Η ΣΑΛΩΜΗ ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ ΚΑΙ ΤΟΥ ΟΥΑΪΛΝΤ

Aubrey Vincent Beardsley (1872–1898)
Ο χορός της Σαλώμης 1894
από την εικονογράφηση του θεατρικού Salomé του Oscar Wilde

Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ

Σαλώμη
Επάνω σε χρυσό σινί η Σαλώμη φέρνει

την κεφαλή του Ιωάννη Βαπτιστή

στον νέον Έλληνα τον σοφιστή

που από τον έρωτα με αδιαφορία γέρνει.

«Σαλώμη την δική σου» απαντάει ο νέος

«ήθελα να με φέρουνε την κεφαλή».

Aστειευόμενος έτσι ομιλεί.

Και την επαύριον ένας δούλος της δρομαίος

της Ερωμένης έρχεται την κεφαλή βαστώντας

ολόξανθη επάνω σε χρυσό σινί.

Πλήν την επιθυμία του την χθεσινή

ο σοφιστής είχε ξεχάσει μελετώντας.

Τα αίματα που στάζουνε βλέπει κι αηδιάζει.

Το αιματωμένο πράγμα αυτό να σηκωθεί

προστάζει από εμπροστά του, κ’ εξακολουθεί

του Πλάτωνος τους διαλόγους να διαβάζει.

Από τα Κρυμμένα Ποιήματα 1877;-1923, Ίκαρος 1993

3 Οκτωβρίου 1931.
Η Joan Maude σε σκηνή από το έργο του Όσκαρ Ουάιλντ, «Σαλώμη»
 στο Savoy Theatre, στο Λονδίνο (Φωτό: Douglas Miller)

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Το ποίημα Σαλώμη (1896) ανήκει στα Κρυμμένα του Καβάφη και πρόκειται για μία από τις πρώτες νεοελληνικές εκδοχές του μύθου, έστω κι αν αυτό το ποίημα θα παραμείνει ανέκδοτο ως το θάνατό του. Ο τίτλος του δεν είναι άλλος από ένα γυναικείο όνομα. Η Σαλώμη, όπως όλοι γνωρίζουμε, ζήτησε από τον Ηρώδη το κεφάλι του Ιωάννη του Βαπτιστή. 

Ο Καβάφης γράφει το ποίημα Σαλώμη έχοντας υπ’ όψιν του την ευαγγελική διήγηση (όπου, ας σημειωθεί, δεν αναφέρεται το όνομα Σαλώμη, αλλά «θυγάτηρ της Ηρωδιάδος» και «κοράσιον»), αλλά και κάτι πολύ πέρα απ’ αυτήν. Όπως σημειώνει σε σχετική μελέτη της η καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας Χριστίνα Ντουνιά (Εκδοχές της Σαλώμης, στο συλλογικό έργο Γραφές της μνήμης. Αθήνα 2011: Gutenberg, σ. 205-206.): «Η χρονιά συγγραφής του ποιήματος [1896], έχει τη σημασία της. Σύμφωνα με την εφημερίδα Le Journal, στις 11 Φεβρουαρίου 1896 ανεβαίνει στο παρισινό θέατρο η Σαλώμη του Oscar Wilde. Όπως έδειξε η Diana Haas, μελετώντας το αρχείο του ποιητή, ο Καβάφης έχει αντιγράψει από την ίδια εφημερίδα ένα απόσπασμα από άρθρο του Jeun Laurain με τίτλο «Η Σαλώμη και οι ποιητές της», το οποίο αναφέρεται σε υποτιθέμενη ιστορία από απόκρυφο ευαγγέλιο της Νουβίας. Σύμφωνα με την πληροφορία του Laurain, η Σαλώμη δωρίζει το κεφάλι του Ιωάννη σε νεαρό έλληνα σοφιστή που περιφρονεί τον έρωτα. Και όταν ο υπηρέτης του φέρνει την άλλη μέρα το κεφάλι τής χωρίς ανταπόκριση ερωτευμένης νέας, ο νεαρός διατάζει αηδιασμένος να πάρουν από μπροστά του το «αιματωμένο πράγμα» και επιστρέφει στην ανάγνωση του Πλάτωνα. Ο Καβάφης αντιγράφει γαλλικά το κείμενο του Laurain και αργότερα θα το μετατρέψει σε ποίημα. Στο ποίημα του Καβάφη η αντιστροφή των ρόλων και η ανακατασκευή του μύθου γίνεται με ειρωνικό τρόπο. Αυτό που αποστρέφεται ο σοφιστής δεν είναι το κεφάλι της Σαλώμης, είναι η ίδια η γυναικεία φύση. Η Σαλώμη δεν μπορεί να παίξει το ρόλο της μοιραίας γυναίκας, αφού ο νεαρός σοφιστής παραμένει αδιάφορος απέναντι στα θέλγητρά της. Προτιμά να διαβάζει Πλάτωνα, επιλέγει τον κόσμο των ιδεών από τον κόσμο της πραγματικότητας». 

Να σημειώσουμε εδώ ότι η Σαλώμη του Ουάϊλντ θα παιζόταν με πρωταγωνίστρια τη Σάρα Μπερνάρ το 1892, στο Λονδίνο, αλλά ματαιώθηκε λόγω της παρέμβασης της λογοκρισίας. Τελικά παίχτηκε τέσσερα χρόνια αργότερα, στο Παρίσι – όπως είδαμε παραπάνω - και έκτοτε παίζεται διαρκώς.

Επίσης, ο Ρίχαρντ Στράους χρησιμοποίησε τη γερμανική μετάφραση της Σαλώμης του Ουάϊλντ, του Χέντβικ Λάχμαν, ως λιμπρέτο της περίφημης - πλέον - όπερας του Σαλώμη, η οποία πρωτοπαρουσιάστηκε στην Όπερα της Δρέσδης στις 9 Δεκεμβρίου 1905 με μεγάλη επιτυχία.

Συνιστούμε ενθέρμως την νέα έκδοση του έργου (2016) Σαλώμη του Όσκαρ Ουάιλντ από τις εκδόσεις Gutenberg (228 σελ.). Πρόκειται για μια επιμελημένη τρίγλωσση έκδοση (γαλλικά, αγγλικά, ελληνικά) με δεκαέξι σχέδια του Όμπρεϊ Μπίτντσλεϊ. Εισαγωγή-Μεταγραφή: Θανάσης Τριαρίδης, Χαρά Σύρου. Εξαιρετικό το επίμετρο του Θανάση Τριαρίδη, ο οποίος τονίζει την γενικότερη επιρροή του Ουάϊλντ στον Καβάφη.

Και για να επανέλθουμε στον Καβάφη. 

Ο Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ ΣΤΟ ΤΟΚΥΟ - ΕΙΚΟΣΙ ΕΝΑ ANIMATION ΒΑΣΙΣΜΕΝΑ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗ. 

Πρόκειται για μια εργαστηριακή άσκηση φοιτητών του Πανεπιστημίου Τεχνών Μουσασίνο, στο Τόκυο της Ιαπωνίας. Επικεφαλής εργαστηρίου: Ντίνο ΣΑΤΟ. Η άσκηση δημοσιεύθηκε τον Σεπτέμβριο του 2013. 

Ανάμεσα στα Καβαφικά ποιήματα και η Σαλώμη! 

Σκηνοθεσία: ΜΑΤΣΟΥΜΟΥΡΑ Σάε / Directed by MATSUMURA Sae 

Διάρκεια / Running time: 30” 

Σημειώνει ο σκηνοθέτης – φοιτητής: 

Δεδομένου ότι η ιστορία είναι ήδη ειπωμένη στο ποίημα, δυσκολεύτηκα να την αφηγηθώ αποτελεσματικά. Εστίασα στην αίσθηση της τελευταίας σκηνής: Στην αντίθεση μεταξύ της σιωπηλής και έντονης αγάπης της Σαλώμης και της ψυχρής αδιαφορίας του Σοφιστή. Νομίζω, ότι Σαλώμη ήθελε από αυτόν, να αισθανθεί την αγάπη. Όθεν το θυσιασμένο κεφάλι της, παραμένει ευγενικά όμορφο. Ελπίζω, ο Σοφιστής να νιώθει δυσάρεστα, εξ αιτίας της απουσία της. Με αγάπη, Σαλώμη.

Since the story has already been told in the poem, I found it difficult to figure out how I could tell it effectively. I focused on the sensation created in the last scene, on the contrast between the quiet and intense love of Salome and the cool indifference of the Sophist. I think Salome wanted him to feel her love. So her sacrificed head remains nobly beautiful. I hope that her absence at least makes the Sophist feel bad. Love, Salome.

Τέλος, έχουμε και την κινηματογραφική Σαλώμη του Ουάϊλντ του 1923, με τη βαμπ Άλα Ναζίμοβα. 

Το 1988, το μονόπρακτο μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον Κεν Ράσελ, με την ταινία «Ο Τελευταίος Χορός της Σαλώμης». Πιο πρόσφατα, γυρίστηκε το μετα-αφηγηματικό «Wilde Salome» (2011), ένα docudrama του Αλ Πατσίνο γύρω από το μονόπρακτο του Ουάιλντ, στο οποίο ο Πατσίνο υποδύθηκε (εκτός από τον εαυτό του) τον Ηρώδη, ενώ η Τζέσικα Τσαστέιν έπαιξε τον ρόλο της Σαλώμης.
Εδώ παραθέτουμε την ταινία του 1923.