Τρίτη 31 Μαρτίου 2020

Η δικτατορία τoυ θρησκευτικού ανορθολογισμού


Nίκος Κουρεμένος 
Religious Studies Researcher, BA in Theology, MA in Church History, PhD in Coptic Studies

Ήδη από τα χρόνια του Μεσαίωνα αρκετοί θεολόγοι, και μάλιστα κάποιοι από τους πιο οξείς νόες εκείνης της εποχής, καταπιάστηκαν με το πρόβλημα αναφορικά με τη λογική απόδειξη της ύπαρξης του Θεού. Τον 11ο αι. ο Άνσελμος από την Αόστα, για παράδειγμα, ο οποίος διετέλεσε και αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρυ, διατύπωσε μια από τις πιο διάσημες θεωρίες, γνωστή ως «οντολογικό επιχείρημα» ενώ δυο αιώνες αργότερα ο πολύς Θωμάς Ακινάτης συστηματοποίησε τη δική του θεωρία στις περίφημες πέντε οδούς: α) via ex motu, β) via ex causa, γ) via ex contingentia, δ) via ex gradu perfectionis και ε) via ex fine. Στους αιώνες που ακολούθησαν, τη σκυτάλη των αποδεικτικών θεωριών περί υπάρξεως του Θεού παρέλαβαν οι φιλόσοφοι, με ενδεικτικές περιπτώσεις εκείνες του Descartes, του Leibnitz και του Kant, οι οποίοι συνεισέφεραν σημαντικά στην διατύπωση αντίστοιχων επιχειρημάτων. Στη καθ’ ημάς Ανατολή, ωστόσο, τέτοιες διανοητικές απόπειρες δεν βρήκαν ιδιαίτερα πρόσφορο έδαφος• αντ’ αυτών αναπτύχθηκε η λεγόμενη αποφατική θεολογία σύμφωνα με την οποία η ουσία του Θεού παραμένει ασύλληπτη και απερινόητη για τις πεπερασμένες δυνατότητες του ανθρώπινου μυαλού και κατά συνέπεια κανένα λογικό επιχείρημα δεν είναι σε θέση να αποδείξει την θεϊκή ύπαρξη. Οι παραπάνω, ωστόσο, παρατηρήσεις αφορούν στην ιστορία των ιδεών, της θεολογίας και της φιλοσοφίας και συνδέονται με μια διανοητική δραστηριότητα του ανθρώπου που εκ των πραγμάτων ουδέποτε γνώρισε μεγάλη διάχυση στο ευρύ κοινό αλλά παράμεινε μια πολυτελής ενασχόληση μεταξύ ειδικών. Σε καμία περίπτωση δεν επηρέασε, και δεν θα μπορούσε άλλωστε να το κάνει, τη λαϊκή θρησκευτικότητα και πολύ περισσότερο αυτούς που τη διαμορφώνουν. Συχνά ακούμε στις μέρες μας για την περίφημη «γιαγιά της Τουρκοκρατίας», έκφραση που συμπυκνώνει νοηματικά και με λυρικό ενδεχομένως ύφος μια ευρύτατα διαδεδομένη αντίληψη ότι ένα χαμηλής μορφωτικής και ίσως αντιληπτικής ικανότητας κοινωνικό σύνολο, μολονότι ζούσε σε δυσχερείς εποχές δουλείας του οθωμανικού ή βενετικού ζυγού ήταν σε θέση να κατανοεί τη γλώσσα τη λατρείας, να διατηρεί την ορθόδοξη πίστη και τα συνεπακόλουθα ήθη και έθιμα, με άλλα λόγια να διασώζει ασυνείδητα αυτό που ονομάζουμε ελληνορθόδοξη παράδοση. Δεν ξέρω αν υπήρξε ποτέ αυτή η «γιαγιά της Τουρκοκρατίας» ή αν απλά αποτελεί ένα έξυπνα κατασκευασμένο λογοτεχνικό locum για την προβολή σ’ ένα ωραιοποιημένο παρελθόν μιας ταυτότητας που φαίνεται να διαμορφώνεται πολύ αργότερα μέσα σ’ ένα κρατικό πλέον περιβάλλον εμφανώς επηρεασμένο από το κίνημα Ρομαντισμού του 19ου αι. Σε ότι αφορά, ωστόσο, το θρησκευτικό και το θεολογικό πεδίο, η περίοδος των Νεότερων Χρόνων χαρακτηρίστηκε από έναν ομολογιακό ανταγωνισμό, ο οποίος δεν άφησε ανεπηρέαστη την ανατολική λεκάνη της Μεσογείου. Η Μεταρρύθμιση και η Αντιμεταρρύθμιση εκτός από τους θρησκευτικούς πολέμους επέφεραν ως συνέπεια και την κινητοποίηση μιας θεολογικής παραγωγής που προσπαθούσε να αποδείξει την ορθότητα της μιας ή της άλλης χριστιανικής ομολογίας. Η διαφορά μεταξύ Ρωμαιοκαθολικών και Προτεσταντών, για παράδειγμα, αναφορικά με την πραγματική ή τη συμβολική παρουσία του Χριστού στο μυστήριο της θείας ευχαριστίας αντίστοιχα, είχε σαν αποτέλεσμα το ξέσπασμα των λεγόμενων ευχαριστιακών ερίδων κατά τον 17ο αι. που οδήγησε σε συγγραφή εκατοντάδων πολεμικών πραγματειών εκατέρωθεν, στην ανάδυση νέων μορφών λατρείας (όπως η ευχαριστιακή λατρεία, οι λιτανείες του καθαγιασμένου άρτου κ.α.) αλλά και την «εξαγωγή» του προβλήματος στη Χριστιανική Ανατολή αφού και οι δυο πλευρές αναζητούσαν επιχειρήματα για την ενίσχυση των θέσεων τους σε άλλες Χριστιανικές παραδόσεις αλλά και στην πρακτική της αρχαίας Εκκλησίας. Ο ομολογιακός αυτός ανταγωνισμός δεν άφησε ανεπηρέαστη την ορθόδοξη θεολογία και την εν γένει εκκλησιαστική πραγματικότητα. Τα ζητήματα αυτά περιγράφονται εξαιρετικά στο θαυμάσιο βιβλίο του Gerhard Podskalsky, H Eλληνική Θεολογία επί Τουρκοκρατίας 1452-1821: H Ορθοδοξία στη σφαίρα επιρροής των Δυτικών δογμάτων μετά τη Μεταρρύθμιση, μτφρ. π.Γεωρ. Μεταλληνός, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 2008 [έκδοση αναθεωρημένη επαυξημένη με την ελληνική βιβλιογραφία του γερμανικού πρωτοτύπου Griechische Theologie in der Zeit der Türkenherrschaft (1453–1821): Die Orthodoxie im Spannungsfeld der nachreformatorischen Konfessionen des Westens, C. H. Beck, München 1988].

Πίνακας του Ιερώνυμου Μπος (1450-1516)
Η απόρριψη από μέρους της Μεταρρύθμισης σύσσωμης σχεδόν της εκκλησιαστικής παράδοσης, της τιμής των αγίων, του ιερού χαρακτήρα των μυστηρίων και της αναγκαιότητας τους για τη σωτηρία του ανθρώπου με την αντίστοιχη έμφαση στις αρχές της sola scriptura και sola fede διευκόλυνε κατά μια έννοια τη σαφή οριοθέτηση μεταξύ των δυο αντιμαχόμενων ομολογιών με την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία να προσπαθεί να «αποδείξει» την ορθότητα των παραδοσιακών θέσεων της μέσα από τη θαυματουργική φανέρωση της θείας χάριτος σε όλα εκείνα τα στοιχεία που απέρριπτε η Μεταρρύθμιση. Η ίδια τακτική, ωστόσο, εφαρμόστηκε και προς τις εκκλησιαστικές εκείνες παραδόσεις, οι οποίες ομοιοτρόπως με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία διατηρούσαν την ίδια κατ'ουσίαν εκκλησιαστική παράδοση αναφορικά με τα ζητήματα που ήγειρε η Μεταρρύθμιση και από κοινού διεκδικούσαν την αδιάκοπη συνέχεια με την αρχαία αδιαίρετη Εκκλησία. Στην περίπτωση αυτή η άφθαρτη διατήρηση των λειψάνων των αγίων καθώς και η θαυματουργική επιβεβαίωση της πραγματικής παρουσίας του Χριστού στο μυστήριο της ευχαριστίας αποτελούσαν τεκμήριο ότι η θεία χάρις ενεργεί εντός της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας σε αντιδιαστολή με άλλες «σχισματικές» εκκλησιαστικές παραδόσεις, οι οποίες σύμφωνα πάντα με τη Ρωμαιοκαθολική θεώρηση μπορεί να διατηρούσαν μορφολογικά την ίδια εκκλησιαστική παράδοση, στερούνταν, ωστόσο, των ευεργετικών ιδιοτήτων της θείας χάριτος, της οποία διαχειριστής διατελούσε κατά τρόπο αποκλειστικό μόνο η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία. Η συνεπακόλουθη αντίδραση της Ορθόδοξης εν προκειμένω Εκκλησίας υπήρξε η υπεράσπιση της βιούμενης μυστηριακής και αγιαστικής εμπειρίας εντός το δικού της εκκλησιαστικού βίου με την ταυτόχρονη αμφισβήτηση της αντίστοιχης Ρωμαιοκαθολικής. Στο πλαίσιο αυτό και ιδιαίτερα στις περιοχές όπου η συνύπαρξη Ρωμαιοκαθολικών και Ορθόδοξων πληθυσμών αποτελούσε απτή πραγματικότητα, καταδείχθηκε και από πλευράς Ορθοδόξων μια ιδιαίτερη και επίμονη προσπάθεια ανάδειξης της αγιαστικής παρουσίας της θείας χάριτος στον ορθόδοξο θρησκευτικό βίο σε αντιδιαστολή με τον αντίστοιχο Ρωμαιοκαθολικό. Έτσι για παράδειγμα η άφθαρτη παρουσία των λειψάνων των αγίων (πχ. στην Κέρκυρα, τη Ζάκυνθο και την Κεφαλονιά, δηλαδή στον κατεξοχήν βενετοκρατούμενο ελλαδικό χώρο) μαρτυρούσε για την συνείδηση των ορθοδόξων ότι η θεία χάρις παραμένει ζώσα και ενεργή παρά τις περί του αντιθέτου κατηγορίες των Ρωμαιοκαθολικών, ενώ ταυτόχρονα η πεποίθηση περί της επί μακρόν διατήρησης του αγιασμού «χωρίς να χαλάει» πιστοποιούσε την ορθότητα και αυθεντικότητα του ορθόδοξου εκκλησιαστικού βιώματος έναντι του Ρωμαιοκαθολικού αγιασμού, σύμφωνα με τη παιδιάστικη λογική «το δικό μου είναι καλύτερο από το δικό σου». Ακόμα και το πολυθρύλητο «θαύμα» της αφής του αγίου Φωτός στον Πανάγιο Τάφο, οφείλει να γίνει κατανοητό στο πλαίσιο αυτού του ιδιότυπου ομολογιακού ανταγωνισμού των Νεοτέρων Χρόνων, όπου η διατήρηση των προνομίων και του status quo των παναγίων προσκυνημάτων επιβάλλει την άνωθεν κατ’ έτος επιβεβαίωση δια θαύματος την ανωτερότητα της Ορθοδοξίας έναντι των άλλων χριστιανικών ομολογιών. 
Αν όμως οι παραπάνω αντιλήψεις μπορούν να δικαιολογηθούν μέσα σ’ ένα πλαίσιο ομολογιακού ανταγωνισμού που χαρακτήριζε το ιστορικό συγκείμενο των Νεότερων Χρόνων η ευθύνη για τη διαμόρφωση στις μέρες μας μιας θρησκευτικότητας, η οποία επιδιώκει την επιβεβαίωσή της μέσα από το θαύμα βαραίνει κατά κύριο λόγο την ποιμαίνουσα Εκκλησία. Ο ανταγωνισμός με τις άλλες χριστιανικές ομολογίες οδήγησε, όπως είδαμε, κατά το παρελθόν στην ανάγκη για χειροπιαστές θαυματουργικές αποδείξεις της δογματικής ορθότητας και του αυθεντικού εκκλησιαστικού βιώματος. Ήδη από το δεύτερο μισό του 19ου αι. αλλά με πιο έντονο τρόπο κατά τον 20ο αι., οι προκλήσεις που δημιουργήθηκαν με την πρόοδο των επιστημών καθώς και την ανάπτυξη και διάχυση διαφόρων ιδεών και τάσεων όπως οι θεωρίες του δαρβινισμού και του ιστορικού υλισμού, ο επιστημονικός αθεϊσμός και ο μαχητικός αντικληρικαλισμός αντιμετωπίστηκαν από τον εκκλησιαστικό και θεολογικό λόγο στην Ελλάδα είτε μέσα από την επίκληση στο πεπερασμένο του ορθού λόγου και της ανθρώπινης λογικής και την κατ’ επέκταση ανάδειξη του αποφατισμού ως πανάκεια «δια πάσαν νόσον…» είτε μέσω ενός μαχητικού απολογητισμού, στη φαρέτρα του οποίου βρέθηκαν αίφνης όλα εκείνα τα βέλη που είχαν σφυρηλατηθεί και ηκονιστεί για την κατάδειξη της δογματικής ανωτερότητας έναντι των άλλων χριστιανικών ομολογιών. Μ΄ αυτή την έννοια, η αντίληψη αναφορικά με την αφθαρσία των σωμάτων των αγίων, η δοξασία για την αναλλοίωτη επ’αόριστον διατήρηση του αγιασμού, και η πεποίθηση περί ανοσίας που σχετίζεται με τον τρόπο μετάδοσης της θείας ευχαριστίας καθίστανται στη λαϊκή χριστιανική συνείδηση ως η ατράνταχτη απόδειξη της αυθεντικότητας του θρησκευτικού βιώματος και λειτουργεί ως ιδεολογική δικαίωση ενάντια στις πραγματικές ή φαντασιακές επιθέσεις από τους «εχθρούς» της Εκκλησίας. Η οποιαδήποτε αμφισβήτηση της ορθότητας και αυθεντικότητας των παραπάνω αντιλήψεων, από οποιονδήποτε χώρο και αν προέρχεται, ακόμα κι από αυτόν του πεφωτισμένου κλήρου ή της θεολογικής επιστήμης, δεν αντιμετωπίζεται απλά με δυσπιστία και σκεπτικισμό αλλά επιπλέον γίνεται στόχος σκληρής πολεμικής, ενώ συχνά οι εκφέροντες τέτοιες «αποδομητικές» απόψεις χαρακτηρίζονται ως μηδενιστές, άθεοι, φερέφωνα του Σόρος, υπάλληλοι της Νέας Τάξης πραγμάτων και στολίζονται με ένα σωρό άλλες ευφάνταστες κατηγορίες. Διερωτάται κανείς σε τι πραγματικά θα ζημιωνόταν το μήνυμα του Ευαγγελίου, ο Χριστιανισμός εν γένει και πιο συγκεκριμένα η Ορθόδοξη Εκκλησία και η θεολογία της αν ξαφνικά αποδεικνυόταν ότι ο αγιασμός χαλάει με τον καιρό, ότι ο τρόπος μετάδοσης της θείας ευχαριστίας δεν εγγυάται καμία ανοσία και ότι το άγιο Φως ανάβει κάθε χρόνο ο Πατριάρχης από την ακοίμητη κανδήλα του Παναγίου Τάφου; Μέχρι πότε θα εμποδίζει αυτή η ιδιότυπη δικτατορία του θρησκευτικού ανορθολογισμού το ουσιαστικό και αυθεντικό βίωμα του ευαγγελικού μηνύματος και την πνευματική, λειτουργική και θεολογική αναγέννηση στον εκκλησιαστικό βίο;

Δευτέρα 30 Μαρτίου 2020

"Per Slava" του Krzysztof Penderecki με τον Michael Heupel


Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Ο Πολωνός συνθέτης και διευθυντής ορχήστρας Κριστόφ Πεντερέτσκι, γνωστός ως ένας από τους μεγάλους σύγχρονους συνθέτες και από τους πλέον καινοτόμους, πέθανε την Κυριακή 29 Μαρτίου 2020, σε ηλικία 86 ετών, στη γενέτειρά του Κρακοβία. Ο Κριστόφ Πεντερέτσκι ήταν ευρύτερα γνωστός και για τη μουσική του για κινηματογραφικές ταινίες, όπως «Ο Εξορκιστής» του Γουίλιαμ Φρίντκιν, «Η Λάμψη» του Στάνλεϊ Κιούμπρικ και «Ατίθαση Καρδιά» του Ντέιβιντ Λιντς, καθώς και για τις συνθέσεις του "Θρηνωδία" για τα Θύματα της Χιροσίμα και «Πάθη κατά Λουκά». 
Επιλέγουμε, στη μνήμη του, ένα από τα λιγότερα γνωστά έργα του. Το κομμάτι "Per Slava" για σόλο βιολοντσέλο", που γράφτηκε για τον βιρτουόζο τσελίστα Mstislav Rostropovich, τον οποίο οι φίλοι του ονόμαζαν Slava. Γράφτηκε το 1985-86 και είναι το δεύτερο έργο του συνθέτη για σόλο τσέλο, μετά το "Capriccio per Siegfried Palm". 
Το "Per Slava" - ήδη καθιερωμένο στο ρεπερτόριο του βιολοντσέλου - δίνει την δυνατότητα στον καλλιτέχνη να διαμορφώσει τη ροή του δεδομένου υλικού. Το έργο, πάντως, είναι χτισμένο πάνω στις νότες που αντιστοιχούν στα γράμματα B-A-C-H. Ας μη ξεχνάμε ότι ο Ροστροπόβιτς ήταν και ο μεγάλος ερμηνευτής των περίφημων σουιτών του Μπαχ για σόλο τσέλο.


Ο Krzysztof Penderecki (γεννήθηκε στα 1933) γιόρτασε τα 80ά γενέθλιά του στις 23 Νοεμβρίου 2013. Το έργο το ηχογράφησε ο Michael Heupel στις 29 Σεπτεμβρίου 2013 στην εκκλησία St. Martini στο Braunschweig.
Ο Μιχάλης Χόιπελ, είναι ένας από τους σημαντικότερους έλληνες μουσικούς της νέας γενιάς, με λαμπρές σπουδές στη Γερμανία και ένα δείγμα της τέχνης του είναι ο ψηφιακός δίσκος "AFIEROSSIS" (2017) με έργα για σόλο τσέλο, όπου και το "Per Slava" του Πεντερέτσκι. 
Η κριτική του Gramophone Magazin, UK ήταν αποκαλυπτική: "Ο τίτλος του δίσκου Afierossis περιέχει τις έννοιες της αφιέρωσης και του ιερού. Σε αυτή την εντυπωσιακή ηχογράφηση ο, στην Αθήνα γεννημένος, τσελίστας Μιχάλης Χόιπελ διερευνά τις δύο έννοιες σε μια σειρά έργων του 20ου και του 21ου αιώνα για σόλο τσέλο όπου η προσωπική απόδοση βρίσκεται στον πυρήνα της μουσικής (...) Η ερμηνεία του Χόιπελ είναι ιδιαίτερα πειστική, καθώς φανερώνει της διαφορετικές πτυχές της μουσικής ενώ ταυτόχρονα διατηρεί την συνολική αρχιτεκτονική των έργων". 
Το "Per Slava" ερμηνεύεται από τον Michael Heupel βαθιά εσωτερικά, με όλη εκείνη την ηχοχρωματική ποικιλία που συναντούμε και στον Μπαχ.
"Per Slava", λοιπόν, του Krzysztof Penderecki με τον Michael Heupel. Μια μουσική ποιητική!



Ο «ΠΑΠΑ – ΡΟΚΑΣ» ΕΝΟΧΛΗΘΗΚΕ…


Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 
Ο ιεροκήρυκας της Μητροπόλεως Φωκίδος Δαβίδ Τσελίκας με μακροσκελές κείμενό του, που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο, απαντά στην ελαχιστότητά μου, για λογαριασμό του πρωτοσυγκέλλου του Νεκτάριου Μουλατσιώτη, γνωστού και ως «παπαροκά». 
Η «απάντηση», με τον ωραίο τίτλο: "Και θεολόγοι βλασφημούν στην υπηρεσία της Νέας Τάξης;", αφορά στο κείμενο μου: «Η Θεία Κοινωνία δεν ανιχνεύεται από το αλκοτέστ - Έχω καταλύσει σκουλήκια», θέλει να μας πείσει ο «παπαροκάς». 
Δεν έχω τον χρόνο ούτε με ενδιαφέρει να πείσω τον π. Δαβίδ Τσελίκα ότι δεν είμαι «όργανο της Νέας Τάξης Πραγμάτων». 
Επίσης, αν με θεωρεί «βλάσφημο» επειδή άσκησα κάποια κριτική στον Μουλατσιώτη, ε ναι, είμαι!
«Επιλείψει γαρ με διηγούμενον ο χρόνος» για τον βίο και την πολιτεία του «παπαροκά». 
Αρκούμαι σε μερικές ξεκάθαρες τοποθετήσεις. 
Ο Μουλατσιώτης και οι όμοιοί του περιγράφονται σαφώς από τον Κύριο, στα περίφημα εκείνα «ουαί» προς Γραμματείς και Φαρισαίους. 
Επίσης, περιγράφονται θαυμάσια και από τον Απόστολο Παύλο: «Πονηροί δε άνθρωποι και γόητες προκόψουσιν επί το χείρον, πλανώντες και πλανώμενοι» (Β΄ Τιμ. 3,12-13). 
Τέλος, αν ασχολήθηκα λιγουλάκι – γιατί από πού ν’ αρχίσεις και πού να τελειώσεις με τον Μουλατσιώτη – είναι ακριβώς επειδή θεωρώ την περίπτωσή του τρανό παράδειγμα χυδαίου εκκλησιαστικού λαϊκισμού! 
Μου είναι αδιάφορο αν έχει «χιλιάδες» πνευματικά τέκνα. Να τα χαίρεται! Και να τον χαίρονται! Η ανοσία της αγέλης… Μια και ζούμε μέρες κορωνοϊού. 
Εμένα, π. Δαβίδ, δεν με κοροϊδεύει ο Μουλατσιώτης. Είμαι από μικρό παιδί μέσα στην Εκκλησία και μπορώ να διακρίνω πόση σχέση έχει με την ιερωσύνη.

Κυριακή 29 Μαρτίου 2020

Ο ιερέας από την Ζάκυνθο που γράφει την ποίηση της πανδημίας


Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Ο π. Παναγιώτης Καποδίστριας, ο σημαντικότερος ίσως εκπρόσωπος αυτού που ονομάζω «Ιερατική Ποίηση» (δηλ. ποίηση σύγχρονων Ορθοδόξων κληρικών), είναι πολλά χρόνια στο …κλαρί της ποίησης, έχει εκδώσει πολλές συλλογές κι έχει βραβευθεί και από την Ακαδημία Αθηνών.
Η πρώτη του ποιητική συλλογή "Δήθεν υαλογραφία" εκδόθηκε στα 1987, άρα ο Π. Καποδίστριας εκδίδει ποίηση 33 χρόνια!
Πέρασαν ήδη 10 χρόνια από τον συγκεντρωτικό τόμο των ποιημάτων του (Καμένες πεταλούδες, εκδ. Σταμούλη 2010). 
Αυτές τις μέρες μας δίνει την «ποίηση της πανδημίας».
Στο προσωπικό του ιστολόγιο «Στον ίσκιο στου Ήσκιου» δημοσιεύει ποιήματα που γράφει αυτές τις δύσκολες μέρες, με τον γενικό τίτλο: «Ποίηση σε καιρό Λοιμού».
Το ενδιαφέρον είναι ότι η απήχηση αυτών των ποιημάτων είναι ήδη διεθνής.
Ο βενετσιάνος καλλιτέχνης Marco Nereo Rotelli οπτικοποίησε ήδη έναν στίχο από το ποίημα «Μύρτιδος ανάπλασις», που εμπνέεται από τον Λοιμό των Αθηνών, κατά το δεύτερο έτος του Πελοποννησιακού Πολέμου, το 430 π.Χ.
Ο στίχος είναι ο εξής:
Μαζί σου πολεμάμε του λυγμού τους ελιγμούς.


Ένα άλλο ποίημά του για τον ιταλό ιερέα που προσβλήθηκε από τον κορωνοϊό και έδωσε τον αναπνευστήρα του στον διπλανό ασθενή για να ζήσει εκείνος – ενώ ο ιερέας πέθανε – μεταφράστηκε ήδη στα βουλγαρικά.
Το ποίημα στα ελληνικά έχει ως εξής:

DON GIUSEPPE

Αναπνευστήρα
δεν διαθέτουμε άλλον
για σε, άσημε
Giuseppe Berardelli,
ιερέα Casnigo.

Οι ενορίτες
τον αγόρασαν για σε.
Τι τον έδωκες
στον διπλανό σου κι εσύ
προτίμησες θάνατο;
(24.3.2020)
Παραθέτουμε στη συνέχεια και δύο ακόμα ποιήματα από την «Ποίηση σε καιρό Λοιμού».
ΜΑΡΑΙΝΕΙ ΠΑΤΡΙΔΕΣ
Περιπέτειες
έχει το φως να κάτσει
στο τραπέζι μας
να στάξει τα χάδια του
στης καρδιάς τα πόμολα.

Το θανατικό
μαραίνει νοσταλγίες
πατρίδες γλυκές
Μάρτης εν τω μεταξύ
κοιλοπονά εκπλήξεις.
(16.3.2020)

ΑΓΑΛΜΑΤΑ
Ακινητοποιούνται
ασθενή τ' αγάλματα
μες στο μουσείο.
Τους απαγορεύονται
οι μυστικές συμπτύξεις

τα θερμομετρούν
και δηλοί ο πυρετός
διαιώνιση
παθών κατεσταλμένων
και πόθο σαρκοφάγο.
(24.3.2020)

Αξίζει να πούμε πως τις τελευταίες ημέρες του 2019 κυκλοφορήθηκε η νέα ποιητική συλλογή του Παναγιώτη Καποδίστρια με τον τίτλο: "ΛΕΥΚΟΤΕΡΟΣ ΚΑΙΓΕΣΑΙ". Εκδόθηκε από τη σειρά εκδόσεων του Μορφωτικού Κέντρου Λόγου ΑΛΗΘΩΣ, που ο ίδιος ίδρυσε και διευθύνει στο Μπανάτο της Ζακύνθου, προσφέροντας αληθινό πολιτισμό στην τοπική κοινωνία.
Η νέα συλλογή του π. Π.Κ. επισφραγίζεται πανηγυρικά με το Απολυτίκιον Παντοχαράς του Ελύτη, δηλαδή τον ύμνο που συνέθεσε για τα θυρανοίξια (6-8-2011) της Παναγίας της Παντοχαράς, του ναού - τάματος του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη στη Σίκινο.
Η ποίηση του π. Π.Κ. δεν είναι εύκολη υπόθεση. Απαιτείται απ’ τους αναγνώστες προσήλωση, θρησκευτικότης και ει δυνατόν νηστεία, όπως έλεγε ο Μάνος Χατζιδάκις για τα δικά του "Παράλογα". 
Είναι μια ποίηση που σχοινοβατεί, που ιδιωτεύει, που κινδυνεύει, που συν-θλίβεται, που ζει με το κάλλος, που ταξιδεύει αενάως, που δεν γνωρίζει σύνορα, που...
Αρκεί να είσαι ανοιχτός στον άνεμο της ποίησης…

Ο ΝΕΟΣ «ΠΑΛΑΙΩΝ ΠΑΤΡΩΝ ΓΕΡΜΑΝΟΣ» ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΓΚΟΤΣΟΠΟΥΛΟΣ


Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 
Η εφημερίδα «Ελεύθερη Ώρα» μας υπέδειξε στο πρωτοσέλιδο του Σαββάτου 28 Μαρτίου 2020 ότι ο νέος «Παλαιών Πατρών Γερμανός» δεν είναι άλλος από τον κληρικό της Μητροπόλεως Πατρών Αναστάσιο Γκοτσόπουλο! 
Στο πρωτοσέλιδο είναι σε πρώτο πλάνο ο εν λόγω κληρικός και στο φόντο ο «Παλαιών Πατρών Γερμανός». 
Ο πλήρης τίτλος είναι: 
«ΑΝΟΙΞΤΕ ΤΙΣ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΩΡΑ! 
Ο ΝΕΟΣ «ΠΑΛΑΙΩΝ ΠΑΤΡΩΝ ΓΕΡΜΑΝΟΣ» ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΣΕ ΑΝΗΜΕΡΑ ΤΗΣ 25ης ΜΑΡΤΙΟΥ! 
Τι απαντά στους επικριτές του ο εφημέριος του Αγίου Νικολάου πατήρ Αναστάσιος Γκοτσόπουλος!». 
Η εφημερίδα αποδίδει τα …εύσημα στον πατρινό κληρικό, ο οποίος αναγορεύεται σε νέο «Παλαιών Πατρών Γερμανό», επειδή «επαναστάτησε» εναντίον της απόφασης της Πολιτείας να επιβάλει το μέτρο της προσωρινής απαγόρευσης της τέλεσης κάθε είδους λειτουργιών και ιεροπραξιών στους θρησκευτικούς χώρους λατρείας για το χρονικό διάστημα από 16.3.2020 έως 30.3.2020, λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού. 
Για την «Ελεύθερη Ώρα» ο κληρικός Αναστάσιος Γκοτσόπουλος είναι «επαναστατικό σύμβολο», αφού η δική της γραμμή είναι κόντρα στη συγκεκριμένη κυβερνητική απόφαση. 
Ίσως ο μητροπολίτης Πατρών Χρυσόστομος, ο οποίος κατέθεσε μόνος στεφάνι στον ανδριάντα του Παλαιών Πατρών Γερμανού, στην πλατεία των Υψηλών Αλωνίων στην Πάτρα, να πρέπει να υιοθετήσει τον χαρακτηρισμό της Ε.Ω. για τον κληρικό του. 
Και κάθε χρόνο τέτοια μέρα να τον τιμά με την κατάθεση ενός στεφάνου, μπρος στα πόδια του. Να τιμά τον νέο «Παλαιών Πατρών Γερμανό», ο οποίος αψηφά και τον ίδιο τον μητροπολίτη του. Μα πώς όχι; Σπιθαμιαίος ο ένας, γίγαντας ο άλλος! 
Για γέλια και για κλάματα…

Σάββατο 28 Μαρτίου 2020

ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΝΟΥ ΚΛΗΡΙΚΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΓΚΟΤΣΟΠΟΥΛΟΥ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟ ΚΥΡΙΑΚΟ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Ο Πατρινός κληρικός Αναστάσιος Γκοτσόπουλος, ο οποίος δεν αποδέχεται την Κυβερνητική απόφαση «Ἐπιβολή τοῦ μέτρου τῆς προσωρινῆς ἀπαγόρευσης τῆς τέλεσης κάθε εἲδους λειτουργιῶν καί ἱεροπραξιῶν στούς θρησκευτικούς χώρους λατρείας γιά τό χρονικό διάστημα ἀπό 16.3.2020 ἓως 30.3.2020», είναι γνωστό πως λειτούργησε κατά την εορτή του Ευαγγελισμού (25-3-2020) στον Ι. Ναό Αγίου Νικολάου Πατρών. Η ενέργειά του αυτή προκάλεσε την παρέμβαση της Δικαιοσύνης, αλλά και την λήψη προληπτικών μέτρων εκ μέρους της Πολιτείας για να μην επαναληφθεί η παράνομη ενέργειά του. 
Όμως, ο κληρικός της Μητροπόλεως Πατρών φαίνεται πως έχει αποφασίσει να φτάσει στα άκρα, μη υπολογίζοντας τίποτα, και απόψε με ηλεκτρονικό μήνυμά του προς δεκάδες αποδέκτες, κοινοποιεί επιστολή του προς τον πρωθυπουργό της χώρας Κυριάκο Μητσοτάκη, τον οποίο εγκαλεί για την "αστυνομική επιχείρηση" έξω από τον Ναό του Αγίου Νικολάου την Παρασκευή 27-3-2020 και ταυτόχρονα καλεί τους αποδέκτες του μηνύματος του σε μια διαμαρτυρία. Γράφει επί λέξει: 
"Για να μπορέσουμε να κάνουμε φέτος Πάσχα ας διαμαρτυρηθούμε έντονα στους Βουλευτές της ΝΔ της Αχαΐας. Στην επιστολή στον Πρωθυπουργό υπάρχουν τα mail τους για τους τοπικούς Βουλευτές (Αχαΐας της ΝΔ). Για τους λοιπούς Βουλευτές της χώρας μπορεί να γίνει αναζήτηση στην επίσημη ιστοσελίδα της Βουλής."
Προφανώς οι "συστάσεις" του μητροπολίτου Πατρών Χρυσοστόμου γράφτηκαν από τον κληρικό της Μητρόπολής του στα παλαιότερα των υποδημάτων του.
Παραθέτουμε στη συνέχεια ολόκληρο το σχετικό συνημμένο του κληρικού Αναστάσιου Γκοτσόπουλου. 
Αξιότιμε  κ. Πρωθυπουργέ,
Πιστεύετε ότι τέτοιες εικόνες (αστυνομική επιχείρηση με περιπολικό και έξι αστυνομικούς «για προληπτικούς λόγους»!) έξω από Ι. Ναό κατά την ώρα των Χαιρετισμών  σάς τιμούν ως Πρωθυπουργό Ευρωπαϊκής, Δημοκρατικής και Ορθόδοξης χώρας;
Τόσος μεγάλος κίνδυνος υπάρχει από τους… Χαιρετισμούς ή απλώς θέλετε να αποδείξετε την αποφασιστικότητά σας σε 20 ανυπεράσπιστους πιστούς;
Μην ξεχνάτε ότι ακόμα και αυτός ο Στάλιν όταν κινδύνεψε η χώρα του άνοιξε τις Εκκλησίες  που ο ίδιος είχε κλείσει…
Μην ξεχνάτε το απόσταγμα της εκκλησιαστικής εμπειρίας αιώνων: «Φοβερὸν τὸ ἐμπεσεῖν εἰς χείρας Θεοῦ ζῶντος»… ή το αρχαιοελληνικό σχήμα ότι μετά την Ύβρη ακολουθεί η Νέμεση…
ΚΑΛΗ ΜΕΤΑΝΟΙΑ  και  ΚΑΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΗ σε όλους μας!
     Πάτρα  28.3.2020
Με τιμή και ευχές
π. Αναστάσιος  Γκοτσόπουλος
Εφημέριος Ι. Ν. Αγ. Νικολάου Πατρών
6945-377621, agotsopo@gmail.com

Κοινοποίηση: Βουλευτές Αχαΐας ΝΔ για τις δικές τους ενέργειες. 

Εκκλησιαστικά κορωνοϊκά


Του φιλολόγου - θεολόγου Γιάννη Γιγουρτσή 
Επιεικώς απαράδεκτη η θλιβερή στάση ορισμένων αρχιερέων που με τρόπο απροκάλυπτο όσο και εξοργιστικό υπονομεύουν την προσπάθεια της Πολιτείας και όλων μας για την καταπολέμηση της εξάπλωσης της πανδημίας του κορωνοϊού. 
Δεν αναφέρομαι μόνο στον Κυθήρων Σεραφείμ που στο κάτω κάτω έκανε ανοιχτά ό,τι έκανε χωρίς να κρυφτεί (θα έπρεπε να είχε περάσει αυτόφωρο βεβαίως, αλλά ας όψεται). 
Χειρότερη είναι η στάση μητροπολιτών όπως ο Κερκύρας Νεκτάριος, ο οποίος σε μια στομφώδη και φλύαρη ομιλία του τη μέρα του Ευαγγελισμού ζήτησε από τους πιστούς να βγουν δήθεν για σωματική άσκηση και να πάνε στην εκκλησία για να κοινωνήσουν. Μια κουτοπόνηρη, θρασύδειλη στάση ραγιαδισμού που συνοδευόταν από «αντισυστημικές» κορώνες περί «πρόβας της παγκόσμιας λεγόμενης δικτατορίας». 
Η χειρότερη και πιο επικίνδυνη παρέμβαση όμως ήταν αυτή του μητροπολίτη Εδέσσης Ιωήλ, ο οποίος σε άρθρο του υπερασπίστηκε όχι μόνο την θεολογικά ισχυρή άποψη περί της θείας κοινωνίας, αλλά προχώρησε και σε άλλες πρωτοφανείς αιτιάσεις που τις έντυσε μάλιστα με θεολογίζοντα και πνευματικοφανή επιχειρήματα. Ισχυρίζεται ο άγιος Εδέσσης πως ο ιός δεν μπορεί να κολλήσει στην εκκλησία, ούτε με το χειροφίλημα των παπάδων ούτε με τον ασπασμό των εικόνων. Λέει, μεταξύ των άλλων, αγνοώντας και την θεολογία και την κοινή λογική. "Ὅταν φοβόμαστε νὰ προσκυνήσουμε τὶς ἱερὲς εἰκόνες, νὰ ἀσπασθοῦμε τὸ χέρι τοῦ ἱερέως, νὰ βρεθοῦμε μέσα στὸν ἱερὸ ναό, ἀρνούμαστε στὴν πράξη τὴν σωστικὴ καὶ ἁγιαστικὴ Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Θεωροῦμε ὅτι τὸ Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι δυνατὸν νὰ μεταδώσει κάτι «κοινὸν ἢ ἀκάθαρτον» καὶ αὐτὸ ἀποτελεῖ μεγίστη βλασφημία."
Λόγια παραπλανητικά και επικίνδυνο γιατί μπορεί να παρασύρουν κόσμο σε ενέργειες που θα τον βλάψουν. Εκκλησιαστικός μεσαίωνας, που ευτυχώς δεν είναι ο κανόνας, αλλά δεν παύει να είναι μια ισχυρή τάση μέσα στην Ελλαδική κυρίως Εκκλησία. 
Τουλάχιστον ο Αρχιεπίσκοπος, που έχει άλλη εμπειρία και άλλη πολιτική σοφία, προσπάθησε να τα συμμαζέψει στο χθεσινό του μήνυμα καλώντας του πιστούς. «να αποφεύγουν τον κοινό εκκλησιασμό και να περιορίζονται σε προσευχή στο σπίτι, ενώ παράλληλα τους κάλεσε να κάνουν κουράγιο.» 
Το ότι άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες επίσης, με προεξάρχον το Οικουμενικό Πατριαρχείο και τις ανά τον κόσμο μητροπόλεις του, αλλά και οι Εκκλησίες της Αλβανίας και της Κύπρου έπραξαν διαφορετικά, λίγο φαίνεται να απασχολεί τους εν λόγω Ελλαδικούς "αγίους". 
Προχωρούν ανερυθρίαστα σε πράξεις που θα μπορούσε ίσως ένας εισαγγελέας να τις βρει ποινικά κολάσιμες, επειδή ίσως νομίζουν πως δεν θα τους αγγίξει κανείς. 
Όσο όμως η σχέση Εκκλησίας και Κράτους είναι αυτή που είναι και δεν ξεκαθαρίζουν τα τσανάκια, όπως θα έπρεπε, όσο οι κληρικοί στην Ελλάδα θα είναι (και όπως γνωρίζομε κόπτονται για να εξακολουθήσουν να είναι) δημόσιοι υπάλληλοι- λειτουργοί, όσο η Εκκλησία είναι ένα θεσμός που συντηρείται σε μεγάλο βαθμό από το κράτος, καλό θα είναι ο καθένας να συνειδητοποιήσει την θέση και τον ρόλο του. 
Οι σχέσεις συναλληλίας μεταξύ Εκκλησίας και Πολιτείας, όπως προσφυώς λέγεται η διαπλοκή εξουσίας, χρήματος και δύναμης μεταξύ των δύο θεσμών σήμερα εντός Ελλάδος, είναι καλό να υπάρχουν και να ονομάζονται έτσι, όταν είμαστε στα καλά μας ήρεμοι και ωραίοι. Όταν όμως φτάσουμε στα δύσκολα οι ρόλοι είναι αλλιώς και είναι σαφείς. Τότε το πάνω χέρι το έχει και οφείλει να το έχει το κράτος. 
Να το πω και με άλλα λόγια. Ο κάθε άνθρωπος μπορεί να πιστεύει ελεύθερα ό,τι θέλει και να λατρεύει ελεύθερα τον Θεό, όπως θέλει και όπως επιτάσσει η πίστη του. Δεν ζούμε όμως σε ένα κράτος θεοκρατικό, αλλά σε ένα αστικό κοσμικό κράτος δικαίου και γνωρίζουμε δύο βασικά πράγματα. Πρώτον ότι το κράτος αποτελείται από ελεύθερους πολίτες και όχι από πιστούς και δεύτερον ότι η ελευθερία του καθένα από αυτούς έχει τα όριά της στην ελευθερία του άλλου. Τα όρια της ελευθερίας του πιστού λοιπόν σταματούν εκεί που θίγεται η ελευθερία του πολίτη και αυτή η ιεράρχηση δεν μπορεί να ανατραπεί. Όταν υπάρχει λόγος αυτό πρέπει να υπενθυμίζεται. 
Και αυτό ακριβώς έκανε προ ημερών και ο Πρωθυπουργός της χώρας με την απόφασή του να κλείσει τις εκκλησίες. Αν και πιστός ο ίδιος, προστάτευσε, ως όφειλε, τους πολίτες του κράτους, οι οποίοι τον εξέλεξαν για να τους κυβερνά.

ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΕΡΕΑ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ ΠΟΥ ΠΑΡΕΒΗ ΤΗΝ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ ΑΠΟΦΑΣΗ (ΒΙΝΤΕΟ)


Ο Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος σχολιάζει την ενέργεια του κληρικού της Μητροπόλεως Πατρών Αναστάσιου Γκοτσόπουλου να παραβεί την απόφαση της Κυβέρνησης, δια της οποίας απαγορεύεται η τέλεση ιερουργιών λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού. 
Ο συγκεκριμένος ιερέας την ημέρα του Ευαγγελισμού (25-3-2020) λειτούργησε στον Ι. Ναό Αγίου Νικολάου Πατρών, όπου είναι ιερατικώς προϊστάμενος, παρουσία 30 περίπου πιστών.

 

Παρασκευή 27 Μαρτίου 2020

ΟΙ "ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ" ΤΟΥ ΕΛΥΤΗ ΑΠΟ ΤΟ "ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ"

Κολάζ, Η Παναγιά τα Πέλαγα του Οδυσσέα Ελύτη
π.α. ανδριόπουλος

Μέρες Σαρακοστής έφυγε ο ποιητής…
Μέρες Χαιρετισμών, του Ακαθίστου, του Άξιον Εστί…

Πώς να μην θελήσει ο καθείς οδίτης να τραγουδήσει μαζί με τους ιερείς και τα πουλιά τα δικά του χαίρε:

Χαίρε η Καιομένη και χαίρε η Χλωρή
Χαίρε η Αμεταμέλητη με το πρωραίο σπαθί

Χαίρε η που πατείς και τα σημάδια σβήνονται
Χαίρε η που ξυπνάς και τα θαύματα γίνονται

Χαίρε του παραδείσου των βυθών η Αγρία
Χαίρε της ερημίας των νησιών η Αγία

Χαίρε η Ονειροτόκος χαίρε η Πελαγινή
Χαίρε η Αγκυροφόρος και η Πενταστέρινη

Χαίρε με τα λυτά μαλλιά η χρυσίζοντας τον άνεμο
Χαίρε με την ωραία λαλιά η δαμάζοντας τον δαίμονα

Χαίρε που καταρτίζεις τα Μηναία των Κήπων
Χαίρε που αρμόζεις τη ζώνη του Οφιούχου

Χαίρε η ακριβοσπάθιστη και σεμνή
Χαίρε η προφητικιά και δαιδαλική


Οδυσσέα Ελύτη, Άξιον Εστί

Ο Ελύτης είναι εραστής του πρίγκιπα των Κοντακίων, του Ρωμανού του Μελωδού, στον οποίον αποδιδόταν ο Ακάθιστος Ύμνος. Σήμερα η έρευνα λέει ότι είναι μάλλον αγνώστου ποιητού. Σε κάθε περίπτωση, ο Ελύτης - λόγω Ρωμανού - είναι μύστης του είδους του Κοντακίου και γι' αυτό το βλέπουμε πλέριο στο έργο του. Με αφορμή, λοιπόν, τους "Χαιρετισμούς" του Ελύτη στο Άξιον Εστί, που αφορούν στο ιδανικό κορίτσι, σκέφτομαι:
Η Θεοτόκος που γίνεται "Ονειροτόκος".
Η "Πελαγινή" που παραπέμπει ίσα στις Παναγιές του Αιγαίου. 
"Χαίρε του παραδείσου των βυθών η Αγρία", κατά το "Χαίρε παραδείσου θυρών ανοικτήριον" του Ακαθίστου. 
Τα Μηναία, τα λειτουργικά βιβλία της Εκκλησίας, που γίνονται "Μηναία των Κήπων". 
"Χαίρε με την ωραία λαλιά η δαμάζοντας τον δαίμονα" - Σαν το "και η λαλιά σου ωραία" από το "Άσμα Ασμάτων" και σαν το "Χαίρε το των δαιμόνων πολυθρήνητον τραύμα" του Ακαθίστου. 
"Χαίρε η Καιομένη και χαίρε η Χλωρή" - Σαν την βάτο του Μωϋσή, την καιομένη και μη καταφλεγομένη, που εικονίζει την Παναγία. 
"Χαίρε η που ξυπνάς και τα θαύματα γίνονται" - Σαν το του Ακαθίστου "Χαίρε των θαυμάτων Χριστού το προοίμιον". 
"Χαίρε η Ακριβοσπάθιστη και σεμνή". Το "Χαίρε σεμνή" συναντάμε σε πάμπολλους θεομητορικούς ύμνους. 
"Χαίρε η Πενταστέρινη". Στις εικόνες της Παναγίας τα χρυσά αστέρια στους ώμους και την κεφαλή είναι τρία και συμβολίζουν την προ, κατά και μετά τον τόκο παρθενία της. 
"Χαίρε η προφητικιά" - Σαν το "Χαίρε των προφητών περιήχημα", από τον Κανόνα του Ακαθίστου. 
Χαίρε ω χαίρε, ποιητά!


Ο ΠΑΤΡΙΝΟΣ ΚΛΗΡΙΚΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΓΚΟΤΣΟΠΟΥΛΟΣ "ΘΥΜΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΦΑΓΙΑΣ"


Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 
Ο κληρικός της Μητροπόλεως Πατρών Αναστάσιος Γκοτσόπουλος, με κείμενό του στο διαδίκτυο, στις 17 Μαρτίου 2020,  επιτέθηκε με πρωτοφανή σφοδρότητα τόσο στην ηγεσία της Εκκλησίας της Ελλάδος όσο και στην Ελληνική Κυβέρνηση, με αφορμή την αναστολή της κανονικής λειτουργίας των ναών λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού. 
Έγραψε επί λέξει, μεταξύ άλλων: 
«Αυτό που δεν τόλμησε η Τουρκοκρατία το τολμά η δημοκρατικά εκλεγμένη ελληνική κυβέρνηση τη ανοχή, αν όχι τη συμπράξει, της εκκλησιαστικής ηγεσίας. 
Είναι φοβερό πώς ξεφτιλίζει ο διάβολος: Άφησε την ΔΙΣ να αυτοαναιρεθεί ως εκκλησιαστική ηγεσία και να χάσει την εκτίμηση των πιστών με την ντροπιαστική χθεσινή απόφασή της και μετά δεν του έφτανε αυτό, αλλά θέλησε να την εξουθενώσει τελείως στα μάτια όλων των πολιτών με την κυβερνητική απαγόρευση! 
Βέβαια, για να είμαι ειλικρινής: τι περιμέναμε από μια εκκλησιαστική ηγεσία η οποία αυτοαναιρέθηκε (περιφρονώντας το συνοδικό θεσμό και σχετικοποιώντας την έννοια της Εκκλησίας ως Σώματος Χριστού) αποδεχόμενη την Σύνοδο της Κρήτης και μετά υπακούοντας στα κελεύσματα των εγχωρίων και μη πολιτικών προσέβαλε την Αποστολική Διαδοχή, δηλ. τον πυρήνα του Μυστηρίου της (Αρχ)Ιερωσύνης (αναγνωρίζοντας τους αυτοχειροτόνητους σχισματικούς και τσαρλατάνους Ουκρανούς ως επισκόπους του Χριστού και διαδόχους των Αποστόλων); Το επόμενο σκαλί στον κατήφορο ήταν αναμενόμενο: η προσβολή του πυρήνα της εκκλησιαστικής ζωής: του ίδιου του Μυστηρίου της Θ. Ευχαριστίας! 
Η εκκλησιαστική ηγεσία απολαμβάνει τα επίχειρα των επιλογών της: κολακείες από τους αντίχριστους και απαξίωση από τους λίγους, ελάχιστους πιστούς! 
Κρίμα! Θλίψη! Απογοήτευση! και δυστυχώς η τραγική βεβαιότητα ότι δεν είμαστε ακόμη στον πάτο…». 
Το παραπάνω κείμενο του κληρικού Αναστάσιου Γκοτσόπουλου ήταν συνοδευτικό μιας κοινοποίησης τριών κειμένων "ποιμαντικής αγωνίας και πόνου κόντρα στην αντίθεη και αντίχριστη πολιτική και πρακτική εκκλησιαστικών και πολιτικών αρχόντων, τα οποία ενθέρμως προσυπογράφω.", έγραψε ο κληρικός Α. Γκοτσόπουλος και μας αποκάλυψε τον συντάκτη: "Είναι του αγαπητού π. Παύλου Καλλίκα, εφημερίου του Ι. Ν. Παναγίας Ιλαριωτίσσης Ποταμού Κυθήρων."
Επομένως ο κληρικός της Πάτρας προσυπέγραψε αυτά τα εμπρηστικά του κληρικού των Κυθήρων:
"Δεν πάει άλλο ... Ιερείς ξεσηκωθείτε ... Λαϊκοί αντισταθείτε… Ορθόδοξοι Έλληνες Ιερείς ξεσηκωθείτε και αντισταθείτε, Θέλουν οι κρατικοί να μας κλείσουν τις Εκκλησιές. Αγαπητοι παπάδες ΕΦΗΜΕΡΕΥΟΥΜΕ. ΚΡΑΤΗΣΤΕ ΤΙΣ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΑΝΟΙΧΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΙΚΡΑ ΖΥΜΗ. ΕΦΗΜΕΡΕΥΕΤΕ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΝΑ ΠΙΣΤΟ. ΤΩΡΑ ΕΧΕΙ ΠΙΟΤΕΡΗ ΑΞΙΑ Η ΙΕΡΩΣΥΝΗ ΣΑΣ. ΤΙΜΕΙΣΤΕ ΤΗΝ. ΜΗ ΦΟΒΗΘΕΙΤΕ ΣΕ ΑΠΕΙΛΕΣ. ΚΑΙ Ο ΘΕΟΣ ΜΕΘ’ ΗΜΩΝ."
Επομένως ήταν προδιαγεγραμμένη η παρακοή στο νόμο της Πολιτείας του κληρικού της Μητροπόλεως Πατρών Αναστάσιου Γκοτσόπουλου. Την είχε οιονεί προαναγγείλει. Και την ...κρέμασε και σε μια ταμπέλα στο ναό του, η οποία αρχίζει με τα εξής ειρωνικά για την απόφαση της Κυβέρνησης:
"για το καλό μας"
οι "ευσεβείς και φιλόχριστοι άρχοντες"¨
έκλεισαν τις εκκλησίες
διότι είναι, λέει, δημόσιος κίνδυνος!"
Επομένως, "εν γνώσει φρενών και προαιρέσει" λειτούργησε του Ευαγγελισμού.
Και αφού έχουν προηγηθεί όλα τα παραπάνω, τώρα το παίζει και θύμα! Και δηλώνει ένα από "τα πολλά θύματα της σύγχρονης ανθρωποφαγίας στο βωμό της τηλεθέασης και των “like”."
Το έχουμε ξαναγράψει: 
Την αποκλειστική ευθύνη για την εξακολουθητικά προκλητική δημόσια στάση του φέρει ακέραιη ο μητροπολίτης Πατρών Χρυσόστομος, ο οποίος τον διατηρεί στην θέση του.
Σύμφωνα με σημερινό δημοσίευμα ο μητροπολίτης Πατρών δήλωσε ότι "έγιναν αυστηρές συστάσεις σε όσους λειτούργησαν την Τετάρτη, εν αγνοία της Μητρόπολης. Από εκεί και πέρα ας επιληφθούν οι αρμόδιες Αρχές, αν κάποιοι συνεχίσουν να ενεργούν αυτόβουλα".
Που σημαίνει ότι ο μητροπολίτης παραδέχεται ότι λειτούργησαν και άλλοι του Ευαγγελισμού στην Πάτρα με κόσμο - όχι μόνο ο Α. Γκοτσόπουλος - και προς τους οποίους έκανε "συστάσεις". Και από κει και πέρα αφήνει - ο τάχα ποιμενάρχης - το θέμα στις "αρμόδιες [κρατικές] Αρχές"!
Αξιοθρήνητος! 

Πέμπτη 26 Μαρτίου 2020

ΤΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟ ΚΑΙ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΚΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΦΑΝΑΡΙΟΥ ΕΝ ΜΕΣΩ ΚΟΡΩΝΟΪΟΥ

Φωτογραφία: Νικόλαος Μαγγίνας

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο για άλλη μια φορά διδάσκει λειτουργικό ήθος και όχι μόνο. 
Με δεδομένο το γεγονός της αναστολής των ιερουργιών λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού, η απόφαση που πάρθηκε ήταν σαφής: «ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης καί οἱ κληρικοί τῆς Πατριαρχικῆς Αὐλῆς θά τελοῦν τίς νενομισμένες ἱερές ἀκολουθίες καί θά προσεύχωνται, γιά ὅλο τόν κόσμο καί γιά τήν ταχεῖα παρέλευσι τῆς δοκιμασίας.». 
Αυτό και συμβαίνει από τις 18 Μαρτίου, οπότε και ετέθη σε ισχύ η σχετική απόφαση. Παρακολουθώντας, λοιπόν, τις ακολουθίες διαδικτυακά από τον Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι (σημειωτέον ότι δεν υπάρχει άλλη μετάδοση από ναό της Πόλης, αφού δεν λειτουργούν), διαπιστώνουμε το απαράμιλλο λειτουργικό ήθος της Μεγάλης Εκκλησίας και σ’ αυτή την κρίσιμη περίοδο. 
Ο Πατριάρχης χοροστατεί από του Παραθρονίου, ψάλλουν οι κληρικοί της Πατριαρχικής Αυλής – μη ξεχνάμε ότι το Φανάρι είναι Μοναστήρι – και όλα γίνονται ιεροπρεπώς, αλλά με λιτότητα. 
Στην Εκκλησία της Ελλάδος, κυρίως, αλλά και σε άλλα μέρη ανά την Ορθοδοξία, διαπιστώνουμε: 
1. Πληθώρα διαδικτυακών μεταδόσεων από ναούς (κεκλεισμένων των θυρών για τους πιστούς, λόγω της κυβερνητικής απαγόρευσης), αλλά ακόμα και από τις οικίες (sic) ιερέων ή αρχιερέων! Θλιβερή – έως γελοία - και η ανακοίνωση μετάδοσης Ακολουθίας από την οικία …καλλικέλαδου ιερομονάχου. Γιατί άραγε τέτοια προσφορά και ζήτηση; Μήπως από διάθεση αυτοπροβολής; Προφανώς! Είναι χαρακτηριστικό ότι Μητροπόλεις στην Ελλάδα τα …βρίσκουν με μεγάλα κανάλια για να έχουν διαδικτυακές ή και τηλεοπτικές μεταδόσεις από αυτά. 
2. Οι ακολουθίες που μεταδίδονται συχνά είναι πομπώδεις και δεν ταιριάζουν στην περίσταση: Αρχιερεύς με άπασαν ή με φανταχτερά άμφια, πλαισιωμένος από κάμποσους ιερείς, διακόνους, διακονητές και πάει λέγοντας. 
3. Ποιο το νόημα της …διαδικτυακής τέλεσης Αγρυπνίας (π.χ. απόψε για την εορτή του Ευαγγελισμού), όταν και η απόφαση της Εκκλησίας της Ελλάδος έκανε λόγο για «λιτή Θ. Λειτουργία»; Προφανώς έχει χαθεί κάθε μέτρο… 
4. Ανακοινώσεις για Θεία Κοινωνία κατ’ οίκον, μετά από αίτηση (τηλεφώνημα!) των πιστών, λες και το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας είναι μια ατομική υπόθεση. Οι αρχιερείς που παίρνουν τέτοιες αποφάσεις αναλογίζονται ότι καταργούν το Κοινό Ποτήριο, που είναι προϋπόθεση της Θ. Κοινωνίας; Στο Φανάρι είναι πέραν πάσης λογικής τέτοιες πρακτικές. 
5. Κηρύγματα διαδικτυακά «εξάλλων λόγων», που θα ‘λεγε κι ο μακαριστός Χαλκηδόνος Μελίτων. Ακόμα και στον Λίβανο, ο νέος μητροπολίτης Όρους Λιβάνου Σιλουανός, κηρύττει ασυστόλως από την οικία του! Κάτι τέτοιο θα ήταν απαράδεκτο για τον προκάτοχό του, τον σπουδαίο εκείνο Γεώργιο Κοντρ. Στο Φανάρι τα λόγια είναι λίγα, γιατί υπάρχει η συναίσθησις ότι το περισσόν σ’ αυτή την συγκυρία είναι ανόητον. 
6. Ορυμαγδός αυτοσχέδιων προσευχών και δεήσεων για την πανδημία του κορωνοϊού. Από αρχιερείς μέχρι ιερείς, όλοι στον «αγώνα» της δημιουργίας νέων «ευχών». Στο Φανάρι ουδέν πλέον των διατεταγμένων. 
7. Στο Αίγιο της Αχαΐας έγινε στις 24-3-2020, όπως πληροφορούμαστε από τις ειδήσεις, αγιασμός της πόλης από κομβόι αυτοκινήτων με ιερείς, οι οποίοι με την ευλογία του Καλαβρύτων Αμβροσίου, εθεάθησαν εποχούμενοι σε αγροτικό, ρίχνοντας αγιασμό για να σωθεί η πόλη από τον κορωνοϊό. Για το ήθος του Φαναρίου κάτι τέτοιο είναι απλώς αδιανόητο! 
Δυστυχώς, η πανδημία του κορωνοϊού γίνεται αφορμή για ποικίλες και πρωτόγνωρες λειτουργικές εκτροπές και τη δημιουργία ενός πρωτοφανούς «ευχαριστιακού διαδικτυακού ήθους». 
Τουλάχιστον το Φανάρι κρατάει ακόμα αναμμένη τη λαμπάδα της κατά Θεόν αλλοίωσης και όχι της κατά κόσμον… 
Όταν θα έχει περάσει η πανδημία η Ορθόδοξη Εκκλησία θα μετράει τα αποθέματά της σε μιαν εκκοσμίκευση χαμηλής αισθητικής και ρηχής πνευματικότητος, στην οποία περιπίπτει απερίσκεπτα και με …πάθος!

Τετάρτη 25 Μαρτίου 2020

Ο ΚΛΗΡΙΚΟΣ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΓΚΟΤΣΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΡΕΒΗ ΤΗΝ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ ΑΠΟΦΑΣΗ

Oχι δεν ήταν όλες οι εκκλησίες κλειστές σήμερα. Υπήρχε και μία στην οποία έγινε λειτουργία. Ορθρος μας είπαν. Αλλά τέλος πάντων είχε ανοιχτές τις πόρτες και μέσα υπήρχαν 30 περίπου πιστοι! Ο Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου στην Πάτρα λειτούργησε κανονικά, παρά τις απαγορεύσεις τόσο από την εκκλησία όσο και από την Πολιτεία. Μάλιστα ο Κωνσταντίνος Φλαμής που μπήκε με την κάμερα μέσα στον Ιερό Ναό εμποδίστηκε από πιστούς. Η λειτουργία διεκόπη και άπαντες τα έβαλαν με τον δημοσιογράφο ο οποίος κατέγραφε την σκηνή. 
Την λειτουργία τέλεσε ο ιερέας Αναστάσιος Γκοτσόπουλος. Γνωστός για τις σκληρές θέσεις του. Ο οποίος πολλές φορές έχει έρθει σε αντιπαράθεση με τον Μητροπολίτη Χρυσόστομο αλλά και την Ιεραρχία. Οπως πρόσφατα για το Ουκρανικό ζήτημα. Πληροφορίες αναφέρουν πως είχε λειτουργήσει και την Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως. Να θυμίσουμε ότι προ ημερών είχε λειτουργήσει και ο Μητροπολίτης Κυθήρων, ο οποίος είναι πρόσωπο που συνδέεται πνευματικά με τον π. Αναστάσιο Γκοτσόπουλο και στον οποίον ασκήθηκε ποινική δίωξη και θα καθίσει στο εδώλιο. 
Ο Μητροπολίτης Πατρών Χρυσόστομος ενημερώθηκε για την ενέργεια του π. Αναστασίου. Και μάλιστα έχει αποφασίσει να λάβει μέτρα σε βάρος του.

Η "ΕΛΛΑΔΑ" ΤΟΥ ΑΛΚΗ ΜΠΑΛΤΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΒΙΚΥΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ


Έρχεται ο νέος ψηφιακός δίσκος "Ελλάδα" του συνθέτη και μαέστρου Άλκη Μπαλτά, ένας δίσκος εθνικού περιεχομένου! 
Σύντομα, λοιπόν, θα κυκλοφορήσει από την Subways Music Production, ο δίσκος "Grecce", ο οποίος περιλαμβάνει 16 δεξιοτεχνικά πιανιστικά έργα που βασίζονται και αναπτύσσουν ελεύθερα ελληνικές δημοτικές μελωδίες. 
Εξαιρετική, φυσικά, η ερμηνεία από την Βίκυ Στυλιανού. Την ακούμε στα παραδείγματα που δημοσιεύουμε στη συνέχεια και ευφραίνεται η ψυχή μας. 
Ο Άλκης Μπαλτάς και η Βίκυ Στυλιανού ανήκουν στην άλλη Ελλάδα, αυτήν της σοβαρής εργασίας και της αληθινής δημιουργίας. 
Η λόγια νεοελληνική μουσική χρωστάει πάρα πολλά στην πιανίστρια Βίκυ Στυλιανού. Έχει ερμηνεύσει χιλιάδες έργα ελλήνων συνθετών του χθες και του σήμερα. Μας έχει πλουτίσει με ερμηνείες ακριβές και μάλιστα σε έργα απαιτητικά. Δεν φείδεται κόπου και χρόνου προκειμένου να υπηρετήσει την σύνθεση και να την αναδείξει με την δική της μοναδική ματιά. 
Περιμένουμε εναγωνίως την νέα, αληθινά εθνική, παραγωγή!
Επί του παρόντος, ακούμε το τεχνικά πολύ απαιτητικό "Μιαν αυγή με το φεγγάρι" (Πόντος) και το χορευτικό "Μικράκι" (Κρήτη).
Π.Α.Α.


ΤΟ "1821" ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΚΑΚΟΥΡΗ


Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Ένα βιβλίο κλασικό πιά, αυτό της κυρίας Αθηνάς Κακούρη με τίτλο «1821: Η αρχή που δεν ολοκληρώθηκε» (εκδόσεις Πατάκη, 2013), θυμόμαστε σήμερα, ανήμερα της Εθνικής επετείου. 
Στο βιβλίο της αυτό η αγαπημένη της Ιδιωτικής Οδού συγγραφέας Αθηνά Κακούρη εξηγεί συνοπτικά το πώς και γιατί διατηρήθηκε ο ελληνισμός ζωντανός στα τετρακόσια χρόνια της τουρκοκρατίας και αφηγείται τα κύρια γεγονότα, –πολεμικά, πολιτικά και διπλωματικά– των δέκα ετών από την Επανάσταση του 1821 ως τη δολοφονία του Καποδίστρια το 1831. Αυτόν βλέπει ως κυρίαρχη μορφή, και επισημαίνει τις δυνάμεις εκείνες που τον εμπόδισαν τότε να δημιουργήσει κράτος, φτάνοντας ως και στη δολοφονία του. 
Η εικονογράφηση στόχο έχει κυρίως την καλύτερη κατανόηση της στρατηγικής. Ο τρόπος της γραφής είναι απλός και άμεσος, τα ονόματα και οι ημερομηνίες περιορισμένες, ενώ γίνονται αναφορές και συσχετισμοί που βοηθούν τον αναγνώστη –παιδί ή ενήλικα– να συναισθανθεί το πόσο αυτό το παρελθόν επηρεάζει τη σημερινή ελληνική πραγματικότητα, άρα τη ζωή του. Γι' αυτό και η συγγραφέας χρησιμοποιεί το εύρημα του β' ενικού προσώπου. Για να ...ταρακουνήσει τον αναγνώστη, ανοίγει, π.χ., το βιβλίο της ως εξής: "Εσύ, λοιπόν, ποιος είσαι;"
Το "1821" της Αθηνάς Κακούρη (τις διορθώσεις επιμελήθηκε ο επίσης φίλος της Ιδιωτικής Οδού φιλόλογος Δημήτρης Καραδήμας) είναι συναρπαστικό. Είναι ιδανικό, θα έλεγα, για σχολικό εγχειρίδιο, με δεδομένη την απαξίωση της ιστορίας - και δη της ελληνικής - στο σύγχρονο σχολείο. Η ιστορία σαν μυθιστόρημα, θα μπορούσαμε να πούμε.
Ο Θόδωρος Παπαγγελής, καθηγητής της Κλασικής Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και Ακαδημαϊκός έγραψε για το βιβλίο:
"Το «1821» είναι αφήγηση η οποία διεκδικεί το δικαίωμα ενός πατριωτισμού που συνδυάζει την αίσθηση της εθνικής αξιοπρέπειας με την εγρήγορση της κριτικής διάθεσης. Γι’ αυτό στο βιβλίο υπάρχει διδαχή χωρίς να υπάρχει διδακτισμός. Ο αφηγηματικός τρόπος θέλει να κάνει την Ιστορία ένα ζωντανό και εξελισσόμενο δράμα, στο οποίο όλοι έχουμε ιστορικές μετοχές και το οποίο, άλλοτε με ελεγχόμενο ενθουσιασμό και άλλοτε δι' «ελέους και φόβου», όπως θα έλεγε ο Αριστοτέλης, αυξάνει το πηλίκον της ιστορικής μας νοημοσύνης, οξύνει την ιστορική μας αυτογνωσία, θέλει να ερμηνεύσει ιστορικά, δηλαδή ορθολογικά, την κληρονομικότητα των καλών και των κακών της συλλογικής μας συμπεριφοράς. Και όλα αυτά, όπως ήδη υπαινίχθηκα, όχι με το βαρύ χέρι του ερευνητικού ιστοριογράφου αλλά με την οικεία χειρονομία του καλού αφηγητή που τον νιώθουμε κοντά μας και δικό μας. Προσωπικά ευχαριστώ την Αθηνά Κακούρη γιατί το δικό της «1821» είναι μια αφήγηση νοήμονος και υγιούς πατριωτισμού που διεκδικεί αυτήν ακριβώς τη γοητεία."


Σε συνέντευξή της και στο ερώτημα τι ξέρουν οι Έλληνες για το 1821, η Αθηνά Κακούρη απαντά: 
Φοβούμαι ότι ξέρουν πολύ λίγα. Αυτό αφενός είναι φυσικό: Έχουμε τη μακρύτερη Ιστορία, διπλή και τρίδιπλη απ’ όλα τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη – κάπου τέσσερις χιλιάδες χρόνια. Ελάχιστοι είναι αυτοί που μπορούν να την ξέρουν, έστω και χοντρικά, όλη. Από την άλλη μολονότι η λογοτεχνία (πεζό και ποίηση) έχει αφιερώσει πολλά στο ιστορικό μυθιστόρημα, τα σύγχρονα μέσα –κινηματόγραφος και τηλεόραση– αδιαφορούν για την ιστορική μας μνήμη ή καταπιάνονται να τη στρεβλώσουν. Αποτέλεσμα: χαλάει κόσμο το Downton Abbey ή ο Σουλεϊμάν, αλλά δε θα βρείτε ούτε μία ταινία της προκοπής για την οθωνική μας εποχή, π.χ., όταν δημιουργείται η πανέμορφη νεοκλασική Αθήνα, ή για τους εκπληκτικούς Βαλκανικούς Πολέμους. Άμα σκεφτείτε πώς τη δημόσια τηλεόραση την πληρώνουμε εσείς κι εγώ, θα οδηγηθείτε σε συμπεράσματα θλιβερά.
Παραθέτουμε στη συνέχεια ένα σχετικό βίντεο: Η Αθηνά Κακούρη μιλάει στο πνευματικό κέντρο του Ι.Ν. Παμμεγίστων Ταξιαρχών Μοσχάτου για το καινούργιο, τότε, βιβλίο της "1821 η αρχή που δεν ολοκληρώθηκε".


Παραθέτουμε στη συνέχεια την ομιλία της συγγραφέως Αθηνάς Κακούρη στην αίθουσα Τελετών του Πανεπιστημίου Πατρών (24-3-2014), στο πλαίσιο του εορτασμού της Εθνικής επετείου της 25ης Μαρτίου 1821. 

Κύριε Πρύτανη, 
κυρίες καί κύριοι καθηγηταί, κυρίες καί κύριοι, Ἡ Ἱστορία τῆς Ἐπαναστάσεως, τά τελευταῖα χρόνια, μοιάζει νά περνᾶ μιά φάση ἀναθεωρητική. Αὐτό δέν εἶναι καθ’ αὑτό κακό, γιατί ἡ Ἱστορία –κατά ἕναν ἀπό τούς πολλούς ὁρισμούς της– εἶναι διάλογος μέ τό παρελθόν ὑπό τήν ἑκάστοτε ὀπτική γωνία τοῦ παρόντος, ἄρα ἐπιδέχεται ἀναθεωρήσεις πάλι καί πάλι. 
Ἐν τούτοις μερικά ἀπ’ ὅσα προβάλλονται, καί μάλιστα μέ ἰσχυρή ὑποστήριξη τῶν Μέσων Μαζικῆς Ἐπικοινωνίας, μερικά λοιπόν ἀπ’ ὅσα προβάλλονται ὡς δεδομένα – ὡς ὁ τελευταῖος λόγος τῆς ἐπιστήμης!– προκαλοῦν ἔντονες ἀντιδράσεις καί ἐρεθισμό, καί μάλιστα σέ ἀνθρώπους πού, ὅπως ἐγώ, προφθάσαμε νά ζήσουμε σέ μιά ἐποχή ὅταν δέν ντρεπόμαστε νά λέμε ὅτι ἀγαπᾶμε τήν πατρίδα μας, τῆς ὁποίας τά πάθη καί τή δόξα τά νοιώθαμε ὡς ἀντανάκλαση αἴγλης –ὅπως ἐπίσης καί εὐθύνης– πάνω στόν ἀσήμαντο ἑαυτό μας. 
Ἴσως λοιπόν ἀντιδροῦμε τόσο ἀρνητικά στίς νέες αὐτές θεωρίες ἐπειδή παρασυρόμαστε ἀπό τή μούχλα τῶν προκαταλήψεών μας. Πῶς μποροῦμε νά τό ἐξακριβώσουμε αὐτό; 
Ὁ μόνος τρόπος εἶναι, νομίζω, νά ἀνατρέξουμε στά γεγονότα, τά γυμνά καί ὠμά γεγονότα, πού καμία θεωρία δέν μπορεῖ νά σταθεῖ ἄν δέν τά λάβει ὑπ’ ὄψιν της. 
Ἄς δοῦμε λοιπόν ποιά εἶναι αὐτά καί τί μᾶς λένε: 
Ἡ Ἑλληνική Ἐπανάσταση ἦταν ἕνας πόλεμος. 
Κράτησε ἀπό τό 1821 ὥς τό 1829. Ἐπί ὀκτώ συναπτά χρόνια γίνονταν μάχες, ναυμαχίες, πολιορκίες, σφαγές. Λίγοι πόλεμοι ἔχουν κρατήσει τόσο μακρύ χρονικό διάστημα. 
Ἀπό τά γύρω μας κράτη ἡ μέν Ἀλβανία καί ἡ Βουλγαρία ἱδρύθηκαν σχεδόν μόλις ἀπέκτησαν ἐθνική συνείδηση καί μέ ἐλάχιστες θυσίες χάρις στά συμφέροντα Μεγάλων Δυνάμεων, τό αὐτό καί ἡ Ρουμανία. Ἡ Σερβία ἐπαναστάτησε μέν πολλές φορές ἀλλά γιά σύντομα χρονικά διαστήματα ἔγινε πρικηπάτο μέ τήν δραστήρια συμπαράσταση τῆς Ρωσίας. Ἡ Ἰταλία ἀντιμετώπισε μέν τήν Αὐστρία, ἀλλά συνεπικουρούμενη ἀπό τή Γαλλία, καί δέν ἀναγκάστηκε νά τήν πολεμάει ὀχτώ χρόνια, οἱ δέ Αὐστριακοί ὄχι μόνον δέν ἔσφαξαν ὁλόκληρους πληθυσμούς, ἀλλά κληροδότησαν στή βόρειο Ἰταλία μιά ἐξαιρετική δημόσια διοίκηση, τῆς ὁποίας τούς καρπούς ἀκόμη ἀπολαμβάνουν οἱ Ἰταλοί. 
Ποῦ διεξήχθη ὁ πόλεμος αὐτός;


Μέσα στήν Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία, βεβαίως. Σᾶς δείχνω ὅμως αὐτόν τόν χάρτη ἐπειδή θέλω νά συγκεντρώσετε τήν προσοχή σας σ’ αὐτά τά νησάκια, τά Ἰόνια, πού δέν γνώρισαν Τουρκοκρατία.
Καθώς τό Βυζάντιο διαλυόταν, ζήτησαν τήν Προστασία τῆς Βενετίας καί ἔτσι ἔμειναν –αὐτοδιοικούμενα ἐν πολλοῖς– ἕως τά 1797, ὅταν ὁ Ναπολέων κατέλυσε τή Γαληνοτάτη Δημοκρατία. Τό 1821 εἶχαν περιέλθει στά χέρια τῆς Ἀγγλίας. Κοιτάξτε τα πῶς ἀγκαλιάζουν τόν κορμό τῆς κυρίως Ἑλλάδος –ἀπό τή Χειμάρρα μέχρι τήν Κρήτη–, πῶς μποροῦν ἐνδεχομένως νά ἐλέγξουν τίς θαλάσσιες ἐπικοινωνίες της. 
Θυμηθεῖτε ἐπίσης πώς ἡ Βενετία ἦταν δύναμη ἐχθρική πρός τήν Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία καί συχνά σέ πόλεμο μαζί της. Τή Βενετία τή συνέφερε νά δημιουργοῦν οἱ Ἕλληνες πράγματα στούς Τούρκους, εἶχε δέ διατηρήσει φρούρια στήν ἠπειρωτική χώρα, στό Βουθρωτό, τήν Πάργα, τήν Πρέβεζα καί τή Βόνιτσα, προστατεύοντας ἔτσι τά Ἑπτάνησα. 
Ἀντιθέτως ἡ Μεγάλη Βρεττανία ὑπῆρξε σταθερά φιλική πρός τήν Τουρκία, τῆς ὁποίας τήν ἀκεραιότητα ἔκαμε ἀκρογωνιαῖο λίθο τῆς ἐξωτερικῆς πολιτικῆς της. Ἑπομένως τά φρούρια δέν ἐνδιαφέρθηκε νά τά κρατήσει καί δέν δυσκολεύτηκε καθόλου νά πουλήσει τήν Πάργα στόν Ἀλῆ Πασά τό 1819, ἔβλεπε δέ τόν ἐθνικό ἀναβρασμό τῶν Ἑλλήνων στήν ἠπειρωτική Ἑλλάδα μέ καχυποψία, ὡς ἀπειλή. 
Ἐλαφιάσθη τῆς Ἀγγλίας τό θηρίο καί σέρνει εὐθύς, κατά τ’ ἄκρα τῆς Ρωσίας τά μουγκρίσματα τσ’ ὀργῆς… μᾶς λέει ὁ Σολωμός, πού παρακολουθοῦσε στενά τά τῆς Ἐπαναστάσεως καί στόν Ὕμνο του ἐξιστόρησε τά τρία πρώτα χρόνια της. 
Ὅσο γιά τήν ἴδια τή Βενετία, αὐτή εἶχε περιέλθει, μέ τή Συνθήκη τοῦ Καμποφόρμιο, στούς Αὐστριακούς, πού ἐπίσης ἔβλεπαν τήν Ἐπανάσταση μέ ἄκρα ἐχθρότητα, καί ἔκαναν ὅ,τι μποροῦσαν γιά νά ἐμποδίσουν τή μεγάλη καί εὔπορη ἑλληνική παροικία τῆς Βενετίας νά προσφέρει τή βοήθειά της. 
Γεγονός εἶναι ὅτι μέ τήν ἔλευση τῶν Ἄγγλων στά Ἰόνια καί τῶν Αὐστριακῶν στή Βενετία οἱ Ἑπτανήσιοι μέν ἔχασαν τά παλαιά αὐτοδιοικητικά τους δικαιώματα, οἱ δέ ὑπόλοιποι Ἕλληνες ἕνα σταθερό ἔρεισμα στή Δύση.  


Στόν χάρτη αὐτό φαίνεται ποῦ ἔγιναν στά 1821 ἐξεγέρσεις καί ποῦ ἔγιναν σφαγές. Ἐκτός ἀπό τήν εἰσβολή τοῦ Ὑψηλάντη καί τίς συγκρούσεις στή Μολδοβλαχία, ἐξεγέρσεις ἔγιναν σ’ ὅλη τή Μακεδονία, στή Θεσσαλία, στά νησιά τοῦ Αἰγαίου, στήν Πελοπόννησο, στήν Κρήτη – στήν Ἤπειρο ὑπῆρχε ἤδη ἡ ἐξέγερση τοῦ Ἀλῆ Πασᾶ. 
Στή Μακεδονία καί στή Θεσσαλία οἱ ἐξεγέρσεις καταπνίγηκαν στό αἷμα. Βλέπετε τά χατζάρια. 
Δεῖτε ὅμως, ἔχουμε χατζάρια, σφαγές δηλαδή, καί σέ μέρη ὅπου δέν ἔγινε ἐξέγερση – στήν Πόλη καί τή Θράκη, στά παράλια τῆς Μικρασίας, καί στήν Κύπρο. 
Πού σημαίνει –ἐκτός ὅλων τῶν ἄλλων– ὅτι οἱ Τοῦρκοι (ὄχι μόνον ἐμεῖς οἱ ἴδιοι, ἀλλά οἱ Δυνάστες μας, οἱ Τοῦρκοι) μᾶς ἀναγνώριζαν ὡς ἕναν λαό ὁ ὁποῖος ἐκτεινόταν ἀπό τά Ἑπτάνησα ὥς τή Μικρασία, τήν Κύπρο, τή Θράκη καί τήν Πόλη. Ἀναγνώριζαν δηλαδή τήν ὕπαρξη ἑνός Ἔθνους, Γένους, πεῖτε το ὅπως θέλετε, ἑνός συμπαγοῦς Ἑλληνισμοῦ. Καί αὐτόν τόν θεώρησαν ἐχθρό τους, ὡς ἑνιαῖο σύνολον. 
Πότε ἔγινε αὐτός ὁ πόλεμος; 


Ἡ Ἐπανάσταση ξεσπᾶ τό 1821, ὅταν ὁ Ἀλέξανδρος Ὑψηλάντης εἰσβάλλει στή Μολδοβλαχία – ἔτσι ἀρχίζουν οἱ ἐχθροπραξίες πού λήγουν μέ τή νίκη τοῦ ἀδερφοῦ του, Δημητρίου Ὑψηλάντη, στή μάχη τῆς Πέτρας τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1829. 
Ἄς ρίξουμε ὅμως μιά ματιά στά προηγούμενα. 
Τό 1800 ἔχουμε τό πρῶτο ἐλεύθερο ἑλληνικό κράτος, τήν Ἑπτάνησο Πολιτεία. Ἡ Γαληνοτάτη ἔχει καταλυθεῖ, οἱ Γάλλοι ἔχουν διωχθεῖ. Τά Ἰόνια ἀναγνωρίζονται ὡς κράτος ἀνεξάρτητο, ὑπό τήν Προστασία τῆς Ρωσίας καί τῆς Τουρκίας. Καί τό 1803, ὁ Καποδίστριας, νέος τότε, ἑτοιμάζει τό πρῶτο Σύνταγμα πού ψηφίστηκε ἐλεύθερα ἀπό ἐλεύθερους Ἕλληνες. 
Αὐτά ὅλα χάθηκαν μέ τίς μοιρασιές πού ἔγιναν στή Συνθήκη τοῦ Τιλσίτ, χωρίς βεβαίως αὐτό νά σημαίνει ὅτι δέν ὑπῆρξαν. 
1814 Ἱδρύεται μυστικά ἡ Φιλική Ἑταιρεία. 
1815 Γίνεται τό Συνέδριο τῆς Βιέννης, καί ὁ Καποδίστριας δίπλα στόν Τσάρο προβάλλει τήν ὑπόθεση τῶν Ἑλλήνων, ἱδρύει τήν Ἑταιρεία τῶν Φιλομούσων καί ἀρχίζει νά μαζεύει χρήματα – γιά νά σπουδάζουν οἱ φτωχοί Ἕλληνες πού διψοῦν γιά γνώση – ἔτσι λέει, ἀλλά, ἀπό ἐκείνη τή στιγμή ὥς τή δολοφονία του, δέν παύει νά ἐργάζεται γιά τήν Ἑλλάδα καί νά συγκεντρώνει δωρεές γιά τίς ἀνάγκες τοῦ Ἀγώνα καί τοῦ κράτους. 
1821 Κηρύσσεται ἡ Ἐπανάσταση. 
Ὥς τό 1824 οἱ λαμπρές νίκες καί οἱ φοβερές πληγές διαδέχονται ἡ μιά τήν ἄλλη. Ἀπαγχονισμός τοῦ Πατριάρχη, Βαλτέτσι, Χίος, Τσεσμές, Δερβενάκια, Μεσολόγγι, Τρίπολη… Χωρίς στρατηγεῖο, χωρίς κρατικά ταμεῖα, χωρίς διοικητική μηχανή – δεκάδες διαφορετικοί ὁπλαρχηγοί πιάνουν τά πόστα τους καί θυσιάζονται πρῶτα γιά νά κερδηθεῖ ἡ Πελοπόννησος καί μετά γιά νά κρατήσουν ἐλεύθερη αὐτήν τήν καρδιά τῆς Ἐπανάστασης, ἀποκόβοντας τούς δρόμους ἀπ’ ὅπου θά περνοῦσε ὁ ἐχθρικός στρατός διά ξηρᾶς ἤ διά θαλάσσης. 
Ἀπό τή μιά δεκάδες οἱ χιλιάδες τοῦ τουρκικοῦ στρατοῦ, ἄπειρα τά μέσα, σταθερή ἡ ἀνοχή τῶν εὐρωπαϊκῶν κυβερνήσεων στίς βαρβαρότητες τῶν Τούρκων, κι ἀπό τήν ἄλλη τριακόσια παλληκάρια ἐδῶ, πενήντα ἐκεῖ, ἕνας Κανάρης μέ τό δαυλό του, ὁ Διάκος στή σούβλα, τό δαιμόνιο τοῦ Καραϊσκάκη, ἡ ἁγνότητα τοῦ Μπότσαρη… καί νίκες! Εἶναι ἕνα θαῦμα. 
Κανένα θαῦμα δέν κρατᾶ ἐπ’ ἄπειρον. 
1824-1827 Οἱ ἡρωϊσμοί συνεχίζονται ἀλλά ἔχουμε μαζί καί ἀθλιότητες. 
Ἐξ αἰτίας τους, τό 1827 ἡ Ἐπανάσταση ξεψυχᾶ καί μετακαλεῖται ὁ Καποδίστριας. 
1827-1831 Ὁ Καποδίστριας εἰρηνεύει τόν τόπο ὡς διά μαγείας, ἀνακτᾶ τή Στερεά στρατιωτικῶς, περιορίζει τό Γαλλικό Ἐκστρατευτικό Σῶμα, τοποθετεῖ τήν Ἑλλάδα στή διεθνῆ διπλωματική σκηνή, ὀργανώνει τόν Στρατό καί τόν στόλο, τό φορολογικό σύστημα, καί τίς δημόσιες ὑπηρεσίες, ξεκινᾶ τή σύνταξη κτηματολογίου, ἱδρύει Τράπεζα καί σχολεῖα… Συνετά καί προσγειωμένα, καί ὁλομόναχος –ἄρα, ἄν θέλετε, αὐταρχικά– βάζει τίς πρῶτες βάσεις ἑνός σύγχρονου κράτους. 
Μετά τή δολοφονία του, τίποτα πιά δέν εἶναι ἴδιο. 
Ποιοί ἦταν οἱ ἐμπόλεμοι 


Ἕνας λαός ἀπό τή μιά. Μιά Αὐτοκρατορία ἀπό τήν ἄλλη. 
Ὁ ἑλληνικός στρατός ἦταν σύσσωμος ὁ λαός, οἱ Ἕλληνες ὅλοι. 
Οἱ Ὀθωμανοί εἶχαν ἐπί τόπου μερικές φρουρές, ἀλλά ἀποδείχθηκε ὅτι αὐτές δέν ἀρκοῦσαν. Ἔπρεπε λοιπόν νά φέρουν στρατό εἴτε ἀπό τόν βορρά, Τουρκαλβανούς καί ἄλλους, εἴτε ἀπό τή μεγάλη δεξαμενή τους, τή Μικρασία. 
Τώρα ἡ Ἑλλάδα, ὀρεινή καθώς εἶναι, προσφέρει μόνον δυό διαδρομές ἀπ’ ὅπου μπορεῖ νά περάσει ἕνας στρατός ἀπό τόν βορρά πρός τήν Πελοπόννησο: Ἡ μία, ἡ δυτική, μέσω Μακρυνόρους, καταλήγει στό Μεσολόγγι – ὅποιος κρατᾶ τό Μεσολόγγι μπορεῖ νά ἐμποδίσει τό πέρασμα τοῦ στρατοῦ διά θαλάσσης πρός τήν Πελοπόννησο. Ἡ δεύτερη, ἡ ἀνατολική, εἶναι αὐτή πού ἀκολούθησαν οἱ Πέρσες στή δεύτερη εἰσβολή τους –καί ἔκτοτε κάθε ἄλλος εἰσβολέας–, μέσω Θερμοπυλῶν δηλαδή, καί ἐκεῖ τό κλειδί βρίσκεται στήν Κόρινθο. 
Ὑπάρχει καί ἕνας τρίτος δρόμος, ἀπό τή θάλασσα. 
Τό 1822 οἱ Τοῦρκοι σχεδίασαν μιά τριπλή ἐπίθεση μέ στόχο νά συγκεντρωθοῦν ὅλες οἱ δυνάμεις τους στήν Πελοπόννησο καί ἐκεῖ πιά νά διαλύσουν κάθε ἴχνος ἐπαναστάσεως. Ὁ Ὀμέρ Βρυώνης μαζί μέ τόν Κιουταχή μέ μιά εἰκοσαριά χιλιάδες Τουρκαλβανούς, ἀφοῦ νίκησαν τόν Μαυροκορδάτο στήν ἀνόητη μάχη τῆς Πέτρας, κατέβηκαν καί πολιόρκησαν τό Μεσολόγγι. Ὁ Δράμαλης μέ μιά τριανταριά πεζούς καί καβαλαραίους ἀκολούθησαν τήν ἀνατολική διαδρομή, πέρασαν τόν Ἰσθμό καί ἁπλώθηκαν στήν Ἀργολίδα. Ὁ Καπουδάν Πασάς, μέ τόν στόλο φορτωμένο ἀσιατικό στρατό, ἑτοιμάστηκε νά διασχίσει τό Αἰγαῖον. 
Σταμάτησε ὅμως γιά τό Ραμαζάνι στόν Τσεσμέ, καί βρίσκοντας εὐκαιρία ὁ Κανάρης ἀνατίναξε τή ναυαρχίδα καί ἔσπειρε τόν τρόμο. Μέ καλά ὑπολογισμένες κινήσεις ὁ Κολοκοτρώνης στρίμωξε τόν Δράμαλη στά Δερβενάκια καί τόν τσάκισε. Καί τά Χριστούγεννα, οἱ κλεισμένοι στό Μεσολόγγι, κάνοντας αἰφνιδιαστικά ἔξοδο, πῆραν σβάρνα τούς ἄνδρες τοῦ Βρυώνη καί τοῦ Κιουταχῆ. 
Ὁ Σουλτάνος, ἔχοντας ἀποτύχει καί στίς τρεῖς αὐτές ἐπιθέσεις, στρέφεται πρός τήν Αἴγυπτο, πρός τόν Μεχμέτ Ἀλῆ, πού διαθέτει στρατό καί στόλο ἐκπαιδευμένον ἀπό τούς Γάλλους: Τοῦ τάζει τήν Κρήτη καί τήν Κύπρο ἄν στείλει στρατό καί καταστείλει τήν Ἐπανάσταση. 
Ἔτσι προστίθεται ἕνας ἀκόμη ἐμπόλεμος ἐναντίον τῶν Ἑλλήνων, οἱ Αἰγύπτιοι μέ τόν Ἰμπραήμ. 


Ὁ αἰγυπτιακός στόλος ἔρχεται ἀπό τόν νότο, κάνει ἀπόβαση στήν Κρήτη, ὅπου τά ἀντίποινα εἶναι φρικαλέα, καταστρέφει τήν Κάσο καί, μολονότι γίνεται ἡ περίλαμπρη ναυμαχία τοῦ Γέροντα καί νικοῦν οἱ Ἕλληνες, μετά ἐφησυχάζουν –ἔχουν στήσει καί καυγάδες μεταξύ τους–, ὁπότε ὁ Ἰμπραήμ βρίσκει τήν εὐκαιρία καί ἀποβιβάζεται στή Μεσσηνία. 
Τό θαῦμα τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως ἐδῶ τελειώνει. Στά τρία χρόνια πού ἀκολουθοῦν δέν λείπουν οἱ ἡρωϊσμοί, ἀλλά χωρίς σημαντικό ἀποτέλεσμα. 
Ἔχει ὅμως ἀνοίξει ἡ ὄρεξη τῶν Μεγάλων Δυνάμεων, πού εἶναι τρεῖς καί ἀλληλοϋποβλέπονται. Οἱ στόλοι τῆς Ἀγγλίας, τῆς Γαλλίας καί τῆς Ρωσίας καταφθάνουν στά νερά μας – κάτι μεταξύ εἰρηνοποιῶν καί, ξαφνικά στό Ναυαρίνο (!), ἐμπολέμων. 
Ὁ Πόλεμος εἶναι πολυέξοδη ὑπόθεση


Οἱ μέν πόροι τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας ἦταν ἄφθονοι – κι ὅταν δέν εἶχαν οἱ ἴδιοι, εὕρισκαν δανεικά. 
Ποιοί ἦταν οἱ πόροι τῶν Ἑλλήνων; Οἱ οἰκονομίες τοῦ Γένους. Ἡ Ἐκκλησία ἔδωσε πολλά ἀπό τά ἱερά της σκεύη, ἀσημένια καί χρυσά, οἱ καραβοκύρηδες ἔβαλαν τά πλοῖα τους καί ἄνοιξαν τίς στέρνες μέ τά ἀποθησαυρισμένα κέρδη τους, οἱ προύχοντες πλήρωναν τούς ἀνθρώπους τους πού ἄφηναν τά χωράφια τους γιά νά πᾶνε νά πολεμήσουν, οἱ ἑλληνικές παροικίες, καί μάλιστα αὐτές τῆς Ρωσίας, χρηματοδοτοῦσαν διαρκῶς, ὁ Καποδίστριας σέ συνεργασία μέ τόν σπουδαῖο τραπεζίτη Ἐϋνάρδο δέν σταμάτησε νά συγκεντρώνει ποσά καί νά στέλνει φορτώματα… Φυσικά οἱ ἀνάγκες ἐξακολουθοῦσαν νά εἶναι πιεστικές. 
Τό 1824 ὁ Μαυροκορδάτος, ὡς πρωθυπουργός, εἶχε τή λαμπρή ἰδέα νά συνάψει ἕνα δάνειο. Κανένα κράτος δέν τοῦ δάνειζε καί ἔτσι ἀποτάθηκε σέ Ἄγγλους ἰδιῶτες. Δέν συμβουλεύτηκε τόν Καποδίστρια, δέν πῆρε τή γνώμη τοῦ Ἐϋνάρδου – ἔστειλε δυό ἀνίδεους Ὑδραίους στό Λονδίνο, οἱ ὁποῖοι, ὑποθηκεύοντας ἑλληνικά ἐδάφη, ὑπέγραψαν γιά 800.000 λίρες Ἀγγλίας, καί μετά τήν ἀφαίρεση τῶν τόκων, ἐξόδων κλπ. πῆραν στό χέρι 298.000! 
Ὡς μέτρο συγκρίσεως θυμίζω ὅτι ὁ Ἀλέξανδρος Ὑψηλάντης, πρίν ξεκινήσει γιά τήν ἐκστρατεία του, εἶχε ξεπουλήσει τήν περιουσία του καί καταθέσει στήν Ἑταιρεία τό ἀντίστοιχο 100.000 λιρῶν Ἀγγλίας. Ὁ Ὑψηλάντης δηλαδή χάρισε τό ἕνα τρίτο ἀπ’ ὅ,τι πῆρε ὁ Μαυροκορδάτος στό χέρι, ἔχοντας (ὁ Μαυροκορδάτος) χρεώσει τήν πατρίδα του γιά τό ὀκταπλάσιο τῆς δωρεᾶς τοῦ Ὑψηλάντη
Ἀπανωτά ὁ Μαυροκορδάτος συνῆψε καί δεύτερο δάνειο στήν Ἀγγλία, γιά 2 ἑκατομμύρια λίρες Ἀγγλίας. Ἀπ’ αὐτά δέν εἴδαμε ποτέ πενταρίτσα! Οἱ Ἄγγλοι, μέ τήν πρόφαση ὅτι κατασπαταλήσαμε τό πρῶτο δάνειο, διαχειρίστηκαν τό δεύτερο μόνοι τους – παράγγειλαν πολεμοφόδια σέ ἀγγλικά ἐργοστάσια καί σκάφη σέ ἀμερικανικά ναυπηγεῖα, χρηματοδότησαν ἀποστολές, ἔβγαλαν ὁμόλογα, καί γενικά ἔγινε ἕνα τέτοιο ὄργιο ὥστε τό σκάνδαλο ξέσπασε ἀκόμη καί στίς ἀγγλικές ἐφημερίδες. Φυσικά ἡ Ἑλλάς δέν μποροῦσε οὔτε κἄν τούς τόκους τοῦ δανείου νά πληρώσει, κι ἔτσι πτωχεύσαμε γιά πρώτη φορά τό 1827. Τό φιάσκο αὐτό ὀνομάστηκε –καί μερικοί ἀκόμη τό ὀνομάζουν– τά δάνεια τῆς Ἀνεξαρτησίας. 
Τά ὅρια τῆς Ἑλλάδος 


Τελικά αὐτά εἶναι τά ὅρια πού μᾶς παραχώρησαν οἱ Μεγάλες Δυνάμεις μέ προεξάρχουσα τή Μεγάλη Βρεττανία. Ἔξω ἔμεινε ἡ Κρήτη, πού ἦταν ὅλη ἐλεύθερη μέ τούς Τούρκους κλεισμένους στά φρούριά τους, ἔξω ἡ Σάμος, πού ἦταν ἐπίσης ἐλεύθερη, ἔξω ἡ Ἤπειρος, ἔξω ἡ Κύπρος. Ἔξω τά Ἑπτάνησα, ἔξω τό Βουθρωτό, Πάργα, Πρέβεζα, Βόνιτσα, οἱ παλαιές βενετικές κτήσεις –περιοχές πού ὅσο ὑπῆρχε ἡ Βενετία ἦταν ἐλεύθερες–, παρά λίγο νά μείνει ἀκόμη καί τό Μεσολόγγι ἔξω. Ἔξω ἡ Χίος, ἡ Μυτιλήνη, τά Ψαρά, ἡ Κάσος. Ἡ Μακεδονία φυσικά ἔξω, ἡ Θεσσαλία ἐπίσης ἔξω. 
Ἔξω ἀπό τό κράτος πού δημιουργήθηκε ἔμειναν πάνω ἀπό τά δύο τρίτα τοῦ Ἑλληνισμοῦ. 
Ὁ Καποδίστριας εἶχε προσπαθήσει νά πείσει τίς Δυνάμεις ὅτι αὐτά τά τόσο στενά ὅρια θά ὁδηγοῦσαν σέ συνεχεῖς πολέμους – ἐκεῖνοι πού εἶχαν θυσιαστεῖ γιά νά σταματήσουν τόν χείμαρρο τῶν τουρκικῶν δυνάμεων πού στέλνονταν ἐναντίον τῆς Ἑλλάδος, οἱ Ἠπειρῶτες, οἱ Θεσσαλοί, οἱ Μακεδόνες, οἱ νησιῶτες, ἔχοντας μείνει ὑπόδουλοι θά ζητοῦσαν διαρκῶς ἀπό τούς ἐλευθερωμένους Ἕλληνες νά τούς βοηθήσουν γιά νά ἀποκτήσουν κι αὐτοί τήν ἐλευθερία τους, κι ἔτσι οἱ περιοχές αὐτές δέν θά ἡσύχαζαν ποτέ. 
Ὁ Γκιζώ –Γάλλος πολιτικός καί ἱστορικός– ἔκανε τήν πικρή διαπίστωση πώς «οἱ Δυνάμεις ἐπέτρεψαν στήν Ἑλλάδα νά ξαναγεννηθεῖ μέ τόν ὅρο ὅμως ὅτι θά εἶναι τόσο μικρή καί ἀδύνατη ὥστε νά μήν μπορεῖ νά μεγαλώσει οὔτε σχεδόν νά ζήσει». Ὁ ἴδιος ὁ Μέττερνιχ δέν ἄργησε νά καταλάβει πώς «τό ἑλληνικό κράτος δέν ἔπρεπε νά δημιουργηθεῖ, ἀλλά μιᾶς καί δημιουργήθηκε ἔπρεπε νά γίνει μεγάλο». 
Οἱ προβλέψεις τοῦ Καποδίστρια ἀποδείχθηκαν σωστές: οἱ ἀπελευθερωτικοί πόλεμοι συνεχίστηκαν. Ὅσο γιά τά σύνορα τῆς Ἑλλάδος τοῦ 1830, αὐτά τά ἐγγυήθηκαν οἱ τρεῖς Μεγάλες Δυνάμεις, καί ἀκολούθως, γιά τά ἑπόμενα ἑκατό χρόνια, ἡ Ἀγγλία καί ἡ Γαλλία ἀνέλαβαν νά τά παρακολουθοῦν ἄγρυπνα –καταφεύγοντας εὔκολα σέ ἀποβάσεις καί ἀποκλεισμούς–, ὄχι μήν τυχόν καί τά παραβιάσει ξένος, ἀλλά μήν τυχόν ἐκεῖνα διευρυνθοῦν. 
Σέ πολύ ἁδρές γραμμές λοιπόν τά γεγονότα εἶναι ὅτι: 
• Τό πρῶτο ἐλεύθερο ἑλληνικό κράτος ὑπῆρξε ἡ Ἑπτάνησος Πολιτεία, τήν ὁποίαν οἱ Ἄγγλοι μετέτρεψαν σέ ἀποικία τους. Ἀκολούθησε ἡ Ἐπανάσταση στήν κυρίως Ἑλλάδα – ἕνας Ἀγώνας αἱματηρότατος, πού διήρκεσε ὀκτώ συνεχῆ χρόνια, ὅπου ἕνας λαός πολέμησε μιά Αὐτοκρατορία –κατά γῆν καί κατά θάλασσαν–, μοναχός, μέ τή διπλωματική ὑποστήριξη ἑνός σπουδαίου ἀτόμου, τοῦ Καποδίστρια, ἀλλά κανενός κράτους, μικροῦ ἤ μεγάλου. 
• Στόν Ἀγῶνα ἐνεπλάκησαν τελικά καί ἡ Αἴγυπτος καθώς καί οἱ Μεγάλες Δυνάμεις, Ρωσία, Ἀγγλία, Γαλλία, ἀλλά γιά τά δικά τους συμφέροντα ἡ καθεμιά. 
• Προκειμένου ν’ ἀποκτήσει τήν ἐλευθερία του, ὁ ἑλληνικός λαός ξόδεψε τίς οἰκονομίες του αἰώνων καί ξεμάτωσε – τόσο στά πεδία τῶν μαχῶν ὅσο καί ἀπό τίς ἀπηνεῖς διώξεις καί σφαγές τῶν ἀμάχων ἀδερφῶν του, ἀκόμη καί σέ μέρη πού δέν εἶχαν ἐξεγερθεῖ. 
• Μέ τίς σφαγές τους οἱ Τοῦρκοι –πού δέν εἶχαν ἰδέαν ἀπό Διαφωτισμό καί ἄλλες θεωρίες ἀπό τή Δύση–, οἱ Τοῦρκοι λοιπόν ἀναγνώρισαν τήν ὕπαρξη ἑνός ὁμοιόμορφου Ἑλληνισμοῦ, ἀπό τίς ἀκτές τοῦ Ἰονίου μέχρι τή Θράκη, τήν Πόλη, τή Μικρασία καί τήν Κύπρο. 
• Τήν πρώτη ἀπαράμιλλη φάση τῆς Ἐπαναστάσεως ἀκολούθησαν τρία χρόνια ἀκηδίας, ἀερολογίας, ἐμφυλίων συγκρούσεων, μοχθηριῶν, ἀνοησιῶν καί, τό χειρότερο, τά δυό ὀλέθρια δάνεια τά ὁποῖα ὁδήγησαν τή χώρα σέ ὑποτέλεια. 
• Ὁ πρωτεργάτης καί ὑπηρέτης τοῦ Ἀγώνα ἀπό τήν πρώτη του ἀρχή, ὁ Καποδίστριας, ὅταν μετακλήθηκε, εἰρήνευσε τόν τόπο, ἀνέκτησε τή Στερεά, ἐξεμαίευσε τή διπλωματική ἀναγνώριση τῆς Ἑλλάδος, ἔβαλε τίς βάσεις τοῦ κράτους καί ἐπί πλέον –ἐπί πλέον– ἔδειξε ποιό ὑψηλό ἦθος πρέπει νά ἔχουν –πρέπει νά ἀπαιτοῦμε νά ἔχουν– οἱ ἡγέτες τῆς χώρας μας, καί μάλιστα σέ ἐποχές δυσπραγίας. 
• Τέλος, τά ὅρια πού δόθηκαν στό νέο ἑλληνικό κράτος ἦταν ἀσφυκτικά καί δέν ὑπηρετοῦσαν παρά μόνον τά πιό στενόκαρδα καί δόλια ἀλλότρια συμφέροντα. Κάθε πόλεμος ἔχει κάποιο σκοπό. 
Ποιός ἦταν ὁ σκοπός τοῦ Ἀγώνα καί κατά πόσον ἐπετεύχθη; 


Ὁ σκοπός τῆς Ἐπαναστάσεως ἦταν ἡ Ἀνάσταση τοῦ Γένους. Ὄχι ἡ ἀπελευθέρωση τῆς Πελοποννήσου ἤ ὁποιασδήποτε ἄλλης συγκεκριμένης περιοχῆς. Ἡ Ἀνάσταση τοῦ Γένους. 
Καί τό Γένος ποιό ἦταν; Ὅταν ὁ λόρδος Ὅρτον, ὑφυπουργός Ἀποικιῶν τῆς Ἀγγλίας, ρώτησε, κάπως ὑπεροπτικά, ποιό ἦταν αὐτό τό Ἔθνος τῶν Ἑλλήνων, ὁ Καποδίστριας τοῦ ἀπήντησε: «Τό Ἑλληνικόν Ἔθνος συναποτελεῖται ἀπό τούς ἀνθρώπους οἱ ὁποῖοι ἀπό τήν Ἅλωσιν τῆς Κωνσταντινουπόλεως δέν ἔπαψαν νά ὁμολογοῦν τήν ὀρθόδοξον πίστιν καί νά μιλοῦν τήν γλῶσσα τῶν πατέρων τους, καί ἔμειναν ὑπό τήν πνευματική καί κοσμική δικαιοδοσία τῆς Ἐκκλησίας τους, σ’ ὁποιοδήποτε μέρος τῆς Τουρκίας καί ἄν κατοικοῦν». Κι ὅταν ρωτήθηκε γιά τά ὅρια τῆς Ἑλλάδος, ἀποκρίθηκε: «Τά ὅρια αὐτά τά ἐχάραξαν ἀπό τέσσερεις αἰῶνες δικαιώματα τά ὁποῖα οὔτε ὁ χρόνος οὔτε κάθε λογῆς συμφορές οὔτε ἡ κατάκτηση εἶχαν τή δύναμη νά ἐξαλείψουν· χαράχτηκαν δέ καί τό 1821 ἀπό τό αἷμα πού χύθηκε στίς σφαγές τῶν Κυδωνιῶν, τῆς Κύπρου, τῆς Χίου, τῆς Κρήτης, τῶν Ψαρῶν, τοῦ Μεσολογγίου καί στίς πολυάριθμες ναυμαχίες καί πεζομαχίες πού δοξάζουν τό γενναῖο ἔθνος τῶν Ἑλλήνων». 
Δηλαδή ὁ ἐξαιρετικός αὐτός διπλωμάτης καί γνώστης τοῦ «δυνατόν γενέσθαι» –πού βλέπουμε μέ πόση προσοχή ἀποφεύγει νά πεῖ τή λέξη Κωνσταντινούπολη–, ὁ Καποδίστριας λοιπόν ἔτσι περιέγραφε τίς περιοχές ὅπου ἐδικαιοῦτο νά ἐπεκταθεῖ τό κράτος πού γεννιόταν. Αὐτός ἦταν ὁ στόχος τοῦ Ἀγώνα. 
Ναί, ἀλλά μήπως ἡ Φιλική Ἑταιρεία εἶχε πιό περιορισμένους στόχους; 

Ἄς δοῦμε αὐτά τά δυό σχήματα. Ἡ πόρπη φέρει ἕναν δικέφαλο ἀετό, προσφιλέστατο σχέδιο σέ κοσμήματα, σέ κασέλες, σέ κεντητά, σέ πλῆθος ἔργα λαϊκῆς τέχνης ἀπ’ αὐτά πού γεννάει ἡ ψυχή τοῦ λαοῦ καί πού δείχνουν τόν προσανατολισμό τῆς μιᾶς γενιᾶς μετά τήν ἄλλη. Ἡ Πόλη… τό Βυζάντιο… ἡ ἀνάκτηση τοῦ χαμένου κράτους πού ὁ Ἑλληνισμός δέν ἔπαψε νά ἀναθυμᾶται καί νά θρηνεῖ… ὁ Μαρμαρωμένος Βασιλιάς… Κοιμήσου καί παράγγειλα στήν Πόλη τά προικιά σου… Ὁ Δικέφαλος Ἀετός. 
Τόν Φοίνικα τόν εἰσάγει ἡ Φιλική Ἑταιρεία. Ἕνα μυθικό πουλί πού ξαναγεννιέται ἀπό τήν ἴδια του τήν τέφρα. Τώρα οἱ Φιλικοί, ὡς μέλη ἑνός κρυφοῦ ὀργανισμοῦ, συνεννοοῦνταν μεταξύ τους μέ μυστικά σημάδια, μέ συμβολισμούς, μέ λέξεις πού εἶχαν διπλά νοήματα… Τό νόημα τοῦ Φοίνικα εἶναι προφανές – τό Γένος ξαναγεννιέται. Αὐτό χάραξε κι ὁ Καποδίστριας στό πρῶτο νόμισμα πού ἔκοψε στήν Ἑλλάδα – καί δέν τό ὀνόμασε μνᾶ ἤ δραχμή, παραπέμποντας στήν ἀρχαία Ἑλλάδα, ἀλλά φοίνικα. Φοίνικα. 
Ποιά ἄραγε εἶναι ἡ τέφρα ἀπ’ ὅπου ξαναγεννιέται τό μυθικό αὐτό πουλί; Εἶναι μήπως κάποια σποδός, κατάλοιπο τοῦ Διαφωτισμοῦ καί τῆς Γαλλικῆς Ἐπανάστασης; Ἴσως, θά μποροῦσε νά εἶναι – γιά τόν Κοραῆ καί τούς Ἕλληνες τούς ἐξοικειωμένους μέ τήν ἀρχαιότητα ὅπως τήν προσέλαβε καί τή δόξασε ἡ Δυτική Εὐρώπη – ἀλλά πόσοι ἦταν αὐτοί τότε; πενήντα; διακόσιοι; πεντακόσιοι; 
Τί νόημα ὅμως μποροῦσε νά ἔχει μιά τέτοια σποδός γιά τούς ἀναλφάβητους πολέμαρχους, τούς προύχοντες καί τούς πολυάριθμους ναυτικούς, συσπειρωμένους γύρω ἀπό τίς ἐκκλησίες τους, συνηθισμένους νά ἀναμειγνύουν τήν Ὀρθοδοξία σέ ὅλες τους τίς πράξεις, τίς καθημερινές καί, ἀκόμη περισσότερο, τίς πολεμικές; Οἱ Ἕλληνες, πού εἶχαν ἐπαναστατήσει δεκάδες φορές πρίν φανεῖ στόν κόσμο ὁ Διαφωτισμός, γιατί θά συνεπαίρνονταν τώρα ἀπό μιά τέτοια ξενόφερτη τέφρα; 
Ὁ Φοίνικας πρέπει νά εἶχε ἐπιλεγεῖ ἀπό τούς Φιλικούς ἐπειδή θά θεώρησαν ὅτι μποροῦσε νά μιλήσει ἴσια στήν ψυχή τῶν Ρωμηῶν καί νά τούς κάνει ἀγωνιστές, ὑποδηλώνοντας –κρυφά καί συνωμοτικά, ἀλλά πολύ εὐδιάκριτα γιά τούς μυημένους– ὅτι μέ τό πλήρωμα τοῦ χρόνου ὁ Φοίνικας θά φανέρωνε καί τό δεύτερο κεφάλι του, ἀποκαλύπτοντας τόν πραγματικό ἑαυτό του, ὡς Δικέφαλο, πού ξαναγεννιέται ἀπ’ τήν τέφρα τοῦ χαμένου Βυζαντίου. 
Κυρίες καί Κύριοι, 
Νομίζω ὅτι οἱ προπροπάπποι μας καί οἱ προπάπποι καί οἱ παπποῦδες μας, ὁλόκληρες γενιές διαδοχικά, ἤξεραν βαθιά μέσα τους ὅτι ὁ στόχος τῆς Ἐπανάστασης ἦταν ἡ ἀνασύσταση τοῦ μεγάλου Βυζαντινοῦ κράτους, καί ἀποδέχονταν ὡς καθῆκον τους τήν προσπάθεια –καί τίς θυσίες– γιά νά συνεχίσουν αὐτό πού οἱ Ἀγωνιστές τοῦ ’21 εἶχαν ἀρχίσει. 
Τό ὅτι ὁ μεγάλος ἐκεῖνος Ἀγώνας εἶχε πενιχρό ἀποτέλεσμα –ὅτι ἀρχικά γέννησε τό μικρότατο ἑλληνικό βασίλειο– ὀφείλεται καί σέ ἑλληνικά σφάλματα, ναί, ἀλλά κυρίως, κυριότατα, στίς ἀντίξοες συγκυρίες, πού κανείς δέν θά μποροῦσε νά εἶχε προβλέψει, τίς συντριπτικές. 
Ἀκολούθησαν ἐπί Ὄθωνος, ἐπί Γεωργίου Α΄ καί ἐπί Κωνσταντίνου νέες ἐξεγέρσεις καί ἡρωϊκές κινήσεις πρός τήν κατεύθυνση τῆς ὁλοκλήρωσης τοῦ ἀρχικοῦ σκοποῦ, οἱ περισσότερες ἐπιτυχεῖς καί μία ὀλέθρια. 
Ἀπό τό 1922 καί ὕστερα, καλούμαστε νά ἀποδεχθοῦμε τή ματαίωση τοῦ ὁράματος τοῦ 1821. Ἡ ἀπώλεια εἶναι ὑπέρογκη καί τελειωτική – τόν κλονισμό οὔτε εὔκολα οὔτε γρήγορα θά ἦταν δυνατόν νά τόν ἀπορροφήσει ὁ Ἑλληνισμός. Ἐν τούτοις αὐτό ἀκριβῶς πρέπει νά κάμει – νά δεχθεῖ τή νέα πραγματικότητα καί ὄχι μόνον νά ζήσει ἀλλά καί νά λάμψει μέσα σ’ αὐτήν. 
Οἱ ἀπαξιωτικές γιά τήν Ἐπανάσταση θεωρίες πού τόν τελευταῖο καιρό κυκλοφοροῦν ἔχουν ἴσως κάποια σχέση μ’ αὐτό τό δύσκολο ζητούμενο. Τό ἠθικό μας εἶναι πεσμένο καί ἔχουμε παραμελήσει ὅλα ἐκεῖνα πού θά μποροῦσε νά μᾶς ἐνισχύσουν τό φρόνημα, κι ἔτσι ἀνεπίγνωστα ἀναζητοῦμε ἴσως ὑπεκφυγές: Ἄν δέν εἴχαμε ποτέ ἔθνος, ἄν ἡ Ἐπανάσταση ἦταν μιά ἱστορία κατσαπλιάδων, ἄν οἱ θρῦλοι τοῦ Ἀγώνα εἶναι ἀποκυήματα τῆς ἐξημμένης φαντασίας μας καί ἡ Μεγάλη Ἰδέα ἕνα γελοῖο μεγαλόπιασμά μας, τότε πρός τί ὁ θρῆνος γιά τήν ἀπώλεια; Δέν χάσαμε τίποτα, ἀφοῦ δέν εἴχαμε τίποτα – καί μποροῦμε ἀμέριμνοι νά συνεχίσουμε στόν ἄθλιο κατήφορο πού μᾶς βολεύει. 
Μάταιες ἐλπίδες τέτοιες μήν καταδεχθεῖς, μᾶς λέει ὁ μεγάλος Ἀλεξανδρινός. Σάν ἔξαφνα, ὥρα μεσάνυχτ’, ἀκουσθεῖ ἀόρατος θίασος νά περνᾶ μέ μουσικές ἐξαίσιες, μέ φωνές – τήν τύχη σου πού ἐνδίδει πιά … τά σχέδια τῆς ζωῆς σου πού βγῆκαν ὅλα πλάνες, μή ἀνωφέλετα θρηνήσεις. … 
Ὁ Θεός, ὁ Διόνυσος, φεύγει ἀπό τήν Ἀλεξάνδρεια μαζί μέ τόν θίασό του κι αὐτό σημαίνει γιά τόν Ἀντώνιο ὅτι θά χάσει αὐτήν τήν ὑπέροχη πόλη. 
Πῶς βιώνεται ἡ ἀπώλεια μέ ἀξιοπρέπεια; 
Πρό πάντων νά μή γελασθεῖς, μήν πεῖς πώς ἦταν ἕνα ὄνειρο, πώς ἀπατήθηκεν ἡ ἀκοή σου… πώς ἡ Ἐπανάσταση τοῦ ’21 ἦταν ἕνα ξενόφερτο φρουτάκι, οἱ πρωτεργάτες της αἱμοσταγεῖς κι ἀνθρωποφάγοι, καί πώς ὅλα ὅσα ἀκολούθησαν, οἱ Ἀγῶνες τοῦ μικροῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους, οἱ ἀλλεπάλληλοι πόλεμοί του, ἡ Μεγάλη του Ἰδέα νά ξαναδώσει ἡ ἑλληνική Ἀνατολή τά φῶτα της στή Δύση –γιατί αὐτό ἦταν πού ὀνόμασε ὁ Κωλέττης Μεγάλη Ἰδέα–, ὅλα αὐτά δέν ἦταν παρά γεννήματα ἐλαφρομυαλιᾶς καί μεγαλομανίας, πράγματα πού πρέπει τώρα νά σπεύσουμε νά τά παραδεχτοῦμε ὡς σφάλματα καί νά τά σβήσουμε ἀπ’ τή μνήμη μας… 
Μάταιες ἐλπίδες τέτοιες μήν καταδεχθεῖς. Σάν ἕτοιμος ἀπό καιρό, σά θαρραλέος, σάν πού ταιριάζει σε πού ἀξιώθηκες μιά τέτοια πόλι … ἀποχαιρέτα την, τήν Ἀλεξάνδρεια πού χάνεις. 
Οἱ πρόγονοι πού ἐμεῖς ἀξιωθήκαμε δέν ἦταν ἀναμάρτητοι, οὔτε σοφοί ἀπόφοιτοι πανεπιστημίων, οὔτε καλλιεργημένοι, κομψοί ἀριστοκράτες, ἦταν οἱ δημιουργοί ἑνός θαύματος: 
• Ἦταν ἕνας λαός πού, ἀποφασίζοντας νά ἀνακτήσει μόνος του τήν παλαιά, μεγάλη του πατρίδα, τά ἔβαλε μέ μιά ἀχανῆ Αὐτοκρατορία, τήν Ὀθωμανική, στήν ὁποίαν ἔκαναν πλάτες ἄλλες δυό, ἡ Βρεττανική καί ἡ Αὐστριακή· 
• πού δέχτηκε τά φοβερά ἀντίποινα τοῦ συνηθισμένου στίς σφαγές Τούρκου δυνάστη – τόν Πατριάρχη του κρεμασμένον, τή Χίο ἐξανδραποδισμένη, τήν Κύπρο ρημαγμένη· 
• καί παρά ταῦτα συνέχισε τήν Ἐπανάστασή του καί –λειτουργώντας αὐθόρμητα σάν ἕνα ὀργανωμένο σύνολο– περιόρισε τίς τουρκικές φρουρές στά κάστρα, ἄντεξε σέ σκληρές πολιορκίες, διέλυσε δυό στρατούς πού στάλθηκαν συγχρόνως ἐναντίον του, τρομοκράτησε τό ὀθωμανικό ναυτικό, ἐξανάγκασε τόν Σουλάνο νά ζητήσει τή βοήθεια τοῦ πασᾶ τῆς Αἰγύπτου καί νίκησε τούς ἡνωμένους στόλους αὐτῶν τῶν δυό μεγάλων κρατῶν· 
• τά ἔργα καί τά φοβερά του παθήματα ἐνέπνευσαν σέ Ἕλληνες καί ξένους μεγάλη ποίηση καί σπουδαῖα ἔργα ζωγραφικῆς. 
Μεγαλεῖο ἀνάλογο μέ αὐτό τῆς πρώτης φάσης τῆς Ἐπαναστάσεως (1821-1824) σπάνια τό συναντᾶς στήν παγκόσμια Ἱστορία ἀνά τούς αἰῶνες. 
Ἐμεῖς λοιπόν, πού ἀξιωθήκαμε τέτοιους προγόνους, χρέος μας ἔχουμε νά πιστέψουμε ὅτι ὁ Ἑλληνισμός ἐξακολουθεῖ νά ἀναπνέει καί νά ὑπηρετεῖ τά ἀρχαῖα ἰδεώδη του καί, 
ἀκολουθώντας τά ἀχνάρια τῆς γενιᾶς τοῦ ’30, 
ἀποδεχόμενοι τίς ὀφειλές μας, 
νά ὀνειρευτοῦμε μιά ἄλλου εἴδους Πόλη καί νά δουλέψουμε γι’ αὐτήν 
– χωρίς ποτέ νά πάψουμε νά χαιρετοῦμε, μέ τόν ἀπέραντο σεβασμό πού τούς ὀφείλεται, τούς πρωτεργάτες τοῦ Ἀγώνα καί τό μεγαλειῶδες ὅραμά τους, τό ματαιωμένο. 
Άθηνᾶ Κακούρη
Related Posts with Thumbnails