Ο Μάνος Ελευθερίου του τόπου και της ουτοπίας
Μαρία Χατζηαποστόλου
Εκδόσεις Μετρονόμος
Ένα βιβλίο για τον Μάνο Ελευθερίου, τον δημιουργό των πιο εμβληματικών στίχων που ακόμη βρίσκονται στα χείλη όλων και που συντροφεύουν κάθε στιγμή της ζωής μας, στην εργασία, την παρέα, την πορεία, τον έρωτα και τον θάνατο. Τραγούδια αγιασμένα που γεννήθηκαν με πόνο και αγάπη και από ανοιχτή πηγή εκπορεύτηκαν και σμιλεύτηκαν μέσα σε κλίμα ιεράς οργής και αγανάκτησης για την κυρίαρχη κοινωνική αδικία, αποτελώντας δυνάμεις φωτός και αντίστασης.
Οι σημαντικότεροι σταθμοί της ζωής του, η πολυδιάστατη σκέψη του και η πλούσια εργογραφία του, η στιχουργική μα και λογοτεχνική δημιουργία, οι συναντήσεις με θρυλικές μορφές και η δημιουργική αλληλεπίδραση, η παθιασμένη αγάπη για το θέατρο και η στοργή προς τους λειτουργούς του, οι προδοσίες, οι ήττες, οι νίκες, οι αγώνες, οι φίλοι, τα μαλαματένια λόγια του ποιητή, τα λόγια και τα χρόνια που δεν πήγαν χαμένα...
Η καθοριστική έννοια του χρόνου στη σκέψη του και η νοητή κάθοδος του ποιητή και των ηρώων του στον Άδη, η δύναμη της Παντοδυναμίας και ο αόρατος κόσμος των αγγέλων που γίνεται ορατός, η ανθρωπολογική διάσταση και ο αγιασμός των πραγμάτων στο σύμπαν του Μάνου Ελευθερίου, η αρρώστια και η γιατρειά, η περί Χριστού σκέψη και φυσικά η αγιότητα και η σχέση της με το περιθώριο στην κοινωνία των ανθρώπων.
Για τον Μάνο Ελευθερίου που άνοιξε νέους δρόμους για τον Πολιτισμό της Ελλάδας και της οικουμένης, η στιχουργική και κατ’ επέκτασιν η ποίηση αποτελεί πράξη αφύπνισης, συνεχούς επαγρύπνησης και αγωνιστικότητας, καθώς ακόμη και αν όλα φαντάζουν από την αρχή μάταια, εκείνος στέκεται γενναία και περήφανα απέναντι σε ό,τι αποτελεί εμπόδιο και τροχοπέδη για τη ζωή.
Ένας χαιρετισμός είναι το παρόν βιβλίο προς έναν αληθινό άνθρωπο και για αυτό μεγάλο δημιουργό. Μία βαθιά υπόκλιση στο μεγαλείο της απλότητας αυτού του ανένταχτου αναρχικού, μα όχι άναρχου ανθρώπου, που δεν περιχαρακώθηκε σε στεγανά, δεν επιδίωξε ποτέ τίποτε και παρέμεινε πραγματικά ελεύθερος.
Ο ποιητής του φαρμακωμένου καιρού, ο πρύτανης των στιχουργών, ο άρχοντας των ταπεινών ανατρέπει κάθε μας βεβαιότητα, είναι ο καθρέφτης του προσώπου μας, αλλά και το ίδιο μας το πρόσωπο, η φωνή της συνείδησής μας, η ελπίδα που δεν χάνεται. Η εσωτερική φωνή που μας καλεί μυσταγωγικά να επαναπροσδιορίσουμε τη μεταφυσική μας σχέση με τον κόσμο, ώστε να ανακαλύψουμε και πάλι τη χαμένη αγιότητα.
Της Μαρίας Χατζηαποστόλου
IN MEMORIAM
Φθινόπωρο του 2017 στην Κρήτη συνάντησα τον δάσκαλο Χρυσόστομο Σταμούλη. Με παρότρυνε να μελετήσω και να γράψω για τον ποιητή Μάνο Ελευθερίου.
Και το ταξίδι ξεκίνησε. Η παρότρυνση αυτή μου άνοιξε νέους δρόμους. Ένα σύμπαν με στίχους, τραγούδια, θέατρο, μυθιστορήματα, διηγήματα, μνήμες και μουσικές. Ένας κόσμος που δεν πεθαίνει ποτέ, γιατί η ομορφιά νικά πάντοτε.
Και συναντήθηκα και πάλι με τα τραγούδια του Μάνου Ελευθερίου που είναι ανάσες του Θεού στον λυγμό του ανθρώπου. Οξυγόνο μέσα στην ασφυξία του. Αντίσταση του έρωτα σε ό,τι ανέραστο. Μάχη της μνήμης με τη λήθη. Ο Μάνος Ελευθερίου είναι η φωνή της συνείδησής μας.
Και ευγνωμονώ τον δάσκαλο που μου χάρισε αυτή την ανάσα αιωνιότητας μέσα στη δίκοπη ζωή: Κρυφά και φανερά σ’ ακολουθούνε / oι συμμορίες κι οι βασανιστές / και ψάχνουν μέρα νύχτα να σε βρούνε, / μα δεν υπάρχει δρόμος να διαβούνε / γιατί ποτέ δεν ήταν ποιητές / το χώμα που πατούν να προσκυνούνε.
Αντί Προλόγου
Στον Άδη σεργιανώντας
Σαν ένα ποτήρι αγιωργίτικο κρασί που σου ζεσταίνει την καρδιά και διαλύει όλο το φαρμάκι του κόσμου. Έτσι αισθάνομαι τον Μάνο Ελευθερίου. Σαν έναν ακούραστο ασκητή που συνεχίζει να προσεύχεται, ακόμη κι όταν όλα φαντάζουν ολότελα χαμένα. Κυρίως τότε. Γιατί μονάχα αυτό του απέμεινε. Η ελπίδα. Και τώρα που τίποτα δεν είναι δεδομένο, ήλθε η ώρα του θαυματοποιού Μάνου, τη στιγμή αυτή της γεθσημάνιας αγωνίας και αβεβαιότητας, να μάς μαγέψει και πάλι με τον δικό του μοναδικό τρόπο. Ένας άλλος Μάνος που δεν γνωρίζουμε, ζει και αναπνέει εδώ. Ο Μάνος που αγαπούσε να ανάβει κάθε βράδυ το καντήλι του, που αισθανόταν κάθε Μεγάλη Παρασκευή την αύρα του Επιταφίου στο πρόσωπό του, που δεν έπαυε να πιστεύει στο θαύμα, με μια βαθιά ευλάβεια που δεν φαινότανε, για τούτο και καθιστούσε ουσιαστική την πίστη του. Ο Μάνος που είχε την εγκαρδιότητα ενός λιτού –αλλά γεμάτου από αγάπη και φίλους– τραπεζιού.
«Αν μ’ αγαπάς, όταν φύγω από αυτή τη ζωή, αν μου στήσουν προτομή, θέλω να πηγαίνεις αργά τη νύχτα και να τη μουτζουρώνεις», έλεγες στην αδελφή σου. Δεν θέλησες εσύ την εφήμερη δόξα, γιατί κάτεχες καλά τη δόξα των ανέμων. Δεν θέλησες προτομές και ανδριάντες, οδούς και πλατείες. Τα μάταια μεγαλεία του κόσμου τούτου. Δεν θέλησες να δοθεί το όνομά σου σε σχολείο της ιδιαίτερης πατρίδας σου. Θέλησες να μη μείνει τίποτα από εσένα, παρά μόνο τα τραγούδια σου. Αφήνοντας φαρμακωμένο τον καιρό και τις καρδιές μας, άδειες από τη ζεστασιά του βλέμματός σου. Αφήνοντάς μας, μόνους σ’ έναν κόσμο που λιγοστεύουν οι ποιητές. Γιατί εσύ δεν φοβήθηκες την αποδόμηση. Κάπου εκεί θα είμαι κι εγώ Μάνο, στη σκοτεινιά του κήπου, να μουτζουρώνω την προτομή σου, με μαύρο σπρέι –όπως ήθελες και να χλευάζω και εγώ με τη σειρά μου, τη βεβαιότητα και τον ναρκισσισμό. Γιατί δεν χρειαζόμαστε προτομή για να σε θυμόμαστε. Μάς αρκεί να σιγοψιθυρίζουμε τους στίχους σου και να ερωτευόμαστε με αυτούς. Με τα μαλαματένια λόγια, τα πρώτα λόγια, τα λόγια της αγάπης, αλλά και τα παραπονεμένα λόγια, στα τραγούδια που έχουν αίμα και καρδιά που είν’ αρρώστια που δε γίνεται καλά.
Θερμές ευχαριστίες οφείλω στον Υπεύθυνο των Εκδόσεων Μετρονόμος, κ. Θανάση Συλιβό, ο οποίος από την πρώτη στιγμή και λόγω της μεγάλης αγάπης του, προς τον Μάνο Ελευθερίου, αποδέχθηκε με χαρά να φιλοξενήσει αρχοντικά τις σκέψεις μου, στον καλό μου φίλο Ευάγγελο Βεργανελάκη για την εξαιρετική φιλολογική επιμέλεια και εσχάτη ως πρώτη εσομένη, την αδελφή του Μάνου, την αγαπητή μου, Λιλή Ελευθερίου, που αιμοδοτούσε τη σκέψη μου αδιαλείπτως με ανέκδοτα κείμενα του Μάνου και με ατελείωτες ώρες συζήτησης, ζέσταινε την καρδιά μου, μού έδινε θάρρος και θέριευε την αγάπη μου για εκείνον, η οποία ήλθε η ώρα και σαρκώθηκε στη μορφή του παρόντος βιβλίου. Καλό μας ταξίδι, συνταξιδιώτες!
Η Μαρία Χατζηαποστόλου γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε Ζωγραφική και Ιστορία της Τέχνης, ενώ είναι Απόφοιτος και Διδάκτωρ του Τμήματος Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Εργάζεται ως Εκπαιδευτικός στη Μέση Εκπαίδευση, ενώ είναι συγγραφέας των βιβλίων: Το πρόσωπο του Χριστού στο Νίκο Καζαντζάκη (εκδόσεις «Αρμός»), το οποίο απέσπασε το Α΄ Διεθνές Βραβείο «Νίκος Καζαντζάκης» από τη «Διεθνή Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη» (Δ.Ε.Φ.Ν.Κ.), Όταν ο Νίκος Καζαντζάκης «συνάντησε» τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη (εκδόσεις «Αρμός»), Ο Μάνος Ελευθερίου του τόπου και της ουτοπίας (εκδόσεις «Μετρονόμος»).
