ΟΙ ΚΟΥΜΠΟΥΡΟΦΟΡΟΙ ΔΕΝ ΤΑΙΡΙΑΖΟΥΝ ΣΤΟΝ ΠΡΩΤΟΚΛΗΤΟ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Η Πάτρα τίμησε σήμερα τον πολιούχο της Άγιο Ανδρέα αλλά, λόγω των καιρικών συνθηκών, η περιφορά της Τιμίας Κάρας έγινε εντός του Ι. Ναού. 

Την Κάρα του Πρωτοκλήτου δεν λιτάνευαν ιερείς, όπως ξέραμε μέχρι σήμερα, αλλά κάποιοι νέοι φουστανελοφόροι και κουμπουροφόροι! 

Η εικόνα αυτή είναι πρωτοφανής στον εορτασμό του πολιούχου! Όχι μόνο φουστανελοφόροι, αλλά και κουμπουροφόροι! 

Τι δουλειά έχουν στον καιρό μας τα όπλα στους ναούς; Κατήντησε ο ναός του Πρωτοκλήτου «θεατρικό σκετς», όπου τα κουμπούρια είναι αναπόσπαστο αξεσουάρ της φουστανέλας που προφανώς …ενθουσιάζει κάποιους, δεν ξέρω ποιους; 

Θλίψη για τον ξεπεσμό… 

Ένα είναι σίγουρο. Τα κουμπούρια δεν μπορούν να έχουν ούτε διακοσμητική θέση όταν ψάλλουμε στον Απόστολο: «…τὸν Δεσπότην τῶν ὅλων Ἀνδρέα ἱκέτευε, εἰρήνην τῇ οἰκουμένῃ δωρήσασθαι».

Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΠΑΤΡΩΝ ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ ΣΤΟ ΝΑΟ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΝΔΡΕΟΥ ΣΤΟ ΑΜΑΛΦΙ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΑΣ

Ο μακαριστός Μητροπολίτης Πατρών Νικόδημος στις 6 Οκτωβρίου 1995, πραγματοποίησε ιδιωτική επίσκεψη στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Αποστόλου Ανδρέου στο Αμάλφι της Ιταλίας. 

Στην κρύπτη του Καθεδρικού Ναού της Αμάλφης φυλάσσεται τμήμα των λειψάνων του Πρωτοκλήτου, που μετακομίστηκε εκεί από την Κωνσταντινούπολη, το 1208, μετά την άλωσή της από τους Σταυροφόρους. 

Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι αντικείμενο μεγάλου σεβασμού αποτελεί η ελαιώδης ουσία που μαρτυρείται ότι ρέει εκ των λειψάνων (για πρώτη φορά στις 29 Νοεμβρίου 1304) και η οποία αποκαλείται «la Manna di Sant’Andrea» (το μάννα του Αγίου Ανδρέα). 

Η λειψανοθήκη του Αγίου Ανδρέου βρίσκεται θαμμένη κάτω από το ιερό βήμα της κρύπτης του Ναού της Αμάλφης, σε άγνωστο βάθος. Πάνω από αυτό έχει ανοιχτεί φρεάτιο [pozzetto], καλυμμένο από πλάκες αργύρου, από τις οποίες κρέμεται η φιάλη συλλογής του μάννα. 

Στην φωτογραφία που δημοσιεύουμε εδώ, ο μακαριστός Νικόδημος Βαλληνδράς, Μητροπολίτης Πατρών, προσκυνά τον κατά την λατινική παράδοση τάφο του Αποστόλου και δίνει στη συνοδεία του να ασπαστεί τις ασημένιες πλάκες που καλύπτουν το φρεάτιο. 

H φωτογραφία περιέχεται στο φωτογραφικό επίμετρο του βιβλίου του π. ANDREA COLAVOLPE, Amalfi e il suo Apostolo [Η Αμάλφη και ο Απόστολός της], εκδόσεις De Luca, Σαλέρνο 2001. 

Ο Καθεδρικός Ναός του Αποστόλου Ανδρέου στο Αμάλφι 

Από τον εορτασμό της μνήμης του Πρωτοκλήτου στο Αμάλφι της Ιταλίας 

Apostolo glorioso: Ένα σπουδαίο μοτέτο του Guillaume Du Fay για τον Άγιο Ανδρέα της Πάτρας

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Όταν συνεργάστηκα με τον Θάνο Μικρούτσικο για την διοργάνωση «Πάτρα – Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2006», σε μια από τις μουσικές συζητήσεις μας του είπα για το Apostolo glorioso, δηλαδή το μοτέτο του Guillaume Du Fay (περίπου 1397-1424) για τον Άγιο Ανδρέα της Πάτρας. Με άκουσε έκπληκτος και μου ζήτησε την καλύτερη δυνατή τεκμηρίωση. 

Έτσι, βρέθηκα στην Μουσική Βιβλιοθήκη στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών να συνομιλώ με τον τότε διευθυντή της Βιβλιοθήκης, τον σπουδαίο εκείνο Christoph Stroux, ο οποίος μας έδωσε πολύτιμες πληροφορίες. 

Δυστυχώς, ο Μικρούτσικος παραιτήθηκε, η Πολιτιστική ατύχησε και το Apostolo glorioso που θα έπρεπε να είναι ο «ύμνος» της Πάτρας, έμεινε στα αζήτητα. 

Η μουσικολόγος Καίτη Ρωμανού σε μία σχετικά πρόσφατη μελέτη της μας παρουσίασε τα "βυζαντινά μοτέτα" του Guillaume Du Fay. 

Το Vasilissa ergo gaude και το Apostolo glorioso συνδέονται με την οικογένεια Malatesta. 

Ο Du Fay έγραψε το Vasilissa ergo gaude το 1420 στο Ρίμινι της Ιταλίας, όντας στην υπηρεσία της οικογένειας. Μας λέει η Καίτη Ρωμανού: «Η οικογένεια Malatesta συνδέθηκε με την Ελλάδα με έναν από τους γάμους, συχνούς τα χρόνια εκείνα, που αποσκοπώντας στην ένωση των εκκλησιών, επέβαλλαν την ένωση ορθόδοξων και καθολικών νεαρών αριστοκρατών. Το μοτέτο γράφτηκε για τον γάμο της Cleofe Malatesta με τον Θεόδωρο Β΄ Παλαιολόγο, Δεσπότη του Μορέα και αδελφό τουτελευταίου βυζαντινού αυτοκράτορα, Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Παλαιολόγου.» 

Πρέπει να σημειωθεί πως η Πάτρα ήταν υπό τους Φράγκους από το 1205. Το 1429 απελευθερώθηκε κατά την επιτυχημένη σε όλη την Πελοπόννησο εκστρατεία του Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Παλαιολόγου. 

Το Apostolo glorioso / Cum tua doctrina / Andreas Christi famulus σχετίζεται με τον αδελφό της Κλεόπης, Pandolfo Malatesta,ο οποίος έγινε επίσκοπος Πάτρας στις 10 Μαΐου του 1424 και θεωρείται πολύ πιθανό ο Du Fay να τον συνόδευσε στην Πάτρα για τις τελετές και να έγραψε εκεί το μοτέτο. Για την ενθρόνιση, λοιπόν, του τελευταίου λατίνου Αρχιεπισκόπου των Πατρών έπρεπε να γίνει μια τελετή στο ναό του Αγίου Ανδρέα στην παραλία. Ο ναός αναδεικνύεται σαφέστατα στο κείμενο, στο οποίο αναφέρεται το Άγιο Σπήλαιο και η ελιά, στην οποία, κατά την παράδοση, σταυρώθηκε ο Άγιος Ανδρέας. 

Για την χρονολόγηση του μοτέτου, ο Christoph Stroux μου είχε πει χαρακτηριστικά και τα είχα σημειώσει: «Δημιουργήθηκε σύγχυση όταν ο Heinrich Besseler σε ένα άρθρο του το 1952 συνέδεσε το μοτέτο με μια επιγραφή, στην οποία ο Pantolfo Malatesta ανακοινώνει ότι το 1426 ανακαίνισε την εκκλησία του Αγίου στην παραλία. Ο Besseler νόμιζε ότι η επιγραφή, η οποία βρισκόταν από περίπου το 1810-1943 στο κάστρο των Πατρών, προερχόταν από την εκκλησία του Αγίου Ανδρέα στην παραλία και τη χρησιμοποίησε για την χρονολόγηση του μοτέτου, Όμως, όλοι οι ιστορικοί των Πατρών συμφωνούν ότι η επιγραφή προερχόταν από άλλη εκκλησία του Αγίου Ανδρέα, η οποία υπήρχε κατά το Μεσαίωνα και έως και τον 17ο αιώνα στον λόφο, έξω από τα τείχη του κάστρου και μετά καταστράφηκε από τους Τούρκους. Πρέπει, λοιπόν, η επιγραφή, η οποία έχει χαθεί αλλά έχει εκδοθεί επανειλημμένως, να μην συνδυαστεί με το μοτέτο». 

Επομένως το Apostolo Glorioso είναι του 1424. Σε κάθε περίπτωση συνδέεται άμεσα με την Πάτρα και τον πολιούχο της. 

Το κείμενο που αναφέρεται στον Άγιο και την σύνδεσή του με την πόλη, είναι ένα ανώνυμο σονέτο. Το μοτέτο είναι πεντάφωνο, δίγλωσσο (στα ιταλικά και στα λατινικά) και ισορρυθμικό – μετά την εισαγωγή (introitus). 

Πρόκειται για ένα μικρό φωνητικό διαμάντι μόλις τρίλεπτης διάρκειας. 

Παραθέτουμε στη συνέχεια το κείμενο και την μετάφραση, την παρτιτούρα καθώς και δύο σύγχρονες ερμηνείες του έργου. Μία από αυτές είναι του συνόλου Capella Romana που διευθύνει ο πατρινής καταγωγής μουσικολόγος και καθηγητής Αλέξανδρος Λίγκας. 

Apostolo glorioso 

Cantus 1, Contratenor 1 

Apostolo glorioso, da dio electo / A evangelegiare al populo greco / La sua 

incarnacion, che v’era ceco, / Et cusi festi senza alcun suspecto, 

Et eligisti a Patrasso per tuo lecto, / Et per sepulcro questo sancto speco: / Prego te, 

preghi me retrove teco, / Per li tuoi merci, nel devin conspecto. 

Cantus 2, Contratenor 2 

Cum tua doctrina convertisti a Christo / Tuto el paese, et cum la passione et morte / Che qui portasti in croce in su lo olivo. Ma e prolasso in errore et facto tristo, / Si che rempetraglie gracia si forte / Che recognoscano a dio vero et vivo. 

Tenor 

Andreas, Christi famulus. 

Cantus 1, Contratenor 1 

Δοξασμένε απόστολε, που εξελέγης από τον Θεό / Να ευαγγελιστείς στον 

ελληνικό λαό / Την ενσάρκωσή του, που ήταν τυφλός σ’ αυτό, / Και αυτό το 

έκανες χωρίς καμία αμφιβολία, 

Και επέλεξες την Πάτρα ως κλίνη σου / Και αυτήν την ιερή σπηλιά για τάφο σου: 

/ Σε παρακαλώ να προσεύχεσαι να σε ξαναβρώ, / Με την χάρη σου στην θεία παρουσία. 

Cantus 2, Contratenor 2 

Με το δόγμα σου προσηλύτισες στον Χριστό / Όλη τη χώρα, και με το πάθος και 

με τον θάνατο / Που υπέφερες στον σταυρό στον ελαιώνα. 

Αλλά υποτροπίασε σφάλλοντας και στενοχωρήθηκε. / Είθε να λάβει χάρη τόσο 

ισχυρή, / Ώστε να αναγνωρίσουν τον αληθινό και ζώντα θεό. 

Tenor 

Ανδρέα, μαθητή του Χριστού.

Du Fay Apostolo Glorioso by Panagiotis Andriopoulos on Scribd

"Ο ΕΝΑΓΚΑΛΙΣΜΟΣ ΑΝΔΡΕΟΥ ΚΑΙ ΠΕΤΡΟΥ / ΠΑΤΡΑΣ ΚΑΙ ΡΩΜΗΣ" ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ "ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ"

Το κείμενό μας "Ο Εναγκαλισμός Ανδρέου και Πέτρου / Πάτρας και Ρώμης", στο οποίο εκφράζεται και η άποψη μας για το ότι ο Πάπας Φραγκίσκος θα έπρεπε να επισκεφθεί την Πάτρα, στο πλαίσιο της επικείμενης επίσκεψής του στην Ελλάδα, δημοσιεύτηκε στην μεγάλη ομογενειακή εφημερίδα της Αμερικής "Εθνικός Κήρυξ". 

Παραθέτουμε τη σχετική δημοσίευση (Τετάρτη 24 Νοεμβρίου 2021). 

Η Αρχιεπισκοπή Αθηνών τιμά τους Αγίους των Αθηνών

Orthodoxiainfoto.gr

Τη μνήμη του Οσίου Νίκωνος “του μετανοείτε” τίμησαν στο παρεκκλήσιο του Αγίου Ανδρέα, στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών (25-11-2021), ανοίγοντας μια σειρά βραδινών Θείων Λειτουργιών, στις οποίες θα τιμάται, εκ περιτροπής, κάποιος άγιος των Αθηνών που εορτάζει τον αντίστοιχο μήνα. 

Το Ίδρυμα Ποιμαντικής Επιμορφώσεως της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών με επικεφαλής τον αρχιμανδρίτη Θεολόγο Αλεξανδράκη, κατήρτισε το πρόγραμμα των αγρυπνιών-βραδινών Λειτουργιών, με την ευκαιρία της ενάρξεως του σεμιναρίου για την Αγιολογία της τοπικής Εκκλησίας. Σκοπό έχουν την ανάδειξη των τοπικών αγίων αλλά και την καθιέρωση της μνήμης τους. 

Ο Όσιος Νίκων “ο μετανοείτε”, τιμάται στη Σπάρτη ως πολιούχος, έμεινε για κάποιο διάστημα στην πόλη των Αθηνών και ενίσχυσε με την διδαχή του την δοκιμαζόμενη πίστη των μελών της τοπικής Εκκλησίας. Κήρυξε τον λόγο του Θεού, έκανε θαύματα και λατρευόταν από τους Αθηναίους ως “θεός”. 

Την θεία λειτούργια τέλεσε ο αρχιμανδρίτης Μιχαήλ Σταθάκης προϊστάμενος του ιερού ναού Αγίου Γεωργίου Ψυχικού, πλαισιωμένος από τον συνεφημέριο του πρεσβύτερο Ιωάννη Χριστοδουλάκη.

Φωτογραφίες: Μάρκος Παπαγεωργίου/Orthodoxiainfoto.gr

Δημήτρης Παπανικολάου: Η πνευματικότητα και η μεταφυσική στην ποίηση του Στέλιου Μαφρέδα

Λυρική Παμβώτις.  Ο Στέλιος Μαφρέδας διαβάζει ποιήματά του. Νησί Ιωαννίνων. 2015

Μούσα Ποιητική  

Κανείς άλλος δεν δικαιούται το όνομα του δημιουργού 

 παρά μόνον ο Θεός και ο Ποιητής. 

Torquato Tasso

Δημήτρης Παπανικολάου, μέλος της Εταιρείας Λογοτεχνών και Συγγραφέων Ηπείρου

Σ’ αυτούς τους ζοφερούς καιρούς, η Ποίηση παραμένει η μόνη καταφυγή, καθώς εκφράζοντας το σύνολο των εκφάνσεων της ζωής, υποβάλλει και παραπέμπει στις σταθερές πνευματικές αξίες. Η Ποίηση, –γλώσσα του άρρητου, με αναγωγές στο θείο και ιερό–, αποκαλύπτει τη θέαση των Ιδεών ως μίμηση των αντανακλώμενων αιώνιων Μορφών ή ως φωτεινή πηγή της σύλληψης και έκφρασης του ποιητή για «το  Ωραίον και Αγαθόν».

Ο Στέλιος Μαφρέδας, γράφοντας λυρικά, πλάθοντας εικόνες με λέξεις διαλεχτές, μετουσιώνοντας έννοιες συμπαντικές, επιτυγχάνει να υψωθεί η φωνή του και ν’ ακουστεί σαν μουσική. Με του ονείρου την πνοή και τη συγκίνηση αναζητά με πνεύμα και συνείδηση από τα βάθη της ψυχής το «λάλον ύδωρ» της Ποίησης.

Είναι ένα παρήγορο γεγονός, ένα σήμα που φανερώνει ανάταση του δρώντος υποκειμένου και κάθε εισερχομένου στα δώματα της Ποίησης για όποιον «πιστό» έλκεται από το μεταφυσικό της στίγμα, αυτής που πάλλεται στο πεδίο των πρώτων σκιρτημάτων και φέγγει στον ουρανό της παιδικής ηλικίας. Εξ’ ου και η καταφυγή στον γενέθλιο τόπο, στο πρώτο φως, στον πρώτο ήχο. Εκεί, για τον ποιητή τα μπλε βαθιά νερά του Ιονίου και η ατέρμονη γραμμή των οριζόντων. Εκεί, που σμίγουν ουρανός και γη, το εδώ και το επέκεινα, ως ιδεατός αντικατοπτρισμός, που αφειδώλευτα παρέχεται στον μικρόκοσμο της πατρώας γης. Εκεί οι παλμοί, ως ανταμοιβή της μέθεξης που μετουσιώνουν στις λέξεις η θέαση του πνεύματος μέσα στην ύλη, κάνοντας το άγνωστο μια γνωστική και απτή εμπειρία ζωής, έτσι που μόνο ο ταπεινός προσκυνητής και ο ποιητής δύναται ν’ αφουγκραστεί και να εγκολπωθεί.

«Τώρα λοιπόν, φιλόδοξος διακινητής της προσδοκίας

από μνήμης πλαστουργώ μιαν οικουμένη’

η πρώτη ύλη απ’ τα  δικά σου μεταλλεία,

από υπερπόντιες κτήσεις και υπερώα τ’ ουρανού».....

Στο έργο του Στέλιου Μαφρέδα, η ποιοτική στάθμη ανεβαίνει σταδιακά και πλημμυρίζει το ποιητικό τοπίο, κατακλύζοντας τον κόσμο των συναισθημάτων μας. Διακρίνονται οι διακειμενικές επιρροές και σχέσεις με μείζονες ποιητές,  υποδειγματικά αφομοιωμένες, να σημαίνουν και να υποδηλώνουν υπαινικτικά το παλίμψηστο της ποιητικής δημιουργίας. Ψυχής αποκαλυπτήρια και εγερτήρια σαλπίσματα πνεύματος η ποιητική του κατάθεση, καθώς κλείνουν ένας-ένας οι παλιοί λογαριασμοί, αφήνοντας γυμνή την μόνη αλήθεια. Ένα πεδίο πνευματικό είναι η ποιητική του, στο οποίο αναπτύσσονται και διατυπώνονται με άκρα ταπείνωση, στίχοι και ήχοι από τα βάθη της πολιτισμικής μας παράδοσης. Του αρχαίου λυρικού λόγου, των βυζαντινών ύμνων και του δημοτικού τραγουδιού. Η ποίησή του, είτε ως μοιρολόι είτε ως ψαλμός, ακούγεται σαν αντηχείο μιας μυστικής τελετουργίας των φυλλωμάτων, των νεροσυρμών και των «ανάκουστων κελαηδισμών» 1 της παραδείσιας πατρίδας.

«Θα γυρίσουμε κάποτε στον τόπο μας.

Εκεί που φυτρώνουν τα στάχυα

κι όταν φυσάει ο μαΐστρος του Ιονίου

λυγίζει η περήφανη κορμοστασιά τους».....

Εμφιλοχωρεί και εγγράφεται παράλληλα «αποτύπωση παθών τε και λαθών» στην ποιητική αυτοβιογραφική ιστόρηση των βιωθέντων στιγμών, συμπυκνωμένα και γραμμένα ως εξομολόγηση, για «άφεση» των επαναληπτικά τελεσθέντων πράξεων καθημερινής τριβής, σώματος και ψυχής. Με εκφραστικούς αναβαθμούς από συλλογή σε συλλογή,  καταθέτει την ποίησή του ως ακριβό νόμισμα στην τράπεζα της ευαισθησίας, δηλωτικό του ανεκπλήρωτου που δεν εξαργυρώνεται παρά μόνο με οδύνη. Μια απογύμνωση του ποιείν και του πράτειν. Μια ποιητική πράξη ζωής. Αυτή είναι η κατάθεσή του.

Όμως που το πάει «ο καιρός»;  Κι ο ποιητής πως θα πορευτεί σ’ «ακραία καιρικά φαινόμενα»; Αργά, αλλά σταθερά τα βήματά του.

«Μάρτυς μου η σιωπή

σε τούτο εδώ το τριεθνές σημείο,

πως έχω το φόβο των εχθρών

το ρίγος με τσακίζει των συνόρων»....

Ο Στέλιος Μαφρέδας, στρέφει τον άξονά του «πρόσω καταπάνω στον κίνδυνο», «πρόσω ηρέμα προς το μη θολούμενον, το έτρεπτον, το γυμνόν, το φαίνον, το αυτώ καταληπτόν, το αναλλοίωτον», 2 ορίζοντας υπαρξιακά τη μοίρα του. Γνωρίζοντας τα όριά του, αντιπαραθέτει στη ματαιότητα των πραγμάτων, την αιωνιότητα ψυχής και πνεύματος. Η πραγμάτευση των θεμάτων της ζωής, απαιτεί ούτως ή άλλως, κατάθεση ψυχής και καταβολή σώματος θυσιαστική, για όλα τα ερωτήματα που τίθενται ως ηθική προσταγή δοκιμασίας. Η αναμέτρηση σκληρή, εκ των συμβαινόντων, τανύζεται έως τ’ ακρότατα σημεία πνεύμα και νους, για νάβρει ό,τι προσπέρασε. Στιγμές κορύφωσης και απόλυτης εκμηδένισης, καθώς θεάται με ορθάνοιχτα τα μάτια της ψυχής, την εικόνα του Κόσμου.

«Και είδα με τον τρόπο σου αλλιώτικα τον κόσμο,

με άλλα χρώματα ο ουρανός

φάσμα φωτός εκτρέπει το σκοτάδι

και τα πατήματα ανάλαφρα – μια σιγουριά το νέφος».....

Ο ποιητής, αναλαμβάνοντας να εκφράσει το ιδεώδες, μάχεται για την αρετή, την ομορφιά και την αγάπη, δίδοντας αγώνα διαρκή, μετουσιώνοντάς τον σε τέχνη μυστική. Κατά τον ρομαντικό ποιητή Σέλλεϋ, «μόνο οι νομοθέτες και οι ιδρυτές θρησκειών, φαίνεται να ξεπερνούν σε φήμη τους ποιητές για όσο καιρό διαρκούν οι θεσμοί τους», ωστόσο «οι ποιητές στην υψηλότερη έκφρασή τους διατηρούν την υπεροχή», 3 καθώς οντολογικά, είναι πιο κοντά στον Θεό. Γιατί το να στιχουργεί κανείς, είναι σαν να εξαποστέλει στο άπειρο, άνθη ευλαβείας πνευματικής, αναζητώντας Θεό και Άνθρωπο. Αλήθεια, υπάρχει πιο κοπιώδης εργασία από την ποίηση; Γιατί η επίπονη αναζήτηση για τη φανέρωση της ομορφιάς, –με την εικονοποιία των αισθημάτων και των αθέατων πραγμάτων, που ως έκλαμψη και ρεύμα διαπερνά το Είναι του ποιητή, ώστε να εκφραστεί στο γλωσσικό πεδίο ως πυκνή και ρέουσα γραφή–, καταπονεί. Απαιτείται πνευματική εγρήγορση, αφοσίωση, θάρρος και θυσία εαυτού.

«Η ποίηση δεν είναι για να χάνουμε το θάρρος μας.

Η ποίηση είναι καντήλι να φωτίζει το δρόμο μας.

Καντήλι σαν κι αυτό που άναβε η μάνα

κάθε βράδυ στα εικονίσματα»........

Εκεί, στον μακρινό ορίζοντα της ρέμβης, του ποιητικού στοχασμού, ενός φυσικού και μεταφυσικού πεδίου, κατάμονος ο ποιητής μας  αναμετράται με τα νεύματα του Σύμπαντος. Εκεί πράττει ως τέκνο της διακινδύνευσης και της ειρήνευσης των πόθων, των παθών και των ανείπωτων επιθυμιών.

«Θα με αφανίσει η στιγμή

όταν θα πάψω πια να νοσταλγώ»....

Δεν είναι εύκολη η ποίηση και ειδικά αυτού του περιεχομένου. Τα βιβλία του πυρακτωμένα. Ο χρόνος, αλλά και ο πόνος αντάμα. Από ποίημα σε ποίημα, είδα και θαύμασα και αναρωτήθηκα, πως γίνεται να υπάρχουν λέξεις για τα πέραν του Λόγου πράγματα.

«Σε άυλη μορφή οι τίτλοι μου

στο αποθετήριο μέρες περιμένω τη μεταγραφή,

ν’ αναγνωριστεί η κυριότητά μου

το αδιαφιλονίκητο δικαίωμα  της κατοχής,

αυτό που ετοίμασα

με μνήμη απολεσθέντος παραδείσου»....

 Με «το Πορθμείο» επιστρέφει μ’ αντίστροφη πορεία, αναβαπτίζοντας τα όνειρα στα σκοτεινά νερά του Αχέροντα, παλεύοντας με των μαιάνδρων την ηχώ και νεύοντας στον αυτουργό με παφλασμό κυμάτων, στου Ιονίου τα νερά, «επίκληση και αναφορά» εις ό,τι του ανατέθη. Με την κατάδυση στα άδυτα της ψυχής μετουσιώνει την πεμπτουσία των υπαρξιακών διερωτήσεων σε προσευχή και λυρικό λυγμό.

«Σινιάλο στον καιρό

το κίτρινο στα χέρια σου λουλούδι

βατήρας κι εκτινάσσομαι στον ουρανό

ελεγεία ακούγεται ετούτο το τραγούδι».....

Όμως, για όποιον δημιουργεί και υπηρετεί τα έργα τα καλά, ο χρόνος δεν μετρά. Γιατί ο δημιουργός, αφήνει το αποτύπωμά του δωρεά και παρακαταθήκη εδώ, ως υψηλό συμβολισμό ενός ανεκτίμητου θησαυρού. Τούτο εκλαμβάνω εκ του αποτελέσματος των ποιητικών του πονημάτων, ως λόγο αξιών, που σε πείσμα των καιρών, ακόμα κινητοποιούν εκείνους που εμφορούνται από ιδανικά.

Στους κοινωνούς των ιδεωδών οφείλουμε χάριτες, για την προτροπή διαφορετικής θέασης της ζωής και για την προσδοκώμενη τροπή των πραγμάτων. Γιατί μας οδηγούν μέσα από ποιητικούς δρόμους, στην Έξοδο προς το φως. Τούτο επιτυγχάνει ο Στέλιος Μαφρέδας, γιατί κρατά τη λάμπα ψηλά, όπου το φως της ποίησής του, φέγγει με αγάπη τον κόσμο.

Σημειώσεις:

1.   Διονύσιος Σολωμός. «Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», Γ’ Σχεδίασμα. Ο Πειρασμός, σελ. 210. Εκδόσεις Εξάντας. Αθήνα 1990

2.   Οδυσσέας Ελύτης. «Ιδιωτική οδός», σελ. 79. Εκδόσεις. Ύψιλον/βιβλία. Αθήνα 1990

3.  Percy Bysshe Shelley. «A Defence of Poetry». 1821. «Υπεράσπιση της Ποίησης». Απόδοση: Ιουλίτα Ηλιοπούλου, σελ. 31. Εκδόσεις Ύψιλον/βιβλία, Αθήνα 1996

Βιογραφικό σημείωμα 

Γεννήθηκε στην Πρέβεζα το 1949, ζει και δραστηριοποιείται στην Πάτρα. Σταδιοδρόμησε ως στέλεχος Τραπεζών και του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα, και το διάστημα 2000- 2013 χρημάτισε μέλος της διοίκησης της Τράπεζας Κύπρου στην Ελλάδα. Έχει εκδώσει επτά ποιητικές συλλογές και την ανθολογία «Η Πρέβεζα στη νεοελληνική ποίηση» αναδεικνύοντας την δυναμικότητα και την διαχρονική χρήση του ποιητικού συμβόλου που σηματοδοτεί η πόλη. Συνεργάζεται με αρκετά λογοτεχνικά περιοδικά, δημοσιεύοντας κριτικές και δοκίμια, ενώ ποιήματά του έχουν μεταφραστεί στα ιταλικά και στα βουλγάρικα. 

Εργογραφία

Η Πρέβεζα στη νεοελληνική ποίηση. (Ανθολογία)

Έκδοση Δημοτικής Βιβλιοθήκης Πρέβεζας, 2001

β) Ίδρυμα Ακτία Νικόπολις, Πρέβεζα 2018

Ταριχευτής ημερών (ποίηση). Εκδόσεις Αρμός. Αθήνα 2007

Άξονας περιστροφής (ποίηση). Εκδόσεις Μεταίχμιο. Αθήνα  2009

Υπόκλιση στον αυτουργό (ποίηση). Οι Εκδόσεις των Φίλων. Αθήνα 2012

Επιβάτης πορθμείου (ποίηση. Οι  Εκδόσεις των Φίλων. Αθήνα 2014

Νεύμα από απέναντι (ποίηση). Οι Εκδόσεις των Φίλων. Αθήνα 2017

Προνόμιο αιχμαλωσίας (ποίηση). Εκδόσεις Αρμός. Αθήνα 2018

Βήμα πριν (ποίηση). Οι εκδόσεις των Φίλων. Αθήνα 2021

Το απολυτίκιο του Οσίου Νίκωνος από τους μαθητές του Μουσικού Σχολείου Σπάρτης (video)

Σήμερα, 26 Νοεμβρίου, εορτάζει η πόλη της Σπάρτης και ο πολιούχος της, ο Όσιος Νίκων ο «Μετανοείτε». Έτσι λοιπόν, οι μαθητές του βυζαντινού χορού του Μουσικού Σχολείου Σπάρτης, ένωσαν τις φωνές τους, υπό την διεύθυνση του μουσικολόγου και καθηγητή βυζαντινής μουσικής στο Μουσικό Σχολείο Σπάρτης, κ. Άγγελου Μπέντη και έψαλαν με τον δικό τους μοναδικό τρόπο, το απολυτίκιο του Οσίου Νίκωνος του «Μετανοείτε». 

Με αυτή τους την πρωτοβουλία, οι μαθητές του Μουσικού Σχολείου Σπάρτης, παρουσιάζουν το αποτέλεσμα της μελέτης τους και στον τομέα της βυζαντινής μουσικής, τιμώντας τον πολιούχο της Σπάρτης, Όσιο Νίκωνα τον «Μετανοείτε». 

Ἀπολυτίκιον. Ἦχος γ ́. 

«Χαίρει ἔχουσα ἡ Λακεδαίμων, θείαν λάρνακα, τῶν σῶν λειψάνων, ἀναβρύουσαν πηγὰς τῶν ἰάσεων, καὶ διασώζουσαν πάντας ἐκ θλίψεων, τοὺς σοὶ προστρέχοντας Πάτερ ἐκ πίστεως. Νίκων Ὅσιε, Χριστὸν τὸν Θεὸν ἱκέτευε, δωρήσασθαι ἡμῖν τὸ μέγα ἔλεος».

ΔΡΑΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΟΛΩΜΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΦΑΝΩΝ ΖΑΚΥΝΘΙΩΝ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΜΠΑΧΑ

ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΟΛΩΜΟΥ & ΕΠΙΦΑΝΩΝ ΖΑΚΥΝΘΙΩΝ 

Το Μουσείο Σολωμού & Επιφανών Ζακυνθίων συνεχίζοντας τις δράσεις του για τον εορτασμό της Διακοσιετηρίδας από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, προγραμματίζει την οργάνωση εκπαιδευτικού Σεμιναρίου και εικαστικής Έκθεσης, με αφορμή την έκδοση του βιβλίου της συγγραφέα και εικαστικού κ. Μάριας Μπαχά: “Μια ιστορία για το Διονύσιο Σολωμό”, εκδ. Καλειδοσκόπιο, 2021. 

Το εν λόγω βιβλίο, το οποίο απευθύνεται σε εφήβους, γράφει και “κεντά” με εικόνες μια ιδιαίτερη βιογραφία του Ποιητή, που η ζωή και το έργο του συνδέθηκε με την Επανάσταση. Επιχειρεί δε να γεφυρώσει το χάσμα που δημιουργεί συχνά η διδασκαλία του ποιητικού έργου δημιουργών που βρίσκονται χρονικά μακριά από το μαθητικό κοινό. Ωστόσο λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών που έχουν διαμορφωθεί με την πανδημία, οι οποίες απαγορεύουν την δια ζώσης επικοινωνία των συντελεστών της έκδοσης με την εκπαιδευτική κοινότητα, το Μουσείο μας θα προβεί κατ΄αρχήν από 22 έως 26 Νοεμβρίου, στη διάθεση του βιβλίου στους εκπαιδευτικούς της Ε' και ΣΤ' τάξης της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης (43) και στους φιλολόγους της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (75) του Νομού μας, προκειμένου κατ' αρχήν να το διαβάσουν και να προετοιμαστούν για το προγραμματιζόμενο Σεμινάριο, το οποίο θα πραγματοποιηθεί όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν. 

Η διάθεση αυτή γίνεται εφικτή με την ευγενική στήριξη της φαρμακευτικής βιομηχανίας ΕΛΠΕΝ Α.Ε., την οποία ευχαριστούμε άλλη μια φορά για την χρηματοδότηση των αντιτύπων του βιβλίου που θα διατεθούν.

Δείτε την παρουσίαση του βιβλίου στην Ιδιωτική Οδό 

Απερρίφθη τελεσίδικα η αγωγή του πατρινού κληρικού Αν. Γκοτσόπουλου εναντίον της "Ιδιωτικής Οδού" (Βίντεο)

Ο κληρικός της Μητροπόλεως Πατρών Αναστάσιος Γκοτσόπουλος είχε καταθέσει αγωγή τον Οκτώβριο του 2017 εναντίον του θεολόγου Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου, θεωρώντας ότι τον πρόσβαλε και τον συκοφάντησε με σειρά δημοσιευμάτων του στα ιστολόγιά του «Ιδιωτική Οδός» και «Φως Φαναρίου». 

Η αγωγή εκείνη απορρίφθηκε με σχετική απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Πατρών. Ο κληρικός Αναστάσιος Γκοτσόπουλος προσέφυγε, στη συνέχεια, στο Εφετείο, το οποίο επίσης απέρριψε την σχετική αγωγή. 

Επομένως, η αγωγή του κληρικού Αναστάσιου Γκοτσόπουλου εναντίον του Παναγιώτη Ανδριόπουλου απορρίφθηκε τελεσίδικα από την Ελληνική Δικαιοσύνη.

 

ΓΙΑ ΤΑ ΝΕΑ ΜΕΤΡΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ ΣΤΟΥΣ ΝΑΟΥΣ ΣΤΟ LEPANTO TV (ΒΙΝΤΕΟ)

Απόψε. Τρίτη 23 Νοεμβρίου 2021, στο δελτίο ειδήσεων του Lepanto TV με τον Κωνσταντίνο Φλαμή, για το θέμα του ελέγχου των πιστών κατά την είσοδό τους στους ναούς, με αφορμή τα νέα μέτρα για την αντιμετώπιση του κύματος της πανδημίας του κορωνοϊού. 

Ένα θέμα που ιδιαιτέρως επισήμανα είναι η κρυψίνοια που επικρατεί στους κόλπους της Εκκλησίας σε σχέση με την πανδημία. Ιερείς νοσούν σε πολλούς ναούς και αυτό αποκρύπτεται επιμελώς. Δεν παίρνονται τα ενδεδειγμένα μέτρα, δεν γίνεται απολύμανση, δεν υπάρχει υπεύθυνη ενημέρωση. 

Ο Κωνσταντίνος Φλαμής είπε ότι ιερέας του έστειλε εξώδικο διότι σε ρεπορτάζ τον εμφάνισε ως νοσούντα και λίγο μετά άνθρωπος του στενού περιβάλλοντος του ιερέα έμπαινε στο νοσοκομείο με κορωνοϊό. Είναι δυνατόν οι κληρικοί να αντιμετωπίζουν αυτή την κατάσταση με εξώδικα; 

Παραθέτουμε το βίντεο του δελτίου ειδήσεων του Lepanto TV όπου και το σχετικό θέμα. 

ΕΠΑΝΕΚΛΟΓΗ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΟΥ Ι.Μ. ΚΟΝΙΔΑΡΗ ΣΤΗ ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Σε σώμα συγκροτήθηκε το νεοεκλεγέν Διοικητικό Συμβούλιο της Εταιρείας Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου που εδρεύει στην Αθήνα και στις τάξεις της καταλέγονται πανεπιστημιακοί, δικαστικοί, δικηγόροι και θεολόγοι αυξημένων ακαδημαϊκών προσόντων (M.Sc., Ph.D.). Μετά από πρόσκληση του πλειονοψηφίσαντος στις αρχαιρεσίες που έλαβαν χώρα στην Αθήνα κατά τη Γενική Συνέλευση της 1ης Νοεμβρίου 2021 Συμβούλου, Καθηγητή κ. Ιωάννη Μ. Κονιδάρη (φωτ.), συνήλθαν την 9η Νοεμβρίου 2021 σε συνεδρία τα μέλη (τακτικά και αναπληρωματικά) που εξελέγησαν στο νέο Δ.Σ. (για τη τριετία 2021-2024) με θέμα τη συγκρότησή τους σε σώμα, το οποίο, μετά από συζήτηση, συγκροτήθηκε ως ακολούθως: 

Πρόεδρος: Ιωάννης Μ. Κονιδάρης, Ομ. Καθηγητής Νομικής Σχολής Αθηνών, Αντιπρόεδρος: Γεώργιος Ανδρουτσόπουλoς, Επίκουρος καθηγητής Νομικής Σχολής Αθηνών, Γενικός Γραμματέας: π. Βασίλειος Τρομπούκης, ΕΔΙΠ Νομικής Αθηνών, Ταμίας: Αθανάσιος Κόντης, Δικηγόρος, Δρ. Νομικής και Έφορος Δημοσίων Σχέσεων Ζωή Καραμήτρου – Σταθοπούλου, Δρ. Νομικής, δικηγόρος, ειδική επιστήμων στον Συνήγορο του Πολίτη. Αντιστοίχως στην Εξελεγκτική Επιτροπή εξελέγησαν οι δικηγόροι και Δρ. Νομικής κ.κ. Θ. Τσιβόλας, Αναστασία Πρεκετέ και Δ. Κρεμπενιός. 

Ο επανεκλεγείς Πρόεδρος, Καθηγητής κ. Ι. Μ. Κονιδάρης ευχαρίστησε τα μέλη τόσο του Δ.Σ. όσο και της Γ.Σ. για την ανανέωση της εμπιστοσύνης στο πρόσωπό του, ιδιαιτέρως δε ευχαρίστησε όλους εκείνους οι οποίοι προσήλθαν στη Γ.Σ. από περιοχές εκτός Αθηνών (από Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Λάρισα, Σέρρες, κ.α.).

* Σκοπός της Εταιρείας (http://www.etekkad.gr ) είναι η προώθηση και ο συντονισμός της επιστημονικής έρευνας στο χώρο του Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου, ενώ στους ειδικότερους σκοπούς της περιλαμβάνεται η εξέταση γενικών ή ειδικών θεμάτων που άπτονται του Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου, ιδίως δε των σχετικών με τη Θρησκευτική Ελευθερία θεμάτων, των σχέσεων Κράτους – Εκκλησίας, της Εκκλησιαστικής Ιστορίας, καθώς και της νομικής, πολιτικής και πολιτιστικής θέσεως των θρησκευτικών συσσωματώσεων εντός και εκτός Ελλάδος, μέσω της διοργανώσεως συνεδρίων, σεμιναρίων ή επιστημονικών συμποσίων. Επιστημονικό όργανο της Εταιρείας είναι η εξαμηνιαία Επιθεώρηση Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου «Νομοκανονικά» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Σάκκουλα Α.Ε.

"ΠΡΟΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΜΟΝ" ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΑΤΟΥΦΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ '21

Η ενορία του Ι. Ναού Αγίου Γεωργίου Νέου Ψυχικού παρουσιάζει την διαδικτυακή εκπομπή «Προς Εκκλησιασμόν», όπου φιλοξενούνται εργάτες του πνεύματος και της τέχνης. 

Στην εικοστή ογδόη εκπομπή προσκεκλημένη η δημοσιογράφος και ερευνήτρια Ευγενία Κατούφα. 

Επιμελείται και παρουσιάζει ο Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος.

Κάμερα, τεχνική επεξεργασία: Κατερίνα Δ. Λεονάρδου και Μαργαρίτα Κ. Στασινού. 

 

Ο αγώνας της Παλιγενεσίας μέσα από κείμενα ιστορικών και απομνημονεύματα αγωνιστών που μιλούν για τη συμμετοχή των γυναικών στις μάχες, στην προετοιμασία και στην εξέλιξη του αγώνα για την απελευθέρωση, είναι το περιεχόμενο του βιβλίου «Η συμβολή των γυναικών στην ελληνική επανάσταση», που προέκυψε από μία σημαντική ερευνητική δουλειά της δημοσιογράφου Ευγενίας Κατούφα, η οποία ασχολείται πολλά χρόνια με θέματα ισότητας και δικαιωμάτων της γυναίκας.

Πρόκειται για μία έκδοση – συμβολή στον εορτασμό της επετείου των 200 χρόνων από την Εθνεγερσία, που πραγματοποιήθηκε από την Δημοτική Επιτροπή Ισότητας Χαλανδρίου. Μάλιστα, το βιβλίο δεν διατίθεται στα βιβλιοπωλεία, αλλά μπορεί κανείς να το αναζητήσει στο Δήμο Χαλανδρίου.

Τα κείμενα του βιβλίου - που αποτελεί μια πραγματικά καλαίσθητη έκδοση - συνοδεύονται και από σχέδια, γκραβούρες, φωτογραφίες και αναπαραγωγές έργων ζωγραφικής, καλλιτεχνών της εποχής ή μεταγενέστερων που παραχωρήθηκαν ευγενικά από μουσεία, βιβλιοθήκες και πινακοθήκες. 

«Οι γυναίκες βρέθηκαν στη δίνη των γεγονότων, στη βία και στις συμφορές του πολέμου, επιστρατεύοντας την αντοχή, την αξιοπρέπεια, την περηφάνεια την καρτερία, την εφευρετικότητα, το πείσμα, τη γενναιότητά τους, σε κάθε περίσταση και στιγμή. Τα έργα τους παρέμειναν πολλές φορές σιωπηλά, δύσκολα ανιχνεύσιμα και εξ αυτού, συχνά μη καταγεγραμμένα», τονίζει μεταξύ άλλων στον πρόλογο του βιβλίου η Μαρία Δ. Ευθυμίου, Καθηγήτρια Ιστορίας ΕΚΠΑ. 

«Το γεγονός ότι στις γυναίκες δεν παραχωρήθηκε θέση, ούτε καν λόγος στην εξέλιξη της χώρας, για την απελευθέρωση της οποίας αγωνίστηκαν, δεν σημαίνει και ότι οι ηρωισμοί τους πρέπει να μείνουν στην άγνοια και στο σκοτάδι», επισημαίνει μεταξύ άλλων η Ευγενία Κατούφα, στην εισαγωγή της, για να τονίσει στον επίλογο του βιβλίου: «Πάνω απ’ όλα όμως, ας είναι αυτή η μικρή αναφορά ένα μικρό μνημόσυνο για τη μεγάλη ευγνωμοσύνη που τους οφείλουμε για τα διδάγματα που μας άφησαν». 

Η Ευγενία Κατούφα, ερευνήτρια και επιμελήτρια των κειμένων του βιβλίου, αναφέρθηκε στην εκπομπή "Προς Εκκλησιασμόν" στον ουσιαστικό ρόλο των γυναικών στην εδραίωση και εξέλιξη της Επανάστασης μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα. Χαρακτηριστικά είπε ότι επέδειξαν αξιοθαύμαστο ηρωισμό και πολλές πράξεις τους είχαν καθοριστικό αποτέλεσμα για την Επανάσταση. Οι μητέρες μεγάλωναν τα παιδιά τους με την εντολή να πολεμήσουν για να ελευθερωθούν, διατήρησαν τη γλώσσα, τα έθιμα, την πίστη και κυρίως τη συνείδηση ότι η δουλεία δεν είναι πεπρωμένο. Όταν άρχισε η Επανάσταση εργάστηκαν για τον εφοδιασμό των αγωνιστών με τροφές, νερό και πυρομαχικά, οργάνωσαν εράνους ή πρόσφεραν χρήματα και κοσμήματα για να αγοραστεί οπλισμός. Στρατολόγησαν και συντήρησαν σώματα ενόπλων, περιέθαλψαν πρόσφυγες και τραυματίες, άσκησαν ρόλο κατασκόπου και διαπραγματευτή και πολλές σήκωσαν τα όπλα κατά του εχθρού συμβάλλοντας ουσιαστικά στη νίκη. 

Έτσι, η συμμετοχή – συμβολή των γυναικών στην επανάσταση του 1821 ήταν σε όλα τα επίπεδα, δηλαδή στα μέτωπα των μαχών στην πρώτη γραμμή, στη διπλωματία, στην οικονομική στήριξη, στην επιμελητεία, στην ιατρική στήριξη, στη συμμετοχή στη Φιλική Εταιρεία, αλλά και στα αθώα θύματα, που τόσα πολλά ήταν. Η κάθε μία ανάλογα με τη θέση της και τις συγκυρίες, συμμετείχε ξεπερνώντας τα όριά της. Πολλά τα ονόματα, αδύνατον να τα αναφέρουμε όλα, ενδεικτικά σημειώνουμε τη Μόσχω Τζαβέλλα, τη Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, την Αγάπη Νιώτη, την Ασήμω Ραφτοπούλου, την Μαντώ Μαυρογένους, την Ελένη Μπότσαρη, την Κυριακή Ναύτη στη Σμύρνη, την Ελισσάβετ Βακαρέσκου – Υψηλάντη, την Κατίγκω Χιλιαδού στο Ναύπλιο, την Άννα Λιούπη στη Τζιά και τόσες άλλες. 

Η συμμετοχή στις μάχες συχνά αποτυπώνεται και στα δημοτικά τραγούδια, στα οποία το βιβλίο κάνει ιδιαίτερη αναφορά, στο κεφάλαιο «Δημοτική ποίηση και θηλυκή κλεφτουριά»: 

Ποιος είδε ψάρι στο βουνό και θάλασσα σπαρμένη 

Ποιος είδε κόρην όμορφη στα κλέφτικα ντυμένη 

Δώδεκα χρόνους έκαμε Αρματολός και Κλέφτης 

Κανείς δεν την εγνώρισε πως ήταν η Διαμάντω 

Στο βιβλίο της Ευγενίας Κατούφα όλες οι γυναίκες έχουν θέση: Από τις Φαναριώτισσες και τις Φιλικές, μέχρι τις Καπετάνισσες και τις Γιάτρισσες και τις Φιλελληνίδες. 

Το βιβλίο είναι πολύτιμο διότι είναι βιβλίο πηγών! Και ως τέτοιο καθίσταται εργαλείο και σημείο αναφοράς.

Ελληνίδες πατριώτισσες, ατσαλογραφία σε χαρτί, W. Perring – J. Hall, 1839

ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙΚΟ "ΜΥΘΟ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΙΕΡΟΕΞΕΤΑΣΤΗ"

Προσωπογραφία του Ντοστογιέφσκι από την Μυρτώ Καπνιστή 

Δημήτρης Μπαλτάς

Προσεγγίσεις στόν "Μύθο τοῦ Μεγάλου Ἱεροεξεταστῆ'' 

τοῦ Φ. Ντοστογιέφσκι 

Δέν εἶναι ἄγνωστη στήν εὐρωπαϊκή λογοτεχνία ἡ παρουσία ἑνός Μεγάλου Ἱεροεξεταστῆ. Γιά παράδειγμα, στό δρᾶμα τοῦ Φρ. Σίλλερ (1759-1805) Δόν Κάρλος ὁ Μέγας Ἱεροεξεταστής ἀντιμετωπίζει τόν βασιλιά καί ὕστερα ἀπό τήν ἔκφραση συγχώρησης ἐκ μέρους τοῦ βασιλιᾶ ὁ Ἱεροεξεταστής τόν προτρέπει: «Δῶσε ἐλευθερία συνειδήσεως στούς λαούς σου». Αὐτή ἡ ἀναφορά στήν ἐλευθερία εἶναι ἡ μόνη ὁμοιότητα μεταξύ τοῦ διαλόγου στό Δόν Κάρλος καί τοῦ μονολόγου τοῦ Ἰβάν Καραμάζωφ στόν Β΄ τόμο τῶν Ἀδελφῶν Καραμάζωφ, ὅπου ὁ Φ. Ντοστογιέφσκι (1821-1881) συζητεῖ τά πράγματα σέ μία ἄλλη βάση καί μέ ἄλλη προοπτική. 

Μεταξύ τῶν ἑρμηνευτικῶν προσεγγίσεων πού ἔχουν ἐπιχειρήσει παλαιότερα Ρῶσσοι φιλόσοφοι θά δοῦμε ἐν συνεχείᾳ τίς τοποθετήσεις τοῦ Βασίλι Ροζάνωφ (1856-1919), τοῦ Σεργίου Μπουλγκάκωφ (1871-1944) καί τοῦ Νικολάι Μπερντιάγιεφ (1874-1948). Ἐπίσης θά γίνει ἀναφορά στίς ἑρμηνευτικές προσεγγίσεις τοῦ φιλοσόφου Κώστα Παπαϊωάννου (1925-1981) καί τέλος στήν ἑρμηνευτική παρουσίαση τοῦ «Μύθου» ἐκ μέρους τοῦ συγχρόνου Ἱσπανοῦ φιλοσόφου Χοσέ Λουίς Ἀρανγκοῦρεν (1909-1996), Καθηγητῆ τῆς Ἠθικῆς στό Πανεπιστήμιο τῆς Μαδρίτης. 

Ἡ δράση τοῦ «Μύθου» τοῦ Ἰβάν τοποθετεῖται στήν Ἱσπανία τήν ἐποχή τῆς φοβερᾶς Ἱερῆς Ἐξέτασης. Ὁ Χριστός «θέλησε νά ἐπισκεφθεῖ τά τέκνα Του καί μάλιστα ἐκεῖ ὅπου ἄρχισαν νά τριζοβολᾶνε οἱ πυρές τῶν αἱρετικῶν». Ἀναγνωρίζεται ἀπό τόν λαό, ἀλλά λίγο ἀργότερα ὁ ἴδιος λαός ὑποκλίνεται στόν Μέγα Ἱεροεξεταστῆ, ὁ ὁποῖος συλλαμβάνει τόν Χριστό. 

Στόν διάλογο, ἀλλά κατ’ ἀκρίβεια μονόλογο, πού ἀκολουθεῖ μεταξύ τοῦ Χριστοῦ καί τοῦ Μεγάλου Ἱεροεξεταστῆ, ὁ Χριστός τηρεῖ αὐτήν τήν εὐαγγελική σιωπή ἐνώπιον τοῦ ἀνακριτῆ του. «Γιατί ἤρθες νά μᾶς ἐνοχλήσεις; … Δέν ξέρω ποιός εἶσαι κι οὔτε θέλω νά ξέρω. Ἄν εἶσαι Σύ ἤ ἄν εἶσαι ὁμοίωμά Του μονάχα, αὔριο θά σέ κάψω πάνω στήν πυρά, σάν τόν χειρότερο αἱρετικό… ». 

Ἐν συνεχείᾳ ὁ Μέγας Ἱεροεξεταστής ρωτάει καί ἀπαντᾶ ὁ ἴδιος: «Ἔχεις τάχα τό δικαίωμα νᾶ μᾶς γνωστοποιήσεις ἔστω κι ἕνα ἀπό τά μυστικά τοῦ κόσμου ἀπ’ τόν ὁποῖο ἦρθες; … Ὅ,τι καινούργιο πεῖς τώρα, θἆναι πλῆγμα γιά τήν ἐλευθερία τῆς πίστης τῶν ἀνθρώπων, γιατί θά φανεῖ σάν θαῦμα, ἐνῶ ἡ ἐλευθερία τῆς πίστης τους Σοῦ ἦταν ὅ,τι πολυτιμότερο καί τότε ἀκόμα. Μήπως δέν εἶχες πεῖ συχνά καί Σύ ὁ ἴδιος τότε ’’Θέλω νά σᾶς κάνω ἐλεύθερους… Δεκαπέντε αἰῶνες βασανιστήκαμε μ’ αὐτήν ἐλευθερία … Μάθε ὅμως πώς τώρα ὅλοι αὐτοί ἄνθρωποι εἶναι βέβαιοι περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλη φορά γιά τήν ἐλευθερία τους καί τήν κατέθεσαν ταπεινότατα στά πόδια μας ... Μιά τέτοια ἐλευθερία θέλησες;. Ἀσφαλῶς εἶναι ἀκριβής ἡ διάκριση τοῦ Β. Ροζάνωφ μεταξύ τῆς ἐλευθερίας ὡς θετικοῦ χαρακτηριστικοῦ τοῦ ἥρωα τοῦ Ὑπογείου καί τῆς ἐλευθερίας ὡς βασάνου στήν ὁποία ἀναφέρεται ὁ «Μύθος τοῦ Μεγάλου Ἱεροεξεταστῆ». 

Ο Μεγάλος Ιεροεξεταστής και, ο Χριστός κατάδικος.
Όχι μόνο οι κινήσεις τον σώματος, αλλά και η αντίθεση των χρωματισμών δηλώνουν τη διαφορά
προσανατολισμού που δίνει ο καθένας τους. (Έργο π. Σταμ. Σκλήρη).

Ἀκολουθεῖ ἡ ἀναλυτική ἀναφορά τοῦ Ἰβάν στούς τρεῖς πειρασμούς τοῦ Χριστοῦ στήν ἔρημο. «Βλέπεις αὐτές τίς πέτρες μέσα σέ τούτη τή γυμνή πυραχτωμένη ἔρημο; Κάνε τες ψωμιά κι ἡ ἀνθρωπότητα θά τρέξει πίσω Σου σάν κοπάδι». Τό εὐαγγελικό χωρίο ἔχει ὡς ἑξῆς: «Εἰ Υἱός εἶ τοῦ Θεοῦ εἰπέ ἵνα οἱ λίθοι ἄρτοι γένωνται ὁ δέ ἀποκριθείς εἶπε. οὐκ ἐπ’ ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται ἄνθρωπος» (Κατά Ματθ. 4, 3-4). Συνεχίζει ὁ Μέγας Ἱεροεξεταστής λέγοντας: «Μά Σύ δέν θέλησες νά στερήσεις ἀπ’ τόν ἄνθρωπο τήν ἐλευθερία κι ἀπόρριψες τήν προσφορά γιατί σκέφτηκες: Τί ἐλευθερία θἆναι αὐτή ὅταν ἡ ὑπακοή θά ἐξαγοραστεῖ μέ ψωμιά;». Στό σημεῖο αὐτό ὁ Μέγας Ἱεροεξεταστής διαχωρίζει σαφῶς τήν ἐπίγεια εὐημερία τῶν ἀνθρώπων ἀπό τήν ἐλευθερία τῆς συνειδήσεως: «Ἡ ἐλευθερία καί τό γνήσιο ψωμί οὔτε κατά διάνοια δέν εἶναι δυνατό νά ἐπαρκέσουν γιά ὅλους, γιατί ποτέ, ποτέ τους δέν θά τό καταφέρουν νά τά μοιράσουν μεταξύ τους». Αὐτή ἡ διατύπωση θυμίζει τόν ἀθεϊστικό σοσιαλισμό ὁ ὁποῖος, κατά τήν διατύπωση τοῦ Μπερντιάγιεφ, «κατηγορεῖ τόν Χριστιανισμό ὅτι δέν ἔδωσε στούς ἀνθρώπους εὐτυχία, ἡσυχία καί ψωμί». Στήν συζήτηση αὐτή ὁ Σ. Μπουλγκάκωφ εἶχε διευκρινίσει ὅτι «τό σύνολο τῶν ἀμφιβολιῶν τοῦ Ἰβάν συνιστᾶ τό πρόβλημα τοῦ σοσιαλισμοῦ ὄχι ὑπό οἰκονομική ἀλλά ὑπό ἠθική ἔννοια», ὅπως αὐτή ἐτέθη ὑπό τῆς σύγχρονης φιλοσοφίας, κυρίως δέ ὑπό τοῦ Νίτσε». 

Ἐπίσης ἔχει ἐνδιαφέρον νά προστεθεῖ ὅτι ἡ ἐπιλογή μεταξύ τῆς ἐλευθερίας ἤ τοῦ ψωμιοῦ παρουσιάζεται καί στό συγκλονιστικό, σατιρικό τοῦ σοβιετικοῦ καθεστῶτος, ἔργο «Ἐμεῖς», τοῦ Ρώσσου συγγραφέα Γιεβγένι Ζαμιάτιν (1884-1937): «Σ’ ἐκείνους τούς δυό, στόν Παράδεισο, πρόσφεραν μιά ἐκλογή: εὐτυχία δίχως ἐλευθερία ἤ ἐλευθερία δίχως εὐτυχία. Δέν τούς πρόσφεραν τρίτη. Αὐτοί οἱ χοντροκέφαλοι διάλεξαν –καί τί ἔγινε, νομίζεις; Φυσικά νοστάλγησαν τά δεσμά, γιά αἰῶνες μετά. Τά δεσμά, καταλαβαίνεις; Αὐτό εἶναι ἐκεῖνο γύρω ἀπό τό ὁποῖο ὑπάρχει ὅλη ἡ μελαγχολία». 

Συνοψίζει δέ ὁ Μέγας Ἱεροεξεταστής τίς κατηγορίες του κατά τοῦ Χριστοῦ, οἱ ὁποῖες κατά τόν Σ. Μπουλγκάκωφ ἐκφράφουν τόν σκεπτικισμό τοῦ Ἰβάν καί τῆς ἐποχῆς του, ὡς ἑξῆς: «Ἀντί νά κυριέψεις τήν ἐλευθερία τῶν ἀνθρώπων Ἐσύ τούς τήν ἔκανες ἀκόμα μεγαλύτερη! Ἤ μήπως ξέχασες ὅτι ὁ ἄνθρωπος προτιμάει τήν ἡσυχία, ἀκόμη καί τόν θάνατο, παρά τήν ἐλεύθερη γνώση τοῦ καλοῦ καί τοῦ κακοῦ; Δέν ὑπάρχει τίποτε πιό ἑλκυστικό γιά τόν ἄνθρωπο ἀπ’ τήν ἐλευθερία τῆς συνείδησής του, μά δέν ὑπάρχει καί τίποτα πιό βασανιστικό». Πράγματι ἡ ἐλευθερία εἶναι βασανιστική γιά τόν ἄνθρωπο, ἐάν μάλιστα, σύμφωνα μέ τήν ἑρμηνεία τοῦ Ρώσσου Θεολόγου Παύλου Εὐδοκίμωφ, παύει τήν στιγμή τῆς ἐπιλογῆς κάποιου πράγματος. 

Στόν λόγο τοῦ Μεγάλου Ἱεροεξεταστῆ ὁ δεύτερος πειρασμός ἔχει ἀκριβῶς τήν μορφή μέ τό εὐαγγελικό χωρίο: «Εἶ Υἱός εἶ τοῦ Θεοῦ, βάλε σεαυτόν κάτω … Καί ἀποκριθείς εἶπεν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς Πάλιν ὅτι εἴρηται, οὐκ ἐκπειράσεις Κύριον τόν Θεόν σου» (Κατά Ματθαῖον 4, 6-7). Πάνω σ’ αὐτό προσθέτει ὁ Μέγας Ἱεροεξεταστής: «Ἐσύ, ἀφοῦ ἄκουσες τήν πρόταση, τήν ἀπόρριψες … Βέβαια φέρθηκες περήφανα καί μεγαλόπρεπα σάν Θεός, μά οἱ ἄνθρωποι εἶναι τάχα θεοί; … Πῶς μπόρεσες νά φανταστεῖς πώς κι οἱ ἄνθρωποι θά μποροῦσαν νά νικήσουν ἕνα τέτοιο πειρασμό; … Δέν ἤξερες πώς ὁ ἄνθρωπος μόλις ἀρνηθεῖ τό θαῦμα, θ’ ἀρνηθεῖ παρευθύς καί τόν Θεό, γιατί ὁ ἄνθρωπος δέν ζητάει τόσο τόν Θεό ὅσο τά θαύματα…».

Ὁ τρίτος πειρασμός παρουσιάζεται στόν λόγο τοῦ Μεγάλου Ἱεροεξεταστῆ μέ ἀναλυτικότερη μορφή: «Εἶναι ὀχτώ ἀκριβῶς αἰῶνες ἀπό τότε πού πήραμε ἀπό Ἐκεῖνον αὐτό πού Σύ ἀπόρριψες μ’ ἀγανάκτηση, κεῖνο τό τελευταῖο δῶρο πού σοῦ πρότεινε, δείχνοντάς Σου ὅλα τά βασίλεια: Ἐμεῖς πήραμε ἀπό Ἐκεῖνον τή Ρώμη κι ἀνακηρύξαμε τούς ἑαυτούς μας βασιλιάδες μοναδικούς … Γιατί ἀρνήθηκες αὐτό τό τελευταῖο δῶρο; Ἄν δεχόσουν, θά ἱκανοποιοῦσες ὅ,τι ἀποζητάει ὁ ἄνθρωπος στή γῆ. Δηλαδή: ποιόν νά προσκυνήσει, σέ ποιόν νά ἐναποθέσει τή συνείδησή του καί μέ ποιόν τρόπο νά ἑνωθεῖ ἐπιτέλους μέ τούς συνανθρώπους του γιά νά ἀποτελέσουν ὅλοι μιά ἀναμφισβήτητη, γενική καί ὁμονοοῦσα μυρμηγκοφωλιά». Θυμίζω ὅτι τό εὐαγγελικό χωρίο ἔχει ὡς ἑξῆς: «Πάλιν παραλαμβάνει αὐτόν ὁ διάβολος καί δείκνυσι αὐτῷ πάσας τάς βασιλείας τοῦ κόσμου καί τήν δόξαν αὐτῶν καί λέγει αὐτῷ· Ταῦτα πάντα σοι δώσω, ἐάν πεσών προσκυνήσῃς μοι. Τότε λέγει αὐτῷ Κύριος· Ὕπαγε ὀπίσω μου σατανᾶ· γέγραπται γάρ, Κύριον τόν Θεόν σου προσκυνήσεις καί αὐτῷ μόνῳ λατρεύσεις» (Κατά Ματθαῖον 4, 8-10). 

Τό θρησκευτικό πλαίσιο στό ὁποῖο ἐντάσσεται ἡ ἑρμηνεία τοῦ «Μύθου» εἶχε ἐπισημάνει πολύ νωρίς καί ὁ Ν. Μπερντιάγιεφ: «Ὁ Καθολικισμός μέ τό σύστημα τῆς παπικῆς θεοκρατίας, πού μεταβάλλει τήν Ἐκκλησία σέ κράτος, ἀποτελεῖ κατά τόν Ντοστογιέφσκι ἕνα ἀπό τά προσωπεῖα τοῦ πνεύματος τοῦ Μεγάλου Ἱεροεξεταστοῦ. Τό ἴδιο πνεῦμα θά συναντήσουμε στό Βυζάντιο καί σέ ἄλλο καισαροπαπισμό καί ἰμπεριαλισμό». Ἀλλά ὁ Μπερντιάγιεφ προχωρεῖ παραπέρα: «Στόν ‘’Θρύλο τοῦ Μεγάλου Ἱεροεξεταστοῦ’’ ὁ Ντοστογιέφσκι εἶχε μπροστά του περισσότερο τούς σοσιαλιστές παρά τούς Καθολικούς … Ἡ ἐρχόμενη βασιλεία τοῦ Μεγάλου Ἱεροεξεταστοῦ δέν συνδέεται μέ τόν Καθολικισμό, ἀλλά μέ τόν ἀθεϊστικό καί ὑλιστικό σοσιαλισμό». Νομίζω ὅτι ἡ ἑρμηνευτική προσέγγιση τοῦ Μπερντιάγιεφ, ἡ ὁποία ἀπό τό ἀρχικό θρησκευτικό πλαίσιο μεταβαίνει σ’ ἕνα πολιτικό πλαίσιο, τοποθετεῖ τά πράγματα σέ μία σωστότερη βάση. Στό ἴδιο πολιτικό πλαίσιο κινεῖται, πολύ ἀργότερα ἀπό τούς Ρώσσους φιλοσόφους, καί ἡ ἑρμηνευτική ἑνός ἄλλου διανοητῆ, τοῦ Κ. Παπαϊωάννου, ὅταν γράφει ὅτι «ὁ Μεγάλος Ἱεροεξεταστής εἶναι αὐτός πού πιστεύει ὅτι ἡ μόνη σωτηρία πού θέλουν οἱ ἄνθρωποι εἶναι αὐτή πού μόνο τό κράτος καί ἡ ὑλική εὐημερία μποροῦν νά τούς δώσουν». Περαιτέρω μπορεῖ νά θεωρηθεῖ ἀκριβής ἡ ἄποψη τοῦ Κ. Παπαϊωάννου ὅτι «ὅταν ὁ Ντοστογιέφσκι καί ὁ Σολοβιώφ ἀντέταξαν στήν πίστη στήν πρόοδο τόν κόσμο τοῦ Μεγάλου Ἱεροεξεταστῆ καί τοῦ Ἀντιχρίστου, δείχνοντας ὅτι ὁ ἀποκλειστικός προσανατολισμός τοῦ μοντέρνου ἀνθρώπου πρός τίς ὑλικές ἀξίες τῆς κοινωνικοοικονομικῆς ὀργάνωσης μπορεῖ νά φέρει τήν πιό ὁλοκληρωτική ἀνελεύθερία, ἡ ἐποχή τους εἶδε μέσα στό ἔργο τους κάτι τό ἀξιοπερίεργο ἀλλά τό βασικά ἀσήμαντο: μιά νοσηρή ἐκδήλωση ‘’ὑπερβολικοῦ’’ χριστιανισμοῦ ἤ μιά ἔκρηξη τοῦ ‘’ἀποκαλυπτισμοῦ τῆς σλάβικης ψυχῆς’’». Εἶμαι τῆς γνώμης ὅτι, ἐάν ἡ προσέγγιση τοῦ Παπαϊωάννου εἶναι σωστή, αὐτό πού δέν εἶδε ἡ ἐποχή τῶν δύο μεγάλων Ρώσσων συγγραφέων ἦταν ἡ προφητική διάσταση τοῦ ἔργου τους, ἰδιαιτέρως μάλιστα σέ ὅ,τι ἀφορᾶ τήν Ρωσσική Ἐπανάσταση τοῦ 1917 καί τῶν συνεπειῶν της. 

Πέρα ἀπό τήν καθαρῶς θρησκευτική καί τήν πολιτική προσέγγισή του, ὁ «Μύθος τοῦ Μεγάλου Ἱεροεξεταστῆ» μπορεῖ νά τύχει ἐφαρμογῆς καί στήν σύγχρονη πραγματικότητα, ἡ ὁποία, γιά τόν Χ.Λ. Ἀρανγκοῦρεν, εἶναι πλήρως ἀλλοτριωμένη: «Ἡ τυπική μορφή τῆς ἀλλοτρίωσης τοῦ εἰκοστοῦ αἰῶνα εἶναι τό νά ζεῖς μέσα στήν καλοπέραση τῆς κατανάλωσης, ὅπως γιά τόν δέκατο αἰῶνα τό πουλιέσαι ὡς ἐργασία-ἐμπόρευμα … Πνευματική καλλιέργεια τῆς κατανάλωσης καί πνευματική καλλιέργεια τῆς ἐξουσίας συνιστοῦν τόν χαρακτήρα τῆς σύγχρονης γνώσης. Ἡ ‘’δημοκρατία’’ τῶν καιρῶν μας -δυτική ἤ λαϊκή δημοκρατία- προσανατολίζεται παντοῦ πρός τήν αὐτή κατεύθυνση: πρός τόν ἰμπεριαλισμό, τό μοίρασμα τοῦ κόσμου καί τήν ἀλλοτρίωση μέ τό μέσο τῆς καλοπέρασης. Πρόκεται γιά τήν ἀδιάκοπη διδασκαλία τοῦ Μύθου τοῦ Μεγάλου Ἱεροεξεταστῆ». Βεβαίως εἶναι ὀρθή ἡ προσέγγιση αὐτή, ἐφόσον ὁ κυρίαρχος ἀνθρωπολογικός τύπος στήν Εὐρώπη, κατά τίς τελευταῖες δεκαετίες, ἐπιθυμεῖ μόνον «τήν εὐτυχία καί τήν ἡσυχία», διαμορφώνοντας ἔτσι μία καταναλωτική συνείδηση πού ζεῖ hic et nunc, χωρίς ἱστορική συνείδηση ἤ μεταφυσική προοπτική. Ὑπό τήν ἔννοια αὐτή, ὁ «Μύθος τοῦ Μεγάλου Ἱεροεξεταστῆ» ἔχει ὁδηγήσει ὄχι πλέον στήν ἔλλειψη πίστης ὅπως ἀποτιμᾶ ὁ Ἁλιόσα, ἀλλά σέ μία ἰδιάζουσα θρησκευτική ἀδιαφορία, ἡ ὁποία ἔχει ἀντικαταστήσει τίς μηδενιστικές ἀντιλήψεις τοῦ 19ου αἰ. Ἀναφέρει μέ θλίψη ὁ Ἀρανγκοῦρεν ὅτι «ὁ Θεός ἔπαψε νά εἶναι πρόβλημα γιά τό μεγαλύτερο μέρος τῶν ἀνθρώπων. Δέν ὑπάρχουν πιά ἀνάμεσά μας ἄθεοι ἤ ἀντιθεϊστές: ἁπλά καί μόνο οἱ ἄνθρωποι ἀδιαφοροῦν γιά τό Θεό … Ὁ Θεός πέθανε ὅπως ἀκριβῶς ὁ γείτονάς μας- τό γεγονός δέν φαίνεται νά ἐνδιαφέρει κανένα». 

Σέ μία συνολική ἀποτίμηση, νομίζω λοιπόν ὅτι οἱ ἑρμηνευτικές προσεγγίσεις τοῦ ντοστογιεφσκικοῦ «Μύθου» ἐκ μέρους τοῦ Ροζάνωφ, τοῦ Μπερντιάγιεφ, τοῦ Σ. Μπουλγκάκωφ καί ἀργότερα τοῦ Παπαϊωάννου, ἔχουν ἐπιβεβαιωθεῖ ἀπό τήν ἴδια τήν ἱστορία, ἐνῶ ἡ προσέγγιση ἐκ μέρους τοῦ Χ.Λ. Ἀρανγκοῦρεν εἶναι ἴσως ἐγγύτερα σέ μᾶς, στήν κοινωνία καί στήν ἐποχή μας, σέ σχέση μέ τήν θρησκευτική ἤ πολιτική ἑρμηνεία. Ἐννοεῖται δέ ὅτι ἡ σημερινή ἀναφορά δέν περιέλαβε μία καθαρῶς αἰσθητική προσέγγιση τοῦ «Μύθου», καθ’ ὅσον αὐτή θά ἐμείωνε, νομίζω, τό βάθος τῆς ἀναλύσεως τοῦ σπουδαίου Ρώσσου μυθιστοριογράφου. 

Ilya Glazunov, Grand Inquisitor (1985)

"Ο ΜΕΓΑΣ ΙΕΡΟΕΞΕΤΑΣΤΗΣ" ΤΟΥ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ, ΤΟΥ ΡΟΖΑΝΟΦ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΣ ΣΕΡΟ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

...Θρεπτικός καρπός των εκδόσεων s@mizdat, ο «Θρύλος για τον Μεγάλο Ιεροεξεταστή του Ντοστογιέφσκι» του Βασίλι Β. Ροζάνοφ, που μετέφρασε ο υπεύθυνος των εκδόσεων, φιλόπονος Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης, προτάσσοντας μια εκτενή, κατατοπιστικότατη εισαγωγή, όπου διαβάζουμε, μεταξύ άλλων: 

"Δεν υπάρχει άλλο φαινόμενο, τόσο δημιουργικών, τόσο επικών και τόσο εσχατολογικών διαστάσεων στην ιστορία της Ρους σαν την ρωσική αναγέννηση των αρχών του 20ού αιώνα. Μέσα σε τρεις περίπου δεκαετίες, όλα εκείνα οι αιώνες εγκυμονούσαν, ήρθαν στον κόσμο με εκτυφλωτικό φως και σκόρπισαν τα σκοτάδια που συσσωρεύονταν πάνω από την οικουμένη. 

Μέσα σ’ αυτό το ιστορικό πλαίσιο αναδύεται η μορφή του Βασίλι Βασίλιεβιτς Ροζάνοφ (1856 – 1919). Μορφή σκοτεινή και αινιγματική. Μορφή προφητική και αποκαλυπτική. Μορφή εσχατολογικών προσδοκιών και μεταφυσικών ανησυχιών.

Βασίλι Ροζάνοφ Προσωπογραφία δια χειρός Λεόν Μπακστ

Το φιλοσοφικό έργο του Β. Β. Ροζάνοφ θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι μέρος εκείνων των φιλοσοφικών και λογοτεχνικών κύκλων των αρχών του 20ού αιώνα που καθόρισαν το κίνημα της ρωσικής πνευματικής αναγέννησης, ωστόσο οι ιδιαιτερότητές του κάνουν την προσωπικότητά του να ξεχωρίζουν και μας επιτρέπουν να το θεωρήσουμε ως μια ξεχωριστή περίπτωση και μη τυπικό εκπρόσωπό της. 

Ο «Θρύλος για τον Μεγάλο Ιεροεξεταστή» του Β. Β. Ροζάνοφ είναι το έργο εκείνο που του χάρισε, αμέσως μετά την έκδοση του, την αναγνώριση και τον καθιέρωσε ως κεντρική φιγούρα της ρωσικής πνευματικής αναγέννησης. 

Ο «Θρύλος» είναι ένα βιβλίο που άσκησε τεράστια επίδρασης στους συγχρόνους του και μέχρι σήμερα θεωρείται ως ένα από τα αριστουργήματα αυτής της τόσο ταραγμένης μα και δημιουργικής περιόδου της ρωσικής ιστορίας. Ο «Θρύλος» είναι ένα βιβλίο «σκοτεινό», ένα βιβλίο προφητικό, ένα βιβλίο εσχατολογικών προσδοκιών. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο, το γεγονός ότι ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ως αναλυτικό εργαλείο την «Αποκάλυψη του Ιωάννη». Για να κατανοηθεί ο «Θρύλος» τόσο ως φιλοσοφικό δοκίμιο όσο και ως απόπειρα φιλοσοφικής- λογοτεχνικής ανάλυσης θα πρέπει να ειδωθεί στο ιστορικό πλαίσιο που γράφτηκε και εκδόθηκε. Αυτό δεν μειώνει σε τίποτα την διαχρονική του αξία. Απεναντίας, ενισχύει την άποψη που θέλει αυτό το βιβλίο «οδηγό κατανόησης» του εμβληματικού αυτού αποσπάσματος από το έργο του Φ. Μ. Ντοστογιέφσκι.

Στο παράρτημα του βιβλίου περιλαμβάνεται το δοκίμιο του Βασίλι Ροζάνοφ για τον Νικολάι Βασίλιεβιτς Γκόγκολ, δίνοντας έτσι πανόραμα όχι μόνο του προσωπικού του στοχασμού, μα και των δρόμων που ακολούθησε η ρωσική φιλοσοφική και θεολογική σκέψη κατά τον 19ο και στις αρχές του 20ού αιώνα."

Φυσικά, η ελευθερία είναι κι εδώ το κυρίαρχο στοιχείο, παρά την «αποκαλυπτική» ερμηνεία του Ροζάνοφ. Έχει ενδιαφέρον το ότι ο Ροζάνοφ αντιμετωπίζει την ελευθερία του «Θρύλου» ως βάσανο, ενώ ο ήρωας του Υπογείου την βλέπει ως ένα θετικό χαρακτηριστικό. 

Ο «Θρύλος» του Μ. Ιεροεξεταστή ανεβαίνει πια συχνά στο θέατρο, με την μορφή θεατρικού αναλογίου, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.

Ο διάσημος Γάλλος σκηνοθέτης Patrice Chéreau (1944-2013) τον παρουσίασε στην Αθήνα το 2008. Σκέπτομαι ότι το έργο του Ροζάνοφ για τον Μ. Ιεροεξεταστή θα πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπ’ όψιν από τους ηθοποιούς και σκηνοθέτες που επιθυμούν να ανεβάσουν τον μονόλογο. Θα μπορούσε και κάποια αποσπάσματα του Ροζάνοφ να διαλέγονται με τον Ντοστογιέφσκι – άλλωστε υπήρξαν και σύγχρονοι – ώστε να αναδειχθούν πλευρές που ίσως δεν υποπτευόμαστε γύρω από το μοναδικό αυτό «Θρύλο» - ύμνο στην Ελευθερία, ο οποίος θεωρείται από τους μελετητές το σημαντικότερο αυτόνομο κείμενο του Ντοστογιέφσκι. Και φαίνεται πως η ιστορία δικαιώνει αυτή την εκτίμηση.

Σε μια συνέντευξή του στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της Κυριακής, τότε το 2008, στον δημοσιογράφο Ηλία Μαγκλίνη, ο Πατρίς Σερό λέει συγκλονιστικά πράγματα! Αυτός ο κατά δήλωσίν του «άθεος»! Προσέξτε, παρακαλώ, τη σκέψη του:

«Εξεπλάγην όταν ξαναδιάβασα αυτό το κείμενο. Νόμιζα ότι ήξερα τους “Καραμαζόφ” αλλά όταν έπεσα πάνω στο κείμενο είδα ότι το ερώτημα της ύπαρξης του Θεού τίθεται με έναν τρόπο ιλιγγιώδη. Εχει να κάνει με τον φόβο του ανθρώπου να είναι ελεύθερος. Φοβόμαστε την ελευθερία. Προτιμούμε κάποιος άλλος να μας λέει τι είναι καλό και κακό. Για τον σύγχρονο άνθρωπο η ελευθερία είναι ένα φορτίο. Γι’ αυτό και είναι ένα πολιτικό κομμάτι. Δεν έχει μόνο να κάνει με τη θρησκεία αλλά και με τον κομμουνισμό. Ο κομμουνισμός έχει πολλά κοινά με όλες τις Εκκλησίες: εμείς αποφασίζουμε για σένα τι είναι καλό και τι είναι κακό, σου δίνουμε μιαν επίφαση ισότητας αλλά το αντίτιμο είναι να μας παραδώσεις την ελευθερία σου.
Ο φονταμενταλισμός έχει επιστρέψει. Ο Χριστός απέτυχε λοιπόν; Το τρομερό με το κείμενο του Ιεροεξεταστή είναι ότι έχει μια λογική, τα επιχειρήματά του είναι ευφυή, ειδικά όταν σχολιάζει τους τρεις πειρασμούς του Χριστού στην έρημο.
Προσπαθούσα από μικρός να καταλάβω τι γίνεται στον κόσμο, κάτι που είναι αρκετά δύσκολο από μόνο του. Τι είναι καλό, κακό, δίκαιο, άδικο. Ισως κάποτε να ήταν πιο εύκολη η σχέση με την Εκκλησία, η υποταγή των ανθρώπων σε κάποια σχήματα. Αυτό το κείμενο με ξαναβάζει μέσα σε όλα αυτά και μετά την παράσταση (σ.σ. έχει παρουσιάσει το συγκεκριμένο αναλόγιο στο εξωτερικό) έχω δει τον κόσμο να βγαίνει αναστατωμένος. Αυτό είναι καλό. Να θέτεις ερωτήματα. Οι απαντήσεις περιττεύουν.
Δεν πιστεύω στον Θεό. Μακάρι να μπορούσα. Οπως και δεν μπορώ να πιστέψω ότι υπάρχει μετά θάνατον ζωή. Συνήθως το πιστεύουμε επειδή είμαστε τρομαγμένοι. Δεν θέλουμε να δεχθούμε ότι μας περιμένει μια μαύρη τρύπα, ότι ακολουθεί το κενό. Δεν τρέφω σεβασμό για την Εκκλησία, σέβομαι όμως το θρησκευτικό αίσθημα. Με απασχολεί πολύ η έννοια του ιερού, αλλά όχι μέσα από το πρίσμα της πίστης.
Ο Ντοστογιέφσκι είχε γράψει ότι αν δεν υπάρχει Θεός τότε όλα επιτρέπονται. Η ειρωνεία είναι ότι ειδικά σήμερα, που υποτίθεται ότι όλα επιτρέπονται, κάποιοι σκοτώνουν ανθρώπους στο όνομα του Θεού».

Τι να σχολιάσει κανείς; Πόσο, άραγε, οι τάχα και πιστοί είναι άξιοι της ελευθερίας του Θεού. Πόσο πραγματικά τον αναζητούν. Πόσο περιχαρακωμένοι είναι σε βεβαιότητες και αυτονόητα, που ο ίδιος ο Χριστός ανέτρεψε… Πόσο έχουν την αίσθηση του ιερού, που απασχολεί τον Σερό. Πόσο «σκοτώνουν» ανθρώπους – καταδικάζοντάς τους με τα λόγια και τα έργα μας, πάντα στο όνομα του Θεού!...