ΕΝΑ ΑΤΙΤΛΟ - ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΕΜΠΝΕΥΣΕΩΣ - ΚΟΛΑΖ ΤΟΥ ΕΛΥΤΗ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Σαν σήμερα, πριν 23 χρόνια, ο ποιητής της Ιδιωτικής Οδού απέδρασε στ' άστρα... 
Θυμόμαστε, αίφνης. ένα πρώιμο κολάζ (1968) του Οδυσσέα Ελύτη, που παραθέτουμε εδώ. 

Πρόκειται για ένα άτιτλο κολάζ σε χαρτόνι, σαφώς, όμως, θρησκευτικής εμπνεύσεως. Το κολάζ αυτό ανήκει στο Αρχείο Δημήτρη Καλοκύρη και εκτίθεται μόνιμα στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης από το 2011, οπότε έλαβε χώρα εκεί η έκθεση Οδυσσέας Ελύτης: «ΦΡΟΝΤΙΣΕ ΝΑ ΤΥΠΩΘΕΙ ΠΑΝΟΜΟΙΟΤΥΠΟ», με πρωτότυπο υλικό (χειρόγραφα, σχέδια, κολάζ και φωτογραφίες) από το Αρχείο του Δημήτρη Καλοκύρη, ψηφιακά και πρωτότυπα έργα ζωγραφικής που φιλοτέχνησαν από κοινού με την Ελένη Καλοκύρη. Μια έκθεση που είχε πραγματοποιηθεί με αφορμή τα 100 χρόνια από την γέννηση του ποιητή (1911-2011).

Στο κολάζ αυτό του Ελύτη διακρίνουμε ένα γαλάζιο με ασημί ακτίνες και μικρές επιφάνειες τροχό, που περιέχει διάφορα γεωμετρικά σχήματα (τετράγωνο, ρόμβο κ.α.) και παραπέμπει στη «δόξα» των βυζαντινών εικόνων, η οποία περιβάλλει τον Χριστό. Το κεντρικό πρόσωπο του κολάζ παραπέμπει στον Χριστό, αλλά νομίζω ότι η «πηγή» του Ελύτη είναι κάποιος άγιος και όχι μια εικόνα του Χριστού. Από το στόμα του εκπορεύονται ακτίνες που είναι ο λόγος του, ο οποίος δηλώνεται με το ανοιχτό Ευαγγέλιο. Στο Ευαγγέλιο αναγράφεται η φράση του Χριστού: «ἐγώ εἰμι ἡ θύρα• δι' ἐμοῦ ἐάν τις εἰσέλθῃ, σωθήσεται, καὶ εἰσελεύσεται καὶ ἐξελεύσεται, καὶ νομὴν εὑρήσει» (Ιωάν. 10,9). Η μύτη του Χριστού (;) συνεχίζει, θα λέγαμε, προς τα πάνω με ένα «στύλο» στον οποίο στηρίζεται ένα κεφάλι βυζαντινής τεχνοτροπίας. Πρόκειται ή για κεφάλι του Χριστού ως βρέφους στην εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας ή κεφάλι αγγέλου από ευρύτερη σύνθεση. 

Το κολάζ αυτό είναι του 1968. Έχουν προηγηθεί δύο ακόμα θρησκευτικής εμπνεύσεως κολάζ, όπου δεσπόζουν άγγελοι στο Αιγαίο: Ο άγγελος της Αστυπάλαιας (1966) και Η προσφορά (1967). Την ίδια χρονιά (1968) ο Ελύτης κάνει και το κολάζ Το μήνυμα. 

Στις 23 Φεβρουαρίου αυτή της χρονιάς το Θέατρο Τέχνης ανεβάζει το μονόπρακτο του Jean Genet «Οι δούλες», σε μετάφραση Ελύτη. Ο Pierre Emmanuel τον προσκαλεί να διαβάσει ποιήματά του στο Παρίσι. Ο Ελύτης αρνείται, μια και επικρατεί στην Ελλάδα δικτατορία. Αποφασίζει να καταπιαστεί με τη μετάφραση αποσπασμάτων της Σαπφούς. Το καλοκαίρι, εκδίδεται στο Παλέρμο της Ιταλίας επιλογή ποιημάτων του, με τίτλο 21, Poesie, σε μετάφραση Vincenzo Rotolo στη σειρά «Τετράδια νεοελληνικής ποίησης» του Ινστιτούτου Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών. 

Στις 3 Μαΐου του επόμενου έτους (1969) αναχωρεί, τελικά, για το Παρίσι.

Δείτε, επίσης, στην Ιδιωτική Οδό: Οι άγγελοι στις συνεικόνες του Ελύτη.