Ιδιωτική Οδός: Η ΚΥΠΡΟΣ ΤΙΜΗΣΕ ΤΗΝ ΜΑΡΙΖΑ ΚΩΧ

Του Αριστείδη Χ. Βικέτου

Το Μετάλλιο Εξαίρετης Προσφοράς προς την Κυπριακή Δημοκρατία απένειμε στη μεγάλη Ελληνίδα ερμηνεύτρια Μαρίζα Κωχ ο Κύπριος πρόεδρος Νίκος Χριστοδουλίδης. Η απονομή έγινε σε ειδική τελετή το βράδυ της Κυριακής (20 Ιουλίου 2025) στο προεδρικό μέγαρο της Λευκωσίας.

Στον τελικό του 21ου ευρωπαϊκού διαγωνισμού τραγουδιού της Eurovision, που πραγματοποιήθηκε, στις 3 Απριλίου 1976, στη Χάγη της Ολλανδίας την Ελλάδα εκπροσώπησε η Μαρίζα Κωχ, μία από τις πιο καταξιωμένες Ελληνίδες τραγουδίστριες, γνωστή παράλληλα και για τη συνθετική και στιχουργική της δουλειά, με το τραγούδι «Παναγιά μου, Παναγιά μου» σε δική της σύνθεση και στίχους του Μιχάλη Φωτιάδη, λαμβάνοντας τη 13η θέση με 20 βαθμούς. H συγκεκριμένη συμμετοχή της Ελλάδας είχε ιδιαίτερη σημασία, διότι ήταν μια συμμετοχή-διαμαρτυρία για την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο και όσα δραματικά γεγονότα ακολούθησαν το καλοκαίρι του 1974.

Ο Κύπριος πρόεδρος, απευθυνόμενος στην κυρία Κωχ, είπε: «Είναι μια μέρα ιδιαίτερης ιστορικής σημασίας που στιγμάτισε τη χώρα μας και τον λαό μας. Είναι μεγάλη τιμή για μένα που είμαι ο πρώτος Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας της μεταπολεμικής γενιάς, γεννήθηκα έξι μήνες πριν την τουρκική εισβολή του 1974. Εκ μέρους της κυπριακής Πολιτείας, του κυπριακού λαού, σας απονέμω το Μετάλλιο Εξαίρετης Προσφοράς τόσο για όλα όσα έχετε κάνει για τον πολιτισμό αλλά ιδιαίτερα για το τι έχετε κάνει για την Κύπρο, μαζί με άλλους ανθρώπους των Γραμμάτων και των Τεχνών, του Πολιτισμού, σε μια δύσκολη στιγμή για τη χώρα μας και τον λαό μας που έψαχναν ένα αποκούμπι.

Πολλοί είχαν γυρίσει την πλάτη στην Κύπρο, εσείς ήσασταν πρωτοστάτης στην προσπάθεια για διεθνοποίηση του Κυπριακού. Και σας τιμούμε όχι μόνο για να θυμηθούν οι παλαιότεροι, αλλά και για να μάθουν οι νεότεροι το τι είχατε κάνει το 1976 στη Χάγη με τον διαγωνισμό της Eurovision που χωρίς καμιά δόση υπερβολής θέσατε τη ζωή σας σε κίνδυνο για να τραγουδήσετε για την Κύπρο και να κάνετε το πρόβλημα της εισβολής και της κατοχής γνωστό».

Ο κυπριακός λαός, η κυπριακή Πολιτεία «θα είναι παντοτινά ευγνώμονες για αυτή την τολμηρή σας απόφαση, μια απόφαση που πραγματικά τη νιώθατε, την κάνατε χωρίς να αναμένετε ποτέ το οποιοδήποτε αντάλλαγμα», κατέληξε ο κ. Χριστοδουλίδης.

Η Μαρίζα Κωχ ανέφερε: «Είμαι τόσο συγκινημένη, που δεν μπορώ να εκφράσω τα όσα νιώθω τούτη τη στιγμή. Θέλω να σας πω μόνο ότι το πώς πηγάζει αυτή η αγάπη για την Κύπρο από μέσα μου θα μπορούσε να το εξηγήσω εγώ η ίδια μόνο, εάν είχαν γεννηθεί εδώ σε τούτα τα χώματα. Πριν από τη Eurovision, όταν είχαμε δικτατορία στην Ελλάδα, βρεθήκαμε μαζί με άλλους μουσικούς, όπως ο Μαρκόπουλος, ο Μάνος Λοϊζος, ο ηθοποιός Ληναίος και άλλοι, στο Λονδίνο ως καταφύγιο για να γλυτώσουμε τη σύλληψη. Εκεί, μια ομάδα νέων παιδιών της Κύπρου μάς αγκάλιασε, και εκείνα ήταν αγωνιστές εκεί, και μας εξασφάλισε ένα γεύμα την ημέρα». Πρόσθεσε ότι η σχέση που δημιουργήθηκε με τους Κύπριους τότε ήταν πολύ δυνατή και διατηρείται μέχρι και σήμερα.

Αναφερόμενη στην εμπειρία της στη Eurovision όπου τραγούδησε για την Κύπρο, η Μαρίζα Κωχ είπε συγκινημένη ότι τίποτα δεν μπορούσε να τη σταματήσει από το να βγει στη σκηνή και να ερμηνεύσει το αγωνιστικό αυτό τραγούδι.

EUROVISION 1976 - GREECE: MARIZA KOCH - PANAGHIA MOU (English subtitles) [CYPRUS 1974 INVASION SONG] Manos Gryparis

Ανέφερε επίσης ότι εκφράζει συναισθήματα από καρδιάς, «κάτι που δεν μπορεί να αλλάξει ούτε με τα χρόνια ούτε με το μεγάλωμα το δικό μου», σημειώνοντας ότι «πιο μεγάλη τιμή (από τη σημερινή) δεν περίμενα». Τέλος, η κυρία Κωχ χάρισε στον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας την πρώτη ηχογράφηση του ποιήματος «Ελένη», του Γιώργου Σεφέρη, το οποίο η μεγάλη καλλιτέχνις ηχογράφησε μόλις πρόσφατα.

Στα 1001 ντοκιμαντέρ της UNESCO, που διαφυλάσσουν την παγκόσμια ιστορική μνήμη, επελέγη να συμπεριληφθεί η ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη «Αττίλας 74».

Το ντοκιμαντέρ του κορυφαίου αείμνηστου Κύπριου σκηνοθέτη έχει τύχει πλήρους αποκατάστασης και ψηφιοποίησης μετά από πρωτοβουλία της ελληνικής εταιρείας παραγωγής Faliro House Production, σε συνεργασία με το Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης. Το γεγονός αυτό δίνει τη δυνατότητα στην ταινία να καταχωρηθεί στη διαδικτυακή Ταινιοθήκη Ντοκιμαντέρ της Ένωσης Γαλλόφωνων Δημιουργών Μη-Μυθοπλαστικών Έργων– La Scam (La Cinematheque du Documentaire– Cinemas DocumEntaires LUSSA).

Σύμφωνα με το Ίδρυμα Κακογιάννη «το ντοκιμαντέρ επελέγη ανάμεσα σε 1001 άλλα ντοκιμαντέρ της UNESCO, διεθνώς, που αφορούν στην παρακαταθήκη της ιστορικής μνήμης. Το καθηλωτικό και προ πάντων ανθρωπιστικό αυτό ντοκουμέντο αποτελείται από μοναδικά πλάνα και μαρτυρίες, τόσο από τον ίδιο τον Μιχάλη Κακογιάννη, όσο και από πρόσφυγες και ανθρώπους που επιβίωσαν της βάρβαρης τουρκικής εισβολής του 1974, καθώς και από ιστορικές προσωπικότητες, όπως ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ’ κ.ά».

Το Υφυπουργείο Πολιτισμού της Κύπρου χαιρετίζει την ένταξη του «Αττίλας 74» στη σημαντική αυτή ταινιοθήκη. Σημειώνει δε ότι «πενήντα χρόνια μετά από την παραγωγή του, μια πρωτοβουλία η οποία επικυρώνει τη διαχρονικότητα με την οποία ο Μιχάλης Κακογιάννης απεικόνισε της τραγικές συνέπειες της Τουρκικής εισβολής στην Κύπρο».

Ο Μιχάλης Κακογιάννης (1921-2011), αν και δεν έζησε παρά μόνο μέχρι τα δεκαεπτά του στην Κύπρο, δεν έκοψε ποτέ τους δεσμούς του με την αγαπημένη του πατρίδα. Η τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974 τον βρήκε στην Ιρλανδία, όπου σκηνοθετούσε Οιδίποδα στο Εθνικό Θέατρο της Ιρλανδίας. Συγκλονισμένος και μη γνωρίζοντας άλλο τρόπο να «πολεμήσει», έσπευσε στην Κύπρο για να καταγράψει τα γεγονότα. Μαζί με έναν εικονολήπτη και έναν ηχολήπτη ο Μιχάλης Κακογιάννης κινηματογράφησε ένα μοναδικό ντοκουμέντο της κυπριακής τραγωδίας: τον «Αττίλα ’74».

Το Ντοκιμαντέρ αποτελεί την προσωπική του μαρτυρία όχι μόνο για την τραγωδία του νησιού, αλλά και για τα γεγονότα που οδήγησαν στην εισβολή του νησιού από τον Τουρκικό στρατό. Περιλαμβάνει συνεντεύξεις τόσο πολιτικών, με κεντρικό πρόσωπο τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, όσο και απλών ανθρώπων. Ο σκοπός του ήταν η ορθή και έγκαιρη ενημέρωση, η ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης παγκοσμίως για τα δεινά του κυπριακού λαού και η ώθηση των ξένων λαών και κυβερνήσεων σε βοήθεια. Συγκινημένος από όσα είδε, άκουσε και έζησε ο ίδιος κινηματογραφώντας τον «Αττίλα ’74», ο Μιχάλης Κακογιάννης θέλησε να προσφέρει και μια προσωπική βοήθεια για τα θύματα της εισβολής. Πληροφορήθηκε ότι στην περιοχή Αγίων Αναργύρων Λάρνακας υπήρχε άμεση ανάγκη για την ανέγερση δημοτικού σχολείου για τα παιδιά προσφυγικών οικογενειών και επισκέφθηκε τον τότε Υπουργό Παιδείας κ. Χρυσόστομο Σοφιανό και του πρόσφερε τη δωρεά του για την ανέγερση του σχολείου. Το σχολείο εγκαινιάστηκε στις 28 Ιανουαρίου 1978 και ονομάστηκε Δημοτικό Σχολείο Αγίων Αναργύρων «Μιχάλης Κακογιάννης».

Για το ντοκιμαντέρ «Αττίλας 74» η THE LONDON TIMES έγραψε: «Από τις καλύτερες καταγραφές της ιστορίας που έχουν γίνει ποτέ». Ο ίδιος ο σκηνοθέτης είχε δηλώσει: «Ο Αττίλας ‘74 δεν ήταν μια ταινία που σκηνοθέτησα εγώ αλλά η ίδια η Ιστορία. Κατέγραψα απλώς τα γεγονότα. Πήγα με το συνεργείο, ουσιαστικά μια μηχανή είχα στη διάθεσή μου και έναν ηχολήπτη και κάτσαμε για ένα μήνα, αμέσως μετά την εισβολή. Όταν έφτασα στην Κύπρο δεν ήξερα από πού να αρχίσω. Ήταν οι καταυλισμοί, τα νεκροταφεία γεμάτα κόσμο που πέθανε, οι συγγενείς που περίμεναν τους εγκλωβισμένους ή τους αγνοούμενους και ακόμη ήλπιζαν… Ήταν λες και έβλεπα τις Τρωάδες μπροστά στα μάτια μου».

Τον Σεπτέμβριο του 1974 ο Μιχάλης Κακογιάννης ταξίδεψε στην Κύπρο, τον τόπο καταγωγής του, προκειμένου να γυρίσει ένα ντοκιμαντέρ σχετικά με την εισβολή των Τούρκων στις 20 Ιουλίου του 1974, μετά την έναρξη εφαρμογής του προαποφασισμένου σχεδίου της αθηναϊκής χούντας για πραξικοπηματική ανατροπή του Μακαρίου, απαλοιφή του τουρκοκυπριακού στοιχείου και άμεση προσάρτηση της Κύπρου στην Ελλάδα. Ήταν μια προσωπική προσπάθεια, “χωρίς προκατασκευασμένες ιδέες, χωρίς συγκεκριμένο πρόγραμμα”, είπε ο σκηνοθέτης ένα χρόνο αργότερα σε συνέντευξή του. “Πήγα χωρίς να έχω σκεφθεί τίποτε”.