"Τὸ μόνον σπουδαῖον πρᾶγμα εἶναι ὁ θάνατος•
ὅλα τὰ λοιπὰ δὲν χρειάζεται νὰ λαμβάνει τις σοβαρῶς".
(M. Rothko)
Ὡς γνωστόν, ἡ προ-μοντέρνα ἀφηρημένη1 τέχνη ὑπὸ τὰς ποικίλας της μορφάς, διακρίνεται ὡς ἐκ τῆς φύσεώς της διὰ τὴν πνευματικότητα καὶ κατὰ ταῦτα συγγενεύει πρὸς τὴν βυζαντινήν, τὴν τέχνην "ὑψηλοῦ" (Μιχελῆς), χωρὶς τοῦτο νὰ σημαίνει ἀποκλειστικότητα, ὡς καταφαίνεται καὶ ἀπὸ τὸ ἔργον τοῦ διαπρεποῦς Ἀμερικανοῦ Mark Rothko.
Οὗτος ἐγεννήθη εἰς τὸ Daugavpils τῆς Λεττονίας. Ἐκεῖ ἔζων Ἑβραῖοι ὑπὸ τὸν διαρκῆ φόβον βιαιοπραγιῶν καὶ φρικτῆς καταπιέσεως καὶ ὁ δυνάμενος κατέφευγε εἰς τὴν Δύσιν. Ὅτε ἦτο 7 ἐτῶν ὁ πατήρ του μετώκησεν εἰς τὰς ΗΠΑ, ὅπου ἀπεβίωσε καὶ ἀπὸ 10 ἐτῶν ἔμεινε ἡμιορφανὸς εἰς μίαν χώραν ποὺ δὲν συνεπάθη.
Παῖς ὢν ἐπεσκέφθη ἰουδαϊκὰς σχολάς, ὅμως ἀργότερον δὲν ἐθεώρει ἑαυτὸν ὡς θρησκεύοντα Ἑβραῖον. Ἦτο γοητευμένος ὅπως οἱ Nietzsche καὶ Frazer ἀπὸ τὴν ἔννοιαν τοῦ μύθου ὡς μίαν ζῶσαν καὶ ἀρατσιοναλιστικὴν πραγματικότητα, ἐπὶ τῆς ὁποίας βασίζεται ἑκάστη θρησκεία, ἐκλαμβάνων αὐτὸν ὡς "δημιουργὸν μύθων", ἐνῶ τὰ ἔργα του ἀναφέρονται εἰς τὴν συνάντησιν μεταξὺ εἰκόνος καὶ θεατοῦ, τὴν ἐπικοινωνίαν, τὴν θέασιν. Ἦτο Μυστικός; Ἐνεθύμιζε τὸν Johannes v. Kreuz καὶ μνημόνευε τὸν Meister Eckhart.
Τὰ τελευταῖα του διῆλθεν δυστυχῶν. Ἤρχισε δὲ νὰ κερδίζει ἀπὸ τὸ ἔργον του -ὅπως καὶ ἄλλοι- πολὺ ἀργότερον -ἴσως καὶ μεταθανατίως!-, -τὸ ἄνω εἰκονιζόμενον εἶχε φθάσει εἰς τὰ 33 ἑκατομ. USD!-, ὅμως αὐτὸ δὲν τὸν ἐχαροποίει! Πρὸς τούτοις ἦτο βαρέως ἀσθενής, ἀποτυχῶν εἰς τὸν γάμον του καὶ θεωρῶν αὐτὸν περιθωριοποιημένον. Ἡ ταχεῖα ἄνοδος τῆς Pop Art τὸν ἐφρικίαζεν διότι τὴν ἐξελάμβανε ὡς ματαίαν, αὐθάδην, θαραλλέαν καὶ κυρίως -ὅπερ ἀπηχθάνετο- ὡς συνδεομένην μὲ τὸ ἐμπόριον, τὴν ἐπιπολαιότητα, τὴν αὐτοπροαίρεσιν καὶ τὸν ἐρασιτεχνισμόν. Τελικῶς τὸν κατέβαλε ἡ μακροχρόνιός του κατάθλιψις πλήρως, μὲ συνέπειαν νὰ αὐτοκτονήσει εἰς τὸ ἐργαστήριόν του.
Τὸ ἔργον του ἀποπνέει "ἠρεμίαν", "εἰρήνην" καὶ συχνάκις ἀποκαλυπτικότητα. Οἱ πλησιάζοντες αὐτὸ "τήκονται" καὶ "χάνονται" ἐκ τῆς λυτρώσεως καὶ ἑνώσεως μετὰ τοῦ ἑνός. Εἰς τὰς συνθέσεις του δημιουργεῖται καὶ ἡ ἐντύπωσις τῆς χρωματικῆς περιχωρήσεως καὶ ἐμβυθίσεως εἰς αὐτάς. Αἱ ἀντιθέσεις εἰς τὸ ἡμίφως ἐνισχύονται καὶ οἱ πίνακες φαίνονται νὰ πυρακτώνονται μορφολογικῶς, λόγῳ τῆς χρωματικῆς ἀλληλοεπιθέσεως.
Ὁ Rothko ἐθεώρει τὴν ζωγραφικὴν ὡς εἶδος φιλοσοφικοῦ στοχασμοῦ. Πραγματικῶς δὲ ἠσχολήθη ἐντατικῶς μὲ τὴν φιλοσοφίαν καὶ ψυχολογίαν. Ἀνεγίνωσκε τὸν Nietzsche, τὸν Freud καὶ πιθανῶς τὸν Jung, ἔπαιζε θέατρο καὶ ἀργότερον ἀπεφάσισε νὰ γίνει ζωγράφος. Ἡ εἰκονικὴ ζωγραφικὴ ἦτο δι’ αὐτὸν ἓν ἀδιέξοδον – δὲν ὑπῆρχέ τι τὸ ὁποῖον ἤθελε νὰ ἀπεικονίσει. Τὴν ἀφηρημένην ζωγραφικὴν τῆς Εὐρώπης ὡσαύτως ἔβλεπεν μὲ δυσπιστίαν, καθ’ ὅτι τὴν ἐθεώρει ψυχράν, ὀρθολογιστικὴν καὶ εἰς χειρίστην περίπτωσιν ὡς "ἄνευ σημασίας διακόσμησιν"!
Ὁ Rothko ρυθμολογικῶς ἐκινεῖτο ἐκ τοῦ σουρρεαλισμοῦ πρὸς τὴν ἀφαίρεσιν. Ἐχαρακτηρίζετο ὡς ὁπαδὸς τοῦ "ἀφηρημένου ἐξπρεσιονισμοῦ" καίτοι ἀπεχθάνετο τὸν ὅρον ἀφαίρεσις. Τὸν ἐνδιέφερεν οὐχὶ ἡ σχέσις μεταξὺ χρωμάτων καὶ μορφῶν, ἀλλὰ αἱ "ἀνθρώπιναι συγκινήσεις". Τέχνη διὰ αὐτὸν ἐσήμαινεν τραγικότητα, ἔκστασιν, ἐμβάθυνσιν καὶ λύτρωσιν, ἀποσκοποῦσαν εἰς τὸ Ἀπόλυτον, τὸ Καθολικόν, τὸ Ὑπέρτατον2.
Βεβαίως δέον νὰ τονισθεῖ, ὅτι ἡ ἀφαίρεσις εἶναί τι τὸ ὁποῖον ἀπαντᾶ ἤδη εἰς τὴν τέχνην τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων καὶ ὅλων τῶν λοιπῶν λαῶν (Worringer), ἐξικνουμένη μέχρι καὶ τῶν ἡμερῶν μας. Πάντως παρεμφερεῖς ἔν τισιν ἀπόψεις πρὸς τὰς τοῦ Rothko ἐξεφράσθησαν καὶ ὑπὸ ἄλλων ἀνεικονικῶν εἰκαστικῶν, τῶν ὁποίων ἔργα τυγχάνουν δυσχερῆ μάλιστα ὡς πρὸς τὴν πολυ-ερμηνείαν των ἐν ἀντιθέσει πρὸς τὰ εἰκονικὰ τοιαῦτα. Ὅμως ἡ ἀπόρριψις παραστατικῶν ἔργων τοῦ παρελθόντος εἶναι προβληματική, προστιθεμένου καὶ τοῦ ὅτι ταῦτα, ἔργα διασήμων καὶ παγκοσμίως καταξιωμένων καλλιτεχνῶν, παρουσιάζουν καὶ μίαν διόλου εὔκολον τεχνικὴν ἐκτελέσεως, δεξιοτεχνίαν καὶ ἀρτιότητα, προϋποθέτουσαν μακροχρόνιαν ἐργασίαν ἐν ἀντιθέσει πρὸς τὰ "φασφουντικοῦ" χαρακτῆρος μετα-μοντέρνα.
Ἐὰν δὲ αὐτὰ ἔχουν καὶ διδακτικὸν χαρακτήρα ὡς τὰ biblia pauperum, τοῦτο εἶναι ἄλλη ὑπόθεσις. Ἄλλωστε ἡ ἀφαιρετικὴ τέχνη συνήθως "ἐξειλίχθη" ἐκ τῆς παραστατικῆς ἐκτὸς τῆς ἀπαραδέκτου μαϊμουδιστικῆς ἀπομιμήσεώς της.
Οὗτος ἐγεννήθη εἰς τὸ Daugavpils τῆς Λεττονίας. Ἐκεῖ ἔζων Ἑβραῖοι ὑπὸ τὸν διαρκῆ φόβον βιαιοπραγιῶν καὶ φρικτῆς καταπιέσεως καὶ ὁ δυνάμενος κατέφευγε εἰς τὴν Δύσιν. Ὅτε ἦτο 7 ἐτῶν ὁ πατήρ του μετώκησεν εἰς τὰς ΗΠΑ, ὅπου ἀπεβίωσε καὶ ἀπὸ 10 ἐτῶν ἔμεινε ἡμιορφανὸς εἰς μίαν χώραν ποὺ δὲν συνεπάθη.
Παῖς ὢν ἐπεσκέφθη ἰουδαϊκὰς σχολάς, ὅμως ἀργότερον δὲν ἐθεώρει ἑαυτὸν ὡς θρησκεύοντα Ἑβραῖον. Ἦτο γοητευμένος ὅπως οἱ Nietzsche καὶ Frazer ἀπὸ τὴν ἔννοιαν τοῦ μύθου ὡς μίαν ζῶσαν καὶ ἀρατσιοναλιστικὴν πραγματικότητα, ἐπὶ τῆς ὁποίας βασίζεται ἑκάστη θρησκεία, ἐκλαμβάνων αὐτὸν ὡς "δημιουργὸν μύθων", ἐνῶ τὰ ἔργα του ἀναφέρονται εἰς τὴν συνάντησιν μεταξὺ εἰκόνος καὶ θεατοῦ, τὴν ἐπικοινωνίαν, τὴν θέασιν. Ἦτο Μυστικός; Ἐνεθύμιζε τὸν Johannes v. Kreuz καὶ μνημόνευε τὸν Meister Eckhart.
Τὰ τελευταῖα του διῆλθεν δυστυχῶν. Ἤρχισε δὲ νὰ κερδίζει ἀπὸ τὸ ἔργον του -ὅπως καὶ ἄλλοι- πολὺ ἀργότερον -ἴσως καὶ μεταθανατίως!-, -τὸ ἄνω εἰκονιζόμενον εἶχε φθάσει εἰς τὰ 33 ἑκατομ. USD!-, ὅμως αὐτὸ δὲν τὸν ἐχαροποίει! Πρὸς τούτοις ἦτο βαρέως ἀσθενής, ἀποτυχῶν εἰς τὸν γάμον του καὶ θεωρῶν αὐτὸν περιθωριοποιημένον. Ἡ ταχεῖα ἄνοδος τῆς Pop Art τὸν ἐφρικίαζεν διότι τὴν ἐξελάμβανε ὡς ματαίαν, αὐθάδην, θαραλλέαν καὶ κυρίως -ὅπερ ἀπηχθάνετο- ὡς συνδεομένην μὲ τὸ ἐμπόριον, τὴν ἐπιπολαιότητα, τὴν αὐτοπροαίρεσιν καὶ τὸν ἐρασιτεχνισμόν. Τελικῶς τὸν κατέβαλε ἡ μακροχρόνιός του κατάθλιψις πλήρως, μὲ συνέπειαν νὰ αὐτοκτονήσει εἰς τὸ ἐργαστήριόν του.
Ὁ Rothko ἐθεώρει τὴν ζωγραφικὴν ὡς εἶδος φιλοσοφικοῦ στοχασμοῦ. Πραγματικῶς δὲ ἠσχολήθη ἐντατικῶς μὲ τὴν φιλοσοφίαν καὶ ψυχολογίαν. Ἀνεγίνωσκε τὸν Nietzsche, τὸν Freud καὶ πιθανῶς τὸν Jung, ἔπαιζε θέατρο καὶ ἀργότερον ἀπεφάσισε νὰ γίνει ζωγράφος. Ἡ εἰκονικὴ ζωγραφικὴ ἦτο δι’ αὐτὸν ἓν ἀδιέξοδον – δὲν ὑπῆρχέ τι τὸ ὁποῖον ἤθελε νὰ ἀπεικονίσει. Τὴν ἀφηρημένην ζωγραφικὴν τῆς Εὐρώπης ὡσαύτως ἔβλεπεν μὲ δυσπιστίαν, καθ’ ὅτι τὴν ἐθεώρει ψυχράν, ὀρθολογιστικὴν καὶ εἰς χειρίστην περίπτωσιν ὡς "ἄνευ σημασίας διακόσμησιν"!
Ὁ Rothko ρυθμολογικῶς ἐκινεῖτο ἐκ τοῦ σουρρεαλισμοῦ πρὸς τὴν ἀφαίρεσιν. Ἐχαρακτηρίζετο ὡς ὁπαδὸς τοῦ "ἀφηρημένου ἐξπρεσιονισμοῦ" καίτοι ἀπεχθάνετο τὸν ὅρον ἀφαίρεσις. Τὸν ἐνδιέφερεν οὐχὶ ἡ σχέσις μεταξὺ χρωμάτων καὶ μορφῶν, ἀλλὰ αἱ "ἀνθρώπιναι συγκινήσεις". Τέχνη διὰ αὐτὸν ἐσήμαινεν τραγικότητα, ἔκστασιν, ἐμβάθυνσιν καὶ λύτρωσιν, ἀποσκοποῦσαν εἰς τὸ Ἀπόλυτον, τὸ Καθολικόν, τὸ Ὑπέρτατον2.
Βεβαίως δέον νὰ τονισθεῖ, ὅτι ἡ ἀφαίρεσις εἶναί τι τὸ ὁποῖον ἀπαντᾶ ἤδη εἰς τὴν τέχνην τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων καὶ ὅλων τῶν λοιπῶν λαῶν (Worringer), ἐξικνουμένη μέχρι καὶ τῶν ἡμερῶν μας. Πάντως παρεμφερεῖς ἔν τισιν ἀπόψεις πρὸς τὰς τοῦ Rothko ἐξεφράσθησαν καὶ ὑπὸ ἄλλων ἀνεικονικῶν εἰκαστικῶν, τῶν ὁποίων ἔργα τυγχάνουν δυσχερῆ μάλιστα ὡς πρὸς τὴν πολυ-ερμηνείαν των ἐν ἀντιθέσει πρὸς τὰ εἰκονικὰ τοιαῦτα. Ὅμως ἡ ἀπόρριψις παραστατικῶν ἔργων τοῦ παρελθόντος εἶναι προβληματική, προστιθεμένου καὶ τοῦ ὅτι ταῦτα, ἔργα διασήμων καὶ παγκοσμίως καταξιωμένων καλλιτεχνῶν, παρουσιάζουν καὶ μίαν διόλου εὔκολον τεχνικὴν ἐκτελέσεως, δεξιοτεχνίαν καὶ ἀρτιότητα, προϋποθέτουσαν μακροχρόνιαν ἐργασίαν ἐν ἀντιθέσει πρὸς τὰ "φασφουντικοῦ" χαρακτῆρος μετα-μοντέρνα.
Ἐὰν δὲ αὐτὰ ἔχουν καὶ διδακτικὸν χαρακτήρα ὡς τὰ biblia pauperum, τοῦτο εἶναι ἄλλη ὑπόθεσις. Ἄλλωστε ἡ ἀφαιρετικὴ τέχνη συνήθως "ἐξειλίχθη" ἐκ τῆς παραστατικῆς ἐκτὸς τῆς ἀπαραδέκτου μαϊμουδιστικῆς ἀπομιμήσεώς της.
________________________________________
1- W. Kandinsky, Über das Geistige in der Kunst, Μόναχον 1912. W. Worringer, Abstraktion und Einfühlung, Μόναχον 1959, 167-182.
2- A. Teupke, Die Offenbarung der Stille, Publik-Forum ἀρ. 4 (2015) 40-43.
2- A. Teupke, Die Offenbarung der Stille, Publik-Forum ἀρ. 4 (2015) 40-43.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου