Ιδιωτική Οδός: "ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟΣ" - Ένα συγκλονιστικό κείμενο του Νικολάου Μπερντιάγιεφ

Νικόλαος Μπερντιάγιεφ

Χριστιανισμός καί ἀντισημιτισμός

μετάφραση-σημειώσεις

Δημήτρης Μπαλτᾶς

Ἀθήνα 2014

Προλογικό σημείωμα

Μέ ἀφορμή τήν συμπλήρωση 140 ἐτῶν ἀπό την γέννηση τοῦ Ρώσσου φιλοσόφου Νικολάου Μπερντιάγιεφ (1874-1948) παρουσιάζω σέ ἑλληνική μετάφραση τό ἄρθρο του «Χριστιανισμός καί ἀντισημιτισμός», τό ὁποῖο διατηρεῖ ὁρισμένη ἐπικαιρότητα, ἀφοῦ σήμερα, ὅπως καί ἄλλοτε, ὁ κόσμος, καί ἰδιαίτερα ὁ χριστιανικός, διάκειται δυσμενῶς, τίς περισσότερες φορές, προς τούς Ἑβραίους, ὄχι μόνον ἀπό ἀπόψεως θρησκευτικῆς ἀλλά καί οἰκονομικῆς καί κοινωνικῆς καί πολιτικῆς. Ἐξ ἄλλου, τό ἄρθρο τοῦ Μπερντιάγιεφ ἔχει ἐνδιαφέρον, διότι δίδει τήν ρωσσική προσέγγιση στό ζήτημα τῶν Ἕβραίων καί τοῦ ἀντισημιτισμοῦ. Ἄς σημειωθεῖ ὅτι ἡ Ρωσσία τόσο ἐπί τοῦ τσαρισμοῦ, ὅσο και ἐπί τοῦ μπολσεβικισμοῦ ἔδειξε μία ἰδιαίτερα ἐπιθετική στάση πρός τούς ἑβραϊκῆς καταγωγῆς κατοίκους της, ὅπως καί οἱ χῶρες τῆς κεντρικῆς Εὐρώπης.

Γιά τήν μετάφραση τοῦ παρόντος δοκιμίου ἐλήφθη ὑπ’ ὄψιν τό ρωσσικό πρωτότυπο κείμενο, ἀλλά καί ἡ γαλλική και ἡ ἀγγλική μετάφρασή του.

Δημήτρης Μπαλτᾶς

Ὁ Leon Bloy, ἕνας ζηλωτής καθολικός, ἔγραψε: «Ἄς ὑποθέσετε ὅτι οἱ ἄνθρωποι γύρω σας μιλοῦν συνεχῶς μέ μεγάλη περιφρόνηση γιά τόν πατέρα και τήν μητέρα σας, μόνο μέ αισχρολογίες και σαρκασμό, ποιά θά εἶναι τά συναισθήματά σας; Ἀλλά αὐτό συμβαίνει μέ τόν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό. Ξεχνοῦν ἤ δέν θέλουν νά ξέρουν ὅτι ὁ Θεός μας, πού ἔγινε ἄνθρωπος, ἦταν ἕνας Ἑβραῖος, ἕνας Ἑβραῖος κατ’ ἐξοχήν, ἐκ φύσεως, ὅτι ἡ μητέρα του ἦταν Ἑβραία, τό ἄνθος τῆς ἑβραϊκῆς φυλῆς, ὅτι οἱ ἀπόστολοι ἦταν Ἑβραῖοι, καθώς καί ὅλοι οἱ προφῆτες, τέλος, ὅτι ἡ θεία Λειτουργία μας ἀντλεῖ ἀπό ἑβραϊκά βιβλία. Ἀλλά τότε πῶς νά εκφράσω τό μέγεθος τῆς προσβολῆς καί τῆς βλασφημίας, ἡ οποία εἶναι μία ταπείνωση τῆς ἑβραϊκῆς φυλῆς;»[1].

Αὐτοί οἱ λόγοι ἀπευθύνονται κατά κύριο λόγο στούς Χριστιανούς καί τούς ἀντισημίτες καί θά πρέπει νά τούς ἀκούσουν. Πράγματι, ὑπάρχει ἐκπληκτική ἐλαφρότητα στούς Χριστιανούς πού πιστεύουν ὅτι εἶναι δυνατόν νά εἶναι ἀντισημίτες. Ὁ Χριστιανισμός, στήν ἀνθρώπινη διάστασή του, εἶναι θρησκεία ἑβραϊκοῦ τύπου, δηλαδή τύπου μεσσιανικοῦ-προφητικοῦ. Στήν θρησκευτική συνείδηση τοῦ κόσμου, οἱ Ἑβραῖοι ἔχουν ἕνα μεσσιανικό-προφητικό πνεῦμα, τό ὁποῖο ἦταν ἐντελῶς ξένο στόν ἑλληνορωμαϊκό πολιτισμό ὅπως καί στόν ἰνδικό πολιτισμό.

Τό «ἄριο» πνεῦμα δέν εἶναι οὔτε μεσσιανικό οὔτε προφητικό∙ τό νά περιμένει τήν ἔλευση τοῦ Μεσσία ἀποτελεῖ μία εἰσβολή δυνάμεων πέρα ἀπό τήν ἱστορία, ξένο πρός αὐτό. Ἐπιπλέον, τό γεγονός ὅτι ὁ γερμανικός ἀντισημιτισμός ἔχει ἐξελιχθεῖ σέ ἀντιχριστιανισμό πρέπει νά θεωρεῖται ὡς ἐξαιρετικά σημαντικό σύμπτωμα. Ἕνα κύμα ἀντισημιτισμοῦ ἔχει ξεσπάσει στόν κόσμο, ἀποβάλλοντας τίς ἀνθρωπιστικές θεωρίες τοῦ 19ου αἰ. καί καθημερινῶς ἀπειλεῖ νά κατακλύσει νέα ἐδάφη. Στήν Γερμανία, στήν Πολωνία, στήν Ρουμανία, στήν Οὑγγαρία αὐτό τό κίνημα εἶναι θριαμβευτικό, ἐνῶ διαμορφώνεται ἀκόμη καί στήν Γαλλία, τήν χώρα πού ἔχει πλήρως κατακλυσθεῖ ἀπό φιλελεύθερες ἰδέες, ὅπου εἶχε ὑποστεῖ ἧττα μετά τήν ὑπόθεση Ντρέϋφους. Τά πρῶτα ἀνησυχητικά σημάδια τῆς νόσου μποροῦν νά ἀνιχνευθοῦν στήν δημοσίευση τοῦ βιβλίου τοῦ Céline[2], πού ἀποτελεῖ μία πραγματική πρόσκληση σέ ἕνα πογκρόμ∙ καί προδίδονται ἐπίσης ἀπό τό γεγονός ὅτι ἕνας αὐξανόμενος ἀριθμός Γάλλων μέμφεται τόν Leon Blum[3] γιά τήν καταγωγή του, παρά τό γεγονός ὅτι εἶναι μία ἀπό τίς πιό εἰλικρινεῖς, ἰδεαλιστικές καί καλλιεργημένες πολιτικές προσωπικότητες στήν χώρα. Ὁ ἀντισημιτισμός ἔρχεται στήν ἐπιφάνεια τῆς πολιτικῆς ζωῆς κραυγαλέα καί ὁλοφάνερα, καί ὁ Τύπος μᾶς δίνει μία καθημερινή περιγραφή αὐτῆς τῆς διαδικασίας.

Τό ἑβραϊκό ζήτημα, ὡστόσο, δέν εἶναι ζήτημα ἁπλῶς πολιτικό, οἰκονομικό, ζήτημα δικαίου ἤ πολιτισμοῦ. Εἶναι, ἀσυγκρίτως πιό βαθιά, ἕνα θρησκευτικό ζήτημα πού ἔχει συνέπειες στήν τύχη τῆς ἀνθρωπότητας. Εἶναι ὁ ἄξονας γύρω ἀπό τόν ὁποίο περιστρέφεται ἡ ἱστορία τῆς θρησκείας. Πόσο αἰνιγματικό εἶναι τό ἱστορικό πεπρωμένο τῶν Ἑβραίων! Ἡ ἴδια ἡ διατήρηση αὐτοῦ τοῦ λαοῦ εἶναι ὀρθολογικά ἀδιανόητη καί ἀνεξήγητη. Ἀπό τήν ἄποψη τῶν συνηθισμένων ἱστορικῶν ἐκτιμήσεων, θά ἔπρεπε νά εἶχαν ἐξαφανιστεῖ ἐδῶ καί πολύ καιρό. Κανείς ἄλλος λαός στόν κόσμο δέν θά εἶχε ἐπιζήσει ἀπό τήν μοῖρα πού τούς ἔχει πλήξει. Κατά ἕνα περίεργο καί παράδοξο τρόπο, ὁ ἑβραϊκός λαός, ἕνας κατ’ ἐξοχήν ἱστορικός λαός, ὁ ὁποῖος εἰσήγαγε τήν ἴδια τήν ἔννοια τοῦ ἱστορικοῦ στήν ἀνθρώπινη σκέψη[4], ἔχει δεῖ τήν ἱστορία νά τούς μεταχειρίζεται ἀνελέητα, ἀφοῦ τά χρονικά τούς παρουσιάζουν σέ μία σχεδόν ἀδιάκοπη σειρά ἀπό διώξεις καί στερήσεις τῶν πιό στοιχειωδῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων. Ὡστόσο, ὕστερα ἀπό αἰῶνες δοκιμασιῶν πού ἔχουν ἐξαντλήσει τίς δυνάμεις του στό ἔπακρο, αὐτός ὁ λαός ἔχει διατηρήσει τήν γνωστή σέ ὅλους καί συχνά καταραμένη, μοναδική του μορφή. Κανένα ἄλλο ἔθνος δέν θά εἶχε ἀντέξει ἕναν διασκορπισμό τόσο μεγάλης διάρκειας, χωρίς στό τέλος νά διαλυθεῖ καί νά ἐξαφανιστεῖ. Ἀλλά, σύμφωνα μέ τούς τρόπους τοῦ Θεοῦ πού εἶναι ἀδύνατο νά κατανοηθοῦν, αὐτός ὁ λαός πρέπει προφανῶς νά διατηρηθεῖ μέχρι τό τέλος τοῦ χρόνου. Ὅσον ἀφορᾶ τήν προσπάθεια νά ἐξηγηθεῖ τό ἱστορικό πεπρωμένο του ἀπό ὑλιστικῆς ἀπόψεως, αὐτό εἶναι σάν νά «ἀγγίζουμε» βέβαιη ἦττα. Ἐδῶ θίγουμε ἕνα ἀπό τά μυστήρια τῆς ἱστορίας.

Τό ἑβραϊκό ζήτημα μπορεῖ νά θεωρηθεῖ ἀπό πολλές πλευρές, ἀλλά ἀποκτᾶ ἰδιαίτερη σημασία ὡς ἕνα πρόβλημα πού συνδέεται κυρίως μέ τόν Χριστιανισμό. Στό παρελθόν ὁ ἀντισημιτισμός ὑποκινήθηκε καί καλλιεργήθηκε κυρίως ἀπό τούς Χριστιανούς, γιά τούς ὁποίους, ἀκριβῶς, θά ἔπρεπε νά ἦταν ἐλάχιστα κατανοητός. Μήπως καί ὁ Μεσαίωνας δέν ὑπῆρξε μάρτυρας τῆς διώξεως καί ἐξοντώσεως τῶν Ἑβραίων ἀπό τούς φεουδάρχες ἱππότες πού κατ’ αὐτόν τόν τρόπο ἀπέφευγαν νά πληρώσουν τά χρέη τους!

Δέν ὑπάρχει καμμία ἀμφιβολία ὅτι οἱ Χριστιανοί φέρουν ἕνα βαρύ φορτίο ἁμαρτίας σχετικά μέ τόν λαό τοῦ Ἰσραήλ, καί τώρα ἀνήκει στούς Χριστιανούς τό καθῆκον νά τούς προστατέψουν. Γνωρίζουμε ὅτι ἔτσι εἶναι ἤδη στήν Γερμανία. Ἀξίζει νά θυμηθοῦμε, στό ζήτημα αὐτό, τό γεγονός ὅτι ὁ Βλαδ. Σολόβιεφ[5], πίστευε ὅτι ἡ ὑπεράσπιση τῶν Ἑβραίων ἦταν μία ἀπό τίς σημαντικές ἀποστολές τῆς ζωῆς του. Γιά μᾶς τούς Χριστιανούς, τό ἑβραϊκό ζήτημα δέν συνίσταται στό νά γνωρίζουμε ἄν οἱ Ἑβραῖοι εἶναι καλοί ἤ κακοί, ἀλλά στό νά ἐμεῖς εἴμαστε καλοί ἤ κακοί. Διότι εἶναι πιό σημαντικό νά ἐξετάσω αὐτό τό ζήτημα σέ σχέση μέ τόν ἑαυτό μου παρά σέ σχέση μέ τόν γείτονά μου, ἀφοῦ ἔχω πάντοτε τήν τάση νά τόν κατηγορήσω. Πρέπει νά ὁμολογήσουμε ὅτι, δυστυχῶς, οἱ Χριστιανοί δέν ἔχουν σταθεῖ στό ὕψος τῆς Ἀποκάλυψης πού τούς ἔχει δοθεῖ, καί ἔχουν, σέ γενικές γραμμές, φανεῖ σημαντικά κατώτεροι ἀπό τούς Ἑβραίους.

Οἱ Χριστιανοί καί οἱ Ἐκκλησίες τους ἔχουν πάρα πολλά πράγματα γιά τά ὁποῖα πρέπει νά μετανοήσουν. Ἔχουμε μόνο μιλήσει γιά τό ἑβραϊκό ζήτημα, ἀλλά θά μπορούσαμε ἐπίσης νά ἀναφέρουμε τό κοινωνικό πρόβλημα, το πρόβλημα τοῦ πολέμου, τῆς διαρκοῦς συνεργασίας τους μέ τά πιό ἀποτρόπαια καθεστῶτα, καί οὕτω καθεξῆς. Ἐπί τοῦ προκειμένου, τό ζήτημα τῶν ἐγγενῶν σφαλμάτων τῶν Ἑβραίων δέν ἔχει καμμία σημασία. Εἶναι μάταιο νά τήν ἀρνηθοῦμε, ἀφοῦ εἶναι πολλά. Ὑπάρχει κυρίως μία ἑβραϊκή ἀλαζονεία πού εἶναι ἐνοχλητική, ἀλλά μπορεῖ νά ἑρμηνευθεῖ ψυχολογικά: αὐτός ὁ λαός, πάντοτε καταπιεσμένος ἀπό τούς ἄλλους, βρίσκει ἀντιστάθμισμα στήν ἰδέα τῆς ἐπιλογῆς του (ὡς ἐκλεκτοῦ λαοῦ) καί τῆς ὑψηλῆς ἀποστολῆς του. Κατά τόν ἴδιο τρόπο, ὁ γερμανικός λαός, καταπιεσμένος κατά τήν διάρκεια τῶν χρόνων μετά τόν πόλεμο, βρῆκε στήριξη στήν ἀντίληψη ὅτι ἀποτελοῦσε μία ἀνώτερη φυλή πού εἶχε τήν ἀποστολή νά κυριαρχήσει στόν κόσμο. Ὁμοίως τό προλεταριάτο, ἡ πιό καταπιεσμένη τάξη στήν καπιταλιστική κοινωνία, βρίσκει τήν θεραπεία γιά τίς συνέπειες αὐτῆς τῆς ταπείνωσης στήν πεποίθηση τῆς δικῆς του μεσσιανικῆς ἀποστολῆς, δηλαδή τῆς ἀπελευθέρωσης τῆς ἀνθρωπότητας. Κάθε ἄτομο, κάθε τάξη ἤ λαός, ὑπερασπίζεται τόν ἑαυτό του μέ τόν καλύτερο δυνατό τρόπο ἀπέναντι στό κόμπλεξ τῆς κατωτερότητας.

Οἱ Ἑβραῖοι εἶναι ἕνας περίεργος λαός, πού συμβιβάζει τίς πιό διαμετρικά ἀντίθετες ἰδιότητες. Μέσα σ’ αὐτόν τά καλύτερα χαρακτηριστικά συνδυάζονται μέ τά κατώτερα, ἡ δίψα γιά κοινωνική δικαιοσύνη μέ τήν τάση γιά τό κέρδος καί τήν καπιταλιστική συσσώρευση. Ὁ ρωσσικός λαός, λόγῳ τῆς πολωμένης φύσης του καί τῆς μεσσιανικῆς του συνείδησης, παρουσιάζει ὁρισμένες ὁμοιότητες μέ τόν ἑβραϊκό. Οἱ ἀντισημίτες ἐλεύθερα ἐπικαλοῦνται τό γεγονός ὅτι ἡ Ἁγία Γραφή μαρτυρεῖ τό σκληρό πνεῦμα τῶν Ἑβραίων. Ἀλλά ποιός λαός θά μποροῦσε νά κολακεύσει τόν ἑαυτό του πιστεύοντας ὅτι εἶναι ἀπαλλαγμένος ἀπό τήν σκληρότητα; Μήπως ἐμφανίζουν μεγαλύτερη ἀνοχή οἱ Βαβυλώνιοι, οἱ Ἀσσύριοι, οἱ Αἰγύπτιοι, οἱ Πέρσες; Μήπως οἱ Ἕλληνες, στούς ὁποίους ὀφείλουμε τόν μεγαλύτερο πολιτισμό στόν κόσμο, δέν παρουσιάζουν ὁρισμένες ἀτέλειες; Στήν πραγματικότητα, κάθε λαός πρέπει νά κρίνεται ἀπό τά μεγαλύτερα ὕψη του, ὄχι ἀπό τά χαμηλότερα βάθη του. Ὁ γερμανικός λαός θά πρέπει νά κριθεῖ βάσει τῶν μεγάλων του φιλοσόφων, τῶν μυστικῶν του, τῶν μουσικῶν του, τῶν ποιητῶν του, καί ὄχι λόγῳ τῶν Πρώσων Junkers[6] καί τῶν καταστηματαρχῶν του. Κατά τόν ἴδιο τρόπο, ὁ ἑβραϊκός λαός, ὁ ὁποῖος ἔχει μία θρησκευτική κλήση, πρέπει νά κριθεῖ βάσει τῶν προφητῶν καί τῶν ἀποστόλων του, καί ὄχι τῶν τοκογλύφων του. Καθένας εἶναι ἐλεύθερος νά ἔχει τίς δικές του ἐθνικές συμπάθειες καί ἀντιπάθειες. Μερικοί ἄνθρωποι τρέφουν μία ὀξεία ἀντιπάθεια γιά τούς Πολωνούς ἤ τούς Ρουμάνους. Εἶναι ἐλάχιστα ἐφικτό νά διορθωθεῖ αὐτή ἡ κατάσταση, διότι ἡ ἀγάπη δέν μπορεῖ νά ἐπιβληθεῖ καί εἶναι δύσκολο νά ξεπεραστεῖ μία ἀπερίσκεπτη ἀντιπάθεια. Πάντως, τό μίσος γιά ἕναν ὁλόκληρο λαό εἶναι μία ἁμαρτία πού βρίσκεται στήν ἴδια κατηγορία μέ τήν δολοφονία, ἐνῶ αὐτός πού τήν φιλοξενεῖ στήν καρδιά του πρέπει νά φέρει καί τήν εὐθύνη.

Τό ἐρώτημα πού μᾶς ἀπασχολεῖ ἐδῶ σχετικά μέ τούς Ἑβραίους εἶναι ἀκόμα πιό περίπλοκο, διότι δέν μποροῦν νά χαρακτηριστοῦν ὡς ἐθνική ὀντότητα. Στεροῦνται πολλῶν ἀποδεκτῶν χαρακτηριστικῶν ἑνός ἔθνους, ἐνῶ, ἀπό τήν ἄλλη πλευρά, ἔχουν χαρακτηριστικά πού δέν μποροῦν νά κατηγοριοποιηθοῦν ὡς ἐθνικά. Τό Ἰσραήλ εἶναι ἕνας λαός μέ ἐξαιρετικό θρησκευτικό πεπρωμένο, καί αὐτό καθορίζει τό τραγικό στοιχεῖο στό ἱστορικό πεπρωμένο του. Πῶς θά μποροῦσε νά ἦταν διαφορετικά; Ὁ ἐκλεκτός λαός τοῦ Θεοῦ, ὁ ὁποῖος τήν ἴδια στιγμή μᾶς ἔδωσε ἀλλά καί ἀρνήθηκε τόν Μεσσία, δέν θά μποροῦσε νά ἔχει ἕνα ἱστορικό πεπρωμένο, σάν αὐτό τῶν ἄλλων λαῶν. Οἱ ἀπόγονοί τους εἶναι διά παντός ἐνισχυμένοι καί ἑνωμένοι ἀπό τήν ἰδιαίτερη θρησκευτική τους μοίρα. Οἱ Χριστιανοί εἶναι ὑποχρεωμένοι νά παραδεχτοῦν τήν ἐκλογή τοῦ ἑβραϊκοῦ λαοῦ, καθώς τό θρησκευτικό τους δόγμα τό ἀπαιτεῖ, ἀλλά τό κάνουν τίς περισσότερες φορές παρά τήν θέλησή τους καί προσπαθοῦν ὅσο τό δυνατόν νά τό ξεχάσουν.

Ζοῦμε σέ μία ἐποχή ἄγριου ἐθνικισμοῦ, λατρείας τῆς ὠμῆς βίας, μιᾶς πραγματικῆς ἐπιστροφῆς στήν εἰδωλολατρία. Κατά μία περίεργη τροπή τῶν γεγονότων, εἴμαστε μάρτυρες μιᾶς διαδικασίας διαμετρικά ἀντίθετης μέ τόν ἐκχριστιανισμό καί τόν ἐξανθρωπισμό τῶν ἀνθρώπινων κοινωνιῶν. Ὁ ἐθνικισμός πρέπει νά καταδικαστεῖ ἀπό τήν Χριστιανική Ἐκκλησία ὡς αἵρεση[7], καί ἡ Καθολική Εκκλησία δέν εἶναι μακριά ἀπό τό νά ἀναγγείλει τήν ἀπόφαση αὐτή. Ἀλλά ὁ ἐθνικισμός δέν εἶναι ἡ μόνη δύναμη πού θά πρέπει νά θεωρηθεῖ ὑπεύθυνη γιά τήν δημιουργία τοῦ ἀντισημιτισμοῦ. Γιά νά βρεθοῦν οἱ ρίζες του, θά πρέπει κανείς νά σκάψει βαθύτερα. Ὑπάρχει, ἀναμφισβήτητα, ἕνας μυστικιστικός φόβος ἀπέναντι στούς Ἑβραίους. Ὄντως, βιώνεται ἀπό πλάσματα ἀρκετά χαμηλοῦ πολιτιστικοῦ ἐπιπέδου, οἱ ὁποῖοι μποροῦν εὔκολα νά μολυνθοῦν ἀπό χαμηλοῦ ἐπιπέδου μύθους καί θρύλους, πού προκαλοῦν τόν ὄλεθρο.

ΙΙ

Πόσο παράδοξο εἶναι τό Ἑβραϊκό πεπρωμένο! Στήν πραγματικότητα, τούς βλέπουμε νά ἀναζητοῦν μέ πάθος ἕνα ἐπίγειο βασίλειο, χωρίς, ὡστόσο, νά ἔχουν τό δικό τους κράτος, ἕνα προνόμιο πού ἀπολαμβάνουν οἱ πιό ἀσήμαντοι τῶν λαῶν∙ τροφοδοτοῦνται ἀπό τήν μεσσιανική ἰδέα τῆς Ἐκλογῆς τους, μέ τήν ὁποία συνδέονται, ὡστόσο, ἡ περιφρόνηση καί οἱ διώξεις ἀπό τούς ἄλλους λαούς∙ ἀπορρίπτουν τόν Σταυρό ὡς πειρασμό, ἐνῶ ὅλη ἡ ἱστορία τους δέν παρουσιάζει τίποτα ἄλλο παρά μία ἀέναη σταύρωση. Ἴσως τό πιό θλιβερό πράγμα πού πρέπει νά παραδεχτοῦμε, εἶναι ὅτι ἐκεῖνοι πού ἀπέρριψαν τόν Σταυρό πρέπει νά τόν μεταφέρουν, ἐνῶ ἐκεῖνοι πού τόν ὑποδέχθηκαν εἶναι τόσο ἀπασχολημένοι μέ τό νά σταυρώνουν ἄλλους.

Ὁ ἀντισημιτισμός παίρνει πολλές μορφές πού μποροῦν, προφανῶς, νά συνυπάρχουν καί νά συμπληρώνουν ἡ μία τήν ἄλλη. Δέν θά σταθῶ στά ἀντισημιτικά συναισθήματα τοῦ μέσου ἀνθρώπου, πού ἐμφανίζονται μέ σαρκασμό, κωμικές μιμήσεις καί περιφρόνηση γιά τούς Ἑβραίους τούς ὁποίους ἀρνεῖται νά ἀντιμετωπίσει ὡς ἴσους του∙ ἄν καί αὐτά δέν παίζουν ἕναν ἀσήμαντο ρόλο, εἶναι κατ’ ἀρχάς ἄσχετα, δεδομένου ὅτι γενικά δέν συσχετίζονται μέ ὁποιαδήποτε ἰδεολογία. Στόν φυλετικό ἀντισημιτισμό, ἕνα εἶδος πού οὕτως ἤ ἄλλως εἶναι τό πιό διαδεδομένο, ἐμφανίζεται μιά πραγματική ἰδεολογία. Ἡ Γερμανία εἶναι τό κλασσικό λίκνο της, καί διαπιστώνουμε ὅτι ἀκόμα καί οἱ πιό ξεχωριστοί καί διάσημοι ἄνδρες της, ὅπως ὁ Λούθηρος, ὁ Φίχτε ἤ ὁ Βάγκνερ διέκειντο ἐχθρικά πρός τό Ἰσραήλ. Αὐτή ἡ ἰδεολογία ὑποστηρίζει ὅτι οἱ Ἑβραῖοι εἶναι μία κατώτερη φυλή, περιφρονημένη ἀπό τήν ὑπόλοιπη ἀνθρωπότητα, στούς ὁποίους εἶναι καί οἱ ἴδιοι ἐχθρικοί. Ἀλλά, ἀπό τήν ἄλλη πλευρά, θεωρεῖ αὐτή τήν κατώτερη φυλή ἰσχυρότερη, αἰώνια θριαμβευτική πάνω ἀπό ὅλες τίς ἄλλες ὅπου κι ἄν ὑπάρχει ἐλεύθερος ἀνταγωνισμός. Ἐδῶ δέν ὑπάρχει κάποια ἀντίφαση;

Αντισημιτικό αυστριακό πλακάτ του 1920

Ὁ φυλετικός ἀντισημιτισμός ἁπλῶς ἀποκλείεται γιά τόν χριστιανό, δεδομένου ὅτι ἀναπόφευκτα ἐμποδίζεται ἀπό τήν καθολικότητα τῆς πίστεώς του. Αὐτή ἡ καθολικότητα, ἀκριβῶς, εἶναι ἡ αἰτία τῆς δίωξης τῶν χριστιανῶν στήν Γερμανία, μέ τόν χριστιανισμό νά διακηρύττει ὅτι δέν ὑπῆρχε πιά Ἕλληνας οὔτε Ἑβραῖος. Ἀναφέρεται στό σύνολο τῆς ἀνθρωπότητας καί σέ κάθε ἄτομο, ἀνεξαρτήτως τῆς φυλῆς του, τῆς ἐθνικότητάς του, τῆς τάξης του καί τῆς κοινωνικῆς του θέσης.

Ὄχι μόνον ὁ φυλετικός ἀντισημιτισμός, ἀλλά καί οἱ φυλετικές διακρίσεις, καθαρά καί ἁπλά, δέχονται ἐπικρίσεις ἀπό τρεῖς ἀπόψεις: τήν θρησκευτική, τήν ἠθική καί τήν ἐπιστημονική. Ὁ χριστιανός δέν μπορεῖ νά τίς ἀποδεχθεῖ, διότι εἶναι ἀπάνθρωπες, ἀπορρίπτουν τήν ἀξιοπρέπεια καί τήν ἀξία τοῦ ἀνθρώπου, καθώς δέχονται ὅτι μπορεῖ νά ἀντιμετωπίζεται ὡς ἐχθρός πού πρέπει νά καταστραφεῖ. Ὁ φυλετισμός παρουσιάζει τήν πιό ακατέργαστη μορφή τοῦ ὑλισμοῦ, ἰδιαιτέρως πιό ἀκατέργαστου καί ἀπό τόν οἰκονομικό ὑλισμό. Ἀντιστοιχεῖ σέ ἕναν ἀκραῖο ντετερμινισμό καί σέ μία τελική ἄρνηση τῆς πνευματικῆς ἐλευθερίας. Τά μέλη τῶν ἀποκηρυγμένων φυλῶν ὑφίστανται τίς μοιραῖες συνέπειες τοῦ αἵματός τους καί δέν μποροῦν νά ἐλπίζουν στήν σωτηρία. Ἡ οἰκονομία βασίζεται σέ ἰδέες, ὄχι στήν φυσιολογία καί τήν ἀνατομία, καί οἱ καθοριστικοί παράγοντές της δέν ἐξαρτῶνται τελικά ἀπό τό σχῆμα τοῦ κρανίου καί τό χρῶμα τῶν μαλλιῶν. Ἔτσι, ἡ φυλετική ἰδεολογία χάνει τήν ἀνθρώπινη ὑπόστασή της σέ μεγαλύτερο βαθμό ἀπ’ ὅ,τι ἡ προλεταριακή ἰδεολογία. Ἀπό τήν σκοπιά τῆς κοινωνικῆς τάξης, στήν πραγματικότητα, ἕνας ἄνθρωπος μπορεῖ νά ἐπιτύχει τήν σωτηρία, ἀλλάζοντας τήν συνείδησή του, γιά παράδειγμα, υἱοθετώντας τήν μαρξιστική ἀντίληψη γιά τόν κόσμο. Ἀκόμα κι ἄν εἶναι ἐκ γενετῆς ἀστός ἤ ἀριστοκράτης, μπορεῖ νά ἐλπίζει ὅτι θά γίνει κομισάριος ἑνός λαοῦ. Οὔτε ὁ Μάρξ οὔτε ὁ Λένιν ἦταν προλετάριοι. Ἀπό τήν φυλετική ἄποψη, ὡστόσο, ὁ Ἑβραῖος δέν μπορεῖ νά σωθεῖ∙ οὔτε ὁ προσηλυτισμός στόν χριστιανισμό, οὔτε ἡ προσκόλληση στό ἐθνικό σοσιαλιστικό δόγμα μποροῦν νά τόν βοηθήσουν στό ἐλάχιστο. Τό αἷμα ἀκυρώνει κάθε ἐξέλιξη τῆς συνείδησης.

Ἀπό τήν καθαρά ἐπιστημονική ἄποψη ὁ φυλετισμός εἶναι καί πάλι ἀσυνεπής. Βασικά, ἡ σύγχρονη ἀνθρωπολογία θεωρεῖ ὅτι ἡ ἴδια ἡ ἔννοια τῆς φυλῆς εἶναι ἐξαιρετικά ἀμφίβολη. Πράγματι, ὁ φυλετισμός βασίζεται στήν μυθολογία παρά στήν ἐπιστήμη. Ἡ κατηγορία τῆς φυλῆς δέν βασίζεται καθόλου στήν ἀνθρωπολογία καί τήν ἱστορία, ἀλλά στήν ζωολογία καί τήν προϊστορία. Ἡ ἱστορία ἀναγνωρίζει μόνον ἐθνικότητες, τό ἀποτέλεσμα ἑνός σύνθετου μείγματος μεταξύ τοῦ αἵματος. Ἡ ἔννοια τῆς ἐκλεγμένης ἄριας φυλῆς εἶναι ἕνας μύθος πού ἀναπτύχθηκε ἀπό τόν Gobineau[8], ἕναν σπουδαῖο καλλιτέχνη καί ἐξαιρετικά εὐαίσθητο στοχαστή, πού σκόπευε νά αἰτιολογήσει ὄχι τόν ἀντισημιτισμό, ἀλλά τόν ἀριστοκρατισμό∙ ἐν πάσῃ περιπτώσει, ἡ ἀξία του ὡς ἀνθρωπολόγου εἶναι περισσότερο ἀπό ἀμφισβητήσιμη. Ἡ ἔννοια τοῦ ἐκλεκτοῦ λαοῦ εἶναι ἕνας μύθος τῆς ἴδιας κατηογρίας μέ αὐτήν τῆς ἐκλεκτῆς τάξεως. Ἀλλά ἕνας μύθος μπορεῖ νά εἶναι πολύ ἀποτελεσματικός στήν πράξη· μπορεῖ νά φέρει μιά ἐκρηκτική δυναμική ἐνέργεια καί νά θέσει τίς μάζες σέ κίνηση, γιατί δέν τίς ἀπασχολεῖ ἡ ἐπιστημονική ἀλήθεια, οὔτε ἡ ἁπλή ἀλήθεια. Ζοῦμε σέ μιά ἐποχή ἰδιαίτερα γόνιμη σέ μύθους, ἀλλά ἡ ποιότητά τους, δυστυχῶς, εἶναι χαμηλοῦ ἐπιπέδου. Ἡ μόνη σοβαρή φιλοσοφία περί τῆς φυλῆς πού ἔχει ὑπάρξει στήν ἱστορία, εἶναι αὐτή τῶν Ἑβραίων. Ἡ σύνθεση στήν ὁποία συγχωνεύθηκαν τό αἷμα, ἡ θρησκεία καί ἡ ἐθνικότητα, ἡ πίστη στήν ἐκλογή ἑνός λαοῦ, ἡ ἀνησυχία γιά τήν φυλετική καθαρότητα, εἶναι ἰδέες ἑβραϊκῆς καταγωγῆς. Μερικές φορές διερωτῶμαι ἄν οἱ Γερμανοί φυλετιστές ἔχουν ἐπίγνωση τῆς ἐπιρροῆς πού ἀσκοῦν. Ὁ φυλετισμός δέν περιέχει ἀκριβῶς κανένα ἄριο στοιχεῖο. Οἱ Ἰνδουϊστές καί οἱ Ἕλληνες ἄριοι ἦταν πολύ περισσότερο ὑπέρ τοῦ ἀτομικισμοῦ. Τήν ἴδια στιγμή, ὑπάρχει μία μεγάλη διαφορά μεταξύ Ἑβραίων καί Γερμανῶν φυλετικῶν φιλοσοφιῶν. Ἡ πρώτη εἶναι καθολική καί μεσσιανική, ἐνῶ ἡ τελευταία εἶναι μία ἐπιθετική ἰδιαιτερότητα πού στοχεύει νά κατακτήσει τόν κόσμο. Αὐτός ὁ φυλετισμός σηματοδοτεῖ ἀναμφισβήτητα μία θλιβερή ἐπιστροφή στήν βαρβαρότητα καί τήν εἰδωλολατρία.

Ὑπάρχει ἐπίσης μία μορφή ἀντισημιτισμοῦ πού μπορεῖ νά χαρακτηριστεῖ πολιτική καί οἰκονομική, καθώς ἐδῶ ἡ πολιτική χρησιμεύει ὡς ἐργαλεῖο τῆς οἰκονομίας. Πρόκειται γιά μία ἰδιαιτέρως ἄθλια ποικιλία, ἀφοῦ πηγάζει ἀπό τήν ἰδέα τοῦ ἀνταγωνισμοῦ καί τοῦ ἀγώνα γιά τήν ὑπεροχή. Οἱ Ἑβραῖοι κατηγοροῦνται γιά κερδοσκοπία καί πλουτισμό εἰς βάρος τῶν ἄλλων λαῶν. Τίς περισσότερες φορές, ὅμως, φαίνεται ὅτι ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι τούς κατηγοροῦν, δείχνουν μία ὄχι καί τόσο μεγάλη περιφρόνηση γι’ αὐτό τό εἶδος ριψοκίνδυνων πράξεων, ἀφοῦ ἐπιθυμοῦν οἱ ἴδιοι νά τίς ἐπιχειρήσουν καί τελικά νά κυριαρχήσουν ἐπί τῶν Ἑβραίων. Ὑπό αὐτές τίς συνθῆκες, θά πρέπει νά γίνει δεκτό συμφωνηθεῖ ὅτι τό ἐπιχείρημα χάνει κάτι ἀπό τήν ἀξία του.

Ἀκόμα πιό συχνά, το μίσος κατά τῶν Ἑβραίων ἀντιστοιχεῖ στήν ἀνάγκη ὑπάρξεως ἑνός ἀποδιοπομπαίου τράγου. Ὅταν οἱ ἄνθρωποι αἰσθάνονται δυστυχισμένοι καί συνδέουν τίς προσωπικές τους κακοτυχίες μέ ἱστορικές, προσπαθοῦν νά καταστήσουν κάποιον ὑπεύθυνο γι’ αὐτό. Αὐτή ἡ ψυχολογία, ἀσφαλῶς, δέν τιμᾶ τήν ἀνθρώπινη φύση, ἀλλά ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἔτσι φτιαγμένος πού αἰσθάνεται ἀνακούφιση καί ἱκανοποίηση ὅταν ἔχει βρεῖ ἕναν ἔνοχο τόν ὁποῖο μπορεῖ νά μισήσει καί εἰς βάρος τοῦ ὁποίου μπορεῖ νά προβεῖ σέ ἀντίποινα. Τώρα τίποτα δέν εἶναι πιό εὔκολο νά ἐκμεταλλευτεῖ κανείς, μεταξύ ἀνδρῶν τῶν ὁποίων ἡ σκέψη εἶναι ἀργή καί εὔπιστη, ἀπό τήν ἐνοχή τῶν Ἑβραίων. Τό συναισθηματικό ἔδαφος εἶναι πάντοτε ἕτοιμο νά ὑποδεχθεῖ τόν μύθο τῆς παγκόσμιας ἑβραϊκῆς συνωμοσίας, τῶν μυστικῶν δυνάμεων τοῦ ἑβραϊκοῦ τεκτονισμοῦ, καί τά λοιπά. Νομίζω ὅτι ἀντιβαίνει στήν ἀξιοπρέπειά μου τό νά ἀντικρούσω, στό σημεῖο αὐτό, τήν αὐθεντικότητα τῶν «Πρωτοκόλλων τῶν Σοφῶν τῆς Σιών»[9], καθώς κάθε ἄνθρωπος πού ἔχει διατηρήσει μιά ὑποτυπώδη ψυχολογική αἴσθηση, ἀντιλαμβάνεται, διαβάζοντας αὐτό τό ψευδεπίγραφο κείμενο, ὅτι δέν εἶναι τίποτα ἄλλο παρά μιά ἐπαίσχυντη παραποίηση ἐκ μέρους τῶν ἐπικριτῶν τοῦ Ἰσραήλ. Ἐπιπλέον, μπορεῖ τώρα νά θεωρηθεῖ, ὅπως ἀποδεικνύεται ἀπό τήν ἀστυνομία, ὅτι τό κείμενο αὐτό εἶναι μιά κατασκευή ἀπό τήν ἀρχή μέχρι τό τέλος. Μερικές φορές τυχαίνει νά συναντῶ ἀνθρώπους πού προσπαθοῦν νά κατηγορήσουν κάποιον γιά κάθε ἀνομία καί εἶναι ἕτοιμοι νά ἐπιτεθοῦν στούς Ἑβραίους, στούς ἐλευθεροτέκτονες κ.λπ. Ὅταν ρωτοῦν: «Λοιπόν, τότε, ποιός εὐθύνεται; « Τί, ἀπαντῶ. Ποιός φταῖει; Ἐσεῖς καί ἐγώ, ὡς ἐπί τό πλεῖστον, φταῖμε». Αὐτή ἡ κατηγορία εἶναι ἡ μόνη πού μοῦ φαίνεται ἄξια τῶν χριστιανῶν.

Ἐκτός ὅλων αὐτῶν βρίσκω καί κάτι ταπεινωτικό σ’ αὐτόν τόν φόβο καί τό μίσος γιά τούς Ἑβραίους· τό ἀποτέλεσμα εἶναι ὅτι οἱ ἄνθρωποι τούς θεωροῦν πολύ ἰσχυρούς καί θεωροῦν τούς ἑαυτούς τους ἀνίκανους νά τούς ἀνταγωνιστοῦν. Οἱ Ρῶσσοι εἶχαν τήν τάση νά πιστεύουν ὅτι ἦταν ἀδύναμοι καί ἀνίσχυροι ὅταν διέθεταν ἕνα ἀπέραντο κράτος μέ στρατό, Μυστικές Ὑπηρεσίες καί ἀστυνομική δύναμη, καί θεωροῦσαν τούς Ἑβραίους, οἱ ὁποῖοι στεροῦνταν στοιχειωδῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων καί διώκονταν, ὡς ἀνίκητους στόν ἀγώνα. Ὑπάρχει κάτι παιδαριῶδες σ’ αὐτό. Τό πογκρόμ δέν εἶναι μόνον ἐπαίσχυντο καί ἀπάνθρωπο πρᾶγμα: γιά μένα εἶναι σημάδι τρομακτικῆς ἀδυναμίας καί ἀνικανότητας. Στήν πραγματικότητα, ἐάν ἐπιστρέψουμε στήν πηγή τοῦ ἀντισημιτισμοῦ, θά βροῦμε μιά ὁμολογία τῆς ἔλλειψης ἱκανότητας· πῶς ἀλλιῶς μποροῦμε νά ἑρμηνεύσουμε τήν λύπη πού ἐκφράζεται για τό γεγονός ὅτι ὁ Ἀϊνστάιν ὁ ὁποῖος ἀνακάλυψε τόν νόμο τῆς σχετικότητας, ὁ Φρόϋντ καί ὁ Μπερξόν εἶναι ἑβραϊκῆς καταγωγῆς, παρά ὡς δυσαρέσκεια ἀνθρώπων ποῦ στεροῦνται ταλέντου; Οἱ ἀντιδράσεις αὐτές περιλαμβάνουν ἕνα ἀξιολύπητο στοιχεῖο. Ὅπως τό βλέπω ἐγώ, ὑπάρχει μόνον ἕνας τρόπος νά καταπολεμηθεῖ ἡ ὑποτιθέμενη ἑβραϊκή κυριαρχία στήν ἐπιστήμη καί τήν φιλοσοφία, καί αὐτός εἶναι νά προχωρήσουμε στήν ἔρευνα μόνοι μας, νά κάνουμε μεγάλες ἀνακαλύψεις ἐμεῖς οἱ ἴδιοι. Ἐδῶ μποροῦμε νά πολεμήσουμε μόνο μέ τό νά παράξουμε τίς δικές μας δημιουργίες, γιατί τό βασίλειο τοῦ πολιτισμοῦ εἶναι αὐτό τῆς ἐλευθερίας. Τώρα, ἡ ελευθερία εἶναι μιά δοκιμασία δυνάμεων. Καί θά ἦταν ταπεινωτικό νά πιστεύουμε ὅτι αὐτή ἡ ἐλευθερία θά μποροῦσε νά εἶναι πάντοτε ὑπέρ τῶν Ἑβραίων, εἰς βάρος τῶν ἄλλων.

Καί ἕνα ἄλλο παράπονο ἐναντίον τῶν Ἑβραίων πρέπει νά ἀντιμετωπιστεῖ. Κατηγοροῦνται ὅτι ἔχουν θέσει τά θεμέλια τοῦ καπιταλισμοῦ καί τοῦ σοσιαλισμοῦ. Ἀλλά θα φαινόταν ἐπιθυμητό τόσο γιά τούς ὑποστηρικτές τοῦ καπιταλισμοῦ, ὅσο καί τοῦ σοσιαλισμοῦ, νά ἐπαινέσουμε, ἔστω κι ἄν δέν τό ἐπιθυμοῦμε, τήν «ἄρια φυλή». Οὕτως ἤ ἄλλως, δέν μποροῦμε νά παραδώσουμε τά πάντα στούς Ἑβραίους! Ὡστόσο, πράγματι, εἶναι αὐτοί οἱ ὁποῖοι ἔκαναν ὅλες τίς ἐπιστημονικές ἀνακαλύψεις, πού διακρίθηκαν ὡς ἐπιφανεῖς φιλόσοφοι, πού θεμελίωσαν τήν καπιταλιστική βιομηχανία, πού στρατολόγησαν τό παγκόσμιο σοσιαλιστικό κίνημα, πού ἤλεγξαν τήν κοινή γνώμη, τόν Τύπο, κ.λπ. Ἐγώ ὁμολογῶ ὅτι ὡς "μέλος τῆς Ἄριας φυλῆς", ὁ αὐτοσεβασμός μου ἔχει πληγεῖ καί ἀρνοῦμαι νά δεχτῶ αὐτήν τήν ἄποψη. Θά κάνω μία παύση γιά νά σκεφτοῦμε τήν δημιουργία τοῦ καπιταλισμοῦ καί τοῦ σοσιαλισμοῦ ἀπό τούς Ἑβραίους.

Αντισημιτική εκστρατεία στη Γερμανία, 1 Απριλίου 1933.
Η πινακίδα καλεί τους Γερμανούς να μην ψωνίζουν από καταστήματα Εβραίων.

Κατ’ ἀρχάς, ἐάν μιά ἐπίκρηση πρέπει νά γίνει καί στά δύο μέλη, κανένα μεμονωμένο ἄτομο δέν μπορεῖ νά τήν κάνει. Πράγματι, ἐάν τό γεγονός ὅτι οἱ Ἑβραῖοι καθιέρωσαν τόν καπιταλισμό θεωρηθεῖ ὡς ἀρετή ἀπό τούς ὑποστηρικτές αὐτοῦ τοῦ συστήματος, ἡ συμβολή τους στόν σοσιαλισμό εἶναι ἀξιέπαινη ἀπό τήν ὀπτική γωνία τῶν σοσιαλιστῶν. Συνεπῶς, πρέπει νά γίνει μία ἐπιλογή μεταξύ τῶν δύο αὐτῶν κατηγοριῶν. Ἕνα πολύ γνωστό ἔργο τοῦ Sombart[10] ὑποστηρίζει ὅτι οἱ Ἑβραῖοι ἔπαιξαν κυρίαρχο ρόλο στήν γέννηση τοῦ καπιταλισμοῦ. Στήν πραγματικότητα, ὁ εὐρωπαϊκός καπιταλισμός γεννήθηκε ἀνάμεσα στούς ἐμπόρους τῆς Φλωρεντίας. Παρά ταῦτα, τό ὅτι οἱ Ἑβραῖοι συμμετεῖχαν ἐνεργά στή ἀνάπτυξή του εἶναι πέρα ἀπό κάθε αμφισβήτηση, ὅπως καί τό γεγονός ὅτι συγκέντρωσαν μεγάλα κεφάλαια στά χέρια τους. Τά ἰδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, πού ἀναπτύχθηκαν κατά τήν διάρκεια τῆς ἱστορίας, ἔπαιξαν σημαντικό ρόλο σ’ αὐτήν τήν ἐξέλιξη. Ἄν οἱ Ἑβραῖοι ἀσκοῦσαν την τοκογλυφία στόν Μεσαίωνα, δέν πρέπει νά ξεχνᾶμε ὅτι αὐτό ἦταν καί τό μόνον ἐπάγγελμα πού τούς ἐπιτρεπόταν ἐκεῖνον τόν καιρό. Θεωρῶ ὅτι εἶναι ἀδικία νά στιγματίζουμε τήν φυλή τῶν Ἑβραίων μέ τήν εἰκόνα τοῦ τοκογλύφου[11] καί τοῦ τραπεζίτη, ἐνῶ προσποιούμαστε πώς δέν γνωρίζουμε ὅτι ἔχει δημιουργήσει ἐξίσου τό μοντέλο τοῦ ἰδεαλιστῆ, ἐντελώς ἀφιερωμένου σέ μιά ἰδέα, τοῦ ἀπόκοσμου πού ζῆ ἀποκλειστικά γιά ἕναν ὑψηλότερο σκοπό. Ἐπιπλέον, ἐάν δεχθοῦμε ὅτι οἱ Ἑβραῖοι βοήθησαν στήν γέννηση τοῦ καπιταλισμοῦ, δύσκολα μποροῦμε νά ἀρνηθοῦμε ὅτι οἱ «Ἄριοι» ἐργάστηκαν πρόθυμα γιά τόν ἴδιο σκοπό. Ὅσοι μέμφονται τούς Ἑβραίους ὅτι δημιούργησαν τόν καπιταλισμό δέν εἶναι γενικά ἀντίπαλοι αὐτοῦ, ἐνῶ ἡ σκληρή τους κατηγορία πηγάζει κυρίως ἀπό ἕνα αἴσθημα κακίας ἤ φθόνου, ἀπό τήν ἐπιθυμία νά κυριαρχήσουν στόν ἀνταγωνισμό. Εἶναι περίεργη ἡ παρατήρηση ὅτι ὁ Κάρλ Μάρξ, Ἑβραῖος καί σοσιαλιστής, ἦταν σέ ὁρισμένα σημεῖα ἀντισημίτης. Στό ἄρθρο του γιά τό «Ἑβραϊκό Ζήτημα»[12], τό ὁποῖο ἀπασχολεῖ πάρα πολλούς μαρξιστές, κατηγορεῖ τούς Ἑβραίους ὅτι εἰσήγαγαν τήν ἐκμετάλλευση τοῦ καπιταλισμοῦ. Ἔτσι ὁ ἐπαναστατικός ἀντισημιτισμός τοῦ Μάρξ ἀντικρούει τόν μύθο τῆς παγκόσμιας συνωμοσίας τῶν Ἑβραίων. Οἱ Μάρξ καί Ρότσιλντ, ἄν καί οἱ δύο Ἑβραῖοι, εἶναι ἀδυσώπητοι ἐχθροί καί δέν θά μποροῦσαν νά συνεργαστοῦν συμμετέχοντας στήν ἴδια συνωμοσία. Ὁ Μάρξ πάλεψε ἐνάντια στήν ἐξουσία τοῦ κεφαλαίου, συμπεριλαμβανομένου καί τοῦ ἑβραϊκοῦ.

Ὁ δεύτερος ἰσχυρισμός, σύμφωνα μέ τόν ὁποῖο οἱ Ἑβραῖοι ὑποκίνησαν τόν σοσιαλισμό καί ὑπῆρξαν οἱ πρωτοστατοῦντες στά επαναστατικά κινήματα, μπορεῖ προφανῶς νά προέλθει μόνον ἀπό ἐκείνους πού δέν αἰσθάνονται καμμία περιφρόνηση γιά τόν καπιταλισμό καί θά ἤθελαν νά προστατεύσουν τό καθεστώς. Σέ αὐτόν θά ἀπαντήσουμε ὅτι σέ ὅλες τίς ἐπαναστάσεις πάντοτε θά παίζουν τόν μεγαλύτερο ρόλο τά στοιχεῖα τά ὁποῖα ἀδικοῦνται καί καταπιέζονται, εἴτε εἶναι ἐθνικότητες εἴτε τάξεις. Αὐτός εἶναι καί ὁ λόγος γιά τόν ὁποῖο τό προλεταριάτο πάντοτε θέτει τό πρότυπο τῆς ἐξέγερσης. Ἀπό τήν πλευρά μου, ὑποστηρίζω ὅτι ἡ προάσπιση μιᾶς πιό δίκαιης κοινωνικῆς τάξης πού ἐπιδεικνύουν οἱ Ἑβραῖοι, εἶναι πρός τιμήν τους.

Γιά νά ποῦμε τήν αλήθεια, ὅλες οἱ ἐπιθέσεις μποροῦν τελικά νά πάρουν τήν μορφή μιᾶς ἑνιαίας κατηγορίας: οἱ Ἑβραῖοι φιλοδοξοῦν νά ἀποκτήσουν δύναμη καί παγκόσμια κυριαρχία. Αὐτή ἡ μομφή θά εἶχε ἠθική σημασία στά χείλη αὐτῶν πού ἀπαρνοῦνται τήν δύναμη καί τήν ἐξουσία. Ἀλίμονο! Οἱ «Ἄριοι» καί οἱ «Χριστιανοί-Ἄριοι», τῶν ὁποίων ἡ πίστη τούς προτρέπει νά ἀναζητήσουν τήν βασιλεία, πού δέν εἶναι αὐτοῦ τοῦ κόσμου, εἶναι πάντοτε γοητευμένοι μέ τήν κοσμική ὑπεροχή. Οἱ Ἑβραῖοι ὄχι μόνο δέν εἶχαν τήν παγκόσμια κυριαρχία, ἀλλά οὔτε κἄν ἕνα μερίδιο κυριαρχίας, ἐνῶ οἱ Χριστιανοί ἔχουν στα χέρια τους τά ἰσχυρά κράτη καί ἀκολουθοῦν μία πολιτική ἐπέκτασης καί κυριαρχίας.

Ἄς στραφοῦμε τώρα στόν τύπο τοῦ ἀντισημιτισμοῦ πού ἔχει θρησκευτική βάση, τό πιό σοβαρό εἶδος καί τό μόνο ἄξιο μελέτης. Εἶναι κυρίως αὐτός ὁ τύπος πού οἱ Χριστιανοί κάποτε πρέσβευαν. Ὑποστηρίζει ὅτι οἱ Ἑβραῖοι εἶναι μία φυλή ἄξια μομφῆς καί ἐπάρατη, ὄχι λόγῳ τοῦ αἵματος στίς φλέβες τους, ἀλλά ἐπειδή ἀπέρριψαν τόν Χριστό. Ὁ θρησκευτικός ἀντισημιτισμός συγχέεται, στήν πραγματικότητα, μέ τόν ἀντι-ιουδαϊσμό καί τόν ἀντι-ταλμουδική παράδοση. Ἡ χριστιανική θρησκεία στήν οὐσία ἔρχεται σέ ἀντίθεση μέ τήν ἑβραϊκή, ὅσον ἀφορᾶ τήν μορφή πού πῆρε μετά τήν ἄρνηση νά ἀναγνωρίσει τόν αναμενόμενο Μεσσία στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ. Ὁ ἰουδαϊσμός πού προηγήθηκε τῆς ἐλεύσεως τοῦ Χριστοῦ, καί αὐτός πού τόν διαδέχθηκε, εἶναι δύο διαφορετικές πνευματικές ἐκδηλώσεις. Ἕνα μεγάλο καί σημαντικό παράδοξο θά πρέπει νά παρατηρηθεῖ στό γεγονός ὅτι ἡ Θεία ἐνσάρκωση, ἡ πρόσληψη ἀπό τόν Θεό τῆς ἀνθρώπινης φύσεως, προέκυψε στήν καρδιά τοῦ ἑβραϊκοῦ λαοῦ, γιά τόν ὁποῖο αὐτό τό μυστήριο ἦταν ἀκόμα λιγότερο ἀποδεκτό ἀπ’ ὅ,τι ἦταν γιά τούς εἰδωλολάτρες. Πράγματι, ἡ ἰδέα ὅτι ὁ Θεός θά μποροῦσε νά γίνει ἄνθρωπος φαινόταν ἱεροσυλία στούς Ἑβραίους, μία προσβολή στήν Θεία δύναμη καί ὑπερβατικότητα. Γι' αὐτούς ὁ Θεός παρεμβαίνει συνεχῶς στήν ἀνθρώπινη ζωή μας, ἀκόμη καί στήν παραμικρή της λεπτομέρεια, ἀλλά ὁ ἴδιος δέν ἑνώνεται μέ τόν ἄνθρωπο, ποτέ δέν ἐνσωματώνεται σ’ αὐτόν καί δέν μπορεῖ να ὁμοιάζει μ’ αὐτόν. Ἐκεῖ βρίσκεται καί τό χάσμα πού χωρίζει τήν χριστιανική συνείδηση ἀπό τήν ἑβραϊκή. Ὁ χριστιανισμός εἶναι ἡ θρησκεία τοῦ ἀνθρώπινου στοιχείου τοῦ Θεοῦ, τῆς Τριαδικότητας, ἐνῶ ὁ ἰουδαϊσμός εἶναι καθαρός μονοθεϊσμός. Πράγματι, ἡ κύρια μομφή τῶν Ἑβραίων ἐναντίον τοῦ χριστιανισμοῦ εἶναι ὅτι ἀποτελεῖ προδοσία τοῦ Ἑνός Θεοῦ στήν θέση τοῦ ὁποίου τοποθετεῖ τήν Ἁγία Τριάδα. Οἱ Χριστιανοί βασίζουν τήν θρησκεία τους στό γεγονός ὅτι κάποτε ἐμφανίστηκε στήν ἱστορία ἕνας ἄνθρωπος ὁ ὁποῖος αὐτοαποκλήθηκε Θεός, ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ. Τώρα, στήν ἄκαμπτη συνείδηση τῶν Ἑβραίων, ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά εἶναι μόνο προφήτης ἤ Μεσσίας, ἀλλά ποτέ Θεός. Ὁ ἄνθρωπος πού θά μποροῦσε νά πάρει αὐτήν τήν ἰδιότητα ὡς δική του, δέν εἶναι ὁ ἀληθινός Μεσσίας. Ἐδῶ βρίσκεται ἡ οὐσία τῆς παγκόσμιας θρησκευτικῆς τραγωδίας. Οἱ εἰδωλολάτρες εἶχαν πολλούς θεανθρώπους καί πολλούς ἀνθρωποθεούς· σύμφωνα μέ αὐτούς, οἱ θεοί εἶχαν πάντοτε ἔμφυτη τήν ἀνθρώπινη καί τήν κοσμική ζωή. Ἐπιπλέον, δέν εἶχαν καμμία δυσκολία νά παραδεχτοῦν τήν ἐνσάρκωση· πράγματι, ἐναρμονιζόταν μέ τήν αἰσθητική ἀντίληψή τους γιά τόν κόσμο. Δέν ἦταν ὅμως ἔτσι καί μέ τούς Ἑβραίους. Γι’ αὐτούς κανείς ἄνθρωπος δέν θά μποροῦσε νά θεωρεῖται Θεός καί νά ἔχει ζήσει ὡς ἄνθρωπος. Ὡστόσο, ξαφνικά προέκυψε τό ἐρώτημα ὄχι ἄν ἁπλῶς θεωρεῖται, ἀλλά ἄν μπορεῖ νά ἀναγνωριστεῖ μέ ἀνθρώπινα χαρακτηριστικά. Ἀκόμη χειρότερα, ἡ ἑβραϊκή συνείδηση βρέθηκε ἀντιμέτωπη μέ ἕνα ἀκόμη πιό ἀνυπέρβλητο ἐμπόδιο. Ποτέ δέν εἶχε συλλάβει τήν ἰδέα ἑνός Θεοῦ, πού νά μήν ἦταν μεγάλος καί παντοδύναμος· καί τώρα, ὡς μεγαλύτερος πειρασμός, τῆς δόθηκε ἕνας ἐσταυρωμένος Θεός νά λατρέψει. Ἡ ταπείνωση τοῦ Θεοῦ, ἠθελημένη ἀπό τόν ἴδιο τόν Θεό, φάνηκε ὡς ἱεροσυλία, ὡς προδοσία τῆς ἀρχαίας πίστεως στήν δόξα καί τό μεγαλεῖο τοῦ Θεοῦ. Αὐτές οἱ πεποιθήσεις, καλά ἀγκιστρωμένες καί βαθιά ριζωμένες, ὁδήγησαν στήν ἀπόρριψη τοῦ Χριστοῦ.

Ἔτσι, καθ’ ὅλην τήν διάρκεια τῆς ἱστορίας τοῦ χριστιανισμοῦ ὑψώθηκαν φωνές πού ἀναθεμάτιζαν τούς Ἑβραίους ὡς ἐνόχους γιά τήν σταύρωση τοῦ Χριστοῦ, καί οἱ ὁποῖες ἰσχυρίζονταν ὅτι ἀπό τότε καί μετά ἔφεραν μία κατάρα, τήν ὁποία οἱ ἴδιοι ἔριξαν στούς ἑαυτούς τους ὅταν ἐπέτρεψαν νά πέσει ἐπάνω τους καί πάνω στά παιδιά τους τό αἷμα τοῦ Χριστοῦ[13]. Ὁ Χριστός ἀπορρίφθηκε ἀπό τούς Ἑβραίους γιατί δέν ἦταν ὁ Μεσσίας πού θά ἵδρυε τό βασίλειο τοῦ Ἰσραήλ, ἀλλά ἀποκάλυψε τόν εαυτό του ὡς ἕναν νέο Θεό πού ὑποφέρει καί ταπεινώνεται, κηρύττοντας ἕνα βασίλειο ἀλλά ὄχι αὐτοῦ τοῦ κόσμου. Οἱ Ἑβραῖοι σταύρωσαν τόν Χριστό, τόν Υἱό τοῦ Θεοῦ, στόν ὁποῖο πιστεύει ὁλόκληρος ὁ χριστιανικός κόσμος. Τέτοια εἶναι τά ἐπιχειρήματα πού χρησιμοποιοῦνται ἀπό τούς ἐπικριτές τοῦ Ἰσραήλ, οἱ ὁποῖοι παραβλέπουν τό γεγονός ὅτι οἱ ἀφορισμοί τους προδίδουν μιά σοβαρή παράλειψη. Καί αὐτή εἶναι ἡ ἑξής: ἐάν εἶναι οἱ Ἑβραῖοι πού ἀπέρριψαν τόν Χριστό, οἱ Ἑβραῖοι εἶναι παρόλα αὐτά καί οἱ πρῶτοι πού τόν ἀκολούθησαν. Ποιοί ἦταν οἱ Ἀπόστολοι, πού ἀποτέλεσαν τήν πρώτη χριστιανική κοινότητα; Δέν εἶναι μέλη τῆς φυλῆς τῶν Ἑβραίων; Γιατί, λοιπόν, στεκόμαστε μόνο στήν ὀπισθοδρόμησή τους καί ἀγνοοῦμε τίς ἀρετές τους; Ὁ ἑβραϊκός λαός φώναξε "Σταύρωσον! Σταύρωσον αὐτόν!"[14] Ἀλλά μήπως δέν ἕχουν ὅλοι οἱ λαοί φανεῖ ἀσυνήθιστα ἐπιρρεπεῖς στήν σταύρωση τῶν ἀγγελιοφόρων τοῦ Θεοῦ πρός αὐτούς, τῶν διδασκάλων καί τῶν μεγάλων ἀνδρῶν τους; Παντοῦ οἱ προφῆτες ἔχουν λιθοβοληθεῖ. Οἱ Ἕλληνες καταδίκασαν τόν Σωκράτη, τόν μεγαλύτερο ἀπό τούς υἱούς τους, σέ θάνατο μέ κώνειο. Θά πρέπει βάσει αὐτοῦ νά καταραστοῦμε ὅλους τούς ἀπογόνους τους; Ἐκτός αὐτοῦ, ὅταν σκεφτοῦμε λίγο βαθύτερα τό ζήτημα, θά ἀναγκαστοῦμε νά παραδεχθοῦμε ὅτι οἱ Ἑβραῖοι δέν ἦταν οἱ μόνοι πού σταύρωσαν τόν Χριστό. Κατά τήν διάρκεια τῆς ἱστορίας, οἱ Χριστιανοί, ἤ μᾶλλον αυτοί πού ἔχουν σφετεριστεῖ τήν ἰδιότητα (ἐνν. τοῦ χριστιανοῦ), ἔχουν συμβάλει μέ τίς πράξεις τους σ’ αὐτό τό βασανιστήριο. Τό ἔχουν κάνει αὐτό, μεταξύ ἄλλων, μέ τόν ἀντισημιτισμό τους, τό μίσος καί τήν βία τους, μέ τήν παράδοσή τους στούς ἰσχυρούς αὐτοῦ τοῦ κόσμου, μέ τήν προδοσία τῆς ἀλήθειας τοῦ Χριστοῦ τήν ὁποία ἔχουν προσαρμόσει στά δικά τους συμφέροντα. Εἶναι, λοιπόν, καλύτερο νά ἀρνηθῶ τόν Χριστό ἀνοιχτά ἀπό τό νά χρησιμοποιῶ τό ὄνομά του βάσει τῶν καιροσκοπικῶν μου κινήτρων, ἐνῶ παράλληλα χτίζω τό δικό μου βασίλειο. Ὅταν καταριόμαστε καί καταδιώκουμε τούς Ἑβραίους ἐπειδή σταύρωσαν τόν Χριστό, ἡ ἀρχή τῆς γενικευμένης ἐκδικήσεως γίνεται ἀποδεκτή. Αὐτή ἡ ἀρχή ἦταν συνυφασμένη μέ τόν ἑβραϊκό λαό ὅπως καί μέ ὅλους τούς λαούς τῆς ἀρχαιότητας. Ἀλλά αὐτό τό είδος τῆς ἐκδικήσεως εἶναι ἀντίθετο μέ τόν Χριστιανισμό, καθώς ἔρχεται σέ ἀντίθεση μέ τήν χριστιανική ἀντίληψη τῆς προσωπικής ἀξιοπρέπειας καί ὑπευθυνότητας.

Ἐκτός αὐτοῦ, η χριστιανική ἠθική δέν ἐπιτρέπει κανενός είδους ἐκδίκηση, οὔτε αὐτή πού στοχεύει πρός τό ἄτομο οὔτε αὐτή πού ἐξαπλώνεται καί μεταδίδεται σέ ὅλους τούς ἀπογόνους. Ἡ ἐκδικητικότητα εἶναι ἁμαρτία, καί τό σωστό εἶναι νά μετανοήσει κανείς γι' αὐτήν. Ἡ πτώση, ὁ ἀνταγωνισμός, ἡ ἐκδίκηση, ὅλες αὐτές οἱ ἔννοιες εἶναι ξένες πρός τόν καθαρό Χριστιανισμό· ἔχουν εἰσαχθεῖ ἀπό τό ἐξωτερικό περιβάλλον καί προέρχονται ἀπό τήν εἰδωλολατρεία τῆς ἀρχαιότητας.

ΙΙΙ

Τό ἑβραϊκό ζήτημα συνδέεται μέ τό φιλοσοφικοϊστορικό (τῆς Φιλοσοφίας τῆς ἱστορίας) θέμα τῆς Δευτέρας Παρουσίας. Μήπως ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἀνήκει ἀποκλειστικά στόν ἄλλο κόσμο, ἤ μήπως μποροῦμε νά τήν περιμένουμε καί νά προετοιμαζόμαστε γιά τήν ἔλευσή της ἐδῶ καί τώρα; Ὁ Χριστός εἶπε: «Ἡ βασιλεία ἡ ἐμή οὐκ ἔστιν ἐκ τοῦ κόσμου τούτου»[15]. Ἀπ’ αὐτά τά λόγια προέρχεται γενικά ἡ θεώρηση ὅτι κάθε προσπάθεια πού στοχεύει στην ἐπίτευξή της, εἶναι μάταιη. Δυστυχῶς, ἐπιβεβαιώθηκε πώς ἡ ἐπίγεια πολιτεία μας δέν θά μποροῦσε ἐνδεχομένως νά ἀπαγκιστρωθεῖ ἀπό τήν ἐξουσία τοῦ ἄρχοντος αὐτοῦ τοῦ κόσμου[16], παρ’ ὅλον ὅτι πράγματι ὁ τελευταῖος τιμήθηκε ἰδιαιτέρως ἀπό τούς λεγόμενους χριστιανούς. Πάνω σ’ αὐτή τήν ἰδέα κατασκευάστηκε τό χριστιανικό κράτος, στό ὁποῖο καμμία εὐαγγελική ἀλήθεια δέν πραγματοποιήθηκε. Ὡστόσο, τά λόγια τοῦ Χριστοῦ μπορεῖ νά ἔχουν ἕνα ἄλλο νόημα· μπορεῖ νά ἐννοοῦν ὅτι ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ δέν ὁμοιάζει μέ τά βασίλεια τοῦ κόσμου, ὅτι τά θεμέλιά της εἶναι διαφορετικά, ὅτι ἡ δικαιοσύνη της εἶναι ἐκ διαμέτρου ἀντίθετη μέ τό δίκαιο πού ἰσχύει σ' αὐτόν τόν κόσμο. Στήν περίπτωση αὐτή, οι Χριστιανοί θά ἦταν λάθος νά παραδοθοῦν στόν ἄρχοντα αὐτοῦ τοῦ κόσμου, λάθος νά μήν ἐργαστοῦν γιά τήν προώθηση τῆς δικαιοσύνης, τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ, νά μήν αναλάβουν τό ἔργο τῆς μεταμόρφωσης αὐτοῦ τοῦ κόσμου.

Ὁ Jacques Maritain, ἡγέτης τοῦ γαλλικοῦ θωμισμοῦ καί ὑπερασπιστής τοῦ ἀληθινοῦ χριστιανικοῦ ἀνθρωπισμοῦ, ἔχει γράψει ἕνα ἀξιοσημείωτο ἄρθρο γιά τόν Ἰουδαϊσμό τό ὁποῖο ἔχει δημοσιευθεῖ σέ μιά συλλογή ἀπό δοκίμια πού ἐπιγράφεται «Οἱ Ἑβραῖοι»[17]. Σ’ αὐτό κάνει μιά ἐνδιαφέρουσα διάκριση μεταξύ τῆς ἑβραϊκῆς καί τῆς χριστιανικῆς κλήσης.

Κατά τήν ἄποψή του, οἱ Χριστιανοί ἀποδέχθηκαν τήν ὑπερφυσική ἀλήθεια τοῦ χριστιανισμοῦ σχετικά μέ τόν παράδεισο, ἐνῶ παραμέλησαν τήν ὑλοποίηση τῆς δικαιοσύνης στήν κοινωνική ζωή. Οἱ Ἑβραῖοι, ἀπό τήν ἄλλη πλευρά, ἀπέρριψαν τήν ὑπερφυσική ἀλήθεια τοῦ χριστιανισμοῦ, ἐνῶ ἔδωσαν στόν ἑαυτό τους τόν ρόλο τῶν ἀγγελιοφόρων τῆς ἀλήθειας στήν γῆ, τῶν ὑποστηρικτῶν τῆς δικαιοσύνης στήν συλλογική ζωή. Εἶναι γεγονός ὅτι ἡ ἰδέα τῆς κοινωνικῆς δικαιοσύνης εἰσήχθη στήν ἀνθρώπινη συνείδηση κυρίως ἀπό τόν Ἰουδαϊσμό. Οἱ ἀρχαῖοι Ἑβραῖοι προφῆτες ἦταν οἱ πρῶτοι πού ἀπαίτησαν τήν ἀλήθεια καί τήν ἰσότητα στίς κοινωνικές σχέσεις, οἱ πρῶτοι πού ἀσπάστηκαν τόν καλό σκοπό τῆς βοήθειας πρός τούς ταπεινούς καί τούς καταπιεσμένους. Ἡ Ἁγία Γραφή μᾶς δίδει ἕναν ἀπολογισμό τῆς περιοδικῆς ἀνακατανομῆς τοῦ πλούτου, στόχος τῆς ὁποίας ἦταν νά ἀποφύγει τό νά μονοπωλεῖται ἀπό μία ὁμάδα καί μέ αὐτόν τόν τρόπο νά ἐξαλείψει τήν ριζοσπαστική διάκριση μεταξύ πλουσίων καί φτωχῶν. Οἱ Ἑβραῖοι, ὅπως εἴδαμε παραπάνω, συμμετεῖχαν ἐνεργά στό παγκόσμιο σοσιαλιστικό κίνημα, κατευθυνόμενοι ἐνάντια στήν ἐξουσία τοῦ κεφαλαίου. Οἱ «Ἄριοι», ἀπό τήν πλευρά τους, εὔκολα συμβιβάστηκαν μέ τήν ἀνισότητα. Ἔτσι, στήν Ἰνδία, συγκροτήθηκε ἕνα καθεστώς πού ἀποτελεῖται ἀπό κάστες, ἀποδεκτό ἀπό τήν θρησκευτική συνείδηση. Στήν Ἑλλάδα, οἱ μεγαλύτεροι φιλόσοφοι δέν ἔφτασαν στό σημεῖο νά καταδικάσουν τήν δουλεία.

Οἱ Χριστιανοί διακηρύσσουν ἐλέυθερα ὅτι ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ δέν μπορεῖ νά ἐπιτευχθεῖ χωρίς τόν Σταυρό. Σ’ αὐτό ἔχουν ἀπόλυτο δίκιο. Τά πάντα στήν ἁμαρτωλή γῆ μας θά πρέπει νά ἀνέβουν στόν Σταυρό γιά νά μπορέσουν νά εἰσέλθουν στήν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Ἀλλά αὐταπατῶνται ὅταν ὑποστηρίζουν αὐτό τό ἀξίωμα ἐνάντια σέ κάθε ἀπόπειρα νά ἀνοίξει ὁ δρόμος γιά τήν ἐπίτευξη τῆς δικαιοσύνης τοῦ Χριστοῦ ἐπί τῆς γῆς. Τό δυστύχημα εἶναι ὅτι οἱ Χριστιανοί, ἐνῶ ἀποδέχονται τόν Σταυρό, θά ἔπρεπε νά μήν εἶχαν ἀμελήσει νά ἐφαρμόσουν αὐτό τό μήνυμα· ἀκόμα κι ἄν ἡ τελική πραγματοποίηση τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀδύνατη σ’ αὐτόν τόν κόσμο καί συνεπάγεται τήν μεταμόρφωση του σ’ ἕναν νέο οὐρανό καί μία νέα γῆ. Ἐπιπλέον, οἱ ἐκπρόσωποι τοῦ ἱστορικοῦ χριστιανισμοῦ, δηλαδή τοῦ χριστιανισμοῦ πού εἶναι προσαρμοσμένος στίς συνθῆκες αὐτοῦ τοῦ κόσμου, δέν ἦταν καθόλου περιφρονητική πρός τά πράγματα πού εἶναι τοῦ Καίσαρα. Ἀκριβῶς τό ἀντίθετο: τά ἀναγνώρισαν ὡς δικά τους καί τά ἁγίασαν. Τό βασίλειο τοῦ Καίσαρα ἀπεῖχε ἐξίσου μακριά καί ἀπό τήν συνήθη ἀνθρώπινη δικαιοσύνη καί ἀπό τήν χριστιανική δικαιοσύνη, καί δέν γνώριζε οὔτε ἰσότητα οὔτε ἀνθρωπιά. Τέτοια ἦταν, στό παρελθόν τά «χριστιανικά κράτη», οἱ χριστιανικές θεοκρατίες, ὅπως δημιουργήθηκαν καί στήν Ἀνατολή καί στήν Δύση.

Ἡ τρέχουσα ἔνσταση πού ἐκφράζεται ἀπό τούς Ἑβραίους ἐναντίον τοῦ χριστιανισμοῦ, εἶναι ὅτι ἡ χριστιανική πίστη δέν μπορεῖ νά πραγματοποιηθεῖ, καί ὅτι ἐκεῖνοι πού τήν πρεσβεύουν τό ἔχουν ἀποδείξει πάρα πολύ καλά. Αὐτή ἡ πίστη ἀπαιτεῖ μία ἠθική τόσο ὑψηλή πού οἱ νόμοι της ἔρχονται συχνά σέ σύγκρουση μέ τήν ἀνθρώπινη φύση. Γιά νά στηρίξουν τό ἐπιχείρημά τους οἱ Ἑβραῖοι ἐπισημαίνουν τήν χριστιανική κοινωνική ζωή, τήν τόσο ἀντίθετη μέ ὅ,τι ὑποστηρίζεται ἀπό τόν Χριστό, καί ἀντιμετωπίζουν τόν χριστιανισμό μέ τήν δική τους πίστη πού μπορεῖ νά ἐφαρμοστεῖ, καί ἔχει ἐφαρμοστεῖ. Ὁ Salvador[18], ἕνας διαπρεπής Γάλλοεβραῖος φιλόσοφος και λόγιος πού ἔδρασε στά μέσα τοῦ 19ου αἰ., ὁ ὁποῖος ἔγραψε μία ἀπό τίς πρῶτες βιογραφίες τοῦ Ἰησοῦ, ἀνέπτυξε αὐτή τήν θεωρία. Ὁ Rosenzweig[19], ἕνας σημαντικός Ἑβραῖος θρησκευτικός φιλόσοφος πού, μαζί μέ τόν Martin Buber[20], μετέφρασε τήν Βίβλο στά γερμανικά, διατύπωσε τήν διαφορά μεταξύ τοῦ ἰουδαϊσμοῦ καί τοῦ χριστιανισμοῦ μέ ἕναν περίεργο τρόπο. Σύμφωνα μέ τόν ἴδιο, ὁ Ἑβραῖος εἶναι προορισμένος ἀπό τήν θρησκεία του νά παραμείνει στόν ἑβραϊκό κόσμο τῆς γέννησής του καί θά πρέπει νά περιορίζεται στήν βελτίωση και τήν τελειοποίηση τοῦ ἰουδαϊσμοῦ. Δέν χρειάζεται νά ἀποποιηθεῖ τήν φύση του. Αὐτός εἶναι ὁ λόγος γιά τόν ὁποῖο ἡ ἑβραϊκή πίστη μπορεῖ νά ἐπιτευχθεῖ εὔκολα. Τώρα, ὁ χριστιανός εἶναι ἐκ φύσεως εἰδωλολάτρης· προκειμένου νά ἐφαρμόσει τήν διδασκαλία τῆς πίστεως του, θά πρέπει νά ἀποσυρθεῖ ἀπό τόν κόσμο στόν ὁποῖο ἀνήκει, νά καταργήσει τήν φύση του, καί νά σπάσει τά δεσμά μέ τόν ἀρχικό του παγανισμό. Αὐτό εἶναι πού κάνει τήν χριστιανική πίστη τόσο δύσκολη νά ἐφαρμοστεῖ στήν πράξη. Περιοριζόμαστε νά συμπεράνουμε ἀπό αὐτούς τούς λόγους ὅτι οἱ Ἑβραῖοι εἶναι οἱ μόνοι πού δέν ἔχουν γεννηθεῖ εἰδωλολάτρες. Κάνοντας τήν ἐν λόγῳ διάκριση ὁ Rosenzweig φτάνει σ’ ἕνα συμπέρασμα ὑπέρ τοῦ ἰουδαϊσμοῦ. Ἀπό τήν πλευρά μου, νομίζω ὅτι οἱ ἰσχυρισμοί του τιμοῦν τόν χριστιανισμό. Ἡ Ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ προέρχεται ἀπό ἕναν ἄλλο κόσμο καί φυσικά φαίνεται νά μήν μπορεῖ νά προσαρμοστεῖ σ’ αὐτόν τόν κόσμο, φυσικά ἀπαιτεῖ ἕνα προβάδισμα κατά μῆκος τῆς γραμμής τῆς μέγιστης ἀντίστασης. Τούτου λεχθέντος, πρέπει νά συμφωνήσουμε ὅτι οἱ χριστιανοί ἔχουν κάνει τά πάντα γιά νά δυσφημίσουν τήν πίστη τους στά μάτια τῶν ἀντιπάλων τους. Ἔχουν τρομερά καταχρασθεῖ τό ἐπιχείρημα τῆς δύσκολης πρόσβασης σ’ αὐτήν. Ἔχουν ἐξαγάγει τά πιό ἐπικίνδυνα συμπεράσματα ἀπό τό δόγμα σχετικά μέ τήν ἀνθρώπινη φύση, ἐπικαλούμενοι αὐτό, προκειμένου νά ἐνδώσουν στήν ἁμαρτία καί νά ἐφεύρουν ἕνα σύστημα πού νά τούς ἐπιτρέπει νά προσαρμοστοῦν σ’ αὐτό. Ὁ Constantin Leontieff[21], ἕνας πολύ εἰλικρινής καί ὀξυδερκής στοχαστής, εἶναι, ἀπό τήν ἄποψη αὐτή, ἰδιαιτέρως διδακτικός. Περιόρισε τόν χριστιανισμό στήν πίστη στήν σωτηρία τῆς ψυχῆς στόν ἄλλο κόσμο, σ’ αὐτό πού ἀποκάλεσε «ὑπερβατικό ἐγωϊσμό» καί χάρηκε ἐπειδή ἡ χριστιανική δικαιοσύνη δέν θά μποροῦσε ποτέ νά ἐφαρμοσθεῖ πάνω στήν γῆ, γιατί τό ἐπίτευγμα αὐτό θά ἐρχόταν σέ ἀντίθεση μέ τήν ἁρμονία μέ τήν παγανιστική αἰσθητική στόν εἰδωλολατρικό κόσμο του καί θέλησε μόνο νά ἀποχωρήσει ἀπό αὐτόν μέ τήν βοήθεια τοῦ ἀσκήσεως τοῦ μοναχισμοῦ, προκειμένου να σώσει τήν ἴδια του τήν ψυχή. Πρέπει νά παραδεχτοῦμε ὅτι αὐτά τά λάθη ἔχουν κάνει τήν μεγαλύτερη ζημιά στόν εὐγενή σκοπό τοῦ Χριστού· ἀλλά ἄς μήν ξεχνᾶμε ὅτι αὐτά θά πρέπει νά καταλογισθοῦν στούς Χριστιανούς καί ὄχι στόν Χριστιανισμό.

"Το μεγάλο πείραμα" - Πίνακας του Ιλία Γκλαζούνωφ (1990), εμπνευσμένος από τον αντισημιτικό μύθο των "Πρωτοκόλλων"

Εἶναι δυνατόν τό Ἑβραϊκό ζήτημα νά ἐπιλυθεῖ ἐντός τῶν ὁρίων τῆς ἱστορίας; Αὐτό εἶναι ἕνα τραγικό πρόβλημα. Ὅποια κι ἄν εἶναι ἡ ἀπάντηση, ἡ λύση δέν φαίνεται νά βρίσκεται στήν ἀφομοίωση, τήν ὑπόθεση τοῦ 19ου δέκατου, ἡ ὁποία ὄντως τίμησε τά ἀνθρωπιστικά συναισθήματά του. Σήμερα, ἀλίμονο, δέν ζοῦμε σ’ ἕναν αἰῶνα ἐλέους, καί τά γεγονότα στά ὁποῖα εἴμαστε μάρτυρες, μᾶς παρέχουν μικρή ἐλπίδα ὅτι τό πρόβλημα θά ἐπιλυθεῖ μέ τήν συγχώνευση τῶν Ἑβραίων μέ ἄλλους λαούς. Ἐκτός αὐτοῦ, πρέπει νά παρατηρήσουμε ὅτι αὐτή ἡ λύση θά ἐσήμαινε τήν ἐξαφάνισή τους. Παρομοίως, δέν ὑπάρχει περιθώριο γιά αἰσιοδοξία, μέ τήν αιτιολογία ὅτι αὐτό τό αἴνιγμα θά πρέπει νά ἀπαντηθεῖ μέ τήν δημιουργία ἑνός αὐτόνομου ἑβραϊκοῦ κράτους, μέ ἄλλα λόγια μέ τόν Σιωνισμό. Οἱ Ἑβραῖοι ὑποβάλλονται σέ διώξεις ἀκόμα καί στήν γῆ τῶν προγόνων τους. Σέ κάθε περίπτωση, ἡ λύση αὐτή δέν φαίνεται, κατά τήν ἄποψή μας, νά συμφωνεῖ μέ τήν μεσσιανική ἀποστολή τοῦ ἑβραϊκοῦ λαοῦ. Τό Ἰσραήλ εἶναι καί παραμένει ἕνας λαός πού περιπλανιέται. Θά μποροῦσε νά πεῖ κανείς ὅτι ἡ μοῖρα του εἶναι ἐσχατολογική καί δέν θά βρεῖ λύση μέχρι τό τέλος τοῦ χρόνου. Αὐτή ἡ ὑπόθεση δέν εἶναι, ὅμως, λόγος γιά τούς Χριστιανούς νά ἀποτινάξουν τά ἀνθρώπινα καθήκοντά τους ἀπέναντι στούς Ἑβραίους. Στόν ἀπόστολο Παῦλο βρίσκουμε περίεργα λόγια μέ τά ὁποῖα ἐπιβεβαιώνεται ὅτι ὅλο τό Ἰσραήλ θά πρέπει νά σωθεῖ[22]. Αὐτή ἡ διατύπωση ἔχει ἑρμηνευθεῖ μέ διάφορους τρόπους, καθώς ὁρισμένοι καταλαβαίνουν μέ τήν λέξη Ἰσραήλ, ὄχι μόνο τούς ἀπογόνους τοῦ ἑβραϊκοῦ λαοῦ, ἀλλά καί τήν Χριστιανοσύνη, δηλαδή, τό νέο Ἰσραήλ. Σέ κάθε περίπτωση, εἶναι πολύ πιθανό ὅτι ὁ ἀπόστολος Παῦλος εἶχε κατά νοῦ τόν προσηλυτισμό τῶν Ἑβραίων στόν Χριστιανισμό στόν ὁποῖο καί ἀποδίδει ἰδιαίτερη ἀξία.

Ἐάν εἴμαστε μάρτυρες τῆς ἀνάπτυξης ἑνός παράφρονου ἀντισημιτισμοῦ, εἴμαστε ἐπίσης μάρτυρες τῆς ἐπαύξησης τοῦ ἑβραϊκοῦ ἐκχριστιανισμοῦ. Αὐτή ἡ ἐκδήλωση δέν ἔχει κανένα ἐνδιαφέρον γιά τούς φυλετικούς αντισημίτες γιά τούς ὁποίους τό ὑλικό γεγονός τοῦ αἵματος παρακάμπτει τήν πνευματική πραγματικότητα τῆς πίστεως. Ἀλλά οἱ λεγόμενοι θρησκευτικοί ἀντισημίτες θά ἔπρεπε νά δοῦν σ’ αὐτό τόν προσηλυτισμό ὡς τήν μόνη δυνατή λύση στό πρόβλημα. Ἀπό τήν πλευρά μου, τείνω νά πιστεύω ὅτι ὑπάρχει ἀδιαμφισβήτητη ἀλήθεια σ’ αὐτό. Σέ κάθε περίπτωση, δέν πρέπει νά ὑπάρχει καμία πιθανή ἀσάφεια στό θέμα αὐτό. Δέν μπορεῖ νά ὑπάρξει καμία ἀμφισβήτηση στήν ἀπαίτηση τῶν Χριστιανῶν νά προσηλυτιστοῦν οἱ Ἑβραῖοι, κρατώντας ἕνα μαχαίρι στόν λαιμό τους καί, σέ περίπτωση πού ἀρνηθοῦν, νά θεωρηθεῖ τό πογκρόμ ὡς φυσική κύρωση· αὐτό δέν θά ἦταν παρά ἕνας τερατώδης ἠθικός παραλογισμός παντελῶς ἄσχετος μέ τήν πίστη. Σ’ αὐτή τήν περίπτωση, γιατί νά μήν ἀπαιτηθεῖ ὁ ἐκχριστιανισμός διαφόρων λαών τῆς "ἄριας φυλῆς" πού ἔχουν κρατηθεῖ σέ ἀπόσταση ἀπό αὐτόν ἤ πού διατηροῦν ἕναν καθαρά ἐξωτερικό Χριστιανισμό; Ὁ ἐκχριστιανισμός εἶναι, ἐπιπλέον, ἕνα οὐσιαστικά προσωπικό θέμα, καί εἶναι ἀμφίβολο ἄν θά εἴμαστε σέ θέση νά ἀπονείμουμε σέ ὁλόκληρους λαούς τόν τίτλο "χριστιανικός" ἤ ἀντι- χριστιανικός" στό μέλλον.

Προκειμένου νά προσηλυτιστοῦν οἱ Ἑβραῖοι, εἶναι ὑψίστης σημασίας νά κάνουν τήν ἀρχή οἱ Χριστιανοί ἀλλάζοντας οἱ ἴδιοι, δηλαδή μέ τό νά γίνουν πραγματικοί πιστοί καί ὄχι ἁπλά τυπικοί. Ἐκεῖνοι πού μισοῦν καί πού σταυρώνουν δέν θά ἔπρεπε νά ἔχουν καμία ἀξίωση νά ὀνομάζονται Χριστιανοί, ἀνεξάρτητα ἀπό τίς ἐξωτερικές μορφές πού μπορεῖ νά υἱοθετοῦν. Διότι δέν θά πρέπει νά λησμονεῖται ὅτι οἱ καθ’ ὁμολογία Χριστιανοί ἀποτελοῦν τό κύριο εμπόδιο γιά τόν προσηλυτισμό τῆς Ἀνατολῆς, τῶν Κινέζων καί τῶν Ἰνδουιστῶν. Ἡ κατάσταση τοῦ λεγόμενου χριστιανικοῦ κόσμου, μέ τούς πολέμους του, τά ἐθνικά του μίση, τίς ἀποικιακές πολιτικές του, τήν καταπίεση του στίς ἐργατικές τάξεις, ἀποτελεῖ ἕναν ἐπικίνδυνο πειρασμό. Ὅσοι ἀπό τούς πιστούς νομίζουν ὅτι εἶναι οἱ πιό δίκαιοι, ὀρθόδοξοι καί εὐσεβεῖς, περιφρονοῦνται περισσότερο ἀπό τούς ταπεινούς. Οἱ Χριστιανοί πιέζουν τούς ἑαυτούς τους μεταξύ τοῦ Χριστοῦ καί τῶν Ἑβραίων, ἀποκρύπτοντας τήν πραγματική εἰκόνα τοῦ Σωτῆρος ἀπό αὐτούς. Εἶναι δυνατόν οἱ Ἑβραῖοι νά ἀναγνωρίσουν τόν Ἰησοῦ ὡς Μεσσία τους, ἀφοῦ αὐτή ἡ τάση ὑπάρχει ἤδη στήν καρδιά τοῦ ἰουδαϊσμοῦ· εἶναι δυνατόν νά κηρύξουν τό ἱστορικό καί θρησκευτικό λάθος, τό ὁποῖο εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα τήν ἀπόρριψη τοῦ Ιησοῦ, ὡς μοιραῖο. Ὅμως, μέ τόν τρόπο αὐτό θά ἀναγνωρίσουν τόν ἐσταυρωμένο Μεσσία καί, μέσῳ αὐτοῦ, τόν ταπεινωμένο Θεό.

Οἱ μορφές πού ἔχουν οἱ τωρινές διώξεις τῶν Ἑβραίων ἰσοδυναμοῦν, ἀπό χριστιανική ἄποψη, μέ τήν τελική καταδίκη τοῦ ἀντισημιτισμοῦ. Σ’ αὐτό τό γεγονός πρέπει νά βρεθεῖ ἡ ἀρετή τοῦ ναζιστικοῦ ρατσισμοῦ. Αὐτό τό δόγμα ἔχει βαθιές ρίζες στήν Γερμανία, ἀλλά δέν ἀντλεῖ τροφή ἀπό τόν χριστιανισμό. Γιά μένα, αὐτό εἶναι μία κάποια ἀνακούφιση. Θεωρῶ ὅτι ὁ ἀντισημιτισμός πού βασίζεται στήν ὀρθοδοξία, τό εἶδος πού εἶναι, γιά παράδειγμα, εὐρέως διαδεδομένο στήν Ρουμανία, εἶναι ἀπείρως πιό ἐπιβλαβής, κι αὐτό γιατί συμβιβάζει τήν χριστιανική πίστη καί δέν εἶναι κἄν ἄξιο σοβαρῆς ἀντίκρουσης. Ὁ ἀντισημιτισμός εἶναι ἐντελῶς βέβαιο ὅτι θά ἐξελιχθεῖ σέ ἀντιχριστιανισμό· θά πρέπει νά ἀποκαλύψει τήν ἀντιχριστιανική φύση του. Αὐτό εἶναι ὅ,τι βλέπουμε σήμερα. Σέ ἀντιστοιχία μέ αὐτό τό φαινόμενο, μιά διαδικασία καθαρισμοῦ συμβαίνει μέσα στόν ἴδιο τόν χριστιανισμό· ἡ χριστιανική ἀλήθεια ἀπελευθερώνεται ἀπό τίς συμφύσεις τῶν αἰώνων. Χάρις σέ αὐτές, ἡ ἀλήθεια τοῦ χριστιανισμοῦ εἶχε προσαρμοστεῖ στά καθεστῶτα πού βρίσκονταν στήν ἐξουσία, στίς καθημερινές κοινωνικές συμβάσεις, σέ ἕνα χαμηλότερο ἐπίπεδο συνείδησης καί πολιτισμοῦ, καί εἶχε γίνει ἀντικείμενο ἐκμετάλλευσης γιά ἰδιαίτερα κοσμικούς σκοπούς. Αὐτή ἡ διαδικασία καθορισμοῦ, τήν ὁποία ὀφείλουμε ἐν μέρει στό γεγονός ὅτι οἱ Χριστιανοί διώκονται καί οί ἴδιοι, ἔφερε δύο μορφές τοῦ χριστιανισμοῦ σέ ἀντικατάσταση: τόν παλαιό, ἀνυποχώρητο ἀπό τίς ἐπίκτητες παραμορφώσεις του, καί τόν νέο, πού προσπαθεῖ νά τίς ξεφορτωθεῖ καί νά ἀνανεώσει τίς ὑποσχέσεις του γιά πίστη στόν Χριστό καί τήν εὐαγγελική ἀποκάλυψη τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ. Σέ κάθε περίπτωση, οἱ ἀληθινοί Χριστιανοί, ἀπαλλαγμένοι ἀπό κάθε φορμαλισμό, νομιναλισμό καί κονφορμισμό, θά εἶναι πάντοτε μειονότητα.

Ἡ ἔννοια τοῦ χριστιανικοῦ κράτους, τό ὁποῖο ἀνῆλθε σέ σοβαρό ψέμα καί ὑποτίμηση τοῦ χριστιανισμοῦ, δέν θά ὑπάρξει πλέον. Οἱ χριστιανοί θά ἀγωνίζονται στό πνεῦμα, καί, μέ αὐτόν τόν τρόπο, θά εἶναι σέ θέση νά ἀσκήσουν μία εσωτερική ἐπιρροή τήν ὁποία εἶχαν χάσει. Γιά τόν σκοπό αὐτόν θά πρέπει, πάνω ἀπό ὅλα, νά διατηρήσουν τήν δικαιοσύνη καί ὄχι τήν ἐξουσία πού τούς ἐπιτρέπει νά εὐημεροῦν. Εἶναι αὐτοί ἀκριβῶς πού θά πρέπει νά βγοῦν μπροστά γιά νά ὑπερασπιστοῦν τήν ἀξιοπρέπεια τοῦ ἀνθρώπου, τήν ἀξία τοῦ κάθε ἀνθρώπου ξεχωριστά, ἀνεξάρτητα ἀπό τήν φυλή του, τήν ἐθνικότητά του, τήν τάξη του καί τήν θέση του στήν κοινωνία. Εἶναι ὁ Ἄνθρωπος, τό ἀνθρώπινο ἰδεῶδες, ἡ ἐλευθερία τοῦ πνεύματος στά ὁποῖα ὁ κόσμος ἐπιτίθεται ἀπό ὅλες τίς πλευρές. Ἡ ἐπίθεση πραγματοποιεῖται ἐν μέρει μέσῳ τοῦ ἀντισημιτικοῦ κινήματος πού ἀπορρίπτει τήν ἀνθρώπινη ἀξιοπρέπεια καί τά ἀνθρώπινα δικαιώματα. Τό Ἑβραϊκό ζήτημα εἶναι μία δοκιμασία τῆς χριστιανικῆς συνείδησης καί τῆς πνευματικῆς της δύναμης.

Ὑπῆρξαν πάντοτε, καί πάντοτε θά ὑπάρχουν, δύο φυλές στόν κόσμο, καί τά ὅρια μεταξύ τους εἶναι πιό σημαντικά ἀπό ὁτιδήποτε ἄλλο· σταυρωτές καί ἐσταυρωμένοι, καταπιεστές καί καταπιεσμένοι, διῶκτες καί διωκόμενοι. Εἶναι περιττό νά συγκεκριμενοποιήσουμε σέ ποιά θά πρέπει νά ἀνήκουν οἱ Χριστιανοί. Βέβαια, στήν ἱστορία οἱ ρόλοι μποροῦν νά ἀντιστραφοῦν, ἀλλά αὐτό δέν ἀλλάζει τήν ἀλήθεια. Σήμερα οἱ χριστιανοί διώκονται, ὅπως στούς πρῶτους αἰῶνες. Σήμερα οἱ Ἑβραῖοι διώκονται τόσο συχνά, ὅσο καί πρίν. Αὐτά τά γεγονότα ἀξίζει νά σκεφτόμαστε.

Ρῶσσοι ἀντισημίτες, πού ζοῦν σέ μία κατάσταση νοσηροῦ συναισθήματος καί ἐμμονῆς, ἰσχυρίζονται ὅτι οἱ Ἑβραῖοι κυβερνοῦν τήν Ρωσσία καί καταπιέζουν τούς χριστιανούς ἐκεῖ. Αὐτός ὁ ἰσχυρισμός εἶναι σκόπιμα ψευδής. Δέν ἦταν οἱ Ἑβραῖοι συγκεκριμένα, οἱ ὁποῖοι ἦταν ἐπικεφαλῆς τοῦ πολεμικοῦ ἀθεϊσμοῦ· οἱ «ἄριοι» Ρῶσσοι διαδραμάτισαν ἐπίσης ἐνεργό ρόλο. Τείνω ἀκόμα καί νά πιστέψω ὅτι αὐτό τό κίνημα εἶναι ἕνα ἰδιαίτερο ρωσσικό φαινόμενο. Ἕνας εὐγενής, ὁ ἀναρχικός Μπακούνιν, ἦταν ἕνας ἀπό τούς ἀκραίους εκπροσώπους του, ὅπως ἦταν καί ὁ Λένιν. Ἀκριβῶς γιά τό ζήτημα τοῦ ρωσσικοῦ μηδενισμοῦ καί τῆς ἐσωτερικῆς διαλεκτικῆς τῆς φύσης του, ὁ Ντοστογιέφσκι ἔκανε τέτοιες ἐντυπωσιακές ἀποκαλύψεις. Εἶναι ἐξίσου λανθασμένος ὁ ἰσχυρισμός ὅτι οἱ Ἑβραῖοι κυβερνοῦν τήν Ρωσσία. Ὁ Λένιν δέν ἦταν Ἑβραῖος, ὅπως δέν ἦταν οὔτε καί οἱ κύριοι ἡγέτες τοῦ κινήματος, οὔτε οἱ μάζες τῶν ἀγροτῶν καί τῶν ἐργατῶν πού συνέβαλαν στόν θρίαμβο τῆς ἐπανάστασης. Ὅσοι ἦταν Ἑβραῖοι ἔχουν ἐκτελεστεῖ ἤ φυλακιστεῖ. Ὁ Τρότσκι ἔχει γίνει ἀντικείμενο ὁμοφώνου μίσους. Θά ἦταν παιδαριῶδες νά ἀποκρύψουμε τά πραγματικά περιστατικά πού δείχνουν ὅτι οἱ Ἑβραῖοι ἔπαιξαν τόν ρόλο τους σέ αὐτή τήν κοινωνική ἀναταραχή, ὅτι αὐτοί ἀποτέλεσαν ἕνα οὐσιαστικό στοιχεῖο τῆς ἐπαναστατικῆς διανόησης, ἀλλά αὐτή ἡ συμπεριφορά μπορεῖ νά ἐξηγηθεῖ ἀπό τήν προηγούμενη θέση τους ὡς καταπιεσμένου λαοῦ. Τό ὅτι οἱ Ἑβραῖοι συμμετεῖχαν σέ ἕναν ἀγῶνα γιά τήν ἐλευθερία νομίζω ὅτι εἶναι ἀρετή. Τό ὅτι καί αὐτοί κατέφυγαν στήν τρομοκρατία καί τίς διώξεις δέν τό θεωρῶ ὡς ἀποτέλεσμα κάποιου συγκεκριμένου ἑβραϊκοῦ ποιοτικοῦ χαρακτηριστικοῦ, ἀλλά τοῦ εἰδεχθοῦς χαρακτήρα κάθε επανάστασης σέ μιά συγκεκριμένη φάση τῆς ἀνάπτυξής της. Στήν πραγματικότητα, οἱ Ἑβραῖοι δέν ἦταν κατά κανένα τρόπο Ἰακωβῖνοι στήν τρομοκρατία, καί, ἐκτός αὐτοῦ, ἀποτελοῦν σήμερα ἕνα ἐντυπωσιακό ποσοστό τῶν Ρώσσων προσφύγων.

Θυμᾶμαι ὅτι τήν ἐποχή πού ἤμουν ἀκόμα στήν Σοβιετική Ρωσσία ὁ ἰδιοκτήτης τοῦ σπιτιοῦ ὅπου ζοῦσα, ὁ ὁποῖος ἦταν Ἑβραῖος, συνήθιζε νά μοῦ λέει: "Δέν χρειάζεται να λογοδοτήσεις γιά τό γεγονός ὅτι ὁ Λένιν εἶναι Ρῶσσος, ἐνῶ ἐγώ θά πρέπει νά λογοδοτήσω γιά τό γεγονός ὅτι ὁ Τρότσκι εἶναι Ἑβραῖος. Δέν εἶναι αὐτό κατάφωρη ἀδικία;" Ὅπως ἐξελίχθηκαν τά πράγματα, εἶχε τήν καλή τύχη νά ἐπιστρέψει στήν Παλαιστίνη. Ὅσο γιά μένα, εἶμαι ἕτοιμος νά ἀναλάβω τό μερίδιο εὐθύνης μου γιά τήν ἀνάδειξη τοῦ Λένιν στήν ἐξουσία. Δυστυχῶς, τά γεγονότα δέν ὑπάρχουν γιά ἐκείνους τῶν ὁποίων ἡ σκέψη καθορίζεται ἀπό τήν δυσαρέσκεια καί θολώνεται ἀπό τά συναισθήματα καί τρελές ἐμμονές. Μόνο μία πνευματική θεραπεία μπορεῖ νά ἀνοίξει τά μάτια τους καί νά τούς ἀφήσει νά δοῦν τήν πραγματικότητα στήν πραγματική της διάσταση.

____________________________________________________

[1] Ὁ Leon Bloy (1846-1917) ἦταν Γάλλος καθολικός, λογοτέχνης καί φιλόσοφος (Σ.τ.Μ.)

[2] Ὁ L.F. Céline (1894-1961) ἦταν Γάλλος συγγραφέας ὁ ὁποῖος ἔδειξε ἀντισημιτική καί φιλοναζιστική στάση κατά τήν δεκαετία τοῦ ’30 και τοῦ ’40 (Σ.τ.Μ.)

[3] Ὁ A. Leon Blum (1872-1950) ἦταν Γάλλος πολιτικός, ἑβραϊκῆς καταγωγῆς, πού διετέλεσε τρεῖς φορές πρωθυπουργός τῆς χώρας του. (Σ.τ.Μ.)

[4] Βλ. σχετικῶς τό κεφ. V «Τό πεπρωμένο τοῦ ἑβραϊκοῦ λαοῦ» στό ἔργο τοῦ Μπερντιάγιεφ Le sens de l’ histoire, trad. S. Jankélévitch, Aubier, Paris, σσ. 72-91 (Σ.τ.Μ.)

[5] Ὁ Βλαδ. Σολόβιεφ (1853-1900) ἦταν ἀπό τούς ἐπιφανεῖς Ρώσσους φιλοσόφους τοῦ 19ου αἰ. Στήν ἑλληνική ἔχουν μεταφραστεῖ τά ἔργα του: «Γενική βάσις διά τήν ἕνωσιν τῶν ἐκκλησιῶν», μετ. ἀρχιμ. Χριστοδ. Παρασκευαΐδη, στόν τόμο (ἐπιμ. Κ. Τσιρόπουλος) Χριστιανικό Συμπόσιο, τ. Γ΄, Ἀθήνα 1968, σσ. 141-146. Τρεῖς ὁμιλίες στή μνήμη τοῦ Φ.Μ. Ντοστογιέφσκι, μετ. Δ. Τριανταφυλλίδης, Ἐκδόσεις Π. Πουρναρᾶ, Θεσσαλονίκη 1989. Τό προσωπικό δρᾶμα τοῦ Πλάτωνος, μετ. Δ. Τριανταφυλλίδης, Ἁρμός, Ἀθήνα 1999. Τό νόημα τοῦ ἔρωτα, μετ. Δ. Τριανταφυλλίδης, Ἁρμός, Αθήνα 2008 (Σ.τ.Μ.)

[6] Ἡ ὀνομασία αὐτή ἀφορᾶ τούς Πρώσους γαιοκτήμονες ἀριστοκράτες (Σ.τ.Μ)

[7] Ὑπενθυμίζεται ὅτι ἡ Σύνοδος τῆς ΚΠόλεως τό 1872 εἶχε καταδικάσει τόν ἐθνοφυλετισμό ὡς αἵρεση, με ἀφορμή τίς ἐπιδιώξεις τῆς Ἐκκλησίας τῆς Βουλγαρίας (Σ.τ.Μ.)

[8] Ὁ J. A. de Gobineau (1816-1882) ὑπῆρξε Γάλλος διπλωμάτης, γνωστός γιά τίς ἀντισημιτικές του ἀντιλήψεις (Σ.τ.Μ.)

[9] Ὁ ἀναγνώστης μπορεῖ να ἀνατρέξει στην ἑλληνική μετάφραση τοῦ ἔργου (μετ. Ἀ. Παπαδημητρίου, Ἐκδόσεις Ἀτραπός, Ἀθήνα 2004 (Σ.τ.Μ.)

[10] Ὁ W. Sombart (1863-1941) ἦταν Γερμανός οἰκονομολόγος καί κοινωνιολόγος. Ἀσχολήθηκε μέ τήν ἐξέλιξη τοῦ καπιταλισμοῦ στό ἔργο του Der modern Kapitalismus, τ. 3. (Σ.τ.Μ.)

[11] Ἔχει ἐνδιαφέρον να σημειωθεῖ ἐδῶ ἡ σχετική τοποθέτηση τοῦ Ρώσσου φιλοσόφου Σεργίου Μπουλγκάκωφ (1871-1944), ὁ ὁποῖος θεωρεῖ ὅτι «τό ἑβραϊκό ζήτημα γιά τόν Μάρξ εἶναι ζήτημα γιά τόν Ἑβραῖο τοκογλύφο, τό ὁποῖο λύνεται ἀπό μόνο του ἀπό τήν στιγμή πού θα καταργηθοῦν οἱ τόκοι. Ὅλα ὅσα ἔχει γράψει ὁ Marx γιά τό ἑβραϊκό ζήτημα προκαλοῦν σέ μένα μεγάλη ἀπέχθεια. Πουθενά αὐτή ἡ ψυχρή, τυφλή, μονόπλευρη ἐγκεφαλικότητα σέν εἶχε ἐκδηλωθεῖ σε τόσο ἀπογυμνωμένη μορφή της ὅσο ἐδῶ (S.Boulgakoff, Ὁ Karl Marx ὡς θρησκευτικός τύπος, εἰσ.-μετ.-σχόλ. Δ. Μπαλτᾶς, Ἐκδόσεις Ἄθως, Ἀθήνα 2004, σ. 44) [Σ.τ. Μ.]

[12] Τό ἄρθρο «Τό ἑβραϊκό ζήτημα» (1843) ἔχει μεταφραστεῖ στήν ἑλληνική (μετ. Γ. Κρητικός, ἐκδόσεις Ὀδυσσέας, Ἀθήνα 1999 [Σ.τ.Μ.]

[13] Ματθ. 27,15 καί ἀποκριθείς πᾶς ὁ λαός εἶπεν· τό αἷμα αὐτοῦ ἐφ’ ἡμᾶς και ἐπί τά τέκνα ἡμῶν (Σ.τ.Μ.)

[14] Ἰω. 19,15 (Σ.τ.Μ.)

[15] Ἰω. 18, 36 (Σ.τ.Μ.)

[16]Ἰω. 12, 31 καί Ἰω. 16,11 (Σ.τ.Μ.)

[17] Ὁ τόμος ἐπιγράφεται Les Juifs (Plon, Paris 1937).

[18] Ὁ J. Salvador (1779-1873) ἦταν Γάλλος συγγραφέας, ἑβραϊκῆς καταγωγῆς. Το ἔργο στό ὁποῖο ἀναφέρεται ὁ Μπερντιάγιεφ, ἐπιγραφόμενο Jesus- Christ et sa doctrine, εἶχε ἐκδοθεῖ τό 1838.

[19] Ὁ Fr. Rosenzweig (1886-1929) ἦταν Ἑβραῖος φιλόσοφος, μαθητής τοῦ Η. Cohen καί μελετητής τοῦ Χέγκελ (Σ.τ.Μ.)

[20] Ὁ Μπερντιάγιεφ πολλές φορές στα ἔργα του ἀναφέρεται στόν ἑβραϊκῆς καταγωγῆς φιλόσοφο Martin Buber (1878-1965), τοῦ ὁποίου το ἔργο Ich und Du (1923) ἔχει μεταφραστεῖ στίς εὐρωπαϊκές γλῶσσες. Στήν ἑλληνική ἔχουν μεταφραστεῖ τά ἔργα του: Τό πρόβλημα τοῦ ἀνθρώπου, μετ. Χ. Ἀποστολόπουλος, Ἐκδόσεις Γνώση, Ἀθήνα 1987. Μονοπάτια στήν οὐτοπία, μετ. Β. Τομανάς, Ἐκδόσεις Νησίδες 2000. (Σ.τ.Μ.)

[21] Ὁ Κ. Leontieff (1831-1891) εἶναι ἀπό τους σημαντικούς Ρώσσους διανοητές τοῦ 19ου αἰ. Ἐξ ὅσων γνωρίζω, δέν ἔχει μεταφραστεῖ μέχρι τώρα κάποιο ἔργο του στήν ἑλληνική. Ὁ Μπερντιάγιεφ ἔχει γράψει ἕνα βιβλίο γιά τόν Λεόντιεφ (Παρίσι 1926, ρωσσ.) [Σ.τ.Μ.]

[22] Πβ. Πρός Ρωμαίους 11,26 οὕτως πᾶς Ἰσραήλ σωθήσεται (Σ.τ.Μ.)