ΜΙΑ ΒΙΒΛΙΚΗ ΔΙΦΥΛΛΗ ΘΥΡΑ ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΣΛΑΜΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

Του Roni Bou Saba

Φιλολόγου, θεολόγου, μεταφραστή

Στο Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης, ένα από τα ξεχωριστά μουσεία που κοσμούν την Αθήνα, υπάρχει ένα πολύ ιδιαίτερο έκθεμα. Πρόκειται για μία δίφυλλη θύρα η οποία χρονολογείται τον 14ο αι. και προέρχεται από την Αίγυπτο. Μου ήρθε αυτή η θύρα στο μυαλό με αφορμή την εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όπως θα εξηγήσω στο τέλος. 

Όπως έχει σωθεί, φέρει δύο επιγραφές στα αραβικά, μέσα σε οστέινα πλακίδια. Η μία πάνω, δεξιά και η άλλη κάτω, αριστερά. Οι επιγραφές είναι βιβλικές, από την Καινή Διαθήκη η πρώτη και από την Παλαιά Διαθήκη η δεύτερη. Αυτά τα δύο πλακίδια γεννούν προβληματισμούς παραθέτω μερικούς.

Δεξιά αναγράφεται στα αραβικά το “Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς” (المجد لله في العلا وعلى الأرض).

Χωρίς να εξεταστεί το έκθεμα, και βασιζόμενος στη μνήμη μου και την φωτογραφία που παραθέτω εδώ, επιφυλάσσομαι για το αν υπήρξε κάποτε δεύτερο πλακίδιο στα αριστερά στο οποίο θα αναγραφόταν η συνέχεια του ευαγγελικού στίχου, δηλαδή “εἰρήνη, ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία”. Ο στίχος προέρχεται από το κατά Λουκάν Ευαγγέλιο (Β΄:14). Το αναγραφόμενο μέρος, όπως φαίνεται και από το ελληνικό πρωτότυπο που παραθέτω είναι ελλιπές. Ο στίχος μπορεί να έχει γίνει αντιληπτός, από τον καλλιτέχνη ή όποιον τον παρήγγειλε, ως μία πρόταση. Δηλαδή η δόξα είναι και στον ουρανό και επάνω στη γη. Η κατάτμηση μπορεί να αλλάζει εντελώς το αρχικό νόημα του στίχου, αλλά αφήνω περιθώριο να ισχύσει λαμβάνοντας υπόψη το επόμενο πλακίδιο για το οποίο θα μιλήσω ευθύς αμέσως. Το πλακίδιο κάτω, αριστερά, φέρει ένα μέρος από τον 10ο στίχο του 44ου ψαλμού, τον εξής: “θυγατέρας βασιλέων ἐν τῇ τιμῇ σου· παρέστη” (بنات الملوك في كرامتك قامت). Εδώ η κατάτμηση κάνει τα πράγματα περίπλοκα γιατί κανονικά ο στίχος έχει κοπεί στο ρήμα αφήνοντας το υποκείμενο απ’ έξω (“παρέστη ἡ βασίλισσα, κλπ…"). 

Ο αραβικός στίχος είναι στα αριστερά άρα δεν επιδέχεται συνέχεια (θυμίζω ότι τα αραβικά γράφονται από τα δεξιά προς τα αριστερά). Εκτός του ότι δεν έχω άμεση πρόσβαση στο έκθεμα για να έχω άποψη για το ενδεχόμενο ύπαρξης άλλου πλακιδίου, ο προηγούμενος στίχος, ο 9ος, με κάνει να εκφράσω την επιφύλαξή μου για το ότι υπήρξε ποτέ δεξί πλακίδιο κάτω. Ακόμα και αν υπήρξε πιθανόν θα είχε άσχετο στίχο ή μέρος στίχου από άλλο κείμενο. 

Ο 9ος στίχος λοιπόν δεν θα μπορούσε να χωρέσει σε ένα τυχόν πλακίδιο, ούτε μπορεί να κοπεί ώστε να παρατεθεί ένα μέρος του. 

Ο 10ος στίχος, όπως είναι γραμμένος στα αραβικά στη θύρα, επιδέχεται και μία άλλη ανάγνωση, αδύναμη μεν για την κοινή (επίσημη) αραβική του 14ου αιώνα, αλλά δεν αποκλείεται αν δεχτούμε την επιρροή της δημοτικής αραβικής. Μεταφράζω στα νέα ελληνικά: “οι θυγατέρες των βασιλέων παρέστησαν στην τιμητική συνοδεία σου”. 

Πώς σχετίζεται λοιπόν αυτή η δίφυλλη θύρα με τη σημερινή εορτή; Σύμφωνα με την εκδοχή που ψάλλεται στα αραβικά στο Πατριαρχείο Αντιοχείας (περιλαμβάνει και τον Λίβανο), ο πολυέλεος των Θεομητορικών εορτών (δηλαδή των εορτών της Θεοτόκου), “Λόγον αγαθόν” διατηρεί ολόκληρο τον 44ο ψαλμό, άρα και τον 10ο στίχο που υπάρχει στο αριστερό φύλλο αυτής της θύρας. 

Το θέμα αξίζει περισσότερη μελέτη, εν ευθέτω χρόνω...