ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΣΙΓΟΥΡΟΥ: "Μια μετάφραση δεν τελειώνει ποτέ..."

ΜΑΧΜΟΥΝΤ ΝΤΑΡΟΥΙΣ

Η ΤΥΡΑΝΝΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ

Tης Αγγελικής Σιγούρου

Μια μετάφραση δεν τελειώνει ποτέ. Είναι παράξενο αλλά, ενώ ο δημιουργός είμαι πεπεισμένη κι από τη δική μου εμπειρία στη συγγραφή, ότι όταν ολοκληρώνει –και νωρίτερα ίσως- ένα έργο του, βάζει τελεία και παύλα, ότι οι λέξεις του πια δεν θα μπορούσαν να είναι παρά αυτές που γράφτηκαν, με απόλυτο και τελεσίδικο τρόπο, αποκλειστικά αυτές και όχι άλλες, καθώς η ποίηση είναι μια διαδικασία συγχρόνως ασυνείδητη και συνειδητή, κι αφού η ψυχή όταν αρχίζει να μιλάει με λέξεις εκθέτει μια αλήθεια συγχρόνως ακατέργαστη και ωστόσο βαθιά δουλεμένη, γνώριμη και ανυπέρβλητα προσωπική– μόνο με αυτό τον τρόπο φαντάζομαι άλλωστε ότι η προσωπική αλήθεια μεταμορφώνεται σε παγκόσμια αλήθεια- ωστόσο ο μεταφραστής, βρίσκεται εξαρχής και για πάντα μπροστά σε μια αιώνια επιλογή, βασανιστική, ποτέ τελείως σταθερή και ποτέ τελείως προσωπική. Έτσι, καθώς κι εκείνος βαδίζει προς μια καινούργια «ολοκλήρωση» πάντα υπάρχει ανάμεσα στο πρωτότυπο και το μεταφρασμένο κείμενο μια αμφιβολία, μια άλλη επιλογή, ένα ανεξάντλητο σύνολο νέων πιθανοτήτων όπου –σε αντίθεση με τον πρώτο δημιουργό- ποτέ ο δρόμος αυτός δεν είναι μονόδρομος κι η αναζήτηση της ψυχής του άλλου είναι μια αιώνια πλάνη: ποτέ δεν μπορούμε να φτάσουμε εκεί απ’ όπου όλα ξεκίνησαν, η αφετηρία αυτή ανήκει αποκλειστικά σε έναν και ποτέ σε περισσότερους από έναν.

Δυσκολεύομαι να επιστρέψω -ειδικά όταν πρόκειται για ποίηση- σε μεταφράσεις μου γιατί πάντοτε με βασανίζει η ιδέα της μίας και μόνης επιλογής και πάντοτε καταλήγω στην αυτονόητη πραγματικότητα ότι δηλαδή ιδού μία από τις πιθανές μεταφράσεις αυτού του έργου.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Με πολύ λίγα λόγια, το βιβλίο αυτό είχε σαν κάθε βιβλίο φαντάζομαι, τη δική του ιστορία, μια ιστορία που ξεκινά όπως μια σχέση προσωπική ανάμεσα σε δυο, όταν η άφιξη του τρίτου πια δεν ανήκει σε κανέναν από τους δύο αλλά στον κόσμο όλο. Αταξίδευτο για πέντε χρόνια –ίσως πέντε χρόνια αναμονής ακούγονται τόσο λίγα- μα εντωμεταξύ, μαζί με την αναζήτηση ενός εκδοτικού οίκου που θα χάριζε στο βιβλίο το ξεκίνημα ενός ταξιδιού, μεσολάβησαν δύο γεγονότα που έκαναν την αναμονή αυτή ακόμα δυσκολότερη: ένα τηλεφώνημα με τον Νταρουίς, για να του συστηθώ ως μεταφράστρια του παρόντος βιβλίου του, όταν κάποιος εκδοτικός οίκος είχε τότε αποφασίσει να προχωρήσει στην έκδοσή του, που εντέλει και πάλι ναυάγησε, και ένας θάνατος, ο δικός του θάνατος, που έμαθα τον Αύγουστο εκείνης της χρονιάς μέσα σε κάποιο εστιατόριο της Αλεξάνδρειας από την τηλεόραση και που μου υπενθύμισε ξανά αυτό που επιμένουμε τόσες φορές να το ξεχνάμε, πόσο ο θάνατος είναι ό,τι πρόκειται να συμβεί ανεξαιρέτως και αναμφισβητήτως στον καθένα μας και άρα πόσο δεν υπάρχει λόγος, ούτε χρόνος για να περιμένουμε.

Κι όμως. Χρειάστηκαν άλλα δύο χρόνια αναμονής και αναζήτησης για να φτάσουμε στην παρούσα στιγμή, που επιτέλους, το έργο του Νταρουίς βρίσκει κι εδώ έναν καινούργιο τόπο για να συνεχίσει το ταξίδι του, ένα έργο, αποφασισμένο κι αυτό σαν το δημιουργό του, να ανήκει σε κάθε τόπο και μαζί, να μην ανήκει πουθενά.

Η ΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ και Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ

Πρώτα απ’ όλα ποιητής κι ύστερα Παλαιστίνιος, κι ύστερα Άραβας, κι ύστερα αρσενικό, κι ύστερα όνομα, όλα όσα μας κάνουν να γινόμαστε αυτό που γινόμαστε αλλά μαζί μας φυλακίζουν σε μία και μόνη ταυτότητα.

Η λέξη εχθρός επαναλαμβάνεται μέσα στα ποιήματά του πολλές φορές όμως με μια σημασία αλλιώτικη, με τη μοναδική σημασία που μπορεί να έχει η λέξη τούτη για έναν άνθρωπο ελεύθερο που τολμά να αναγνωρίσει τα αληθινά δεσμά μέσα του, που τολμά να αναγνωρίσει τον αληθινό εχθρό, μονάχα μέσα του. Μιλάει για εχθρούς με μια βαθιά συνειδητοποίηση πως οι εχθροί μας είναι μέσα μας και ποτέ απέναντί μας.

Πόσο σημαντικότερη από τα έργα μας, από τους φόβους μας και τους πολέμους μας είναι η ομορφιά της φύσης, πόση ζωή σπαταλάμε για μια νίκη και μια ήττα, όταν η φύση γύρω μας πεθαίνει κι ανασταίνεται χιλιάδες φορές αναντίρρητα: και γράφει: Αν η ιστορία αυτού του τόπου ήταν κάπως λιγότερο παραφορτωμένη οι ύμνοι μας στης λεύκας τις νευρώσεις θα ήταν περισσότεροι

Πόσο σημαντικότερος από το μίσος είναι ο έρωτας: και λέει: Έγραψα είκοσι σειρές για τον έρωτα και μου φάνηκε πως η πολιορκία αυτή οπισθοχώρησε είκοσι μέτρα!

Πόσο χωρίς ταυτότητα, χωρίς πατρίδα και χωρίς οικογένεια είναι η αυθεντική ελευθερία μας: και γράφει: Θα γεννηθώ ελεύθερος χωρίς γονείς, θα επιλέξω για όνομά μου τα γράμματα του κυανού…

Πόσο ο θάνατος του άλλου είναι ο δικός μας θάνατος, πόσο μόνοι είμαστε όταν νομίζουμε ότι έχουμε συμμάχους και εχθρούς: και γράφει:

Ο κάθε θάνατος είναι ο πρώτος

και λέει αλλού:

Μόνοι είμαστε μόνοι ως το μεδούλι, εκτός μονάχα από τις επισκέψεις ενός ουράνιου τόξου

Πόσο η ψυχή μας ελεύθερα γνωρίζει όσα το μυαλό με πείσμα φυλακίζει:και λέει: Είναι η ψυχή που οφείλει να πατήσει πόδι στη γη, να προχωρήσει πάνω στα μεταξένια βήματά της

Ευχαριστώ θερμά τον εκδοτικό οίκο Μαΐστρο, τον κύριο Δημήτρη Πισίνα και την κυρία Εύη Βουλγαράκη για τη θέση που έδωσαν στο βιβλίο στα ράφια των ελληνικών βιβλιοπωλείων, τον επίτιμο πρόξενο του λιβάνου στην Πάτρα κύριο Γασάν Γαντούρ, για τη γενναιόδωρη υποστήριξή του, καθώς και τον πολύτιμο φίλο μου φιλόλογο και μεταφραστή Ρόνι μπου Σάμπα, που με βοήθησε να δω πίσω απ’ τις λέξεις και για άλλη μια φορά να συνειδητοποιήσω τη συγκλονιστική ετούτη αλήθεια: Ότι καμία γλώσσα δεν χωράει σε λεξικά, γιατί κάθε γλώσσα είναι ήχος κι ανάσα πρώτα κι ύστερα σημασία, ή μάλλον σημασίες…Και η προσέγγιση της κάθε γλώσσας θέλει υπομονή αλλά και τόλμη να τη γνωρίζεις κάθε φορά από την αρχή και να της φέρεσαι σαν να είναι η ίδια η ζωή: απρόσμενη, ανεξάντλητη, γεμάτη μυστικά και γνώση καινούργια…

Το παραπάνω κείμενο της Αγγελικής Σιγούρου, της μεταφράστριας της ποιητικής συλλογής του Μαχμούτ Νταρουίς Κατάσταση Πολιορκίας, διαβάστηκε κατά την παρουσίαση του βιβλίου την Πέμπτη 12 Μαϊου στο βιβλιοπωλείο Μικρός Κοραής στο Χαλάνδρι.