Чем может быть пореволюционное народничество» [«Τί θά μποροῦσε νά εἶναι ὁ μετεπαναστατικός λαϊκισμός»], Утверждения, № 1, 1931, σσ. 16-22· Монахиня Мария (Скобцова), «Крест и серп с молотом» [«Ὁ σταυρός καί τό σφυροδρέπανο»], Новый Град, № 6 (1933), σσ. 78-81· Монахиня Мария, «Расизм и религия» [«Ρατσισμός καί θρησκεία»], Русские Записки, № 11, 1938, σσ. 150-157· Монахиня Мария, «Статья «Размышления о судьбах Европы и Азии» [ἄρθρο «Σκέψεις γιά τό πεπρωμένο τῆς Εὐρώπης καί τῆς Ἀσίας»], Париж 1941). 
Ἀλλά καί ἡ ἐνασχόληση τῆς ἁγίας Μαρίας τῶν Παρισίων μέ τήν κεντητική καί τήν ζωγραφική ἔδωσε δείγματα ἐκπληκτικῆς τέχνης (Πολύτιμο τό βιβλίο τῆς Xenia Krivochéine, La beauté salvatrice. Mère Marie Skobtsov, Peintures-dessins-broderies, Les Editions du Cerf, Paris 2012). 

Μεταξύ τῶν προσώπων πού τήν βοήθησαν κατά τά χρόνια τοῦ Παρισιοῦ ἦσαν ὁ Νικολάι Μπερντιάγιεφ, ὁ ὁποῖος τήν θεωρεῖ ὡς μία ἀπό τά πολύ φιλικά του πρόσωπα τῆς παρισινῆς Διασπορᾶς, ὁ πνευματικός της π. Σέργιος Μπουλγκάκωφ, μέ τήν ἀξιοσημείωτη ἀνεξαρτησία τῆς σκέψης του τόσο στίς οἰκονομολογικές ὅσο καί στίς θεολογικές μελέτες του, καί, τέλος, ὁ μητρ. Εὐλόγιος ὁ ὁποῖος τήν στήριξε ὑλικά καί πνευματικά. 
Εἶναι εὐρύτερα παραδεκτό ὅτι συνολικά ἡ ζωή της διακρινόταν ἀπό ὁρισμένη γενναιότητα καί ἐν τέλει ἀντισυμβατικότητα: Ἐκινεῖτο μεταξύ τῶν λογοτεχνικῶν κύκλων, παντρεύτηκε καί χώρισε δύο φορές, ἀπέκτησε καί ἔχασε για διαφόρους λόγους τρία παιδιά, διετέλεσε δήμαρχος τήν ἐποχή μετά τήν Ἐπανάσταση τοῦ 1917 [Βλ. σχετικά Юрий Данилов (=Е. Ю. Скобцова), «Как я была городским головой» [«Ὅταν ἤμουν δήμαρχος»], Воля России № 4, σσ. 63-80 και № 5, 1925, σσ. 68-88], ἀσχολήθηκε μέ τό δοκίμιο καί ἰδιαίτερα τό φιλοσοφικό, καί, τέλος, ἔλαβε τό μοναχικό σχῆμα. 
Πέρα ἀπό τά ἀναφερθέντα, στό Παρίσι, ἐπέδειξε μιά μοναδική προσφορά στόν Ἄνθρωπο, τόν ἀλλοεθνῆ, τόν ἄνεργο, τόν πεινασμένο, τόν ψυχιατρικά βασανισμένο. Στό πλαίσιο αὐτό, γράφει ἡ ἴδια ὅτι «θά πρέπει νά ψάχνω ποῦ νά καταθέσω τά δῶρα πού ὁ Θεός μοῦ ἐμπιστεύτηκε γιά νά τά δώσω».
Αὐτή ἡ ἀντισυμβατικότητα προκαλοῦσε, ἴσως νά προκαλεῖ ἀκόμα, τήν ἀντίδραση τῶν συντηρητικῶν κύκλων τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας. Ἔχει παρατηρηθεῖ σχετικά ὅτι «πολλοί ἦταν ἐκεῖνοι πού ἐνοχλήθηκαν ἀπό τό γεγονός ὅτι ἡ Μητέρα Μαρία ἀπέρριπτε τίς συμβάσεις τίς ὁποῖες ἐκεῖνοι ἁπλοϊκά ταύτιζαν μέ τήν παράδοση. Δέν ἦταν μοναχή; Πῶς μποροῦσε, λοιπόν, κανείς νά ἐξηγήσει τήν λειτουργική της ζωή; Τήν οἰκειότητά της μέ τόν ὑπόκοσμο; Τήν κατάσταση τοῦ ράσου της; Τό ὅτι κάπνιζε (καί μάλιστα δημοσίως); Τόν αὐθαίρετο τρόπο μέ τόν ὁποῖο ἀντιμετώπιζε τίς νηστεῖες; Ὄχι μόνο ἀδιαφοροῦσε ἐντελῶς γιά τούς κανόνες, ἀλλά δέν κρατοῦσε οὔτε κἄν τά προσχήματα» (π. Σ. Χάκελ, Ἡ ἁγία Μαρία τῶν Παρισίων. Μαρία Σκομπτσόβα-Ἡ ζωή της, Ἐκδόσεις Ἀκρίτας, σ. 129).
Ἀλλά, σέ κάθε περίπτωση, ἡ ἀντισυμβατικότητα τῆς Μητέρας Μαρίας πού ἐκδηλωνόταν ὡς ἀγάπη, ἀλληλεγγύη, προσφορά στούς ἀναγκεμένους ἀδελφούς, εἶχε μία εὐαγγελική ἀφετηρία. Γράφει ἀκριβῶς ἡ ἴδια: «Στήν [Ἔσχατη] Κρίση δέν θά ἐρωτηθῶ ἄν ἐκπλήρωσα τίς ἀσκητικές μου προσπάθειες μέ ἐπιτυχία ἤ πόσες μετάνοιες καί κομποσκίνια ἔκανα, ἀλλά θά ἐρωτηθῶ ἄν τάϊσα τούς πεινασμένους, ἄν ἔντυσα τούς γυμνούς, ἄν ἐπισκέφθηκα τούς ἀρρώστους καί τούς φυλακισμένους». Καί ἐν τούτοις, αὐτό δέν μποροῦσε νά γίνει ἀπολύτως κατανοητό στόν τυπικό χριστιανισμό. 
Στό ἴδιο πλαίσιο αὐτῆς τῆς γενναιότητας, κινήθηκε τό τέλος της, ὁ ἑκούσιος ἀλλά σέ κάθε περίπτωση βίαιος θάνατός της. Ὅπως φαίνεται ἀπό τίς σχετικές μαρτυρίες, δέν ἐπελέγη ἀπό τούς ναζιστές ὥστε νά ἐκτελεστεῖ, ἀλλά ἐπέλεξε ἡ ἴδια νά ἀντικαταστήσει τήν ἐπιλεγεῖσα πρός ἐκτέλεση συγκρατούμενή της.

Με την Άννα Αχμάτοβα, 1912


Δευτέρα 10 Φεβρουαρίου 2025

ΕΝΕΝΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΘΟΔΩΡΟΥ ΑΝΤΩΝΙΟΥ


Ενενήντα χρόνια σήμερα από τη γέννηση του Θόδωρου Αντωνίου (10 Φεβρουαρίου 1935 – 26 Δεκεμβρίου 2018). 
Είναι γνωστό πως ο αγαπημένος μας συνθέτης, μαέστρος και δάσκαλος Θόδωρος Αντωνίου άφησε πίσω του ένα τεράστιο συνθετικό έργο – μουσική δωματίου, συμφωνική μουσική, όπερες, χορωδιακά, μουσική για τον κινηματογράφο και το θέατρο κ.ά.–, ενώ η παιδαγωγική του προσφορά ανέδειξε γενιές νέων δημιουργών. Αποφασιστικής σημασίας υπήρξε η συμβολή του στην υλοποίηση των Εργαστηρίων Νέων Ελλήνων Συνθετών, με στόχο την προώθηση της δημιουργικής συνεργασίας ανάμεσα στον μαέστρο, τον νέο συνθέτη και τους μουσικούς, τα οποία πραγματοποιούνται κάθε χρόνο από το 1997 έως σήμερα στο Μέγαρο Μουσικής. 
Μνημονεύοντας, λοιπόν, σήμερα Θόδωρο Αντωνίου, παραθέτουμε δύο έργα του για κιθάρα. 
«Δέκα Μινιατούρες για δύο κιθάρες», με το εξαιρετικό κιθαριστικό duo Αλεξάνδρα Χριστοδήμου & Γιάννης Πετρίδης. Από συναυλία που πραγματοποιήθηκε στις 23 Απριλίου 2015, στα πλαίσια των εκδηλώσεων της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών στο Ωδείο Φίλιππος Νάκας. 
«Στιχομυθία ΙΙ» για σόλο κιθάρα. με τον Γιάννη Πετρίδη.
Τα τέσσερα μεγάλης έκτασης και συνθετικής πνοής έργα του Θόδωρου Αντωνίου για σόλο κιθάρα είναι: Στιχομυθία ΙΙ (1977), Σουίτα (1994-95/2003), Fantasia in Memoriam (1996) και Σονάτα (2012), ενώ το έβδομο διπλό κοντσέρτο που έγραψε ο συνθέτης ήταν Κοντσέρτο για δύο κιθάρες και ορχήστρα εγχόρδων
Ο Γιάννης Πετρίδης σε εκδήλωση της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών, στις 18 Δεκεμβρίου 2024, στο Ινστιτούτο Γκαίτε, ερμήνευσε αριστοτεχνικά και την Στιχομυθία Ι (1976) του Θόδωρου Αντωνίου. 
Αξίζει να σημειωθεί πως ο Γιάννης Πετρίδης, ο οποίος δίδαξε και στην Αμερική, έδωσε διάλεξη στο Πανεπιστήμιο του Yale με θέμα “Ίχνη και επιρροές από την αρχαία, παραδοσιακή, λαϊκή και σύγχρονη ελληνική μουσική στα έργα για δύο κιθάρες των Θ. Αντωνίου, Π. Κούκου, Β. Τενίδη, Κ. Τζωρτζινάκη, Κ. Γρηγορέα”. 
Η Αλεξάνδρα Χριστοδήμου & ο Γιάννης Πετρίδης έχουν παρουσιάσει έργα του Θ. Αντωνίου επανειλημμένως σε περιοδείες τους στις ΗΠΑ και τον Καναδά. Επίσης, τα τελευταία χρόνια σε συνεργασία με την ALEA IIΙ, το συγκρότημα σύγχρονης μουσικής με έδρα το Πανεπιστήμιο της Βοστόνης και σκοπό την προώθηση, εκτέλεση και διδασκαλία της μουσικής του 20ου & 21ου αιώνα (ιδρύθηκε από τον Θόδωρο Αντωνίου το 1978) και το Berklee College of Music, το κιθαριστικό ντουέτο, σε συνεργασία με τον συνθέτη Αλέξανδρο Καλογερά, έχει ξεκινήσει ένα εργαστήρι σύνθεσης έργων για δύο κιθάρες, όπου νέοι συνθέτες από όλο τον κόσμο εμπνέονται και γράφουν έργα για το σχήμα αυτό. 
Κι ακόμα στον Πανελλήνιο Διαγωνισμό Κιθάρας που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα το 2017, στο πλαίσιο του 6ου Φεστιβάλ Κιθάρας Παλαιού Φαλήρου (θεσμός που ίδρυσε το κιθαριστικό ντουέτο) Πρόεδρος της κριτικής επιτροπής ήταν ο Θεόδωρος Αντωνίου, τότε τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. 
Π.Α.Α.


Κυριακή 9 Φεβρουαρίου 2025

"ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ" ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΗ ΚΑΡΑΤΖΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ


Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 
Στην μεγάλη αραβική εφημερίδα Al-Araby Al-Jadeed την Κυριακή 6 Σεπτεμβρίου 2020 δημοσιεύτηκαν στα αραβικά επτά ποιήματα του Πατρινού ποιητή Διονύση Καρατζά. 
Τα ποιήματα είναι από τη συλλογή «Ταξίδια εσωτερικού» (εκδ. Μεταίχμιο, 2009) και είναι τα εξής: Πρόγραμμα εκδρομής, Εσπερινό, Ο ποιητής, Οι λέξεις, Πανταχόθεν ελεύθερος, Παράπονο, Απ' το νερό κρατιέμαι. 
Ποιήματα του Διονύση Καρατζά έχουν μεταφραστεί σε ευρωπαϊκές γλώσσες (αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά, ολλανδικά) και το 2010 κυκλοφόρησε ανθολογία της ποίησής του στα γερμανικά.  
Τα ποιήματα που δημοσιεύτηκαν στην Al-Araby Al-Jadeed μετέφρασε από τα ελληνικά στα αραβικά ο καθηγητής της Αραβικής γλώσσας και δόκιμος μεταφραστής Ρόνι Μπου Σάμπα, πτυχιούχος Αραβικής και Ελληνικής Φιλολογίας, Θεολογίας και υπ. Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ο Ρόνι Μπου Σάμπα ήλθε το 2006 στην Ελλάδα και σπούδασε Ελληνική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Πατρών. Από τότε χρονολογείται και η σχέση του με τους Πατρινούς ποιητές. 
Από την εποχή των σπουδών του στην Πάτρα, ο Ρόνι Μπου Σάμπα ασχολείται συστηματικά με τις μεταφράσεις ελλήνων ποιητών στα αραβικά και πολλές μεταφράσεις του δημοσιεύονται σε φιλολογικά περιοδικά και εφημερίδες. Συνεργάζεται με την ευρείας κυκλοφορίας στον αραβικό κόσμο εφημερίδα Al-Araby Al-Jadeed. Στο πλαίσιο αυτής της συνεργασίας απέστειλε ποιήματα του Διονύση Καρατζά, τα οποία δημοσιεύτηκαν τόσο στην έντυπη όσο και στην ηλεκτρονική μορφή της αραβικής εφημερίδας, με ευμεγέθη φωτογραφία του Πατρινού ποιητή. 
Μέχρι τώρα ο Ρόνι Μπου Σάμπα έχει δημοσιεύσει μεταφράσεις ποιημάτων δεκάδων ελλήνων ποιητών και επίκειται η έκδοση μιας Ανθολογίας Ελλήνων Ποιητών στα αραβικά, από το Υπουργείο Πολιτισμού, η οποία ήδη παρουσιάστηκε σε εκθέσεις βιβλίου σε αραβικές χώρες. 
Σήμερα, 9 Φεβρουαρίου, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας, ο Ρόνι Μπου Σάμπα επέλεξε και ανάρτησε στα ελληνικά και αραβικά το ποίημα του Διονύση Καρατζά "Οι λέξεις", σημειώνοντας χαρακτηριστικά:
"Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας μοιράζομαι αυτό το ποίημα του Πατρινού ποιητή Διονύση Καρατζά που μας προτείνει πώς να διαφυλάξουμε την κάθε γλώσσα".
Ο ποιητής, άλλωστε, μας έχει πει για την δυνατή σχέση του με τις λέξεις: 
"Από μικρός είχα περιέργεια έκπληξης που μου πρόσφεραν οι λέξεις. Για παράδειγμα, έλεγα θάλασσα και άκουγα κύματα ή έβλεπα ουρανό. Έλεγα αγάπη και μέσα μου γεννιούνταν ονόματα πόνου, χαράς, αλήθειας. Στην ποίηση, συνεπώς, οδηγήθηκα από επιθυμία, που μου έγινε ανάγκη, να γνωρίσω τον κόσμο που με περιβάλλει και με περιέχει. Αλλιώς, να βρίσκω συγγένεια στη φύση, τα πράγματα και τους ανθρώπους". 


Παραθέτουμε, με την ευκαιρία, και ένα άλλο ποίημα του Δ. Καρατζά, όπου πάλι οι λέξεις πρωταγωνιστούν!
Η προσευχή του Θεού 
Σαν το βαθύ νερό μιλούσε. 
Οι λέξεις του από ψηλά 
έσταζαν άγνωστο δάκρυ. 
Εγώ άκουγα μέσα μου βροχή. 
Ο Θεός ήταν. 
Προσευχόταν να μην τον αγνοώ.

Σάββατο 8 Φεβρουαρίου 2025

ΥΜΝΟΙ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΤΟΥ ΤΕΛΩΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΦΑΡΙΣΑΙΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΤΡΩΝ ΝΙΚΟΔΗΜΟ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΔΑΝΙΗΛΑΙΟΥΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ


Ο Εσπερινός της Κυριακής του Τελώνου και Φαρισαίου στην Ι. Μονή Γηροκομείου Πατρών με τον μακαριστό Μητροπολίτη Πατρών Νικόδημο Βαλληνδρά (1915-2008). 
Πρόκειται για μια ηχογράφηση του 1994 από το προσωπικό αρχείο του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου. 
Κατά την Ακολουθία του Εσπερινού χοροστατεί και ψάλλει τα του δεξιού χορού ο Μητροπολίτης Πατρών Νικόδημος. 
Τα του αριστερού χορού ψάλλουν νέοι υπό τον Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλο.

 

Το δοξαστικό του Εσπερινού της Κυριακής του Τελώνου και Φαρισαίου, "Παντοκράτωρ Κύριε...", σε ήχο πλ. δ' και στο μέλος του Νικολάου πρωτοψάλτου Σμύρνης (ακμή περ. 1790-†1887), όπως το ερμηνεύουν οι μακαριστοί πλέον Αγιορείτες πατέρες της Αδελφότητος των Δανιηλαίων, Ακάκιος και Δανιήλ. 
Πρόκειται για ηχογράφηση του αείμνηστου Λυκούργου Αγγελόπουλου, την οποία είχε μεταδώσει από τις εκπομπές του στην Ελληνική Ραδιοφωνία, ήδη από την δεκαετία του 1980. 
Το μέλος δημοσιεύεται στο "Δοξαστάριο του Tριωδίου και Πεντηκοσταρίου" του Νικολάου Σμύρνης (Κων/πολη 1857).
Ανέσυρα αυτή την ηχογράφηση από το αρχείο μου και την δημοσιεύω ως ένα σημαντικό τεκμήριο αγιορείτικου ήθους ψαλτικής που δεν υπάρχει πια. Στιβαρό, αρρενωπό, βαθιά κατανυκτικό, αναδεικνύει ως "κλασικό" ένα νεωτερικό μέλος.
π.α.α. 


Παρασκευή 7 Φεβρουαρίου 2025

Η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΛΟΓΑΡΑ "ΔΙΠΛΗ ΖΩΗ" ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ


Την Πέμπτη 6 Φεβρουαρίου 2025 η Αλυσίδα Πολιτισμού IANOS και οι Εκδόσεις Καστανιώτη, διοργάνωσαν την παρουσίαση του νέου μυθιστορήματος του Κώστα Λογαρά με τίτλο: «Διπλή ζωή». 
Για το βιβλίο μίλησαν οι: 
- Φίλιππος Δρακονταειδής, πεζογράφος, δοκιμιογράφος, μεταφραστής, κριτικός λογοτεχνίας, 
- Παυλίνα Μάρβιν, συγγραφέας, 
- Μίνα Π. Πετροπούλου, φιλόλογος, κριτικός λογοτεχνίας, δρ κοινωνιολογίας.
Πολλοί φίλοι του Κώστα Λογαρά, αλλά και άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών της Αθήνας, πήγαν στην παρουσίαση του νέου βιβλίου του πατρινού συγγραφέα, ο οποίος κυριολεκτικά μας εκπλήσσει με την γραφή του σ' αυτό το νέο του πόνημα: δυνατό, εικονοποιητικό, απρόβλεπτο, απολύτως σημερινό, γι' αυτό και αυριανό! Τα ζητήματα που θέτει αριστοτεχνικά ο Κ. Λογαράς στην "Διπλή ζωή" είναι ό,τι απασχολεί την ελληνική κοινωνία, αλλά και τον άνθρωπο γενικότερα. Είναι ένα μυθιστόρημα που μας δίνει ανάγλυφη την πραγματικότητα της καθημερινότητάς μας και των εύθραυστων σχέσεών μας. Πάντα με απόλυτη αίσθηση του εφήμερου, που κάποιες φορές γίνεται - φευ! - τραγικό. 
Δεν είναι τυχαίο ότι οι κριτικές έχουν υμνήσει το μυθιστόρημα, γιατί ακριβώς συνιστά μια ανατομία της σύγχρονης ζωής που κουβαλάει όλους μας στην πλάτη της...
Παραθέτουμε φωτογραφικά στιγμιότυπα από την παρουσίαση στον ΙΑΝΟ, καθώς και το βίντεο της εκδήλωσης. 


Related Posts with Thumbnails