Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ ΑΡ. 40 ή Αδιέξοδος Πάροδος (1957)
Μπαλέτο για το Ελληνικό Χορόδραμα
Μουσική Μίκη Θεοδωράκη
Χορογραφία Ντόρας Τσάτσου
Σκηνογραφία Σπύρου Βασιλείου
Πρώτοι διδάξαντες στους κύριους ρόλους:
Ντόρα Τσάτσου, Βαγγέλης Σειληνός, Ναταλία Μαντζουβάνη, Γιώργος Εμιρζάς, Ρένα Καμπαλάδου, Ευαγγελία Καπράλου, Ανδρέας Πέρης.
Υπόθεση:
Ένα βράδυ μ’ ένα μεγάλο ασημένιο φεγγάρι οι άνθρωποι μιας μακρυνής γειτονιάς, κι άλλοι από άλλες γειτονιές, πάνε κι έρχονται, ξεκουράζονται, ερωτεύονται, νοσταλγούν, μαλώνουν, πουλούν, αγοράζουν, θυμούνται και χορεύουν.
BLOCK No 40: Nightfall, under the spell of an enormous, silvery moon. The everyday life of the people in some remote neighborhood, with all its nostalgia and thrilling incidents.
Music: M. THEODORAKIS – Choreography: DORA TSATSOU – Scenery: SPYROS VASSILIOU.
(Τόμος «Ελληνικό Χορόδραμα 1950-1960»).
Το έργο αυτό έκανε πρεμιέρα στην Πάτρα τον Νοέμβριο του 1957. Κατόπιν προσκλήσεως του τότε Δημάρχου Πατρέων, του ιστορικού Δημάρχου Βασιλείου (Λαλάκη) Ρούφου. Το Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου πραγματοποίησε οκτώ παραστάσεις στο Δημοτικό Θέατρο «Απόλλων» και παρουσίασε για πρώτη φορά τα μπαλέτα του: «Τετράγωνο αρ. 40», «Το ριγκ και η τρομπέτα» (μουσική του Ντάριους Μιγιώ) και «Το Βασίλειο των Ζώων» (μουσική Σαιν Σανς). Την πληροφορία για "πρώτη παρουσίαση" μας δίνει ο τόμος «Ελληνικό Χορόδραμα 1950-1960».
Στην Πατρινή εφημερίδα «Πελοπόννησος», την Παρασκευή 29 Νοεμβρίου 1957 διαβάζουμε: «Το Ελληνικό Χορόδραμα θα παρουσιάσει σήμερα το β’ πρόγραμμά του που αποτελείται από τα έργα «Ερωφίλη», «Το καταραμένο φίδι», «Βαριεττέ ζώων» και «Τετράγωνο αριθ. 40».
Αυτό σημαίνει ότι το Ελληνικό Χορόδραμα, σε αυτό δεύτερο πρόγραμμα του στην Πάτρα, παρουσίασε δύο έργα του Μίκη Θεοδωράκη: την «Ερωφίλη» (1956), βασισμένο στο ομώνυμο κρητικό δράμα του Γεωργίου Χορτάτση, και το «Τετράγωνο αριθ. 40» (Block No 40).
Στην Πάτρα για τις παραστάσεις του Ελληνικού Χοροδράματος είχε μεταβεί και ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής του, Μάνος Χατζιδάκις. Μαζί και ο ζωγράφος και σκηνογράφος Σπύρος Βασιλείου, ο οποίος είχε κάνει - μεταξύ άλλων - και την σκηνογραφία για το «Τετράγωνο αρ. 40».
Αξίζει να σημειωθεί πως κατά την πρώτη, χρυσή δεκαετία του «Ελληνικού Χοροδράματος», τέσσερις έλληνες συνθέτες έγραψαν μουσική για μπαλέτα που ανέβηκαν: Μάνος Χατζιδάκις, Μίκης Θεοδωράκης, Αργύρης Κουνάδης, Γιώργος Σισιλιάνος.
Διηγείται η Ραλλού Μάνου για την γνωριμία της με τον Μίκη Θεοδωράκη:
«Το 1952 γύρευα έναν νέο συνθέτη για να κάνει τη μουσική για το μπαλέτο «Ορφέας και Ευρυδίκη» σε λιμπρέτο του Νότη Περγιάλη. Μου λέει ο Πέλος Κατσέλης: “Ελα να πάμε σ’ ένα κοντσέρτο που δίνει ένας νεαρός συνθέτης, ο Μίκης Θεοδωράκης, μπορεί να σου αρέσει”. Moυ άρεσε το ύφος της μουσικής του, η ελληνικότητα, η ποικιλία των ρυθμών, οι πηγαίες μελωδίες. Ετσι πρωτογνώρισα τον Μίκη. Ηταν στα πρώτα του βήματα […] Την παράστασή μας την είχε ζητήσει η Ελληνική Περιηγητική Λέσχη για να δοθεί στις Μυκήνες, σε μια ειδυλλιακή γωνιά». Επειτα από κάποιες οργανωτικές δυσκολίες η παράσταση δόθηκε: «Ο κόσμος ήταν ενθουσιασμένος».
Το Ελληνικό Χορόδραμα, την δεκαετία 1950-1960, ανέβασε τέσσερα μπαλέτα με μουσική Μ. Θεοδωράκη: «Ορφέας και Ευρυδίκη», «Ελληνική Αποκριά», «Ερωφίλη» και «Τετράγωνο αρ. 40».
Τι είναι, λοιπόν, αυτό το «Τετράγωνο αρ. 40», που δεν το ακούμε συχνά ως Θεοδωρακικό έργο;
Ο Αστέρης Κούτουλας, στο ενημερωμένο βιβλίο του «Ο Μουσικός Θεοδωράκης», μας λύνει τον …γρίφο:
Στην ενότητα «Έργα στα οποία χρησιμοποιήθηκε μουσική του Μίκη Θεοδωράκη», σημειώνει: «ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ ΑΡ. 40: Η σουίτα μπαλέτου Ελληνική Αποκριά σε νέα χορογραφία». Ο Α. Κούτουλας γράφει πως η πρώτη εκτέλεση έγινε στην Αθήνα το 1957.
Η νέα χορογραφία είναι της Ντόρας Τσάτσου. Αλλά γιατί – άραγε - χρειάστηκε να γίνει η αλλαγή του ονόματος του έργου, με δεδομένο ότι η «Ελληνική Αποκριά» (1953-1954) είχε ήδη διαγράψει μια λαμπρή πορεία, εντός και εκτός Ελλάδος. Κι ακόμα γιατί μια νέα χορογραφία (1957) σε ένα έργο μόλις τριών ετών!
Και εδώ υπάρχει μια εξήγηση ή καλύτερα ένα ανάλογο προηγούμενο.
Τον Σεπτέμβριο 1956 στην Αθήνα, το Ελληνικό Χορόδραμα ανεβάζει το μπαλέτο «Αγάπη και Θάνατος» του Μίκη Θεοδωράκη, που είναι μία παραλλαγή του μπαλέτου «Ορφέας και Ευρυδίκη», το οποίο είχε συνθέσει ο Θεοδωράκης το 1952.
Φαίνεται πως το μουσικό υλικό του Μ. Θεοδωράκη προσφερόταν για πολλές …αναγνώσεις από την Ραλλού Μάνου και τους συνεργάτες της, κι έτσι έχουμε «θέμα και παραλλαγές»!
Ας σημειωθεί ότι σε Έκθεση που έγινε στην Εθνική Πινακοθήκη (1981), σε συνεργασία με το Ελληνικό Χορόδραμα, και με τίτλο «Ο χορός σε εικόνες», όπου εκτέθηκαν σκηνικά και κοστούμια για τα μπαλέτα, αναφέρεται στον σχετικό κατάλογο και το «Τετράγωνο αρ. 40», το οποίο επιμελήθηκε ο Σπύρος Βασιλείου, όπως, άλλωστε, και την Ελληνική Αποκριά.
Αλλά και ο ίδιος ο Θεοδωράκης χρησιμοποιούσε ποικιλοτρόπως το υλικό του. Μας λέει:
«Όταν ο χορογράφος Λόρκα Μασίν μου πρότεινε να κάνουμε έναν καινούργιο Ζορμπά, αποφάσισα να μεταχειριστώ αποσπάσματα από το μπαλέτο μου Ελληνική Αποκριά ή Καρναβάλι, που έγραψα για το Ελληνικό Χορόδραμα στα 1952-53 και που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Όπερα της Ρώμης τον Μάρτιο του 1954 με διευθυντή ορχήστρας τον Ανδρέα Παρίδη».
Επομένως, από την Ελληνική Αποκριά, στο Τετράγωνο αρ. 40 κι από κει στον Ζορμπά του Λόρκα Μασίν. Έτσι ή αλλιώς, το έργο, όπως λέει ο Μίκης Θεοδωράκης, έμελλε «να γίνει ένας ύμνος στην χαρά της ζωής και προπαντός στον έρωτα».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου