Η «Ψυχή» του Ορέστη Διαμάντη - Μνήμη Χαράλαμπου Θεμιστοκλέους

Ορέστης Διαμάντης, "Ψυχή", 2014

Ο θνήσκων πρόσφυγας 

Προσέγγιση στο έργο «Ψυχή», του Ορέστη Διαμάντη 

Φόρος τιμής στον Δάσκαλό του, ζωγράφο και γλύπτη Χαράλαμπο Θεμιστοκλέους (Μόρφου 1950 - Πάτρα 2012) 

 

«Της δικαιοσύνης ήλιε νοητέ 

και μυρσίνη συ δοξαστική 

μη παρακαλώ σας μη 

λησμονάτε τη χώρα μου!» 

Οδυσσέα Ελύτη, Το Άξιον Εστί 

Δημήτρης Παπανικολάου, 

μέλος της Εταιρείας Λογοτεχνών και Συγγραφέων Ηπείρου 

Η Ζωγραφική, εκφράζοντας «εκείνο το άωτον της ζωής»,1 νοηματοδοτεί ιδέες και ενοράσεις του δημιουργού, αντανακλώντας τες σε πνευματικά πεδία, ως διερώτηση και υπαρξιακή αγωνία. Η επιτελούμενη δημιουργική πράξη, συνθετικά αποτυπωμένη ως ύλη ονειρική, απαλύνει «τον πόνο του ανθρώπου και των πραμάτων»,2 ανακτώντας με την ομορφιά, ό,τι εχάθη στο πέρασμα του χρόνου. 

Ο Ορέστης Διαμάντης, τέκνο των πανανθρώπινων αξιών, με πίστη «για το πνευματικό στην τέχνη»,3 αναστοχάζεται με διαλογικότητα και με αναφορά στην Οδύσσεια του Δασκάλου του, εκφράζει μια μορφή διαμαρτυρίας, για το αποκρουστικό πρόσωπο της βίας και το αενάως επαναλαμβανόμενο έργο της ιστορίας. 

Ο πόνος, σύμφυτος της ανθρώπινης φύσης, απόρροια του άδικου και του ακατανόητου, κατακλύζει το υποκείμενο του έργου και το κυκλώνει σε χορό θανατερό. Η βίαιη απώλεια του γενέθλιου τόπου, ο χαμός και ο αποχωρισμός αγαπημένων προσώπων, μετουσιώνεται σε δημιουργία, προσμένοντας από «τον ήλιον της Δικαιοσύνης»4 την ετυμηγορία για το διαπραχθέν έγκλημα. 

Με μια ακίδα στην καρδιά 

για τον χαμό της Μόρφου, 

με μια ψυχή που αδυνατεί 

να το δεχτεί ως είναι, 

με τη γερμένη κεφαλή 

πριν ειπωθεί το χαίρε. 

Όμως, παρά την καλλιέργεια της μνήμης, την προσμονή και την υπομονή, το ποθούμενο δεν ήρθε, καθώς η κάθαρση, υπακούει στον χρόνο και το νόμο της Θείας Δίκης. Έτσι, με τον καιρό, η απώλεια του σθένους και ο εναγκαλισμός της ασθένειας, επέτεινε τη μοναξιά και επίσπευσε την πορεία προς εαυτόν, κάνοντας ορατό, το μέχρι τότε αδιόρατο νεύμα του θανάτου. Στο έργο, δηλούται με τρόπο καίριο και ουσιαστικό, η αντίσταση που καταβάλλεται στην μοίρα και τον θάνατο, καθώς ο πάσχων παρουσιάζεται να αντιπαλεύει το μοιραίο έως την ύστατη στιγμή, έχοντας ανά χείρας καλέμι και σφυρί και κατά νου, τη μεταμορφωτική δύναμη του χρωστήρος και της σμίλης. Είναι τα μόνα όπλα που γνώριζε και επέλεξε να χρησιμοποιεί. Με αυτά πορεύτηκε εν ειρήνη, εν μέσω πολέμου και χαλασμού, με αυτά δίδαξε μετά, την ομορφιά και την αγάπη. 

Δάσκαλε, πόθεν έρχεσαι 

ποιός είν’ ο προορισμός σου; 

Από την Μόρφου έρχομαι 

στην ομορφιά πηγαίνω. 

Γιατί είν’ η όψη σου χλωμή 

με ποιόν μιλάς μονάχος; 

Με το φεγγάρι ομιλώ 

τη μάσκα του φοράω. 

Κι αυτό το αίμα στην πληγή 

αυτή η κραυγή στο βλέμμα; 

Είναι του νόστου προσμονή 

το νεύμα του θανάτου. 

Δάσκαλε, σ’ αποχαιρετώ 

μ’ ό,τι μου εμπιστεύθης. 

Ο μαθητής, αποτυπώνει την εκούσια καταφυγή του Δασκάλου στη μοναξιά και την αναπότρεπτη πορεία θανάτου, κρατώντας ως μόνο αντίδοτο στη φθορά, την προσδοκία για της πίστης τη φανέρωση. Συμπάσχει και μετέχει του δράματος, ως μάρτυρας και βοηθός, συμπράττοντας αισθητικά στο συμβάν και το συντελεσμένο, μετατρέποντας το μαρτύριο από ανείπωτη τραγωδία, σε ικεσία για τη μελλούμενη δικαιοσύνη των ουρανών. 

Αναμιμνησκόμενος τις διδαχές του, για τη συμβολική και συνάμα μεταφορική ιστόρηση του πνευματικού, αισθητοποιεί τον πόνο και αναπαριστά ευλαβικά το θνήσκον σώμα του, με εκτείνοντα τα χέρια εν είδει σταυρού και μ’ εξαϋλωμένη κεφαλή, μέσα σε μια ατμόσφαιρα απόκοσμη και μυστηριακή, αποδίδοντας το πνεύμα αθωότητας και οδύνης. 

Πάσχων από τον καημό 

της προσφυγιάς τον πόνο, 

οδοιπορούσε σιωπηλά 

για τ’ ουρανού το δρόμο. 

Στο έργο «Ψυχή», η πάσχουσα ύπαρξη, ως άθυρμα αβεβαιοτήτων, αγωνιά για την αποφυγή των νομοτελειακά πλησιαζόντων γεγονότων, ενώ ο δημιουργός της, ως συσσωρευτής ψυχικών κραδασμών, αγωνίζεται για την υπέρβαση και έκφραση της οριακής εκείνης στιγμής, -του ακατάληπτου και αναπότρεπτου,- ως απόπειρα ψηλάφησης της άκρας σιωπής. 

Αύρα αναθρώσκουσα η ψυχή 

στο Σύμπαν μεταβαίνει

σώμα σεπτό θρηνολογεί 

αυτή που υπομένει. 

Με αναφορά στον «Νεκρό Χριστό» του Αντρέα Μαντένια, - ως συνομιλία και εικαστική αναγωγή, ιερότητας σώματος και ψυχής, μαρτυρίου και μαρτυρίας,- η σύνθεση αποπνέει βία, με τη στάση του σώματος να συμβολίζει τη θυσία και ως αλληγορία να ανακαλεί πάθη «νοσούντων, καμνόντων, αιχμαλώτων»,5 αδικοσκοτωμένων και αγνοουμένων. 

Έργο μνήμης και ιστορίας, καθώς η βιωμένη εμπειρία του Δασκάλου, ενστάλαξε στον μαθητή την έννοια του τραγικού, παραπέμποντας στον μικρόκοσμο «της γλυκείας χώρας Κύπρου»,6 «και στην πτώση των πόλεων Κερύνειας, Αμμοχώστου και Μόρφου»,7 ως στοιχείο αποδεικτικό της φύσης των ανθρωπίνων, με αναγωγές στον μακρόκοσμο μιας μεταφυσικής οδού, που οδηγεί τον πιστεύσαντα στην συμπαντική Δικαιοσύνη και την απολεσθείσα παραδείσια μακαριότητα της ουράνιας πατρίδας. 

Ο Ορέστης Διαμάντης, σ’ αυτό το οριακό σημείο του αγώνα και της αγωνίας, για την αναζήτηση του δικαίου και της αληθείας, - όπου τέμνονται εκ των συντελεσθέντων, ο χώρος και ο χρόνος,- αποτύπωσε με αυτογνωσία ένα όραμα στοχαστικό, σ’ ένα πειραματικό και ταυτόχρονα συνεκτικό έργο, ανασυνθέτοντας όλα εκείνα τα στοιχεία που συνέχουν και εμπνέουν κάθε δημιουργία. 

Το έργο, -ελεγείο και πικρός αποχαιρετισμός του μαθητή στον Δάσκαλο- ως πλοίο καθελκυόμενο από το καρνάγιο της συνείδησης και το εργαστήριο της καρδιάς, ταξιδεύει «πρόσω ηρέμα»8 στης μνήμης τα νερά. Σε αυτήν την ανεμόδαρτη εποχή, με πυξίδα την προσδοκία ενός γαλήνιου και δικαιότερου κόσμου, -παραπλέοντας «το ακρωτήριο του Αγίου Ανδρέα»9- η ψυχή του επιστρέφει με της Τέχνης τα πανιά και των άστρων τη θωριά, στην ονειρική και ποθεινή πολιτεία της Μόρφου. 

Παραπομπές-Σημειώσεις- Μαρτυρίες 

1. Honore de Balzac. «Το άγνωστο αριστούργημα». Εκδόσεις Άγρα. Αθήνα 1984. 

2. Κώστας Καρυωτάκης. «Ο πόνος του ανθρώπου και των πραμάτων». Ποιήματα και Πεζά. Εκδόσεις Ερμής. Αθήνα 1978 

3. Wassily Kandinsky. «Για το πνευματικό στην τέχνη». Νεφέλη. Αθήνα 1981 

4. Ρωμανού του Μελωδού. «Κοντάκια» 

5. Ιωάννου του Χρυσοστόμου, «Θεία Λειτουργία». 

6. Λεόντιος Μαχαιράς, «Χρονικόν». Εκδόσεις Ενδυμίων, Αθήνα 2015 

7. Μαρτυρία του πρόσφυγα της «Κυπριακής τραγωδίας» Αναστάσιου Στασή, από τον Άγιο Θεόδωρο Καρπασίας των Κατεχομένων, για το προδοτικό πραξικόπημα και την Τουρκική εισβολή το 1974 και του εκ Πατρών πολεμιστή Γεωργίου Βουρλιόγκα, για τον άνισο αγώνα εναντίον του «Αττίλα Ι και ΙΙ», την ιστορική μάχη στο στρατόπεδο της ΕΛ.ΔΥ.Κ., τον ηρωϊσμό Κυπρίων και Ελλήνων στρατιωτών στα πεδία των μαχών, καθώς και την άμυνα στην «πράσινη γραμμή» της πολιορκούμενης Λευκωσίας. 

8. & 9. Οδυσσέας Ελύτης, «Ο κήπος με τις αυταπάτες». Ύψιλον/Βιβλία. Αθήνα 1995. 

Ο Ορέστης Διαμάντης γεννήθηκε το 1990 στην Πάτρα. Είναι απόφοιτος του τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και έχει ασχοληθεί επισταμένως με την Ζωγραφική, την Χαρακτική, την Γλυπτική και την Αγιογραφία, τη συντήρηση τοιχογραφίας αλλά και την ψηφιδογραφία στους Αγίους Τόπους. (έργα του, ατομικά και συλλογικά, υπάρχουν στην Ι.Μ. του Αγ. Γερασίμου στη Παλαιστίνη). Έχουν οργανωθεί τρεις ατομικές εκθέσεις, ενώ συμμετείχε σε ομαδικές στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Έργα του ανήκουν σε ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές. Ζει και εργάζεται στην Μ. Βρετανία. Συμμετείχε με το έργο «Ψυχή», στην ομαδική εικαστική έκθεση «Τιμή στον Δάσκαλο», που περιελάμβανε έργα μαθητών του Χαράλαμπου Θεμιστοκλέους, με επιστημονική επιμέλεια Κωνσταντίνας Παπακώστα, μερίμνη του υπευθύνου της Δημοτικής Πινακοθήκης Πατρών Δημήτρη Παπανικολάου, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Διεθνούς Φεστιβάλ Πάτρας, με τη συνεργασία της Ένωσης Εικαστικών Πάτρας, του Συνδέσμου Αχαΐας-Κύπρου «Αχαιών Ακτή» και τελούσε υπό την αιγίδα της Κυπριακής Πρεσβείας. Η έκθεση παρουσιάστηκε στο Εκθεσιακό Κέντρο «πρώην Αγορά Αργύρη» του Δήμου Πατρέων, παράλληλα με την αναδρομική-τιμητική έκθεση, «Χαράλαμπος Θεμιστοκλέους-ο Ζωγράφος, ο Γλύπτης, ο Δάσκαλος» που οργανώθηκε από τους ίδιους θεσμούς και συντελεστές, στο «Σκαγιοπούλειο Ίδρυμα Πατρών», παρουσία του πρέσβη της Κυπριακής Δημοκρατίας, Κυριάκου Κενεβέζου, τον Ιούλιο του 2014, με τη συμπλήρωση 40 χρόνων από την Τουρκική εισβολή. 

Ο Χαράλαμπος Θεμιστοκλέους, γεννήθηκε το 1950 στη Μόρφου. Αποφοίτησε από το εκεί Γυμνάσιο και μετά τη θητεία του στην Εθνική Φρουρά, μετέβη στην Αθήνα, όπου εισάγεται το 1970 στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Η Τουρκική εισβολή στην Κύπρο, το 1974, σημάδεψε τη ζωή του. Αποφοίτησε από την Α.Σ.Κ.Τ. το 1975 και μετά από σύντομη διαμονή στην Τήνο, διορίζεται στην Πάτρα ως καθηγητής εικαστικών στο 3ο Γυμνάσιο Αρρένων. Το 1976, γνωρίζει στην Πάτρα την Ελένη Δαβραντή - κόρη Μικρασιάτη πρόσφυγα - και το 1977 τελείται ο γάμος τους στις Γερακιές Κύπρου, εκεί όπου είχαν καταφύγει οι γονείς του μετά την εισβολή. Έκτοτε έζησε στην Πάτρα, διδάσκοντας και δημιουργώντας. Το περιώνυμο εργαστήριό του, γίνεται η δημιουργική κυψέλη για πολλούς ταλαντούχους νέους, τους οποίους ενέπνευσε δημιουργικά, δίδοντάς τους τα απαραίτητα εφόδια για τη εισαγωγή τους στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Τα παιδιά του, Ελωΐζος και Άγγελος, ακολούθησαν το παράδειγμά του, με λαμπρές σπουδές και σταθερά βήματα στον χώρο της Τέχνης. Ο Χαράλαμπος Θεμιστοκλέους συμμετείχε σε πολλές ομαδικές και ατομικές εκθέσεις στην Ελλάδα και την Κύπρο. Τo 2001, στο 1ο Συμπόσιο Γλυπτικής που οργάνωσε ο Δήμος Πατρέων, του ανατίθεται η δημιουργία γλυπτού, το οποίο τοποθετήθηκε στην «Πλατεία Αχαιών Πεσόντων Κύπρου». Το 2002, οργανώθηκε έκθεση των ζωγραφικών του έργων, στο «Κέντρο Τεχνών-πρώην σταφιδαποθήκες Barry», ενώ την ίδια χρονιά, -με την ευκαιρία της αδελφοποίησης των πόλεων Πατρών και Λεμεσού, σε συνέχεια της αδελφοποίησης Πατρών και Αμμοχώστου,- ο Δήμος Πατρέων, η Δημοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Πάτρας, το «Μορφωτικό Γραφείο-Σπίτι της Κύπρου» της Κυπριακής Πρεσβείας και ο Σύνδεσμος Αχαΐας-Κύπρου «Αχαιών Ακτή», συνδιοργάνωσαν έκθεση γλυπτών του, στο αίθριο του «Παλαιού Δημοτικού Νοσοκομείου». Ο «Μπάμπος», ο αγαπημένος Δάσκαλος όλων των μαθητών, έφυγε από τη ζωή το 2012.