Πέμπτη 31 Οκτωβρίου 2019

Επί τα όρη τα Αραράτ - Βραδιά αρμενικής και ελληνικής μουσικής από το "Πολύτροπον"


Το Καλλιτεχνικό Σύνολο «Πολύτροπον» (υπεύθυνος: Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος), διοργανώνει την Δευτέρα 18 Νοεμβρίου 2019, 8 μ.μ. στην Αίθουσα Διδασκαλίας της Μουσικής Βιβλιοθήκης του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, μια συναυλία αρμενικής και ελληνικής μουσικής.
Θα παρουσιαστούν θρησκευτικοί ύμνοι από την αρμενική και την βυζαντινή μουσική παράδοση (a capella) και τραγούδια για φωνή και πιάνο στα αρμενικά και ελληνικά.
Η συναυλία αφιερώνεται στον αρμένιο αρχιμανδρίτη Κομιτάς (1869-1935) με αφορμή τα 150 χρόνια από την γέννησή του. Ο αρχιμανδρίτης Κομιτάς ήταν συνθέτης, τραγουδιστής, μουσικοπαιδαγωγός, εθνομουσικολόγος και θεωρείται ως ο θεμελιωτής της νεότερης κλασικής αρμενικής μουσικής.
Στην συναυλία θα ακουστούν αρκετά από τα τραγούδια τα οποία ο ίδιος ο Κομιτάς, περιοδεύοντας στην πατρίδα του, συνέλεγε και κατέγραφε σε ιδιαίτερη μουσική γραφή. Είναι αυτός που μέσω της καταγραφής έσωσε την τελευταία στιγμή τη μουσική της Δυτικής Αρμενίας, πριν τον όλεθρο της γενοκτονίας.
Από το ελληνικό ρεπερτόριο της βραδιάς ξεχωρίζει η «Κασσιανή» (1919) του μεγάλου μαέστρου και συνθέτη Δημήτρη Μητρόπουλου, με αφορμή την συμπλήρωση 100 χρόνων από τη σύνθεσή της. Πρόκειται για την ποιητική απόδοση του τροπαρίου της Κασσιανής μοναχής από τον Κωστή Παλαμά, από τη γέννηση του οποίου συμπληρώθηκαν φέτος 160 χρόνια.
Οι συντελεστές της συναυλίας είναι:
Άννα Γαζαριάν και Δάφνη Πανουργιά, τραγούδι.
Μάριος Καζάς, πιάνο.
Προλογίζουν οι:
Γιώργος Βλαντής, Διευθυντής του Συμβουλίου των Χριστιανικών Εκκλησιών της Βαυαρίας.
Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος, θεολόγος – μουσικός.
Η σοπράνο Άννα Γαζαριάν, από το Ερεβάν της Αρμενίας, και ο θεολόγος Γιώργος Βλαντής διαμένουν και δραστηριοποιούνται στο Μόναχο της Γερμανίας, απ’ όπου και θα έρθουν στην Αθήνα, ειδικά γι’ αυτή την συναυλία.
Παραγωγή: Καλλιτεχνικό Σύνολο «Πολύτροπον».
Artwork: Ιωάννης - Πορφύριος Καποδίστριας.
Είσοδος ελεύθερη

Τετάρτη 30 Οκτωβρίου 2019

ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ ΣΤΗΝ ΦΡΑΝΚΦΟΥΡΤΗ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ


Tο 2019 συμπληρώνονται 40 χρόνια από την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας στον Οδυσσέα Ελύτη. 
Με αφορμή αυτό το γεγονός, ο Σύλλογος Ελλήνων Επιστημόνων Φρανκφούρτης διοργανώνει μία εκδήλωση ποίησης και μουσικής αφιερωμένη στον μεγάλο Έλληνα ποιητή. 
Κύριοι ομιλητές θα είναι η ποιήτρια και σύντροφος του Οδυσσέα Ελύτη Ιουλίτα Ηλιοπούλου καθώς και ο πρέσβης ε.τ. Παντελής Καρκαμπάσης. 
Θα ακολουθήσει ένα μουσικό πρόγραμμα βασισμένο σε μελοποιημένα ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη από τον συνθέτη Γιώργο Κουρουπό. 
Θα τραγουδήσει η σοπράνο Άρτεμις Μπόγρη ενώ η Ιουλίτα Ηλιοπούλου θα απαγγείλει ποιήματα του Ελύτη. Στο πιάνο ο Γιάννης Τσανακαλιώτης. 
Η εκδήλωση θα λάβει χώρα μία μέρα πριν την επέτειο γέννησης του ποιητή, την Παρασκευή 1 Νοεμβρίου και ώρα 7:30 μ.μ. στο κτίριο „Evangelische Akademie Frankfurt“, Römerberg 9, Φρανκφούρτη.
Το πρόγραμμα του μουσικού μέρους έχει ως εξής:

ΣΥΝΑΥΛΙΑ ΤΟΥ ΠΑΝΟΥ ΛΙΑΡΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΟ BERKLEE ΤΗΣ ΒΟΣΤΩΝΗΣ

Ο  Παναγιώτης Λιαρόπουλος. Φωτογραφία αρχείου: «Εθνικός Κήρυκας» - Θεόδωρος Καλμούκος

Του Θεοδώρου Καλμούκου 
ΒΟΣΤΩΝΗ. O Πάνος Λιαρόπουλος, καθηγητής Σύνθεσης στο Μουσικό Κολέγιο Berklee της Βοστώνης και επίσης καθηγητής Πιάνου στο μουσικό τμήμα του Πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης (University of Massachusetts Boston), θα δώσει συναυλία την Πέμπτη 31 Οκτωβρίου στις 8 το εσπέρας στο Berklee και συνάμα θα εκδώσει το δεύτερο CD με τραγούδια των Θεοδωράκη και Χατζιδάκι. 
Σε συνέντευξη του στον «Εθνικό Κήρυκα» είπε πως «η συναυλία έχει ιδιαίτερη σημασία για το Greek Music Ensemble και για τους φίλους μας: γιορτάζουμε αφενός, τα 15 χρόνια από την ίδρυση του συνόλου και αφετέρου, την έκδοση του δεύτερου CD μας, το οποίο περιλαμβάνει τραγούδια δυο μεγάλων Ελλήνων συνθετών, του Μάνου Χατζιδάκι και του Μίκη Θεοδωράκη. Για αυτόν το λόγο η συναυλία είναι επίσης αφιερωμένη στη μουσική και τα τραγούδια του Μάνου και του Μίκη και αποτελεί σταθμό στην ιστορία του Greek Music Ensemble. 
Αναφορικά τι ακριβώς περιλαμβάνει το καινούργιο σας CD «Μάνος & Μίκης», είπε, πως, «το δυσκολότερο για εμάς ήταν να αποφασίσουμε τι να μην συμπεριλάβουμε από τον τεράστιο μουσικό πλούτο που έχουμε κληρονομήσει από τους δύο αυτούς συνθέτες. Περιλάβαμε 16 τραγούδια του Μάνου και του Μίκη – κάποια από αυτά περισσότερο και κάποια λιγότερο γνωστά. Η συνολική αισθητική προσέγγισή μας είναι πρωτότυπη και στοχεύει στη δημιουργία ενός ηχητικού σύμπαντος, στο οποίο συνευρίσκονται αφενός το πνεύμα, το ύφος και η ιδιοσυγκρασία των μουσικών του Μάνου και του Μίκη και αφετέρου οι αισθητικές, ενορχηστρωτικές και ερμηνευτικές αναφορές του μουσικού μας συνόλου». 
Τόνισε ότι επελέγησαν αυτοί οι δύο μουσουργοί «επειδή αποτελούν δύο από τις κορυφαίες φυσιογνωμίες της έντεχνης Ελληνικής μουσικής. Τα τραγούδια τους γεννήθηκαν, ως επί το πλείστον, σε ιστορικά δύσκολες εποχές για την Ελλάδα και συντρόφευσαν και ενέπνευσαν πολλές γενιές Ελλήνων για δεκαετίες. Σε αυτούς οφείλουμε, σε σημαντικό βαθμό, τη βαθύτερη γνωριμία της Ελληνικής κοινωνίας με τους μεγάλους Έλληνες ποιητές του 20ου αιώνα τον Σεφέρη, τον Ελύτη, τον Ρίτσο και άλλους, καθώς μέρος του ποιητικού τους έργου μελοποιήθηκε συστηματικά από το Μάνο και το Μίκη. Θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι το σύνολο της έντεχνης Ελληνικής μουσικής, από τη δεκαετία του ’50 και μετά διαμορφώθηκε και καθορίστηκε με βάση τα πρότυπα της μουσικής και των τραγουδιών τους. Τους επιλέξαμε λοιπόν αφενός επειδή αγαπάμε βαθιά τη μουσική τους και αφετέρου επειδή αντιλαμβανόμαστε την ιστορική διάσταση της προσφοράς τους στο σύνολο της Ελληνικής μουσικής. 
Διευκρίνισε ότι «το CD κυκλοφορεί σε περιορισμένα αντίτυπα και η έκδοσή του είναι μη κερδοσκοπική. Σε κάθε περίπτωση, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να έρθουν σε επικοινωνία μαζί μας μέσω email (pliaropoulos@berklee.edu) ή να μας τηλεφωνήσουν στο +1 617 828 7543 για να προμηθευτούν το CD και να υποστηρίξουν το έργο μας». 
Στην ερώτηση θα συνεχίσετε και με άλλους Έλληνες μουσικοσυνθέτες, ο καθηγητής Λιαρόπουλος απάντησε «βεβαίως θα συνεχίσουμε. Τα μελλοντικά μας σχέδια περιλαμβάνουν συναυλίες και ηχογραφήσεις αφιερωμένες σε μεγάλες φυσιογνωμίες της Ελληνικής μουσικής όπως ο Βασίλης Τσιτσάνης για παράδειγμα, αλλά και ηχογραφήσεις βασισμένες σε ιστορικές, θεματικές και υφολογικές ενότητες, όπως η μελοποιημένη ποίηση, το ρεμπέτικο, τα τραγούδια της ξενιτιάς, τα τραγούδια του μεσοπολέμου. Έχουμε πολλά σχέδια, πολλή διάθεση, πολλή αγάπη γι αυτό που κάνουμε και μεγάλη υποστήριξη από τον κόσμο της Ομογένειας». 
Ο κ. Λιαρόπουλος έλαβε το βραβείο Fulbright και τον τελευταίο καιρό βρίσκεται μεταξύ Ελλάδας και Η.Π.Α. Είπε πως «κατά τη διάρκεια της ακαδημαϊκής μου υποτροφίας στην Ελλάδα συνέλεξα, κατέγραψα, βιντεοσκόπησα, επεξεργάστηκα ψηφιακά και αρχειοθέτησα οργανική και φωνητική παραδοσιακή μουσική της Αμοργού και των γύρω νησιών με στόχο τη δημιουργία του πρώτου οπτικοακουστικού ψηφιακού αρχείου με αυτό το περιεχόμενο. Δεδομένου ότι οι ιστορικές και πολιτικές συνθήκες, η πολιτιστική δραστηριότητα καθώς και πτυχές της κοινωνικής ζωής στα νησιά συχνά καταγράφονται στα τραγούδια ή/και εκφράζονται μέσω της μουσικής, η συστηματική συλλογή και μελέτη τους αναδεικνύει αφενός στοιχεία του κοινωνικού κλίματος (τόσο του μακρινού όσο και του πρόσφατου παρελθόντος) και αφετέρου τις πλούσιες μουσικές και πολιτιστικές παραδόσεις του νησιωτικού αυτού συμπλέγματος. Η συστηματική επεξεργασία και αρχειοθέτησή τους θα καταλήξει στη δημιουργία μιας βάσης δεδομένων, υπό τη μορφή ενός ψηφιακού οπτικοακουστικού αρχείου, όπου θα βρίσκονται διασωσμένες όλες αυτές οι πολύτιμες πηγές, και η οποία θα είναι διαθέσιμη στην Ελληνική και διεθνή ερευνητική κοινότητα. Η δημιουργία ενός διαδικτυακού τόπου παρουσίασης της Αιγαιοπελαγίτικης μουσικής και της συναφούς πολιτιστικής κληρονομιάς είναι ιδιαίτερα σημαντική για τις ανθρωπιστικές επιστήμες και την εκπαίδευση και θα προωθήσει τη διεπιστημονική έρευνα στον τομέα της ελληνικής λαογραφίας, της εθνομουσικολογίας, της εθνογραφίας και της κοινωνικής ανθρωπολογίας. Επομένως, είναι εξαιρετικού εθνικού και διεθνούς ενδιαφέροντος».

Τρίτη 29 Οκτωβρίου 2019

ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΥΝΘΕΤΗ ΔΗΜΗΤΡΗ ΡΟΔΙΟ (1862-1957)



Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 
άβαλον ΤΩΝ ΤΕΧΝΩΝ

Μία μουσική – ποιητική παράσταση, εμπνευσμένη από το ποίημα του Κώστα Καρυωτάκη «Μπαλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων», παρουσιάζουν την Τετάρτη 30 Οκτωβρίου 2019, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, ο ηθοποιός Ρένος Χαραλαμπίδης, ο τενόρος Γιάννης Χριστόπουλος και η Σοφία Ταμβακοπούλου στο πιάνο. 
«Ελάσσονες» ή «λησμονημένοι», εν πολλοίς, ποιητές και συνθέτες του Μεσοπολέμου, έρχονται στο προσκήνιο και φωτίζουν την μουσική και ποιητική ζωή άλλων εποχών, μα, καθώς φαίνεται, καθίστανται διαχρονικοί. Μας αφορούν και σήμερα. 


Ένας από τους συνθέτες που ξεχώρισα από το πρόγραμμα αυτής της ιδιαίτερης συναυλίας είναι ο Δημήτριος Ρόδιος, του οποίου ο Γιάννης Χριστόπουλος θα τραγουδήσει το «Για σένα ζω», σε στίχους Δ. Καμπούρογλου. 
Στέκομαι στον Δ. Ρόδιο διότι ο φίλος, σπουδαίος τενόρος Γιάννης Χριστόπουλος, πριν εφτά χρόνια (18-11-2012), είχε παρουσιάσει ένα θαυμάσιο αφιέρωμα στον συνθέτη, με τον Δημήτρη Γιάκα στο πιάνο. Μια εκδήλωση που είχε πραγματοποιηθεί στο Φουαγιέ της παλιάς, πλέον, Λυρικής Σκηνής, στο θέατρο «Ολύμπια». Άρα ο Γιάννης Χριστόπουλος έχει θητεία στον συνθέτη αυτό. 
Ας δούμε συνοπτικά την περίπτωσή του. 
O Δημήτριος Ρόδιος (1862-1957) υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους μουσικούς της γενιάς του. Αρχικά άσκησε το επάγγελμα του δικηγόρου το οποίο γρήγορα εγκατέλειψε για να αφιερωθεί στην μουσική. Ο πατέρας του Θωμάς Ρόδιος, αν και αρχιτέκτονας, ήταν φημισμένος κιθαριστής και τραγουδιστής της Παλιάς Αθήνας. Φαίνεται πως αυτός μετέδωσε στο γιο του την αγάπη για τη μουσική. 
Ο Δημήτριος Ρόδιος σπούδασε στο Ωδείο Αθηνών φωνητική και βιολί και υπήρξε ένας από τους παλαιότερους σπουδαστές του ιστορικού μουσικού ιδρύματος. 
Ήταν μαθητής του περίφημου Αλέξανδρου Κατακουζηνού (1824-1892), του σπουδαίου εκείνου συνθέτη, χοράρχη, μουσικού παιδαγωγού και ποιητή, που κάλεσε στην Αθήνα (από την Οδησσό) το 1870 η βασίλισσα Όλγα για να οργανώσει την πολυφωνική χορωδία του ανακτορικού παρεκκλησίου του Αγίου Γεωργίου. Στον πρώτο ανακτορικό χορό που έφτιαξε ο Κατακουζηνός συμμετείχε και ο νεαρός Δημήτριος Ρόδιος. 
Έτσι, πολύ νωρίς ο Δ. Ρόδιος, μιμούμενος τον δάσκαλό του, αρχίζει να συνθέτει τραγούδια και άσματα για χορωδίες. Πολύ γρήγορα διακρίθηκε ως ο πιο δημοφιλής συνθέτης και δημιουργός της Αθηναϊκής Καντάδας. Αναγνωρίσθηκε ως ένας από τους πρωτεργάτες του ελληνικού μελοδράματος, μαζί με τους Ναπολέοντα Λαμπελέτ και Νικόλαο Κόκκινο. Αφιέρωσε, όμως, και μεγάλο μέρος του έργου του στον εμπλουτισμό της πολυφωνικής εκκλησιαστικής μουσικής. Συνέθεσε και ονομαστή «Λειτουργία» για πολυφωνική χορωδία και είναι χαρακτηριστικό ότι η περίφημη χορωδία του Αγίου Γεωργίου του Καρύτση αποδίδει συνθέσεις του ως τις μέρες μας.


Ο Ρόδιος γράφει μουσική από νέος και μάλιστα για το θέατρο! 
Η μονόπρακτη κωμωδία μετ’ ασμάτων του Ανδρέα Νικολάρα με τίτλο «Το καναρίνι» είναι ηθογραφία του καθημερινού βίου. Παίζεται στις 13 Ιουλίου 1886 στο Θέατρο «Ολύμπια» από τον θίασο «Μένανδρος». Την έκδοση συνόδευε και η μουσική του υπάρχοντος άσματος που μελοποιήθηκε «διά κλειδοκυμβάλου» από τον Δημήτριο Ρόδιο. Το 1890 παρουσιάζεται η μονόπρακτη κωμωδία «Ο προικοθήρας» του Ανδρέα Νικολάρα, σε μουσική Δημήτριου Ρόδιου και Σπυρίδωνα Ξύνδα, επίσης από τον θίασο «Μένανδρος». 
Επομένως ο Ρόδιος ήδη από την νεότητά του είχε εμπειρία του μουσικού θεάτρου. Και, φυσικώ τω τρόπω, λόγω εποχής, οδηγήθηκε στην καντάδα. 


Τραγούδια του δημοσιεύει το 1893 στην έκδοση «Μουσική Εφημερίς», που διηύθυνε ο Ναπολέων Λαμπελέτ. Εκεί δημοσιεύεται και η «λεμβωδία» του Ροδίου, που έγραψε για το Κωμειδύλλιο του Σ. Στεφάνου «Επί του καταστρώματος». Πρόκειται για μια ωραιότατη «ναυτική μπαρκαρόλα», ταιριαστή για τον χορό των ναυτών. 
Αργότερα, εξέδωσε τόμο με τις ωραιότερες καντάδες του, αλλά και δύο τεύχη με «Σχολικά άσματα». 
Διάσημα υπήρξαν και τα δύο μικρά χορωδιακά του για τον «Βασιλιά ανήλιαγο» του Ι. Πολέμη: «Το κοντογουνάκι» και «Καθρέπτης», ενώ ο αείμνηστος Αντώνης Κοντογεωργίου στον τρίτο τόμο του έργου του «Για τις χορωδίες μας», συμπεριέλαβε το «Καράβι ανοίγει τα πανιά». 
Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει, επίσης, και η εργασία του Δ. Ρόδιου στην μελοποιημένη ποίηση. Μελοποιεί τους σημαντικούς ποιητές του καιρού του: Ιωάννη Πολέμη, Ζαχαρία Παπαντωνίου, Αλέξανδρο Ραγκαβή, Γεώργιο Αθάνα, Γεώργιο Δροσίνη κ.α. 
Είναι εξόχως χαρακτηριστικό και συγκινητικό ότι μελοποιεί και τον ποιητή δάσκαλό του Αλέξανδρο Κατακουζηνό: «Δεκαπέντε άσματα μονόφωνα και δίφωνα μετά συνοδείας κλειδοκυμβάλου δια σχολεία και οικογενείας». 


Επίσης, ο Ρόδιος έγραψε μουσική για την ταινία «Αστέρω», πάνω σε στίχους του Παύλου Νιρβάνα. Η γνωστή, από την Αλίκη Βουγιουκλάκη, ταινία «Αστέρω» (1959) γυρίστηκε για πρώτη φορά βουβή το 1929 (πριν 90 χρόνια) από την περίφημη Dag Film των αδελφών Γαζιάδη. Η μουσική που έγραψε ο Ρόδιος για την βουβή εκδοχή της ταινίας, εκδόθηκε στα 1944. 
Ο Δημήτριος Ρόδιος ήταν ένας μουσικός με ανοιχτούς ορίζοντες. Δεν είναι τυχαίο ότι έγραψε γι’ αυτόν άρθρο ο πολύς Αντίοχος Ευαγγελάτος, στο περιοδικό «Μουσική Κίνησις» (1952). 
Αποτελεί, έτσι κι αλλιώς, σημαντική ψηφίδα του νεοελληνικού μουσικού μας βίου.


Δευτέρα 28 Οκτωβρίου 2019

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΤΗΚΕ ΤΟ CD “Dinos Constantinides: Solo Piano Works” ΜΕ ΤΗΝ ΦΡΟΣΩ ΚΤΙΣΤΑΚΗ


Την Παρασκευή 25 Οκτωβρίου 2019, το απόγευμα, στη Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη» του Συλλόγου οι Φίλοι της Μουσικής, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, παρουσιάστηκε ο νέος ψηφιακός δίσκος του πολυβραβευμένου Έλληνα συνθέτη Ντίνου Κωνσταντινίδη με τίτλο: “Dinos Constantinides: Solo Piano Works”. 
Στο Cd που κυκλοφόρησε πρόσφατα από την αμερικανική δισκογραφική εταιρία «Centaur», τα έργα για σόλο πιάνο ερμηνεύει η πιανίστα Φρόσω Κτιστάκη. 
Για την πληθωρική δράση, την πολυσχιδή προσωπικότητα, καθώς και για τη μακρόχρονη δημιουργική διαδρομή του διακεκριμένου Έλληνα μουσουργού και πανεπιστημιακού δασκάλου -με αφορμή τη συμπλήρωση 90 χρόνων από τη γέννησή του-  μίλησαν οι: 
- Αθανάσιος Ζέρβας, συνθέτης, θεωρητικός, σαξοφωνίστας, μαέστρος, καθηγητής του ΤΜΕΤ του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. 
- Στεφανία Μεράκου, μουσικολόγος, διευθύντρια της Μεγάλης Μουσικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος «Λίλιαν Βουδούρη» του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής. 
- Θωμάς Ταμβάκος, μουσικογράφος-κριτικός-ερευνητής-συγγραφέας, επίτιμο μέλος της Ενώσεως Ελλήνων Μουσουργών. 
- Νίκος Τσούχλος, αρχιμουσικός, αναπληρωτής καθηγητής του ΤΜΣ του Ιονίου Πανεπιστημίου, πρόεδρος του Μουσικού και Δραματικού Συλλόγου ‘Ωδείον Αθηνών –1871’. 
- Φρόσω Κτιστάκη, πιανίστα, υποψήφια διδάκτωρ του ΤΜΣ του Ιονίου Πανεπιστημίου, η οποία και ερμήνευσε τρία από τα έργα που εμπεριέχονται στον δίσκο. 
Προβλήθηκε οπτικοακουστικό υλικό από προηγούμενες εμφανίσεις της ερμηνεύτριας, συμπεριλαμβανομένης και της πρόσφατης συναυλιακής της δραστηριότητας στη μακρινή Λουϊζιάνα των Η.Π.Α. όπου δραστηριοποιείται από τα μέσα της δεκαετίας του ΄70 έως και σήμερα ο πολυγραφότατος Έλληνας συνθέτης, Ντίνος Κωνσταντινίδης.
Η εκδήλωση τελούσε υπό την αιγίδα της Αντιδημαρχίας Πολιτισμού & Επιστημών Δήμου Λαρισαίων.
Δημοσιεύουμε στη συνέχεια ολόκληρη την ομιλία του Θωμά Ταμβάκου. 






Ο ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ ΣΤΟ ΜΕΤΩΠΟ ΚΑΙ Η ΑΡΒΑΝΙΤΙΣΣΑ ΠΑΝΑΓΙΑ


Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Ο μεγάλος ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης, από την αναχώρηση του οποίου στ' άστρα συμπληρώθηκαν φέτος 30 χρόνια, είχε πολεμήσει στο μέτωπο, στην Αλβανία, το 1940. 
Το καλοκαίρι του 1939, όταν τα σύννεφα του πολέμου μαζεύονταν στον ορίζοντα, ο Γιάννης Τσαρούχης, κατατάσσεται στο 34ο Στρατόπεδο στο Γουδί. Με την κήρυξη του πολέμου βρέθηκε στα σύνορα, στο Κούτσι, έχοντας συντροφιά του το βιβλίο του Ανατόλ Φρανς "Θαϊς". Εργάζεται για τη δημιουργία καμουφλάζ στρατιωτικών εγκαταστάσεων και στολών για τους φαντάρους που έπαιρναν μέρος στις εφόδους. Ζωγράφιζε πορτρέτα στρατιωτών και γίνεται δημοφιλής, δέχεται μάλιστα παραγγελίες. 
Ο Τσαρούχης διακατεχόταν από έμφυτο αντιηρωισμό και αντιμιλιταρισμό. Όμως, ήξερε μέσα στην φωτιά του πολέμου να υμνεί τον άνθρωπο. Τους συστρατιώτες του, που πολεμούσαν με ανδρεία και αυταπάρνηση και οι οποίοι στα μάτια του έπαιρναν διαστάσεις μεγαλοσύνης. 
"Για πες μου εσύ, ρε καλλιτέχνη, έχεις καταλάβει γιατί πολεμάμε;" τον είχε ρωτήσει κάποτε ένας αξιωματικός. "Η καθαρότητα της ελληνικής γραμμής μάχεται το ιταλικό κιάρο σκούρο", είχε απαντήσει. 
Ο Τσαρούχης χαρακτήρισε τον πόλεμο "σαν μια κακοσχεδιασμένη εκδρομή όπου κρυώνεις, πεινάς και χάνεις το αίσθημα της ιδιοκτησίας. Ό,τι έχεις το κουβαλάς στην πλάτη σου και ό,τι βαραίνει το πετάς". 
Με την τέχνη της ειρωνείας, που κάτεχε καλά, στιγμάτιζε την γερμανική αλαζονεία. 

Αυτοπροσωπογραφία στο μέτωπο της Αλβανίας, 1941.
Μολύβι σε χαρτί, 16,8 x 11,6 εκ. © Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη 

Αλλά έχει ενδιαφέρον πως ο ίδιος, μετά από χρόνια, εστίασε σ΄ ένα παλιό χαμένο έργο του, στην "Παναγία της Νίκης" ή Αρβανίτισσα Παναγιά.  

Ιδού η μαρτυρία του: 
"Τις τελευταίες μέρες του πολέμου της Αλβανίας, στο χωριό Κούτσι, την ώρα που παίρναμε συσσίτιο στα σκοτεινά ακούσαμε το εξής νέο: Η Παναγία παρουσιάστηκε σ' έναν ανθυπασπιστή και αυτός την εξέλαβε για Αλβανίδα, προφανώς κατάσκοπο, και πήγε να την πυροβολήσει με το ρεβόλβερ του. Αυτή σήκωσε την παλάμη της να τον σταματήσει και τού είπε: “Μη χτυπάς. Ένα έχω να σου πω: τη Λαμπρή θα είσαστε στα σπίτια σας”.
Αμέσως δόθηκε διαταγή να χτιστεί εκκλησία στο μέρος που παρουσιάστηκε η Παναγία, ή μάλλον να επισκευαστεί ένας γκρεμισμένος μύλος. Οι μύλοι όλοι στην Αλβανία είναι τετράγωνα κτίρια για καλαμπόκι. Μου πρότεινε ο διοικητής να κάνω τοιχογραφίες, αλλά ήταν πολύ δύσκολο. Το μέρος αυτό εβάλλετο πολύ από τους Ιταλούς και εφοβόμουν. Δέχτηκα όμως να κάνω τέσσερις εικόνες για το τέμπλο, αν βρουν τέσσερις σανίδες. Μπογιές είχε μαζί του ο λοχαγός μου, ο μακαρίτης Γεωργόπουλος, με την ελπίδα ότι θα μπορέσω να κάνω σκηνές από μάχες. Αυτές οι μπογιές εχρησίμευσαν στην αρχή του πολέμου για να καμουφλαριστούν τα νίκελ του αυτοκινήτου του διοικητού. Κι αργότερα, για να κάνω μερικά πορτραίτα του λοχαγού αυτού, που ήταν φιλότεχνος και βιβλιόφιλος. Ύστερα από πολλές έρευνες βρέθηκε ένα καπάκι από κιβώτιο. Εκεί πάνω ζωγράφισα την “Παναγία της Νίκης”, έχοντας ως πρότυπο μια κακοζωγραφισμένη Παναγία που κυκλοφορούσε σε δελτάρια. Όταν τελείωσε, την εθαύμασαν όλοι οι στρατιώτες, και ένας λοχαγός με παζάρευε να του κάνω μια ίδια για την Κέρκυρα. Ο διοικητής του τάγματος έμενε μακριά από τα σπίτια που μέναμε εμείς, σε μια σκηνή καμουφλαρισμένη με κούμαρα. Ήταν μακριά η σκηνή του και έστειλε έναν μοτοσυκλετιστή, εξαιρετικά ωραίο και πολύ μάγκα, για να με κουβαλήσει εκεί που έμενε. Επήρα την εικόνα μαζί μου και καβάλησα τα καπούλια της μοτοσυκλέτας. 

Ο Τσαρούχης με την εικόνα της Παναγίας που ζωγράφισε στο Αλβανικό μέτωπο, 1940-41. 

Καθώς πηγαίναμε στο διοικητή, έφραξαν σχεδόν το δρόμο στρατιώτες από την Άρτα, που είχαν στρατοπεδεύσει εκεί και είχαν πληροφορηθεί για την ύπαρξη της εικόνας. Ήδη, το ταπεινό μου έργο, που δεν είχε στεγνώσει ακόμα, είχε αποκτήσει φήμη θαυματουργής εικόνας. Εκείνη την ώρα βάρεσε συναγερμός. Δηλαδή ένας στρατιώτης με μια σάλπιγγα τυλιγμένη σε ιμάντες από γκέτες από χακί ύφασμα, εσάλπισε. Εγώ και ο μοτοσυκλετιστής πέσαμε μπρούμυτα, σύμφωνα με τις διαταγές που είχαμε. Κανένας Αρτινός δεν έκανε το ίδιο. “Βρε συνάδελφε”, μου είπε ένας, “βαστάς την Παρθένα και φοβάσαι;” “Όχι, φίλε”, του απάντησα, “αλλά είμαι στρατιώτης και υπακούω στις διαταγές των ανωτέρων”. Όταν με είδε ο διοικητής με γένια και κακοτυλιγμένες γκέτες, μου είπε: “Έλληνας στρατιώτης είσαι εσύ ή Βούλγαρος αιχμάλωτος; Για να δούμε την εικόνα. Την έχεις κάνει άγρια την Παναγία, σαν Αρβανίτισσα. Και ο Χριστός είναι κι αυτός αγριωπός”.

Για να τον θαμπώσω τού είπα κάτι από τους Ψαλμούς του Δαβίδ: “Ευλογητός ει Κύριε ο διδάσκων τας χείρας μου εις πόλεμον, τους δακτύλους μου εις παράταξιν”. “Βλέπω είσαι και θεοφοβούμενος”, μου απάντησε. Φώναξε τον κουρέα να με ξουρίσει και ένας στρατιώτης με βοήθησε να τυλίξω καλά τις γκέτες μου. Αισθανόμουνα σαν ηθοποιός του κινηματογράφου που τον ετοιμάζουν για γύρισμα. Και ο διοικητής είπε σε έναν ανθυπολοχαγό να μου βγάλει μια φωτογραφία με την εικόνα μαζί. “Τώρα που είναι αξιοπρεπής Έλληνας στρατιώτης”.

H αρχική φωτογραφία επιχρωματίστηκε από τον Χρήστο Καπλάνη
και δημοσιεύτηκε στη σελίδα Past in Color.

Όταν γύρισα μετά τον πόλεμο στην Αθήνα, μου παραδώσανε αυτή τη φωτογραφία και την έχω ακόμα. Η εικόνα παρίστανε την Παναγία με το Χριστό και στο κάτω μέρος τα θαύματά της. Αριστερά τον ανθυπασπιστή που πάει να πυροβολήσει την Παναγία και δεξιά τους στρατιώτες που πάνε να χτίσουν το μύλο για να τον κάνουνε εκκλησία. Την άλλη μέρα φύγαμε για τα Γιάννενα. Πάνω σ' ένα φορτηγό ήμαστε στριμωγμένοι και μερικοί τραγουδούσαν το “Έχε γεια καημένε κόσμε” και κανένα ταγκό της Βέμπο. Μερικοί απληροφόρητοι νόμιζαν ότι πανηγυρίζουμε και μας ρωτούσαν: “Επεσε το Τεπελένι;” Πριν φύγουμε ένας χωροφύλακας πήγε και παρέλαβε την εικόνα να την πάει στην εκκλησία που είχε ήδη χτιστεί. Ένας στρατιώτης που τον ήξερε μου είπε: “Αυτός δεν θα την πάει στην εκκλησία, θα την πάει στο σπίτι του να τη δώσει της μάνας του. Είναι πολύ θρήσκα κι αυτός ο ίδιος ανήκει σε θρησκευτική οργάνωση”. Δεν έμαθα ποτέ πού βρίσκεται αυτή η εικόνα. Άργε στο Κούτσι με τα δαντικά τοπία; Ή στο σπίτι του χωροφύλακα; Αγνοώ τελείως."
Τελικά, η εκκλησία χτίστηκε στο Γκολεμί, στο σημείο που ο στρατιώτης είδε το όραμα με την Παναγία, με χρήματα των στρατιωτών του μετώπου! Σύμφωνα με μαρτυρίες η εκκλησία καταστράφηκε επί Χότζα.


Βιβλιογραφία
- Μαρτυρίες '40-'41, Κ. Χατζηπατέρα – Μ. Φαφαλιού.
- Μαρίας Καραβία, Ο Τσαρούχης με το χακί του '40 (τόμος -αφιέρωμα στον Γ. Τσαρούχη Ωσεί μύρα και στο βιβλίο της Ο στοχαστής του Μαρουσιού).

- Υλικό από το Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη. 

Κυριακή 27 Οκτωβρίου 2019

Ο ΑΝΘΥΠΟΛΟΧΑΓΟΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ ΣΤΟ ΜΕΤΩΠΟ: "Εζησα το θαύμα της Αλβανίας"


Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Συνήθως λησμονούμε - κάποιοι και αγνοούν - ότι ο μεγάλος μας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης πολέμησε στο Αλβανικό Έπος 1940-41, στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Προσβλήθηκε από τύφο και τελικά διασώθηκε “από θαύμα”, όπως ο ίδιος ομολογεί. Ας δούμε συνοπτικά πώς ο ίδιος περιγράφει την εμπειρία του στο μέτωπο και σε ποια ποιητικά του έργα αποτυπώθηκε αυτή η συγκλονιστική για τον ποιητή εμπειρία.
Στις 28 Οκτωβρίου 1940 ο Ελύτης επιστρατεύεται με τον βαθμό του ανθυπολοχαγού στην Υπηρεσία του Στρατηγείου του Α’ Σώματος Στρατού. Τον Νοέμβριο το Στρατηγείο μετακινείται στην Καλαμπάκα και στο Μέτσοβο. Στις 11 Δεκεμβρίου ο ποιητής μετατίθεται στη ζώνη πυρός. Την επομένη των Χριστουγέννων προωθείται στη γραμμή Καλλαράτες - Μπολένα.
Στις 26 Φεβρουαρίου 1941 μεταφέρεται με βαρύ κοιλιακό τύφο στο νοσοκομείο Ιωαννίνων κι έπειτα από περιπετειώδη πορεία καταλήγει στην Αθήνα.
Αλβανία, κακουχίες στα λασπωμένα χιόνια των βουνών, οιμωγές θανάτου, πείνα, υποχώρηση, αρρώστιες, γερμανική εισβολή, κατοχή, θυσίες, περηφάνεια, αντίσταση, προδοσία...

Ο Οδυσσέας Αλεπουδέλης με συμπολεμιστές του το 1941

Από μια συνέντευξη του Οδυσσέα Ελύτη στο φοιτητικό περιοδικό "Πανσπουδαστική" με τίτλο "Έζησα το θαύμα της Αλβανίας" το 1965, διαβάζουμε:
Προσωπικά εσείς, σαν έφεδρος ανθυπολοχαγός, τι κάνατε στον αγώνα; τον ρωτούν.
Τι να έκανα εγώ, ένα χαλασμένο παιδί της Αθήνας. Με κόπο ανυπολόγιστο, κατάφερα να είμαι απλώς συνεπής προς την αποστολή μου. Αλλά είδα στο πρόσωπο των στρατιωτών μου τη λάμψη που είναι ικανός ο Ελληνισμός ν' αναδύσει όταν πιστεύει στο δίκιο του. Και γνώρισα από πολύ κοντά την αψηφισιά του θανάτου, την ακατάβλητη θέληση της ζωής που έγινε τελικά και δική μου. 
Στο μέτωπο, αρρώστησα από βαρύτατο τύφο. Τα νερά που πίναμε, όπου βρίσκαμε, ανάμεσα στα πτώματα των μουλαριών, ήτανε μολυσμένα. Χωρίς να γνωρίζω τι έχω, χρειάστηκε να κάνω τρία μερόνυχτα με τα πόδια και με ζώο σε βατόδρομο και να διακομισθώ στο Νοσοκομείο Ιωαννίνων.
Έμεινα εκεί σαράντα μέρες με σαράντα πυρετό, ακίνητος, με πάγο στην κοιλιά. Με είχανε αποφασίσει αλλά εγώ δεν είχα αποφασίσει τον εαυτό μου. Θυμάμαι, ότι αρνήθηκα να με μεταφέρουν στο μικρό θάλαμο των ετοιμοθανάτων, όπως κάποιο άλλο βράδυ αρνήθηκα πεισματικά να κοινωνήσω και να εξομολογηθώ στον παπά που μου φέρανε, όταν η κρίση της αρρώστιας έφτασε στο κατακόρυφο. Μόλις αρχίζανε οι βομβαρδισμοί, ανοίγανε το διπλανό μου παράθυρο -μη σπάσουν τα τζάμια και τιναχτούν επάνω μου- και φεύγανε όλοι στα καταφύγια. Έτσι πέρασα όλες τις τρομερές πρώτες μέρες της γερμανικής επιθέσεως. Κατάμονος, σ' έναν έρημο θάλαμο, και γεμάτος πληγές από την απόλυτη ακινησία.
Και την ημέρα που κρίθηκε ότι είχα γλυτώσει και άρχισε να υποχωρεί ο πυρετός, ήρθε η διαταγή να εκκενωθεί το Νοσοκομείο. Με βάλανε όπως-όπως σ' ένα φορείο, που το χώσανε σ' ένα φορτηγό αυτοκίνητο.
Η φάλαγγα από τα Γιάννενα ως το Αγρίνιο πυροβολήθηκε οχτώ φορές από τα "στούκας". Οι φαντάροι τρέχανε στα χωράφια, όμως εγώ ήταν αδύνατον να σταθώ όρθιος έστω και για μια στιγμή. Τελικά στο Αγρίνιο, με παρατήσανε σ' ένα πεζούλι και φύγανε. Μια καλή κοπέλλα, εθελοντής νοσοκόμος με άλλη αποστολή, με βοήθησε και μ' έσυρε ως το υπόγειο μιας καπναποθήκης, όπου σωριάστηκα κι έμεινα τρεις μέρες (...) Οι γιατροί στην Αθήνα τρίβανε τα μάτια τους. Σύμφωνα με την Επιστήμη, θα έπρεπε με την πρώτη παραμικρή μετακίνηση να πάθω εντερορραγία και να τελειώσω (...) αν "έζησα το θαύμα" σώθηκα και από ένα θαύμα.
Η συμμετοχή του Ελύτη στον ελληνοϊταλικό πόλεμο το χειμώνα του 1940-41 έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ποιητική και ιδεολογική του διαμόρφωση και σήμανε την αρχή μιας νέας περιόδου στην πνευματική του πορεία. Η εμπειρία του πολέμου ώθησε τον Ελύτη να στραφεί πιο άμεσα προς την ιστορία και το συλλογικό αίσθημα στο έργο του. Όπως σημειώνει ο ίδιος στην Αυτοπροσωπογραφία του:

Η Αλβανία, για τη σωματική μου υπόσταση ήταν μια περιπέτεια αβάσταχτη, αλλά για την ψυχική μου όμως ιστορία, μια τομή βαθιά. (…) έγινε αιτία ο πόλεμος να συνειδητοποιήσω τι είναι ο αγώνας, ο ομαδικός πλέον και όχι ο προσωπικός. Θέλω να πω τι σημαίνει να μάχεσαι ενταγμένος σε μιαν ομάδα, που έχει ορισμένα ιδανικά, και να μάχεσαι κι εσύ γι’ αυτά.
Ο Ελύτης έγραψε τρία εκτεταμένα ποιήματα με θέμα τον Αλβανικό πόλεμο, την άνοιξη του 1941 μόλις επέστρεψε από το μέτωπο: την Αλβανιάδα, τη Βαρβαρία και το Άσμα Ηρωικό και Πένθιμο για τον Χαμένο Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας
Η «Αλβανιάδα», έργο ημιτελές σε τρία μέρη, δημοσιεύθηκε τον Οκτώβριο του 1962 (μόνο ένα μέρος – τα υπόλοιπα καταστράφηκαν) στο φοιτητικό περιοδικό «Πανσπουδαστική», με εκτενή συνέντευξη του ποιητή και σχέδια του Γιάννη Μόραλη. Ας δούμε ένα σχετικό απόσπασμα από εκείνη τη συνέντευξη:
Πώς συμβαίνει να μην έχει εκδοθεί ακόμη η «Αλβανιάδα»; Μήπως έχουν δημοσιευθεί αποσπάσματα σε κανένα περιοδικό;
- Οχι, το ποίημα αυτό δεν δημοσιεύθηκε ποτέ. Μεταδόθηκε όμως τον Οκτώβριο του 1956 από το Ραδιοφωνικό Σταθμό Αθηνών, με απαγγελία Θάνου Κωτσόπουλου και Μήτσου Λυγίζου, ραδιοσκηνοθεσία Νίκου Γκάτσου και μουσική Μάνου Χατζιδάκι. Δεν είχε, απ' όσο ξέρω, καμιάν απήχηση, μολονότι η ραδιοφωνική παρουσίαση βοηθούσε στην ανάδειξη της ιδιότυπης τεχνικής του. Ισως να έφταιγα εγώ, ίσως το θέμα. Γεγονός είναι ότι μου έλειψε από κει και πέρα η διάθεση να συνεχίσω ένα έργο με τόσο μεγάλες διαστάσεις. Καλά ή κακά δεν είμαι από τους ποιητές που μπορούν να γράφουν ερήμην του κοινού. Μου χρειάζεται ο «αντίκτυπος». Κάτι περισσότερο: μου χρειάζεται αυτό που λέμε «αόρατη παραγγελία», η συναίσθηση ότι μια ομάδα ανθρώπων, έστω και μικρή, περιμένει κάτι από μένα. Προχώρησα αρκετά στο δεύτερο μέρος, κ' ύστερα, ξαφνικά, σταμάτησα. Με τράβηξε το «Αξιον Εστί» που είχε αρχίσει να ωριμάζει μέσα μου και που έμελλε να ηχήσει αλλοιώς. Ωστόσο, μια που αυτό το πρώτο μέρος εξακολουθεί, προσωπικά, να με ικανοποιεί απολύτως κ' έχει εξάλλου πάρει κατά κάποιο τρόπο το βάφτισμα της δημοσιότητας, ευχαρίστως σας το παραχωρώ.
Η Βαρβαρία, δεν δημοσιεύτηκε ποτέ και έχει καταστραφεί. Από τον Ήλιο τον Πρώτο, τρία κομμάτια έμειναν έξω από τη έκδοση των ποιημάτων της συλλογής τo 1943 και ενσωματώθηκαν στην Καλοσύνη στις Λυκοποριές, που δημοσιεύτηκε τον Ιανουάριο του 1947 στο περιοδικό Τετράδιο. Το πρώτο σχέδιο για το Άξιον Εστι τοποθετείται στο 1950 και το ποίημα δημοσιεύεται το 1959.

Ο ανθυπολοχαγός Οδυσσέας Ελύτης
Σχέδιο του Γιάννη Τσαρούχη (1940) 

Ο Ελύτης συνέθεσε την ελεγεία του για τον ανθυπολοχαγό με σκοπό να τιμήσει τους συμπολεμιστές του στην Αλβανία. Τον Ιούλιο του 1942 έχουμε το πρώτο σχεδίασμα του έργου. Σημειώνει στην Αυτοπροσωπογραφία του: «Λίγοι ξέρουνε ότι το κύριο βάρος του πολέμου το σήκωναν οι ανθυπολοχαγοί. Και συμβολικά αυτό θέλησα να δείξω ηρωοποιώντας έναν ανθυπολοχαγό, με το Άσμα που έγραψα». Κάποιοι μελετητές υποστηρίζουν πως έγραψε το ποίημα αυτό για το φίλο του ποιητή Γιώργο Σαραντάρη, ο οποίος επίσης πολέμησε στην Αλβανία και πέθανε αφού μεταφέρθηκε στην Αθήνα βαριά άρρωστος. Το έργο δημοσίευσε ο Ελύτης στο περιοδικό Τετράδιο, το 1945.
Σε μια επιστολή του στον Kimon Friar, ο Ελύτης αναφέρθηκε στον έλληνα ήρωα, ενσαρκωμένο στο πρόσωπο του ανθυπολοχαγού, με τα παρακάτω λόγια: "Χίλιες φορές τον είχανε σκοτώσει και χίλιες φορές είχε ξαναναστηθεί ανάμεσά μας. Αυτό ήταν χωρίς αμφιβολία το μέτρο και η αξία ενός πολιτισμού βασισμένου στην αγάπη της ζωής και όχι του θανάτου. Στην ελευθερία που ξαναγεννούσε τη ζωή μέσα απ’ τα ερείπια του θανάτου".
Να σημειώσουμε ότι το Άσμα Ηρωικό και Πένθιμο για τον Χαμένο Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας, μελοποιήθηκε το 1968, από τον Νότη Μαυρουδή, ως λαϊκό ορατόριο για φωνή χορωδία και ορχήστρα.


Στην ερώτηση δημοσιογράφου: Τι είναι εκείνο που σας συγκίνησε στο Επος του Σαράντα; ο Ελύτης απάντησε:
- Πώς να σας το πω: ήταν ό,τι διάβαζα στην πράξη, και μ' ένα σφίξιμο στην καρδιά μην τύχει και δακρύσω, αυτά που με ανία και δυσφορία διάβαζα ώς τότε στα βιβλία και για την ιστορία της χώρας μου. Ηταν μια βίαιη φορά προς τα εμπρός του λαού που είχε κάποτε ηττηθεί, όχι εξ αιτίας του, στη Μικρασία, και που τώρα θα έπαιρνε την εκδίκησή του. Ετσι το έβλεπα εγώ. Σαν άχτι μακροχρόνιο που έβγαινε και ξεθύμαινε. Δεν έπαιζε ρόλο που ο εχθρός ήταν διαφορετικός. Ο εχθρός ήτανε η Τυραννία, ήτανε η μορφή του Αδικου, που την είχαμε υποστεί κάτω από διαφορετικές μορφές επί αιώνες και είχε γίνει μοίρα μας. Αυτή η εξέγερση εναντίον της Μοίρας, χωρίς υπολογισμό, μες στα όλα, αυτή η «όμορφη αφροσύνη», όπως λέω κάπου αλλού, ήτανε που ανέβαζε το γεγονός σε μιαν άλλη σφαίρα, ποιητική. Μέσα μου έγινε μια αναπαρθένευση των τριμμένων εννοιών. Οι λέξεις ξεφουσκώνανε και ξαναγεμίζανε με καθαρή ουσία. Με τη βοήθεια της ουσίας αυτής βρήκα το θάρρος να ξαναπροφέρω λόγια που ώς τότε φοβόμουνα επειδή τα συναντούσα μόνο στα χείλη των κούφιων πολιτικών και των πατριδοκαπήλων.
Το Άξιον Εστι αποτελεί τη μετουσίωση της εμπειρίας του Ελύτη στην Αλβανία, σε μια ύψιστη ποιητική, που δεν έχει σχέση με συνθήματα ή παχιά λόγια.


Η Πορεία προς το μέτωπο είναι τόσο αληθινή σα μεταφυσική! Γράφει ο ποιητής:
Νύχτα πάνω στη νύχτα βαδίζαμε ασταμάτητα, ένας πίσω απ’ τον άλλο, ίδια τυφλοί. Με κόπο ξεκολλώντας το ποδάρι από τη λάσπη, όπου, φορές, εκαταβούλιαζε ίσαμε το γόνατο. Επειδή το πιο συχνά ψιχάλιζε στους δρόμους έξω, καθώς μες στην ψυχή μας. Και τις λίγες φορές όπου κάναμε στάση να ξεκουραστούμε, μήτε που αλλάζαμε κουβέντα, μονάχα σοβαροί και αμίλητοι, φέγγοντας μ’ ένα μικρό δαδί, μία μία εμοιραζόμασταν τη σταφίδα.
Ή φορές πάλι, αν ήταν βολετό, λύναμε βιαστικά τα ρούχα και ξυνόμασταν με λύσσα ώρες πολλές, όσο να τρέξουν τα αίματα. Τι μας είχε ανέβει η ψείρα ως το λαιμό, κι ήταν αυτό πιο κι απ’ την κούραση ανυπόφερτο. Τέλος, κάποτε ακουγότανε στα σκοτεινά η σφυρίχτρα, σημάδι ότι κινούσαμε, και πάλι σαν τα ζα τραβούσαμε μπροστά να κερδίσουμε δρόμο, πριχού ξημερώσει και μας βάλουνε στόχο τ’ αεροπλάνα. Επειδή ο Θεός δεν κάτεχε από στόχους ή τέτοια, κι όπως το ‘χε συνήθειο του, στην ίδια πάντοτε ώρα ξημέρωνε το φως…
Το Άξιον Εστι έχει θεολογική δομή (Η Γένεση - Ανάγνωσμα - Προφητικόν - Τα Πάθη - Το Δοξαστικό) μα στην ουσία του συνιστά μια ανθρωπολογική προφητεία - και τούτη η προφητεία είναι πειστική: των φονιάδων το αίμα με φως ξεπληρώνω.


Όλως ενδεικτικώς για το άσμα η' από τα Πάθη, παραθέτουμε τον σχολιασμό του Τάσου Λιγνάδη από το περίφημο βιβλίο του Το Άξιον εστί του Ελύτη: «Περιεχόμενο του άσματος είναι η σκοτεινή νύχτα της δουλείας, η μαύρη περίοδος της Κατοχής. Στο φοβερό χειμώνα του 41-42 ο ποιητής, γεμάτος δάκρυα, βλέπει τις ερημωμένες κοιλάδες και σκέπτεται ότι ως και τα δέντρα θα ατιμασθούν, εφόσον θα γίνουν αγχόνες. Καμμία πνοή χαράς. Στις ερημωμένες πολιτείες, που έχουν γίνει πύλες του Άδη, αναπέμπει τη διαμαρτυρία του. Παντού ο θάνατος, σύννεφο της γης που σκοτεινιάζει τον ήλιο. Οι μαυροφορεμένες γυναίκες, αντί νερό τραβούν μέσ' από τα πηγάδια τα πτώματα των αδικοσκοτωμένων. Η αγανάκτηση τον καίει πιο πολύ από φωτιά, όταν βλέπει τα καμιόνια του στρατού της Κατοχής να φορτώνουν τον επιούσιο άρτο, το λιγοστό σιτάρι, για να το πάνε στη Γερμανία. Μέσα στις έρημες πολιτείες μόνη ζωντανή παρουσία οι επιγραφές στους τοίχους. Σκοτάδι παντού, στη φύση, στην πολιτεία, στην ψυχή του ανθρώπου. Καμιά πόρτα δεν ανοίγει να δώσει κάποιο φως στοργής. Η ιστορική πείρα (μνήμη) τον κάνει να σκέπτεται ότι έρχονται ημέρες μαύρες για τον τόπο. Κάθε υπόλειμμα ζωής είναι τόσο φρικιαστικό, ώστε δηλητηριάζει ακόμα και τις ψυχές των τεράτων». 


Το 2014 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ύψιλον, το βιβλίο του Ηλία Καφάογλου "Ελύτης εποχούμενος - Διαδρομές στην ειρήνη και στον πόλεμο" (αφιερωμένο στην Ιουλίτα Ηλιοπούλου). Μεγάλο μέρος του βιβλίου αναφέρεται στη στρατιωτική θητεία του Ελύτη, στις εμπειρίες του στο μέτωπο της Αλβανίας ως έφεδρος ανθυπολοχαγός (μαθήτευσε στο κέντρο εκπαίδευσης εφέδρων αξιωματικών της Κέρκυρας το 1937), στην επιστροφή του στην Αθήνα, στα βιώματα του την περίοδο της Κατοχής, στα Δεκεμβριανά και τον κίνδυνο που αντιμετώπισε να πιαστεί όμηρος από την Πολιτοφυλακή του ΕΛΑΣ, όπως ο Εμπειρίκος. Αυτό το κομμάτι του βιβλίου αποτελεί πραγματική συμβολή στην θητεία του Ελύτη στο μέτωπο. Ο συγγραφέας στο τέλος του βιβλίου παραθέτει και ένα κατατοπιστικό χάρτη με τις μετασταθμεύσεις του ανθυπολοχαγού Οδυσσέα Αλεπουδέλη από την 28η Οκτωβρίου 1940 μέχρι και τον Μάϊο του 1941.


Ο λόγος του ποιητή απολύτως διαχρονικός: Μη, παρακαλώ σας, μη, μη λησμονάτε τη χώρα μου!

Kαι για την 28η Oκτωβρίου, μια σούπα του μπακάλη


Της Αθηνάς Kακούρη
Tον καιρό της Kατοχής τρώγαμε μοιρασμένο με το δελτίο, κάτι που λεγόταν σούπα του μπακάλη. Tην αποτελούσαν μικρά κομματάκια, αγνώστου προελεύσεως, άλλα κίτρινα, άλλα πορτοκαλιά, άλλα ασπριδερά, άλλα αχνοπράσινα σε μέγεθος σπόρου φάβας σπασμένου στα τρία. Στην κατσαρόλα γινόταν ένας χυλός χρώματος ροζέ. Πεινασμένους μας εύρισκε, πεινασμένους μας άφηνε και η σάχλα της δεν περιγράφεται.
Tα τελευταία χρόνια λοιπόν έχω την αίσθηση πως κάθε λίγο με μπουκώνουν μια τέτοια σούπα του μπακάλη ως θέαμα - ακρόαμα επετειακό.
Tι εννοώ: πριν από λίγες βδομάδες μού πρότειναν να λάβω μέρος σε μια εκπομπή αφιερωμένη στο ’40.
Θέλουμε, μου είπε η νεαροτάτη δημοσιογράφος, να μας μιλήσετε για τις αρχαιότητές μας που λεηλάτησαν οι Γερμανοί.
Mα δεν τις λεηλάτησαν! Kαι μάλιστα εκεί υπάρχει μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία να διηγηθείτε – το πώς δηλαδή οι τότε υπεύθυνοι φρόντισαν εγκαίρως, πριν καν μας επιτεθούν οι Iταλοί να κρύψουν τα πολυτιμότερα εκθέματα, έτσι ώστε να τα ασφαλίσουν από πιθανό βομβαρδισμό αλλά και να εμποδίσουν την ενδεχόμενη διαρπαγή τους. Eν τούτοις...
A! με έκοψε απογοητευμένη A, εγώ έχω ακούσει τα αντίθετα. Nα μας πείτε τότε για την πείνα και τα παιδάκια που πέθαιναν στον δρόμο.
H πείνα είναι ένα μεγάλο θέμα που πρέπει να εξεταστεί συνολικά – τι την προκάλεσε, το φοβερό της μέγεθος, τις δυνάμεις που κινητοποιήθηκαν... Kαι μάλιστα, ειδικά τώρα που έχουμε τέτοια ανάγκη ελπίδας και παραδείγματος, θα ήταν χρήσιμο να θυμίσουμε την προνοητικότητα του Aρχιεπισκόπου Δαμασκηνού και το πώς οργάνωσε σε κάθε ενορία συσσίτια, όπου μάλιστα εκατοντάδες γυναίκες της γειτονιάς, πεινασμένες οι ίδιες δούλεψαν για να σωθούν οι ακόμη πιο πεινασμένοι.
Aλλά πέραν αυτού, παιδάκι μου, ξέρεις η 28η Oκτωβρίου είναι η μέρα για να μνημονεύουμε τον Στρατό – εκείνους που σχεδίασαν την άμυνα κι εκείνους που, τις κρισιμότατες πρώτες στιγμές, δεν ακολούθησαν απλώς τα όσα τους επέβαλε το καθήκον τους, αλλά όλοι τους, απ’ τον στρατιώτη μέχρι τον ανώτερο αξιωματικό, με εκπληκτικό σθένος και φαντασία και ορμή και αυτοθυσία, αναποδογύρισαν την επίθεση των Iταλών. Σ’ αυτούς ανήκει η αθάνατη δόξα και η τιμή και η επέτειος. Aυτούς πρέπει να μνημονεύουμε, γιατί εκτός όλων των άλλων με το παράδειγμά τους μας δείχνουν με τι τρόπο ξεπερνιούνται οι κρίσεις και κερδίζεται το μέλλον.
Προφανώς δεν άκουγε λέξη απ’ όσα της έλεγα.
Kαι τα παιδάκια που πέθαναν στην Kατοχή; Γι’ αυτά δεν πρέπει να λέμε τίποτα; με κάρφωσε με τη μομφή της.
Eκεί πάνω η σαχλότατη γεύση της σούπας του μπακάλη ήρθε και ξεχείλισε το στόμα μου. Tης έβαλα τις φωνές.
Aλλά δεν είχα δίκιο. Tο δύστυχο το κοριτσάκι διδάχθηκε ποτέ να αγαπά και να σέβεται; Nα μελετά και να κατανοεί; Nα ξεχωρίζει και να συνδυάζει πριν κρίνει; Nα μεταχειρίζεται, κοντολογίς το μυαλό της και να έχει την καρδιά της ανοιχτή; Oχι καθόλου. Yπάρχουν πλήθος πράγματα περί των οποίων γνωρίζει μόνον ότι είναι in, και ένα εξίσου μεγάλο πλήθος που έχει διδαχθεί να καταδικάζει εκ προοιμίου. Mε τη σούπα του μπακάλη έχει μεγαλώσει, αυτήν που σερβίρουν τα MME χρόνος μπαίνει χρόνος βγαίνει, και αναπόφευκτα αυτήν σερβίρει και η ίδια με τη θλιβερή ψευδαίσθηση ότι επιτελεί έργον σπουδαίον.
Aν έχει ακούσει για τον Eλύτη πάντως δεν θα είναι σχετικά με το Aσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Aλβανίας, αμφιβάλλω αν αναγνωρίζει τα ονόματα Aγγελος Bλάχος ή Γιάννης Mπεράτης οπότε το Mνήμα της Γριάς και το Πλατύ Ποτάμι μάλλον για τοπωνύμια θα τα πάρει, και σίγουρα δεν θα έχει καν υποψιαστεί πως άλλος ένας από τους κορυφαίους νεοέλληνες λογοτέχνες, ο Aγγελος Tερζάκης, θεώρησε κι αυτός χρέος του να αφιερώσει ένα σημαντικό μέρος του δημιουργικού χρόνου του για να μελετήσει και να παραδώσει στις επερχόμενες γενεές την Eποποιία του 1940-41.
Tώρα όμως βρισκόμαστε πάλι πίσω σ’ ένα ’40 που από ορισμένες απόψεις είναι πολύ χειρότερο απ’ το 1940, γιατί την επίθεση των Iταλών την αντιμετώπισε μια γενεά μεγαλωμένη με το μητρός τε και πατρός τε και τα Yπέρ πίστεως και πατρίδος και το Mαύρη είν’ η νύχτα στα βουνά και το Παραμύθι χωρίς όνομα και με άλλα τέτοια παλαιομοδίτικα. Πούθε θα αντλήσει το απαραίτητο σθένος η σημερινή γενεά, που χάρη στα MME, και φευ όχι μόνον, έχει τραφεί με σκέτη σούπα του μπακάλη;

Σάββατο 26 Οκτωβρίου 2019

ΤΟ ΚΑΛΟΦΩΝΙΚΟ ΣΤΙΧΗΡΟ "ΕΙΣ ΤΟΝ ΑΓΙΟΝ ΔΗΜΗΤΡΙΟΝ" ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΚΟΥΚΟΥΖΕΛΟΥΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΧΟΡΩΔΙΑ


Το 1995 η Ελληνική Βυζαντινή Χορωδία, στο πλαίσιο ενός ερευνητικού προγράμματος, εξέδωσε μια "Εκλογή Έργων" του περίφημου βυζαντινού μαϊστορος Ιωάννου του Κουκουζέλη. Στην έκδοση περιλαμβάνονταν ανέκδοτα μέλη, μεταξύ των οποίων και το καλοφωνικό στιχηρό για τη γιορτή του Αγίου Δημητρίου "Φρούρησον πανένδοξε", σε ήχο πλάγιο του δευτέρου (την πρώτη σελίδα δημοσιεύουμε εδώ). 
Ο ιδρυτής και διευθυντής της Ελληνικής Βυζαντινής Χορωδίας μακαριστός Λυκούργος Αγγελόπουλος, έγραψε για το μέλος αυτό: 
"Το κείμενο, με προσθήκη και μερικών άλλων φράσεων, αποτελείται κυρίως από φράσεις του δοξαστικού των αποστίχων που είναι ποίημα του Ανατολίου: Φρούρησον πανένδοξε την σε μεγαλύνουσαν πόλιν, από των εναντίων προσβολών, παρρησίαν ως έχων προς Χριστόν τον σε δοξάσαντα. 
Oι άλλες μελωδικές γραμμές με λίγες αλλά χαρακτηριστικές εξαιρέσεις του συνήθους τετρασήμου ρυθμού, οδηγούν πολλές φορές από το σκληρό χρωματικό τετράχορδο του πλαγίου του δευτέρου ήχου στο συνημμένο διατονικό τετράχορδο του τετάρτου παπαδικού (άγια), στον πρώτο τετράφωνο και σε σύντομες παρεμβολές πλαγίου του τετάρτου ήχου, ή ακόμη και σε μια κατάληξη στη μεσότητα του πρώτου τετραφώνου, στο βαρύ. Σε μια κορύφωση του μέλους στον τέταρτο παπαδικό (άγια), δημιουργείται η γνωστή μουσική φράση που μπορεί να αποδοθεί από μια φωνή. Στο τέλος του μαθήματος μετά το μικρό έξοχο κράτημα παρατηρούμε την ευρηματική αντίθεση της πενταφωνίας του πλαγίου του πρώτου ήχου με τον άγια και την κατάληξή του στον πλάγιο του δευτέρου με μια σύντομη φράση πλαγίου του τετάρτου χρωματικού ήχου στη λέξη “δοξάσαντα”.
Ας παραθέσουμε το αρχικό απόστιχο σε ήχο πλάγιο του τετάρτου:
«Ἔχει μέν ἡ θειοτάτη σου ψυχή καί ἄμωμος, ἀοίδιμε Δημήτριε, τήν οὐράνιον Ἱερουσαλήμ κατοικητήριον, ἧς τά τείχη, ἐν ταῖς ἀχράντοις χερσί τοῦ ἀοράτου Θεοῦ ἐζωγράφηνται. Ἔχει δέ καί τό πανέντιμον, καὶ ἀθλητικώτατόν σου σῶμα, τόν περίκλυτον τοῦτον ναόν ἐπή γῆς, ταμεῖον ἄσυλον θαυμάτων, νοσημάτων ἀλεξητήριον, ἔνθα προστρέχοντες, τάς ἰάσεις ἀρυόμεθα.»
Το καλοφωνικό στιχηρό σε ήχο πλάγιο του δευτέρου του αγίου Ιωάννη του Κουκουζέλη, έχει ως εξής: 
«Φρούρησον πανεύφημε, τήν σέ μεγαλύνουσαν πόλιν, ἀπό τῶν ἐναντίων προσβολῶν, παρρησίαν ὡς ἔχων, πρός Χριστόν τόν σέ δοξάσαντα. Αοίδημε Δημήτριε, φρούρησον την σε τιμώσαν πόλιν, τους άνακτας συμμάχησον, την πόλιν σου στερέωσον, τους σε τιμώντας ευσεβώς αοίδιμε Δημήτριε (κράτημα τε-ρι-ρεμ) παρρησίαν ως έχων πρός Χριστόν τον σε δοξάσαντα.»
Η Ελληνική Βυζαντινή Χορωδία ερμηνεύει υποδειγματικά το σπουδαίο αυτό μάθημα του Κουκουζέλη στον ψηφιακό δίσκο που εξέδωσε με ανέκδοτα μέλη του μεγάλου βυζαντινού μαϊστορα.
Διευθύνει ο μακαριστός Λυκούργος Αγγελόπουλος.
Το παραθέτουμε στη συνέχεια ολόκληρο (διάρκεια: 18:23).


ΤΟ ΧΟΡΩΔΙΑΚΟ "ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ - ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ" ΤΟΥ ΘΑΝΟΥ ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟΥ


Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Του Αγίου Δημητρίου σήμερα, και θυμόμαστε ένα μάλλον άγνωστο χορωδιακό έργο του συνθέτη Θάνου Μικρούτσικου: «Άγιος Δημήτριος – Θεσσαλονίκη», το οποίο ήταν παραγγελία του Οργανισμού Θεσσαλονίκη – Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 1997.
Το έργο παρουσιάστηκε σε πρώτη εκτέλεση στην επίσημη τελετή των εγκαινίων του θεσμού από την χορωδία «Μακεδονία», την 1η Φεβρουαρίου 1997, υπό την διεύθυνση του αείμνηστου Αντώνη Κοντογεωργίου.
Το χορωδιακό του Θ. Μικρούτσικου συμπεριέλαβε ο Αντώνης Κοντογεωργίου στον Τόμο ΙΙ της σειράς «Για τις Χορωδίες μας» (σελ. 68-80), που εξέδωσε από τον οίκο Παπαγρηγορίου – Νάκας (2013).
Ο Θάνος Μικρούτσικος επέλεξε να επεξεργαστεί χορωδιακά ύμνους του Αγίου Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης Συμεών, λόγιου ιεράρχη με πολυσχιδή κοσμική σοφία και πλούσιο συγγραφικό έργο, που ζει στο τέλος του 14ου και στις αρχές του 15ου αιώνα.
Η αρχιερατεία του Αγίου σημαδεύει και το τέλος της βυζαντινής κυριαρχίας της πόλης. Αφενός, στα μέσα της ποιμαντορίας του (1423) η Θεσσαλονίκη κατακτάται από τους Βενετούς. Αφετέρου, έξι μήνες μετά την εκδημία του (+Σεπτέμβριος 1429) αρχίζει για την ιστορία της πόλης η μακρά περίοδος του οθωμανικού ζυγού (29.3.1430 – 26.10.1912).
Τα τέσσερα τροπάρια που μελοποιεί ο Θάνος Μικρούτσικος είναι η θ’ ωδή από την Προεόρτιο Ακολουθία του Όρθρου του Αγίου Δημητρίου (Κώδικας Καυσοκαλυβίων) και συγκεκριμένα από τον Κανόνα που είναι προς το «Κύματι θαλάσσης», δηλαδή γραμμένος πάνω στην «λογική» και την μετρική του περίφημου Κανόνος του Όρθρου του Μ. Σαββάτου. Ο Μεγαλομάρτυς Δημήτριος ήταν επόμενος τοις ίχνεσι Χριστού, οπότε του πρέπουν τα ανάλογα προς τον Δεσπότη του άσματα.
Στα τροπάρια αυτά ο υμνογράφος Συμεών αναφέρεται, προφανώς, στην κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Βενετούς, επικαλούμενος τον προστάτη της πόλης Άγιο Δημήτριο για απαλλαγή και λύτρωση από την τυραννία και συντριβή των εχθρών.  
Στα τροπάρια "Μη ανιώ, ω πατρίς μου" και «Γη με καλύπτει και τάφος» ομιλεί ο ίδιος ο Άγιος Δημήτριος και διαβεβαιώνει την πόλη του, που τον τιμάει, για την τελική νίκη. Στα άλλα δύο ομιλεί η πόλις της Θεσσαλονίκης, ζητώντας την βοήθεια του Αγίου. Πρόκειται, δηλ., για ένα διάλογο του Αγίου με την πόλη του και ως διάλογο αντιμετωπίζει και την μουσική σύνθεσή του ο Θάνος Μικρούτσικος. 
Το χορωδιακό του Θάνου Μικρούτσικου κορυφώνεται με ένταση στο τέλος του τέταρτου τροπαρίου «…και κράζει τιμώσα [η Θεσσαλονίκη] χαίροις Δημήτριε»!
Παραθέτουμε το ποιητικό κείμενο του Αγίου Συμεών Θεσσαλονίκης και την πρώτη και την τελευταία σελίδα από την παρτιτούρα του Θ. Μικρούτσικου.

Μη ανιώ, ω πατρίς μου,
υπαχθείσα τυράννοις
ων δι’ εμού απαλλαγήν
ευρείν επιζητείς.
εκλυτρώσομαι γαρ και νυν εκ θλίψεων
και πληρώσω παντοίων
ενθέων αγαθών
και φυλάξω και σώσω
λέγει Δημήτριος.

Επί ταις σαις μεσιτείαις
των δεινών λυτρωθείσα
υπό τας σας διεφυλάχθην
πτέρυγας αεί
νυν δε παρά δόξαν αναμέσον των δεινών
στροβουμένη αθλίως
προστρέχω επί σε
και κραυγάζω σοι
βοήθει μοι, Δημήτριε.

Γη με καλύπτει και τάφος
αλλά πλήρης ό κόσμος
εμής οσμής εκ των μύρων
χάριτι Χριστού·
μη φοβού ουν, πατρίς μου, εμέ κατέχουοα·
τους εχθρούς σου γαρ πάντας
πατάξω  εν Χριστώ
και φυλάξω και σώσω
σε την τιμώσαν με.

Αγαλλιάσθω γη πάσα,
Θεσσαλονίκη χαίρε
η ευσεβής· του γάρ Χριστού
οπλίτης ο λαμπρός
μετά σού ενοικεί φυλάττων και σώζων σε
και εχθρούς σου συντρίβων
πληροί σε αγαθών
ω και κράζει τιμώσα
χαίροις Δημήτριε.


Related Posts with Thumbnails