Η ΘΕΙΑ ΤΟΥ ΘΑΝΟΥ ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟΥ ΠΙΑΝΙΣΤΡΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΘΕΤΙΣ ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΠΑΠΑΜΙΚΡΟΠΟΥΛΟΥ

Πανελλήνιον Λεύκωμα Εθνικής Εκατονταετηρίδος 
1821-1921, Αθήνα 1927. 

ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΠΑΠΑΜΙΚΡΟΠΟΥΛΟΥ (1889¹ – 1980)

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Μνήμη Θάνου Μικρούτσικου

Μία από τις πρώτες Ελληνίδες συνθέτριες των αρχών του 20^ου αιώνα (μέλος της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών), η Αντιγόνη Παπαμικροπούλου - Μακρυγιάννη υπήρξε επίσης διάσημη σολίστ και δασκάλα πιάνου. Γεννήθηκε στην Πάτρα της ακμής του εμπορίου (τέλος 19^ου αιώνα) και το αστικό οικογενειακό της περιβάλλον επηρέασε καθοριστικά την μουσική της πορεία. Ο πατέρας της Θεόδωρος Παπαμικρόπουλος και η μητέρα της Σοφία, φρόντισαν από νωρίς για την μουσική καλλιέργεια των παιδιών τους. Η αδελφή της Ηλέκτρα ήταν επίσης εξαιρετική πιανίστρια (πτυχιούχος της Μουσικής Ακαδημίας της Χαϊδελβέργης) όπως και η άλλη αδελφή της Ισμήνη που σπούδασε στο Λονδίνο. Οι τρεις αδελφές Παπαμικροπούλου ήταν πρώτες ανεψιές του πατρινού Παναγιώτη Βουρλούμη, ο οποίος διακρίθηκε στις κυβερνήσεις του Ελ. Βενιζέλου ως υπουργός Επισιτισμού και Εθνικής Οικονομίας, ενώ μετά το 1920 συνδέθηκαν φιλικά με τον μεγάλο διανοούμενο και πολιτικό Παναγιώτη Κανελλόπουλο.

Πατρινοί στην Χαϊδελβέργη της Γερμανίας το 1921 ως φοιτητές:
Παναγ. Κανελλόπουλος και οι αδελφές Παπαμικροπούλου (Αντιγόνη, Ισμήνη, Ηλέκτρα).
Αρχείο Ιω. Αρ. Μικρούτσικου

Το πατρικό σπίτι των αδελφών Παπαμικροπούλου ήταν από τα σημαντικότερα αρχοντικά της πόλης. Την διεύθυνση σημειώνει η ίδια η Αντιγόνη Παπαμικροπούλου σε κάποιες από τις παρτιτούρες έργων της, που αφιέρωνε σε φίλους: Κορίνθου 174, Πάτραι.

Η Α. Παπαμικροπούλου σπούδασε στη Βασιλική Μουσική Ακαδημία του Λονδίνου. Αποφοίτησε με άριστα και διάκριση, καθώς τής απονεμήθηκε το Ανώτατο Βραβείο (Highest Award) του φημισμένου αυτού μουσικού ιδρύματος της Αγγλίας. Επέστρεψε στην Πάτρα όπου και εγκαταστάθηκε, αναπτύσσοντας πλούσιο παιδαγωγικό έργο. Λέγεται ότι όπως και η αδελφή της Ηλέκτρα, ταξίδευε τακτικά, μέσα σε αντίξοες συνθήκες, μέχρι και την Καλαμάτα για να παραδώσει μαθήματα πιάνου. «Περιγράφεται ως ιδιαίτερα αυστηρή γυναίκα, με ιδιότυπο χαρακτήρα και απρόβλεπτες αντιδράσεις, κλεισμένη πολύ συχνά στον εαυτό της»². Μεταξύ των διακεκριμένων μαθητών της ήταν και ο σημαντικότατος Πατρινός συνθέτης Ανδρέας Νεζερίτης (1897-1980). Αξιομνημόνευτη σύμπτωση: δασκάλα και μαθητής πέθαναν την ίδια χρονιά!

Η Α. Παπαμικροπούλου, όμως, φαίνεται πως επέστρεφε στο Λονδίνο, όπου εκδόθηκαν και αρκετά έργα της. Σύμφωνα με δημοσίευμα εφημερίδας της εποχής (1920) ερμήνευσε στο Duke’s Hall του Λονδίνου το δημοφιλές κοντσέρτο για πιάνο του Νορβηγού συνθέτη Edvard Grieg (1843-1907) «τη συνοδεία ορχήστρας εξ εκατόν οργάνων. Η μαγική δύναμις της τέχνης της Ελληνίδος Καλλιτέχνιδος άφησεν ανεξαλείπτους εντυπώσεις εις το φλεγματικόν αγγλικόν ακροατήριον»³. Η Α. Παπαμικροπούλου σύμφωνα με γραπτές και προφορικές μαρτυρίες, ήταν μια δεξιοτέχνις του πιάνου. Σε άρθρο πατρινής εφημερίδας παρουσιάζεται ως «η αριστοτέχνις» και αποκαλείται «κορυφαία της Ελλάδος πιανίστρια»⁴. Ήταν τότε τριάντα ετών. Αυτή, λοιπόν, που κάποιοι μουσικοκριτικοί για τις ερμηνείες της, ιδιαίτερα έργων του Σοπέν και του Λιστ, την είχαν αποκαλέσει δεύτερο Ρουμπινστάιν⁵, δεν επέλεξε τυχαία το κοντσέρτο για πιάνο του Grieg. Σε μια διάλεξή της στον Εισαγωγικό Σύλλογο Πατρών, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Νεολόγος (3-4-1915) η Α. Παπαμικροπούλου υπεραμυνόταν του ιδρυτή της Εθνικής Μουσικής Σχολής Μανώλη Καλομοίρη. Θεωρούσε ότι ο Καλομοίρης έκανε έργο ανάλογο με αυτό του Grieg και του Liszt, οι οποίοι διασκεύαζαν αριστοτεχνικά πρωτότυπους νορβηγικούς ήχους και ουγγρικές μελωδίες αντίστοιχα, δημιουργώντας νέες «συνθέσεις αίτινες εκτιμώνται ανά την υφήλιον ως αριστουργήματα». Χαρακτηρίζει μάλιστα τον Καλομοίρη «Grieg της Ανατολής»! Άρα, είναι ευεξήγητο, πλέον, γιατί η Παπαμικροπούλου διέπρεψε κατά την ερμηνεία του κοντσέρτου του Grieg, στο οποίο ο συνθέτης αποκαλύπτει το πραγματικό ενδιαφέρον του για τους λαϊκούς νορβηγικούς σκοπούς. Η ίδια θα κάνει κάτι ανάλογο στις συνθέσεις της για πιάνο και στα τραγούδια της. Πρέπει να σημειωθεί ότι η Α. Παπαμικροπούλου απάντησε, μέσω της στήλης της εφημερίδας Νεολόγος (9-4-1915), σε επικριτικό για την διάλεξή της δημοσίευμα και υπερασπίστηκε πάλι με πάθος τον Καλομοίρη και την ελληνικότητα της μουσικής του.

Το 1920 εκδόθηκε στο Λονδίνο «Το Κλάϊμα του Βοσκού», από τον εκδοτικό οίκο Wests Ltd, με τίτλο: “The Greek Shepherd’s Song”⁶. Η σύνθεση αυτή για πιάνο δεν είναι τίποτε άλλο παρά η έντεχνη επεξεργασία του γνωστού δημοτικού τραγουδιού «Μπήκαν κλέφτες στο μαντρί». Το έργο αυτό εντάχθηκε αργότερα στην περίφημη «Καλαβρυτινή σουΐτα» για πιάνο της Παπαμικροπούλου, ως τρίτο μέρος.

Τον Απρίλιο του 1931 η συνθέτρια δίνει ένα ρεσιτάλ πιάνου στην ιστορική αίθουσα «Παρνασσός» στην Αθήνα. Παρουσιάζει τις συνθέσεις της «Πόνος», «Πρελούδιο», «Όταν πέφτουν τα φύλλα», «Παράπονο», «Αγωνία» και βέβαια την «Καλαβρυτινή σουΐτα» που ενθουσιάζει κοινό και κριτικούς. Ένας απ’ αυτούς έγραψε στον τρίτο τόμο (1931) των Μουσικών Χρονικών, περιοδικού που διηύθυνε ο Ιωσήφ Παπαδόπουλος: «Η Παπαμικροπούλου τοποθετείται στην πρώτη γραμμή των καλύτερων καλλιτεχνών. Οι συνθέσεις της έχουν ειλικρινή μελοδραματική διάθεση. Έντονος πόνος, λυρικό σκίρτημα διαπνέουν και τα αλέγρα σημεία».

Συχνές ήταν οι εμφανίσεις της Παπαμικροπούλου και στην Πάτρα, όπου «οι Πατρείς εντρυφώσι κατά τας εκάστοτε καλλιτεχνικάς συναυλίας, εις την θεσπεσίαν τέχνην της συμπαθούς καλλιτέχνιδος, ήτις ευγενώς πάντοτε μετέχει αυτών»⁷ Η Α. Παπαμικροπούλου στα προσωπικά της ρεσιτάλ ερμήνευε έργα για πιάνο κλασικών συνθετών καθώς και τις δικές της πρωτότυπες συνθέσεις. Δίκαια χαρακτηρίστηκε στον καιρό της ως καλλιτεχνικός αστέρας της Πάτρας και «δαιμονία κλειδοκυμβαλίστρια». Ο Πατρινός διανοούμενος Αριστείδης Μικρούτσικος σε σχετικό σημείωμά του για ένα ρεσιτάλ της Παπαμικροπούλου παρατηρεί: «Η όλη της μουσική διαπνέεται από μιαν αγνότητα, από μια σοφία. Δημιουργικότης καταπληκτική και πλατειά έμπνευσις… Μέσα σε μίαν ώρα, μας έκαμε να επικοινωνήσουμε με το βαθύ νόημα, όχι της αντικειμενικής και υπολογισμένης, μα της αληθινής Τέχνης, που δεν αφορά τον βιρτουόζο, αλλά τον άνθρωπο – καλλιτέχνη»⁸.

Παραθέτουμε εδώ και το πρόγραμμα (απόκειται στην Μουσική Βιβλιοθήκη "Λίλιαν Βουδούρη") ενός ρεσιτάλ πιάνου που έδωσε την Τρίτη 12 Μαρτίου 1919 στην Αίθουσα του Ωδείου Αθηνών, με ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον πρόγραμμα: Bach, Schumann, Liszt, Chopin, Grieg, Paganini – Liszt.

Στις 31 Μαϊου 1919 πραγματοποιήθηκε μια "Στρατιωτική Συναυλία" υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του Βασιλείου Σωζόπουλου, Διοικητή Μουσικής Φρουράς Αθηνών και καθηγητή του Εθνικού Ωδείου, του Νικόλαου Δεληγιαννάκη, Διευθυντή της Μουσικής Φρουράς Πατρών και του Χρήστου Τσέκου, αρχιμουσικού της Δημοτικής Μουσικής Πατρών και της Αντιγόνης Παπαμικροπούλου, στην ταράτσα του κινηματοθέατρου "Πάνθεον" στην Πάτρα. Η συναυλία διοργανώθηκε από τον Σύνδεσμο Εφέδρων Αξιωματικών Πατρών και την Οργάνωση Πολεμιστών Πατρών. Παραθέτουμε στη συνέχεια το πλήρες πρόγραμμα της συναυλίας (Μουσική Βιβλιοθήκη "Λίλιαν Βουδούρη"), το οποίο περιλαμβάνει αρκετές συνθέσεις της Παπαμικροπούλου. 

 Η Α. Παπαμικροπούλου άφησε εποχή ως παιδαγωγός – λειτουργός και όχι ως μια τυπική δασκάλα πιάνου. Με αυτή την παιδαγωγική της ιδιότητα, διδάσκει στη Φιλαρμονική Εταιρία γύρω στο 1936 και αργότερα, το 1945, στο Πατραϊκό Ωδείο, όπου χάρισε το πιάνο της και όλη τη μουσική βιβλιοθήκη της. Πρέπει να σημειωθεί ότι το 1937 όταν ο ιερέας Ευθύμιος Ντρέκης ίδρυσε το «Πατραϊκό Ωδείο» σε συνεργασία με τον Μανώλη Καλομοίρη, η Α. Παπαμικροπούλου συμμετείχε στην επιτροπή κυριών της Πάτρας που συστήθηκε με σκοπό την αδιάκοπη λειτουργία του Ωδείου στα χρόνια της Κατοχής. Η σημερινή διευθύντρια του Ωδείου κ. Άσπα Ντρέκη υπήρξε για ένα διάστημα μαθήτρια της Παπαμικροπούλου και ερμηνεύει συνεχώς τις συνθέσεις της για πιάνο. Κάνει γνωστό, μάλιστα, το πιανιστικό ρεπερτόριο της δασκάλας της στους μαθητές της, οι οποίοι σε εξετάσεις και άλλες εκδηλώσεις του Ωδείου περιλαμβάνουν στο πρόγραμμά τους και ένα έργο της Παπαμικροπούλου. Συνεχίζεται, λοιπόν, αδιάκοπα από γενιά σε γενιά, η παράδοση του έργου της Πατρινής συνθέτριας.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ

Α. ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ

Η Α. Παπαμικροπούλου συνέθεσε αρκετά τραγούδια, τα οποία φαίνεται πως είχαν ιδιαίτερη απήχηση στην εποχή τους. Άλλωστε τραγουδούσε και η ίδια. Την διάλεξή της στον Εισαγωγικό Σύλλογο για τη Νεοελληνική Μουσική (1915) που προαναφέραμε, επισφράγισε τραγουδώντας η ίδια δύο χαρακτηριστικά ελληνικά τραγούδια: την «Άνοιξη» του Σαμάρα και την «Κατάρα» (1909) του Καλομοίρη.

Πρέπει να σημειωθεί ότι η ίδια έγραφε και τους στίχους στα περισσότερα τραγούδια της, όπως π.χ. «Δε θα με ξεχάσεις» (1936) ερωτικό τραγούδι ιδιαίτερα δημοφιλές στην εποχή του, «Έλα» (1938) που εκδόθηκαν στην Πάτρα από τον μουσικό οίκο του Μ. Κορνέλλου. Από τα εξώφυλλα αυτών των τραγουδιών πληροφορούμαστε ότι συνθέσεις της Παπαμικροπούλου είχαν ηχογραφηθεί σε δίσκους “Columbia” και “Odeon” και πωλούνταν σε όλα τα μουσικά καταστήματα. 

Η ίδια η Παπαμικροπούλου έπαιζε τις συνθέσεις της «Ελληνική Ραψωδία» και «Νύχτα Χριστουγέννων» για σόλο πιάνο. Οι ηχογραφήσεις αυτές μεταδίδονταν από τους ραδιοφωνικούς σταθμούς «Μπάρι» και «Ιταλικόν συγκρότημα». Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι μερικά από τα τραγούδια της (όπως το «Λίλυ-Μπεθ», σε στίχους της συνθέτριας) περιλαμβάνονταν στο ρεπερτόριο του Αντώνη Δελένδα, διάσημου τενόρου της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Επίσης στο εξώφυλλο του τραγουδιού «Δε θα με ξεχάσεις» αναγράφεται: «Ελανσαρίσθη από τον εκλεκτόν τενόρον κ. Αντώνιον Νέγρην».

Άλλα τραγούδια της, πολλά από τα οποία ερωτικού χαρακτήρα, είναι: «Αγάπη μου ωραία», «Δεν μ’ αγαπάς», «Μην λησμονήσεις», «Ήρθες αργά», «Γύρισε, γύρισε», «Λυπητερό τραγούδι», «Βαρκαρόλα», «Έλα πάμε» (Fox), «Η Πάτρα στον Μεσοπόλεμο», «Έφυγες» (Valse - Noble), «Ας θυμηθούμε μαζί», «Αγωνία» και «Πόνος».

Β. ΕΡΓΑ ΓΙΑ ΠΙΑΝΟ

Η «Καλαβρυτινή σουΐτα» ή «Εικόνες απ’ τα βουνά» σε πέντε μέρη (έκδοση Röder Λειψίας) είναι ίσως το πιο γνωστό έργο της συνθέτριας, το οποίο έχει παρουσιαστεί κατ’ επανάληψη τόσο από την ίδια όσο και από νεώτερους εκτελεστές. Τα μέρη του έργου φέρουν τίτλους οι οποίοι είναι παρμένοι από δημοτικά τραγούδια της Πελοποννήσου. Δεν είναι γνωστό γιατί η συνθέτρια ονόμασε την σουίτα της «Καλαβρυτινή». Ίσως διότι την εποχή εκείνη ήταν νωπή, ακόμη, στη μνήμη των Ελλήνων η κήρυξη της Επανάστασης του 1821 στα Καλάβρυτα, ένας τόπος - σύμβολο του νεώτερου ελληνισμού. Με δεδομένο το γεγονός ότι στην σουίτα αυτή η συνθέτρια επεξεργάζεται θέματα από την δημοτική παράδοση και η ίδια είναι γεννημένη στην Πάτρα, κοντά στα Καλάβρυτα, δεν αποκλείεται να ήθελε να συνδέσει το ηρωικό και αδούλωτο φρόνημα των Ελλήνων με την περιοχή των Καλαβρύτων. Όλα τα κομμάτια της σουίτας αποτελούνται από σύντομες ενότητες, κάτι σαν μουσικές εικόνες που εκφράζουν μία κυρίως ρομαντική διάθεση, αλλά δεν αποφεύγεται και ο δανεισμός άλλοτε από μια πόλκα, άλλοτε από μια γκαβότ, άλλοτε από ένα ρωμαλέο πρελούδιο. Η Καλαβρυτινή Σουίτα ξεκινάει με το πρελούδιο πάνω στο δημοτικό τραγούδι Ένας αητός καθότανε και εκφράζει, πραγματικά, τη μεγαλοπρέπεια και περηφάνια που αναδύεται από τους στίχους του δημώδους άσματος. Το πρελούδιο αυτό αφιερώνεται από τη συνθέτρια στους γονείς της.

Στο δεύτερο κομμάτι της σουίτας αναγνωρίζουμε το δημοτικό τραγούδι Ντουφέκι μου περήφανο σπαθί μου τιμημένο. Η συνθέτρια τιτλοφορεί το κομμάτι, Καϋμένα ελληνόπουλα και το αφιερώνει στο θείο της Νικολάκη Βουρλούμη. Στην πρώτη ενότητα του κομματιού αυτού το αριστερό χέρι του ερμηνευτή παίζει τη βασική μελωδία ενώ η συνοδεία είναι ένα συνεχές επίμονο πεντάηχο το οποίο παραπέμπει στην πεντατονία της δημοτικής μουσικής. Η δεύτερη ενότητα  είναι πιο δεξιοτεχνική και χορευτική, μ’ ένα λεβέντικο χορό να δεσπόζει.

Στο τρίτο μέρος που τιτλοφορείται Το κλάιμα του βοσκού, andante sostenuto, στη σολ ελάσσονα, η μουσική γίνεται τρυφερή και μοναχική, με μοναδικό σκοπό την ανάγλυφη απόδοση του καημού του βοσκού (προγραμματική μουσική). Η συνθέτρια χρησιμοποιεί μια ηχητική παλέτα από βουκολικούς ήχους, γι’ αυτό θα μπορούσε να χαρακτηριστεί το μέρος αυτό ως «ποιμενικός σκοπός». Το αναγνωρίσιμο δημοτικό τραγούδι είναι αυτή τη φορά το γνωστό μπήκαν κλέφτες στο μαντρί που τοποθετείται σε ένα λιτό οκτάμετρο. Το κομμάτι είναι αφιερωμένο στον Θοδωρή Βουρλούμη, επίσης θείο της συνθέτριας.

Στον τρίτο θείο, τον Παναγή Βουρλούμη αφιερώνεται το τέταρτο κομμάτι, σε 3/4, στης Αρκαδιάς το διάσελο. Στηρίζεται πάνω στο δημοτικό αχ Ελένη. Παρόλο που μορφολογικά θα μπορούσε να θυμίζει δυτικό βαλς, ουσιαστικά έχουμε ένα περίτεχνο πάντρεμα της δυτικής φόρμας με ελληνότροπα μουσικά μοτίβα. Η δεύτερη ενότητα του κομματιού, allegro moderato, είναι σαφώς περισσότερο δεξιοτεχνική και χορευτική. Εδώ κυριαρχεί ένα διμερές μέτρο που εκφράζει μια στιβαρότητα, σε αντίθεση με το τριμερές μέτρο της πρώτης, λυρικού χαρακτήρα, ενότητας. Υπάρχει και μια τρίτη ενότητα που παραπέμπει σε εμμελή απαγγελία (recitativo) και εμφαίνει εσωτερικότητα. 

Το πέμπτο κομμάτι της Καλαβρυτινής Σουίτας, molto vivace με ένα μεσαίο moderato, στη «σκοτεινή» μα και ηρωϊκή ρε ελάσσονα, είναι ένας χορός – ποταμός, με αδιάκοπη κίνηση, που οδηγεί το έργο στην θριαμβευτική κορύφωσή του. Το παραδοσιακό τραγούδι εκίνησεν η κλεφτουριά κι όλα τα παλικάρια προσφέρει το θέμα στο φινάλε της σουίτας που τιτλοφορείται Ελληνοπούλα μ’ για σου.

(Ανάλυση της «Καλαβρυτινής σουΐτας» βλ. και στο βιβλίο της Ε. Αγραφιώτη Η μουσική δεν είναι γένους θηλυκού;, σσ. 157-158).

Το δημοφιλές αυτό έργο της Παπαμικροπούλου διασκευάστηκε από τον επίσης Πατρινό συνθέτη Δημήτρη Μπαζό για πιάνο, κιθάρα και ορχήστρα πνευστών. Σε ενορχήστρωση και διεύθυνση του ιδίου παρουσιάστηκε στην Αθήνα το 1978 (Μοσχάτο) με σολίστ την Άσπα Ντρέκη-Βικάτου στο πιάνο και τον Ανδρέα Μπαζό στην κιθάρα. Αυτή η εκδοχή παρουσιάστηκε την ίδια χρονιά και στην Πάτρα.

Άλλες συνθέσεις της Παπαμικροπούλου που έχουν εκδοθεί είναι:

·         I Love you so my little Anne (Song without words) – Τραγούδι χωρίς Λόγια

Αφιερωμένο στην Anne Van Fleet McChristian (έκδ. Φ. Νάκα, 1956).

·         Gratitude – Ευγνωμοσύνη, μπαλάντα

Αφιερωμένο στον Charles H. Crutchfield (έκδ. Φ. Νάκα, 1951).

·         Coronation Ball (Air de Ballet) – Ο χορός της ενθρόνισης

Αφιερωμένο στην βασίλισσα Ελισάβετ Β΄ της Αγγλίας (έκδ. Ανδρεάδη - Νάκα, 1953).

·         Ο χορός του λευκού ρόδου (Valse Noble)

Αφιερωμένο εις την Α.Β.Υ. Πριγκήπισσαν Φρειδερίκην Διαδόχου (εκδ. Ανδρεάδη - Νάκα, 1947).

 ·        Γαρδένιες το δείλι (Valse - Lente)

Αφιερωμένο στην ευγενεστάτην κα Λόλαν Αριστείδου – Μεταξά (Εκδόσεις Ανδρεάδη – Νάκας, Αθήνα, 1948).

·         Clydia (Air de Ballet)

Αφιερωμένο στον Jim Morton, New York Journal American (έκδ. Ανδρεάδη - Νάκα, 1954).

·         You brought spring in to my heart (Air de Ballet) – Έφερες την Άνοιξη στην καρδιά μου

Αφιερωμένο στον Συνταγματάρχη Charles U. Knaub (American mission to Greece) (εκδ. Ανδρεάδη - Νάκα, 1951)

·         Νύχτα τ’ Απρίλη (Φαντασία)

«Αφιερωμένο σε μια ανάμνησι…» (έκδ. Röder)

Διάσημη ήταν η σύνθεση «Νύχτα Χριστουγέννων» (ρομάντζο) σε στυλ μπαλάντας, για σόλο πιάνο (που κυκλοφορούσε σε δίσκο της Columbia από το 1935). Τα κομμάτια «Σάλπιγγες» (εμβατήριο, έκδ. 1935), «Καμπάνες» και «Γαρδένιες στο δείλι» ήταν επίσης δημοφιλή έργα για πιάνο, που παίζουν μέχρι σήμερα μαθητές του «Πατραϊκού Ωδείου». Από όλο το συνθετικό της έργο συνάγεται ότι η Αντιγόνη Παπαμικροπούλου ήταν μια αληθινή δεξιοτέχνης του πιάνου, «κάτι που διακρίνεται στα ποικίλματα και στην έκταση του πληκτρολογίου που χρησιμοποιεί»⁹. Οι συνθέσεις της έχουν ειλικρινή μελοδραματική διάθεση, έντονο λυρισμό και προκαλούν βαθειά συγκίνηση. Όπως έγραψε ο Αριστείδης Μικρούτσικος, «με τη φωνή της ψυχής της μας χαρίζει το χρυσό κλειδί της διαισθήσεως της Μουσικής… Μας λέει: Η Μουσική είναι ο Λυτρωμός».

Στο συγγενικό περιβάλλον της Α. Παπαμικροπούλου ανήκει ο συνθέτης Θάνος Μικρούτσικος. Η αδελφή τής Αντιγόνης, Ηλέκτρα, παντρεύτηκε έναν ξεχωριστό πνευματικό άνθρωπο της Πάτρας, τον Αριστείδη Μικρούτσικο, αδελφό του πατέρα του Θάνου Μικρούτσικου. Στο προσωπικό αρχείο του συνθέτη σώζεται το κύριο μέρος του συνθετικού έργου της θείας του Αντιγόνης Παπαμικροπούλου.

Ο ίδιος ο Θ. Μικρούτσικος αναφέρεται στην θεία του, στην αυτοβιογραφία του στον Οδυσσέα Ιωάννου (εκδ. Πατάκης, 2011). Εκεί λέει επί λέξει: «Η Αντιγόνη Παπαμικροπούλου είναι η πρώτη σημαντική νεοελληνίδα συνθέτης – έχω αρκετές παρτιορύρες των συνθέσεών της στο αρχείο μου».

Παρτιτούρες έργων της υπάρχουν ακόμη στην Εθνική Βιβλιοθήκη, στην Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη», στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και σε ιδιωτικές συλλογές.

Η Α. Παπαμικροπούλου πέθανε από καρδιοαναπνευστική ανεπάρκεια στην Αθήνα (στο Χολαργό) στις 23 Μαρτίου 1980.

Ο Θάνος Μικρούτσικος εξέφρασε κι ένα …παράπονο στους θείους του Αριστείδη και Αντιγόνη:

«Θείε Αριστείδη Μικρούτσικε και θεία Αντιγόνη Παπαμικροπούλου, πολύ θα ήθελα να ζήσω μια μέρα μαζί σας. Έχω όμως ένα παράπονο από εσάς. Δεν μου αφήσατε ένα σημείωμα για τον απίστευτα σπουδαίο συνθέτη Δημήτρη Λιάλιο. Ή το γράψατε και κάπου ξέπεσε; Εγώ όμως κυνηγούσα –παιδί του δημοτικού – τον Θεόφιλο Κάββουρα στην Τριών Συμμάχων και χαιρόμουνα, δεκαετία του ‘50, την μπάντα – συμφωνική ορχήστρα που διηύθυνε.»

Στον Θάνο Μικρούτσικο οφείλουμε το cd με τα Κουαρτέτα των Πατρινών συνθετών: Δημήτρη Λιάλιου, Ανδρέα Νεζερίτη και Θεόφιλου Κάββουρα.

Ήταν μία πρότασή μας στην «Πάτρα – Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2006», που τελικά διεκπεραιώθηκε εκτός Πολιτιστικής.

Στην εκδήλωση «Πατρινοί συνθέτες – Πατρινοί ποιητές», που διοργανώσαμε με το Καλλιτεχνικό Σύνολο Πολύτροπον στις 26 Νοεμβρίου 2016, στην Αθήνα, παρουσιάσαμε και δύο - από τα πιο δημοφιλή στην εποχή τους - τραγούδια της Αντιγόνης Παπαμικροπούλου: «Έλα» και «Δεν θα με ξεχάσεις», που ερμήνευσε η σοπράνο Δάφνη Πανουργιά, με τον Μάριο Καζά στο πιάνο.

Έργα της συνθέτριας έχει αποδώσει και ο συνθέτης και πιανίστας Σπύρος Δεληγιαννόπουλος. Παραθέτουμε στη συνέχεια ένα δείγμα αυτής της δουλειάς.

Επίσης, η Σέρβα πιανίστρια και μαθηματικός Anita Savic, συμπεριέλαβε σε ένα δίσκο της με έργα ελλήνων συνθετών για πιάνο, τον "Χορό του Λευκού Ρόδου" της Παπαμικροπούλου. 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Στην υπάρχουσα σχετική, με τη συνθέτρια, βιβλιογραφία αναφέρεται ως χρονολογία γέννησης το 1888. Όμως στην Ληξιαρχική Πράξη Θανάτου του Δήμου Πατρέων, ως έτος γέννησης της συνθέτριας αναγράφεται το 1889. Πρόκειται, ουσιαστικά, για το πρώτο επίσημο τεκμήριο που αφορά στην χρονολογία γέννησης της Παπαμικροπούλου και ως τέτοιο το υιοθετούμε ανεπιφύλακτα.

2. Έφη Αγραφιώτη, Η μουσική δεν είναι γένους θηλυκού; σ. 156, Αθήνα 2004.

3. Εφ. Νεολόγος Πατρών, 30-8-1920.

4. Εφ. Νεολόγος Πατρών, 14-3-1918.

5. Εφ. Η Γνώμη Πατρών, 8-4-1980 (Άρθρο του Λάμπη Λούκου).

6. Εφ. Νεολόγος Πατρών, 30-8-1920.

7. Τέλης Δ. Τουρνάς, Αι Πάτραι - Τα γράμματα και αι τέχναι, σσ. 14-15, Ακαδημαϊκόν Ημερολόγιον Πατρών, 1918.

8. Εφ. Τηλέγραφος Πατρών, 14-12-1930.

9. Αλέκα Συμεωνίδου, Λεξικό Ελλήνων Συνθετών, σ. 338 (έκδ. Φ. Νάκας, 1995).

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

-        Εφ. Νεολόγος, 3 & 9-4-1915 / 14-3-1918 / 30-8-1920.

-        Εφ. Τηλέγραφος, 14-12-1930.

-        Εφ. Η Γνώμη, 8-4-1980.

-        Εφ. Πελοπόννησος, 17-4-1980.

-        Έφη Αγραφιώτη, Η μουσική δεν είναι γένους θηλυκού; Εθνικό Συμβούλιο Ελληνίδων (έκδ. Δρόμων, 2004).

-        Τάκης Καλογερόπουλος, Το Λεξικό της Ελληνικής Μουσικής, Τόμος 4^ος (έκδ. Γιαλλελή, 1998).

-        Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Η Πάτρα της «Μπελ Εποκ», Εισαγωγή στο βιβλίο Πάτρα 1900 του Αλέκου Μαρασλή (Πάτρα, 1978).

-        Γιάννης Μουγγολιάς, Αντιγόνη Παπαμικροπούλου. Ένας συναρπαστικός μουσικός βίος, περιοδικό «το δόντι», τεύχος 19, Απρίλιος 2002.

-        Αλέκα Συμεωνίδου, Λεξικό Ελλήνων Συνθετών (Βιογραφικό – Εργογραφικό), (έκδ. Φίλιππος Νάκας, Μάιος 1995).

-        Κώστας Ν. Τριανταφύλλου, Ιστορικόν Λεξικόν των Πατρών, Τόμος Β΄ (Γ΄ Έκδοσις, Πάτραι 1995).