Ηρακλής Φίλιος
iraklisf@theo.auth.gr
Μην βλέπετε που στη σημερινή εποχή είναι δεδομένο για τους χριστιανούς το γεγονός ότι η Παναγία γέννησε τον Θεό και καλείται Θεοτόκος. Για την εποχή που έδωσε αγώνα εναντίον του Νεστορίου και της παρέας του ο άγιος Κύριλλος Αλεξανδρεύς δεν ήταν ειρηνικά κι εύκολα τα πράγματα.
Έδωσε τεράστιο αγώνα, επίπονο και επίμονο προκειμένου να αναδείξει ο ιερός Πατήρ την αλήθεια των πραγμάτων. Ο μέγας εραστής και θιασώτης του προσώπου της Θεοτόκου θεολόγησε με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος αποφεύγοντας φιλοσοφικούς στοχασμούς και συσχετισμούς. Κάτι βέβαια που έπραξε ο Νεστόριος και άλλοι αιρετικοί όπως ο Άρειος επηρεασμένοι από τη λογική των αριστοτελικών σχημάτων και των φιλοσοφικών συσχετισμών και εννοιών.
Οφείλω να κινηθώ προς μία «σκανδαλιστική» προσέγγιση σχετικά με το πρόσωπο της Θεοτόκου. Συγχωρέστε με όμως η αλήθεια των πραγμάτων επιτάσσει επισημάνσεις ιδιαιτέρως σημαντικές για το ζήτημα μας. Δυστυχώς στην ορθόδοξη θεολογία όταν κάποιες στιγμές γίνεται λόγος για την Παναγία, εκείνο το οποίο επισημαίνεται «εκστατικώς» πολλές φορές είναι το «αειπάρθενο» της. Ομολογώ πως μία τέτοια ομολογίαν αν και είναι αληθινή, απέχει μακράν από το μέγα μυστήριο που έχει συντελεσθεί στη μήτρα της. Σαφώς και προϋπόθεση ήταν το αειπάρθενο της. Δεν διαφωνούμε. Αυτό όμως ήταν εν τέλει που έδωσε τη συνέχεια για το σχέδιο της του Θεού Οικονομίας; Το μυστήριο της Οικονομίας έλαβε «σάρκα και οστά» και υπούργησε την ανθρωπότητα επειδή ήταν αειπάρθενος ή επειδή γέννησε τον Σωτήρα και Λυτρωτή του κόσμου; Με άλλα λόγια το μέγα θαύμα ήταν το α ε ι π ά ρ θ ε ν ο της Θεοτόκου ή η Θ ε ο μ η τ ρ ό τ η τα της; Σαφώς και το δεύτερο. Αυτή είναι η αλήθεια.
Η οντολογικοποίηση της παρθενίας, η απολυτοποίηση της και η έξαρση της σπουδαιότητας της, έδωσε την πιο «γλυκειά» αφορμή στον ηθικισμό εντός του χώρου της Εκκλησίας, θέτοντας άλλοτε συνειδητά και άλλοτε ασυνείδητα το μέγα μυστήριο της υποστατικής ένωσης σε δεύτερη μοίρα. Βέβαια αυτή η απολυτοποίηση και αποκοπή της παρθενίας από το σύνολη αντίληψη του μυστηρίου, δημιούργησε άλλο ένα τραύμα στο σώμα της Εκκλησίας. Λειτούργησε ως «εργαλείο για την απόλυτη ενοχοποίηση της σεξουαλικής ερωτικότητας» όπως θα μας πει ο Χ. Σταμούλης.
Έχω την αίσθηση πως δεν έχουμε κατανοήσει ακόμη το αχώρητο μυστήριο που έχει συντελεστεί. Και ο μονοφυσητισμός της σκέψης ότι το μυστήριο της ενσάρκωσης του Θεού Λόγου αναλώνεται στην παρθενία της Θεοτόκου, έχει πάλι να κάνει με το ζήτημα της καθαρότητος που απασχόλησε και τσάκισε την Εκκλησία καθώς οι αιρετικοί αυτό υποστήριξαν στις Οικουμενικές Συνόδους και εξέκλιναν της αλήθειας και της παράδοσης. Μόνο που το ζήτημα αυτό αυτή τη στιγμή υπερτονίζεται από συντηρητικούς θεολογικούς κύκλους που πλέον εντοπίζουν μία σωτηριολογική απολυτότητα και μονομερή τονισμό στο θέμα. Ο άγιος Κύριλλος Αλεξανδρεύς δεν έδωσε στην Γ’ Οικουμενική Σύνοδο στην Έφεσο (431 μ.Χ.) τον αγώνα εναντίον του Νεστορίου και της παρέας του για το αειπάρθενο της Θεοτόκου, αλλά για το μεγαλύτερο μυστήριο που συντελέστηκε στην ανθρώπινη φύση μιας γυναικός. Τη Θ ε ο μ η τ ρ ό τ η τ α της.
Η παρθενία δεν είναι μέγα μυστήριο αλλά προϋπόθεση. Η παρθενία αποτελεί κατάσταση ενός προσώπου που επιλέγει να ζήσει αυτή την κατάσταση, είναι απόρροια της ελεύθερης βούλησης του και ο αγώνας για τη διατήρηση της επιτυγχάνεται μόνο με τη χάρη του Θεού. Αυτό δεν είναι μυστήριο. Είναι ανθρώπινη επιλογή. Μυστήριο είναι ότι έγινε η ίδια η Χώρα του Αχωρήτου, χωρώντας μέσα της Εκείνον τον οποίο ο άγιος μάρτυς Ιουστίνος ο Φιλόσοφος χαρακτηρίζει «τόπω τε αχώρητος και τω κόσμω όλω».
Γράφει σχετικά λοιπόν ο Χ. Σταμούλης: «Η παρθενία είναι μια δευτερεύουσα πραγματικότητα, που αληθεύει οντολογικά μόνο όταν δείχνει τη Θεομητρότητα και συνεπώς τη θεοπρέπεια της σάρκωσης, από την οποία αποκτά και το οποιοδήποτε νόημα της». Ποιο είναι λοιπόν το μέγα μυστήριο; «Όλος θεός γαρ, ος συνενούται μεθ’ ημών, ω φρικτού μυστηρίου!...εγώ δε πάλιν λέγω σοι∙ Βλέπε Χριστόν εν μήτρα, και τα εν μήτρα νόησον και μήτραν υπεκδύντα, και πόθεν εξερχόμενος ο Θεός μου διήλθε!», όπως μας λέει σ’ αυτόν τον θαυμάσιο λόγο χωρίς αισχύνη, συστολή και ηθικισμούς ο Συμεών ο Νέος Θεολόγος.
Ο Νεστόριος, για τον οποίο «τα ομούσια τίκτουν ομοούσια», όπως και η παρέα του προσέδιδαν στη Θεοτόκο τον τίτλο «ανθρωποτόκος», Χριστοτόκος», «Κυριοτόκος» και «Θεοδόχος». Κάποιοι απ’ αυτούς αληθεύουν, όμως αποτελούν μέρος της αλήθειας. Όχι την όλη αλήθεια. Δεν ανταποκρίνονται πλήρως στην αλήθεια του μυστηρίου που συντελέστηκε. Μιας αλήθειας που αρνήθηκε ο ευσεβιστής Νεστόριος, ο ιερέας Αναστάσιος και οι γύρω του. Η αλήθεια απέχει από τους όρους αυτούς και φανερώνει τη γέννηση του Θεού στη μήτρα ενός δημιουργήματος, μιας ανθρώπου, της Θεοτόκου. Ποτέ λοιπόν δεν υιοθέτησαν τον όρο «Θεοτόκος».
Ερχόμαστε στον θιασώτη της Θεοτόκου, τον άγιο Κύριλλο Αλεξανδρέα. Για τον Κύριλλο Αλεξανδρέα, ο όρος «Θεοτόκος» είναι ο όρος που δηλώνει τη θεομητρότητα της Παναγίας και αυτόν κατοχυρώνει δογματικά. Είναι απαραίτητη η ομολογία περί αυτού και ο ίδιος εμμένει στον όρο αυτό σε αντίθεση με τον όρο «ανθρωποτόκος» που χρησιμοποιεί ο Νεστόριος. Μας λέει ο ιερός Πατήρ πως «αρκεί τοιγαρούν προς ορθήν και αδιάβλητον της πίστεως ημών ομολογίαν, το Θεοτόκος λέγειν και ομολογείν την αγίαν Παρθένον».
Με την επιμονή του στον όρο αυτό, ήθελε να τονίσει τις σωτηριολογικές διαστάσεις του θέματος αναδεικνύοντας συνάμα την ανθρωπολογία της Εκκλησίας. Πώς γίνεται εξάλλου να σωθεί ο άνθρωπος των αστοχιών όταν μία γυναίκα δεν γέννησε τον Θεό αλλά έναν άνθρωπο; Βλέπετε λοιπόν πως το όλο θέμα έχει καίρια, την πιο καίρια σημασία θα έλεγα τόσο για την ανθρωπολογία όσο και για τη σωτηριολογία.
Για τον επίλογο είναι αδύνατον να μην αφήσουμε να μιλήσει ο κατεξοχήν ερωτευμένος με το πρόσωπο της Υπεραγίας Θεοτόκου άγιος Κύριλλος Αλεξανδρεύς, ο οποίος σε εγκώμιο του γράφει:
«Χαίροις, Παρθένε Μαρία, μήτηρ και δούλη, Παρθένε μεν, διά τον εκ σου της Παρθένου τεχθέντα. Μήτηρ δε διά τον εν αγκάλαις σαις βασταχθέντα, και γάλακτι σω τραφέντα. Δούλη διά τον μορφήν δούλου λαβόντα. Χαίροις Μαρία, το χωρίον του αχωρήτου, η τον Μονογενή Θεόν Λόγον χωρήσασα, η τον στάχυν άνευ αρότρου και σπέρματος βλαστήσασα τον αμαράντινον. Χαίροις, Μαρία Θεοτόκε, δι’ ης ήνθησε και εξέλαμψε το της αναστάσεως κάλλος».
Έδωσε τεράστιο αγώνα, επίπονο και επίμονο προκειμένου να αναδείξει ο ιερός Πατήρ την αλήθεια των πραγμάτων. Ο μέγας εραστής και θιασώτης του προσώπου της Θεοτόκου θεολόγησε με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος αποφεύγοντας φιλοσοφικούς στοχασμούς και συσχετισμούς. Κάτι βέβαια που έπραξε ο Νεστόριος και άλλοι αιρετικοί όπως ο Άρειος επηρεασμένοι από τη λογική των αριστοτελικών σχημάτων και των φιλοσοφικών συσχετισμών και εννοιών.
Οφείλω να κινηθώ προς μία «σκανδαλιστική» προσέγγιση σχετικά με το πρόσωπο της Θεοτόκου. Συγχωρέστε με όμως η αλήθεια των πραγμάτων επιτάσσει επισημάνσεις ιδιαιτέρως σημαντικές για το ζήτημα μας. Δυστυχώς στην ορθόδοξη θεολογία όταν κάποιες στιγμές γίνεται λόγος για την Παναγία, εκείνο το οποίο επισημαίνεται «εκστατικώς» πολλές φορές είναι το «αειπάρθενο» της. Ομολογώ πως μία τέτοια ομολογίαν αν και είναι αληθινή, απέχει μακράν από το μέγα μυστήριο που έχει συντελεσθεί στη μήτρα της. Σαφώς και προϋπόθεση ήταν το αειπάρθενο της. Δεν διαφωνούμε. Αυτό όμως ήταν εν τέλει που έδωσε τη συνέχεια για το σχέδιο της του Θεού Οικονομίας; Το μυστήριο της Οικονομίας έλαβε «σάρκα και οστά» και υπούργησε την ανθρωπότητα επειδή ήταν αειπάρθενος ή επειδή γέννησε τον Σωτήρα και Λυτρωτή του κόσμου; Με άλλα λόγια το μέγα θαύμα ήταν το α ε ι π ά ρ θ ε ν ο της Θεοτόκου ή η Θ ε ο μ η τ ρ ό τ η τα της; Σαφώς και το δεύτερο. Αυτή είναι η αλήθεια.
Η οντολογικοποίηση της παρθενίας, η απολυτοποίηση της και η έξαρση της σπουδαιότητας της, έδωσε την πιο «γλυκειά» αφορμή στον ηθικισμό εντός του χώρου της Εκκλησίας, θέτοντας άλλοτε συνειδητά και άλλοτε ασυνείδητα το μέγα μυστήριο της υποστατικής ένωσης σε δεύτερη μοίρα. Βέβαια αυτή η απολυτοποίηση και αποκοπή της παρθενίας από το σύνολη αντίληψη του μυστηρίου, δημιούργησε άλλο ένα τραύμα στο σώμα της Εκκλησίας. Λειτούργησε ως «εργαλείο για την απόλυτη ενοχοποίηση της σεξουαλικής ερωτικότητας» όπως θα μας πει ο Χ. Σταμούλης.
Έχω την αίσθηση πως δεν έχουμε κατανοήσει ακόμη το αχώρητο μυστήριο που έχει συντελεστεί. Και ο μονοφυσητισμός της σκέψης ότι το μυστήριο της ενσάρκωσης του Θεού Λόγου αναλώνεται στην παρθενία της Θεοτόκου, έχει πάλι να κάνει με το ζήτημα της καθαρότητος που απασχόλησε και τσάκισε την Εκκλησία καθώς οι αιρετικοί αυτό υποστήριξαν στις Οικουμενικές Συνόδους και εξέκλιναν της αλήθειας και της παράδοσης. Μόνο που το ζήτημα αυτό αυτή τη στιγμή υπερτονίζεται από συντηρητικούς θεολογικούς κύκλους που πλέον εντοπίζουν μία σωτηριολογική απολυτότητα και μονομερή τονισμό στο θέμα. Ο άγιος Κύριλλος Αλεξανδρεύς δεν έδωσε στην Γ’ Οικουμενική Σύνοδο στην Έφεσο (431 μ.Χ.) τον αγώνα εναντίον του Νεστορίου και της παρέας του για το αειπάρθενο της Θεοτόκου, αλλά για το μεγαλύτερο μυστήριο που συντελέστηκε στην ανθρώπινη φύση μιας γυναικός. Τη Θ ε ο μ η τ ρ ό τ η τ α της.
Η παρθενία δεν είναι μέγα μυστήριο αλλά προϋπόθεση. Η παρθενία αποτελεί κατάσταση ενός προσώπου που επιλέγει να ζήσει αυτή την κατάσταση, είναι απόρροια της ελεύθερης βούλησης του και ο αγώνας για τη διατήρηση της επιτυγχάνεται μόνο με τη χάρη του Θεού. Αυτό δεν είναι μυστήριο. Είναι ανθρώπινη επιλογή. Μυστήριο είναι ότι έγινε η ίδια η Χώρα του Αχωρήτου, χωρώντας μέσα της Εκείνον τον οποίο ο άγιος μάρτυς Ιουστίνος ο Φιλόσοφος χαρακτηρίζει «τόπω τε αχώρητος και τω κόσμω όλω».
Γράφει σχετικά λοιπόν ο Χ. Σταμούλης: «Η παρθενία είναι μια δευτερεύουσα πραγματικότητα, που αληθεύει οντολογικά μόνο όταν δείχνει τη Θεομητρότητα και συνεπώς τη θεοπρέπεια της σάρκωσης, από την οποία αποκτά και το οποιοδήποτε νόημα της». Ποιο είναι λοιπόν το μέγα μυστήριο; «Όλος θεός γαρ, ος συνενούται μεθ’ ημών, ω φρικτού μυστηρίου!...εγώ δε πάλιν λέγω σοι∙ Βλέπε Χριστόν εν μήτρα, και τα εν μήτρα νόησον και μήτραν υπεκδύντα, και πόθεν εξερχόμενος ο Θεός μου διήλθε!», όπως μας λέει σ’ αυτόν τον θαυμάσιο λόγο χωρίς αισχύνη, συστολή και ηθικισμούς ο Συμεών ο Νέος Θεολόγος.
Ο Νεστόριος, για τον οποίο «τα ομούσια τίκτουν ομοούσια», όπως και η παρέα του προσέδιδαν στη Θεοτόκο τον τίτλο «ανθρωποτόκος», Χριστοτόκος», «Κυριοτόκος» και «Θεοδόχος». Κάποιοι απ’ αυτούς αληθεύουν, όμως αποτελούν μέρος της αλήθειας. Όχι την όλη αλήθεια. Δεν ανταποκρίνονται πλήρως στην αλήθεια του μυστηρίου που συντελέστηκε. Μιας αλήθειας που αρνήθηκε ο ευσεβιστής Νεστόριος, ο ιερέας Αναστάσιος και οι γύρω του. Η αλήθεια απέχει από τους όρους αυτούς και φανερώνει τη γέννηση του Θεού στη μήτρα ενός δημιουργήματος, μιας ανθρώπου, της Θεοτόκου. Ποτέ λοιπόν δεν υιοθέτησαν τον όρο «Θεοτόκος».
Ερχόμαστε στον θιασώτη της Θεοτόκου, τον άγιο Κύριλλο Αλεξανδρέα. Για τον Κύριλλο Αλεξανδρέα, ο όρος «Θεοτόκος» είναι ο όρος που δηλώνει τη θεομητρότητα της Παναγίας και αυτόν κατοχυρώνει δογματικά. Είναι απαραίτητη η ομολογία περί αυτού και ο ίδιος εμμένει στον όρο αυτό σε αντίθεση με τον όρο «ανθρωποτόκος» που χρησιμοποιεί ο Νεστόριος. Μας λέει ο ιερός Πατήρ πως «αρκεί τοιγαρούν προς ορθήν και αδιάβλητον της πίστεως ημών ομολογίαν, το Θεοτόκος λέγειν και ομολογείν την αγίαν Παρθένον».
Με την επιμονή του στον όρο αυτό, ήθελε να τονίσει τις σωτηριολογικές διαστάσεις του θέματος αναδεικνύοντας συνάμα την ανθρωπολογία της Εκκλησίας. Πώς γίνεται εξάλλου να σωθεί ο άνθρωπος των αστοχιών όταν μία γυναίκα δεν γέννησε τον Θεό αλλά έναν άνθρωπο; Βλέπετε λοιπόν πως το όλο θέμα έχει καίρια, την πιο καίρια σημασία θα έλεγα τόσο για την ανθρωπολογία όσο και για τη σωτηριολογία.
Για τον επίλογο είναι αδύνατον να μην αφήσουμε να μιλήσει ο κατεξοχήν ερωτευμένος με το πρόσωπο της Υπεραγίας Θεοτόκου άγιος Κύριλλος Αλεξανδρεύς, ο οποίος σε εγκώμιο του γράφει:
«Χαίροις, Παρθένε Μαρία, μήτηρ και δούλη, Παρθένε μεν, διά τον εκ σου της Παρθένου τεχθέντα. Μήτηρ δε διά τον εν αγκάλαις σαις βασταχθέντα, και γάλακτι σω τραφέντα. Δούλη διά τον μορφήν δούλου λαβόντα. Χαίροις Μαρία, το χωρίον του αχωρήτου, η τον Μονογενή Θεόν Λόγον χωρήσασα, η τον στάχυν άνευ αρότρου και σπέρματος βλαστήσασα τον αμαράντινον. Χαίροις, Μαρία Θεοτόκε, δι’ ης ήνθησε και εξέλαμψε το της αναστάσεως κάλλος».
1 σχόλιο:
Αυτό είναι το ποιο σημαντικό ότι η Παναγία αποτελεί το αρχέτυπο του γυναικείου φύλου ,όπως ο Τίμιος Πρόδρομος του ανδρικού. Ο Ιησούς Χριστός είναι ο νέος Αδάμ προ του διαχωρισμού των φύλων η ανθρώπινη φύση Του περιλαμβάνει όλο το ανθρώπινο γένος.
Δημοσίευση σχολίου