ΔΕ ΣΥΓΧΩΡΕΙΤΑΙ ΑΛΛΟ Η ΝΟΟΤΡΟΠΙΑ ΤΟΥ ΕΠΑΡΧΙΩΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ

Κωνσταντίνος Παρθένης, La Liberté

Ακρισία, δι - άλογος, μαγεία 

Του θεολόγου-φιλολόγου Α.Π.Θ. Κώστα Νούση

Είναι γεγονός πως οι θρησκευτικοί χώροι και οι συγγενείς πνευματικές σέκτες χαρακτηρίζονται από το φαινόμενο της κατευθυνόμενης σκέψης και της εξ αυτής προερχόμενης ασκεπτοσύνης. Αποτελούν το άγνωμον, το άκριτον και το άβουλον το status quo των χώρων αυτών με πλεονασματική έξαρση και παρουσία σε εκείνους των αιρετικών ομάδων πάσης φύσεως. Και φυσικά η χειραγώγηση της γνώμης και η υποκατάσταση της κρίσης δε γίνεται τυχαία, αλλά με προφανή στόχο την πάση θυσία προσπάθεια αποκλεισμού του υποκειμένου από τη δυνατότητα της καθαρής σκέψης, της ανεπηρέαστης επιλογής, εν ολίγοις, της θεόσδοτης ελευθερίας. 

Το μάντρωμα στη στυγερή και φασιστόχροη κατήχηση πρέπει να έχει τέτοια ένταση και συχνότητα, ώστε να αποφεύγεται κάθε κενό στη νοητική διεργασία των οπαδών, που θα οδηγούσε στη λυτρωτική στοιχειώδη ανθρώπινη κρίση. Δαιμονικές καταστάσεις που συναντάμε πολύ κοντά μας, όπως στους χιλιαστές, τους ψευδεπίγραφους χριστιανούς ‘μάρτυρες’. Η αστειότητα των επιχειρημάτων τους πολλές φορές προηγείται της επακολουθούσης θλίψεως από το κατάντημα ανθρώπων ωρίμων τη ηλικία, ηθικών στοιχείων και εν γένει συμπαθητικών τύπων που για ποικίλους λόγους έπεσαν στα δίχτυα του διαβόλου. 

Είναι σαφές και αναμενόμενο πως ο χώρος της Εκκλησίας του Θεού οφείλει να παρουσιάζει τα ακριβώς αντίθετα χαρακτηριστικά. Η ‘φιλοσοφία’ του Θεού και το Πνεύμα της αληθείας δεν μπορούν παρά να οδηγούν στην ελευθερία και στη χαρούμενη επιλογή της εν Χριστώ ζωής. Ο ψυχαναγκασμός, η καταπίεση και κάθε υποψία ψαλιδίσματος του θείου δώρου του αυτεξουσίου δε συνάδουν ποσώς με το εκκλησιαστικό γεγονός ή, τουλάχιστον, δεν πρέπει να συμβαίνει τούτο. Είναι δε αυτονόητο πως, όπου συναντούμε τέτοια φαινόμενα, τα θεωρούμε de facto εκφυλιστικά και τα καθαιρούμε (;). 

Και όμως. Μια απλή ματιά στην πραγματικότητα μάς προσγειώνει και μάς αποκαρδιώνει. Η κατάχρηση και η διαστροφή της υπακοής είναι πλέον ένα χρόνιο άγραφο καθεστώς στην Εκκλησία μας. Όργανο εξουσίας στα χέρια επικίνδυνων ή αφελών πνευματικών και επιθυμία εσκεμμένης εκχώρησης της ελευθερίας από ασθενείς ή ανύπαρκτες προσωπικότητες πιστών φερόντων την ορθόδοξη ταυτότητα. Θα μου πείτε, βέβαια, πως αυτά είναι συνήθη φαινόμενα σε αντίστοιχους χώρους, όπως παρατηρήσαμε και στην αρχή του παρόντος. Αλλ’ ουχ ούτως εν ημίν, ουχ ούτως, είναι ανεπίτρεπτο αυτό για το Σώμα του Χριστού. 

Ο κοινός παρονομαστής των ως άνω ‘ατυχών καθεστώτων’ είναι η έλλειψη ή απεμπόληση της κρίσης. Δε μιλάμε για την προσαρμογή του γνωμικού μας θελήματος και την εκούσια ταύτισή του με το θείο θέλημα, όπως θα ήταν το ευκταίο, αλλά για την καταστρατήγησή του, την άνευ εξαγιασμού απώθησή του, τον εθελούσιο ακρωτηριασμό της κριτικής υπευθυνότητας και βούλησης με τη συνεπαγόμενη απώλεια της ανθρώπινης φυσικότητας και την ψυχοπαθολογική χορεία των άφευκτων συνεπειών τους. 

Η επιχωμάτωση της κρίσης κατά αναπόδραστη αναγκαιότητα οδηγεί στην έλλειψη ή στην ελαχιστοποίηση του διαλόγου, στην επίστεψη του αλόγου και παραλόγου και στην εκκόλαψη της μαγικής νοοτροπίας και αντίληψης των πραγμάτων. Όλα τούτα τα βλέπουμε να θάλλουν ιδιαίτερα στο φαινόμενο του γεροντισμού. Μάθαμε στην έτοιμη, εύκολη και πρόχειρη λύση, διότι παρεξηγήσαμε την έννοια της προσωπικής στάσης ευθύνης της αγάπης έναντι του Θεού. 

Και, φυσικά, στην απογοήτευση προστίθεται η εύκολη μετάβαση από την ακρισία στην ευκολοκρισία και ευπιστία. Η απουσία διαλόγου και της αίσθησης ανάγκης του οδηγεί νομοτελειακά στην αποδοχή αξιολογικών προτάσεων απλουστευτικών και χονδροειδών, οπότε συνηθέστατα και άστοχων. Αναφερόμαστε πάντοτε σε εκκλησιαστικές κρίσεις και πράξεις, όπου θα οφείλαμε όλοι μας την ανεύρεση του θείου θελήματος. Πρόσφατα επισκέφτηκα το αγιώνυμον Όρος και συζητώντας με έναν όντως αγιασμένο και από τα πλέον ανοιχτά μυαλά των εκεί πατέρων, βρέθηκα μπροστά στην εν λόγω εκπλήσσουσα διαπίστωση. Αναφερόμενος ο γράφων σε καθηγητή της ‘οικουμενιστικής’ νοοτροπίας (μάλλον ρετσινιάς), αυτόματα ο αγιορείτης τον συνέδεσε με τη ‘μεταπατερική’ θεολογία, την Ακαδημία του Βόλου και την ‘αριστερά’. Είναι φοβερή όντως η συνειρμική κρίση των κλισέ, των στερεότυπων και των προκαταληπτικών σταμπών με τα οποία κινούμαστε στον εκκλησιαστικό χώρο οι περισσότεροι, καθώς και ο αντίστοιχος τρόπος επήρειας και των πλέον ικανών, αξιόλογων, αγίων και τίμιων ανθρώπων του. Σε δειλή και ταπεινή παρατήρησή μου – δεν άντεξα να μην το πω – ότι προτιμώ τη συζήτηση και επαναξιολόγηση πατερικών θέσεων του σχηματικού τύπου «πάτε να πηδήσετε από τον γκρεμό όλοι», διότι δε συνιστούν πάντοτε γενικό κανόνα και ελέχθησαν υπό ειδικές συνθήκες, μου αντέτεινε πως και αυτουνού δεν του αρέσει η υπέρβαση των Πατέρων. Ουσιαστικά στο σημείο αυτό σταματά ο διάλογος, με την έννοια μάλλον της έλλειψης διάθεσης συνέχισής του, κάτι συγγενές δηλαδή με την αρχική μας διαπίστωση για τη γενικότερη απουσία και απαξία του, πράγμα που διαφαίνεται από την κατάπνιξή του ήδη εν τη γενέσει αυτού. 

Μερικές φορές αναρωτιέμαι αν ο Χριστός θέλει δίπλα του αρχοντικούς ισότιμους αδελφούς ‘θεούς’ ή θλιβερά λογικά προβατάκια, όπως μας βλέπουν συνήθως οι ποιμένες μας – ή θέλουν να μας βλέπουν από την ανασφάλεια της εξουσίας τους εφ’ ημάς και από άλλα φοβικά σύνδρομα. Δεν προτίθεμαι να υπερασπίσω την Ακαδημία των ‘μεταπατερικών’, αλλά προασπίζομαι εξάπαντος το δικαίωμα στην ελευθερογνωμία και προτιμώ την ανταλλαγή θέσεων και τη συζήτησή τους από τη φοβική περιχαράκωση και ψευδαισθητική οχύρωση πίσω από το γράμμα των Πατέρων. Προηγουμένως ανέφερα το παράδειγμα του γκρεμού. Δυστυχώς, η στείρα προσκόλληση και πατροπληξία μπορεί να προσκρούσει σε υφάλους τέτοιους. Πόσο, άκρως ενδεικτικά, μπορεί να υποστηριχθεί σήμερα μια θέση ενός αναγνωρισμένου πατέρα της Εκκλησίας ότι δεν πρέπει να καθόμαστε σταυροπόδι, διότι αυτό προκαλεί σεξιστικό ερεθισμό; Και αυτό εννοείται πως είναι καταγεγραμμένο. Θεωρώ πως και οι Άγιοί μας, αν επανέρχονταν, θα συμμετείχαν σε υπό προϋποθέσεις και εν Πνεύματι επαναξιολόγηση των θέσεών τους. 

Με τα παραπάνω θέλω απλά να τονίσω την κακομοιριά της νοοτροπίας μας, τη μίζερη επανάπαυσή μας που αδικεί εαυτούς, Χριστόν, Πατέρες και αλλήλους. Η σύγκρουση με τη μετανεωτερικότητα μάς βρήκε σχεδόν όλους απροετοίμαστους. Αλλά μέχρι εκεί. Δε συγχωρείται άλλο η νοοτροπία του επαρχιωτισμού στην Ορθοδοξία. Η εποχή της πληροφόρησης και της ανατροπής των πάντων πιέζει ασφυκτικά σε επανα(αυτο)προσδιορισμό. 

Η συζήτηση με τον γέροντα έκλεισε με την ερώτησή του ποιον πνευματικό βλέπω στον κόσμο. Θύμα και αυτός της μεταφοράς πληροφοριών από τους προσκυνητές, με έκανε κοινωνό μιας άλλης νοσηρής απόρροιας της παραπάνω αναλυθείσης εκκλησιαστικής νοοτροπίας: του κουτσομπολίστικου και μοδάτου νεογεροντικού συρμού. Μου ανέφερε λοιπόν δύο ‘διάσημες’ μορφές πνευματικών οι οποίες κλέβουν από καιρό τα φώτα της δημοσιότητας σε στενά τοπικό επίπεδο. Αμέσως εξανέστην – κυρίως εσωτερικά – διότι γνωρίζω πολύ καλύτερα και εκ των έσω την περί αμφοτέρων πραγματικότητα. Μια πραγματικότητα που με άνεση επεκτείνεται αναλογικά σε πολλούς σύγχρονους πνευματικούς της ελλαδικής επικράτειας: αυτόκλητοι γέροντες, πρώτοι καταπατητές των ιερών κανόνων οι ίδιοι αλλά άτεγκτοι ιεροεξεταστές και τιμητές των αυτών κανόνων προς τους άλλους, δογματικοί νομοθέτες και ανυποχώρητοι υπερασπιστές των ιδίων θέσεων, απορριπτικοί του αντίλογου με μεσαιωνίστικες πρακτικονοοτροπίες. Ο λαός παρά ταύτα κρέμεται από τα χείλη τους, ορά σημεία και χαρίσματα – μερικά όντως αληθινά, διότι και δι’ αυτών ενεργεί ο Θεός χάριν του μικρού ποιμνίου – θέλει να εξαρτάται μαζοχιστικά από την αυστηρότητά τους εξαιτίας του κόστους της ελευθερίας και της ωρίμανσης, μιας ψυχο(παθο)λογικής εξασφάλισης της σωτηρίας (λόγω απουσίας πνευματικής κατάστασης) και της περιρρέουσας μαγικής αντίληψης του εκκλησιαστικού συλλογικού και ατομικού βίου, κατάλοιπο ειδικά το τελευταίο του παγανιστικού μας παρελθόντος και δείκτες όλα τους της ευρύτερης ψυχοπαθογένειάς μας, την οποία βαφτίζουμε συνήθως πνευματικότητα. 

Αξίζει εδώ να κλείσω με μια προσωπική μου ερώτηση (διαμέσου ενός φίλου μου και πνευματικού τέκνου εκείνου) προς έναν εκ των δύο τούτων ιερέων περί θέματος σχετικού με την τεκνογονία. Ρώτησα απλούστατα δια του αντιπροσώπου μου για ποιο λόγο ακολουθεί μια συγκεκριμένη τακτική, ενώ διαφορετικά πρεσβεύει εν προκειμένω ο απόστολος Παύλος και ο Χρυσόστομος. Μετά από σιωπητική παύση (ο χρόνος της έντρομης επαφής με τον κλονισμό της σαθρής ψευδοαυτασφάλισης) ικανών δευτερολέπτων δόθηκε η απάντηση: επειδή έτσι το ερμηνεύει ο άγιος Νικόδημος και, φυσικά, ο ίδιος. Εννοείται πως αυτό συνδέθηκε (με την απαιτούμενη μαγική αποδεικτική δόση) με το θέλημα του Θεού και πως ο λαλών έχει απογοητεύσει εν γένει (αυτό ερρέθη υπό του ιδίου σε άλλη περίσταση αναφορικά με τη διατύπωση θέσεών μου για το μάθημα των θρησκευτικών). Αυτά όλα, βέβαια, δεν τα ήξερε ο αγιορείτης γέροντας, αλλά και εγώ δεν μπορούσα να μην εκστώ αδιοράτως ενθυμούμενος και κάτι ακόμα: ο ‘αριστερός’ προαναφερθείς θεολόγος καθηγητής βαφτίστηκε μασόνος (!) από πολιό θεολόγο συνάδελφο και φίλο του εν λόγω αυστηρού ‘νικοδημικού’ πνευματικού. Επειδή τυγχάνει να τον γνωρίζω ελάχιστα, βεβαιώνω πως όχι μόνο δε μου κάνει για μασόνος, αλλά τουναντίον μου δίνει την αίσθηση του συμπαθητικού, φυσικού, καθημερινού ανθρώπου, από την κατάκτηση του οποίου πρέπει να ξεκινήσουμε όλοι στην Εκκλησία πριν από την αναρρίχησή μας στην ποθητή αγιότητα. Δυστυχέστατα, ακολουθώντας ως είθισται τον αντίθετο δρόμο, χάνουμε και το ελκυστικό κάλλος της φυσικότητας και τη γνήσια πνευματικότητα, της οποίας η μαγική και φαντασιώδης αντίληψη καλά κρατεί. 

Κ.Ν. 

Λάρισα 

6/8/2012