ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ

Μερικά πράγματα είναι ολόκληρα. Αν τα μειώσεις, τότε τα χάνεις και χάνονται. Το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως είναι μάρτυρας και μαρτύριο μιας ομορφιάς και μιας Αλήθειας που την έχει ανάγκη ο κάθε άνθρωπος. Ο πατριάρχης, σύμβολο της βασιλικής ταπείνωσης που μπαίνει κάτω από όλα για να τα σώσει όλα, που αγωνιά για όλα και που δεν θέλει τίποτα να χαθεί.

Η Κωνσταντινούπολη και το Πατριαρχείο της, κειμήλιο του κόσμου και της ιστορίας
που υπερβαίνει εθνικισμούς, φυλετισμούς και ό,τι άλλο που καθιστά τον άνθρωπο και τον κόσμο τον μερικό και αποσπασματικό, δηλαδή νεκρό.

Σήμερα, όπως και κατά το παρελθόν, το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως αποδεικνύεται ως μάρτυρας και μαρτύριο του οικουμενικού, παγκόσμιου και καθολικού πνεύματος και της καθολικής αλήθειας. Τι σημαίνουν τούτες οι λέξεις στο σημερινό κόσμο, αλλά και στον κόσμο εν γένει;

Το όλο ζήτημα ανάγεται στην αδυσώπητη και αμετάκλητη ανάγκη συζήτησης περί του
ανθρώπου, περί του κόσμου και περί του Θεού.
Η Ιστορία του ανθρώπου εξαρχής συνδέεται με πόλεις...

Η ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΣΟΦΙΑΣ

Η Αθήνα είναι η πόλις της ανθρώπινης σοφίας. Εδώ θα συμπυκνωθεί και θα αναδειχθεί με τρόπο μοναδικό και ίσως ανεπανάληπτο όλη η αρχαία σοφία των λαών της Ανατολικής Μεσογείου, αφού βέβαια οι Προσωκρατικοί διανοητές θα φύγουν από τον Μύθο προς τον Λόγο, αναδεικνύοντας όλον τον έλλογο πλούτο του Μύθου. Ακόμη με τους Προσωκρατικούς και με την Αθήνα, η εμπειρική γνώση και η εμπειρική σοφία των αρχαίων λαών, θα αναδειχθεί σε θεωρία και μήτρα αλήθειας και λογικής. Στην Αθήνα θα ολοκληρωθεί η γιγαντομαχία περί του είναι και περί του όντος, από κάθε δυνατή πρόσβαση: μύθος, τέχνη, επιστήμη, φιλοσοφία, πολιτική, θεολογία.

Εδώ στην αγορά της πόλης των Αθηναίων ο ανθρώπινος νους θα ζητήσει το νόημα του εαυτού του και το νόημα του κόσμου. Το νόημά του είναι σε όλες του τις εκδοχές.

Σήμερα πολύ λίγο κατανοούμε αυτήν τη γιγαντομαχία των Ελλήνων για την αλήθεια των πραγμάτων και του κόσμου, διότι σήμερα α ανθρώπινος νους και το ανθρώπινο πνεύμα, αλλά και οι ανθρώπινες αισθήσεις έχουν σμικρυνθεί και έχουν παγιδευτεί στο τεχνικό πνεύμα που στοχεύει στην αξιοποίηση και εκμετάλλευση των όντων και όχι στην ανάγνωση-συνάντηση της αλήθειας των. Για τους Έλληνες, τα όντα ενέχουν αλήθεια πολύ πιο σημαντική από την χρησιμότητά των. Στην πόλη των Αθηνών, το ανθρώπινο πνεύμα μέσα από κάθε δρόμο, μύθο, τραγική ποίηση, επιστήμη, φιλοσοφία, θα θέσει επί τάπητος το ζήτημα της αλήθειας, αλλά και το ζήτημα της ανάγκης νόμου και της ελευθερίας. Εδώ στην Αθήνα ο άνθρωπος θα δοκιμάσει όλη του την ισχύ, όλες του τις δυνατότητες. Θα διαπιστώσει την αμετάκλητη νομοτέλεια-ειμαρμένη, αλλά ταυτοχρόνως θα γευτεί και την αδυσώπητη δίψα της ελευθερίας έστω και τραγικά.

Σήμερα, θα πρέπει να ξαναζήσουμε τούτη την εμπειρία προσωπικά και αυθεντικά για να καταστούμε ικανοί να γνωρίσουμε ουσιαστικά και όχι εικονικά ότι ακολούθησε μετά την Αθήνα.

Σήμερα θα πρέπει, κατά έναν τρόπο, να ξαναμάθουμε την Αρχαία Ελλάδα και να ξαναζήσουμε τις εμπειρίες της Αθήνας και των προσωκρατικών για να μπούμε αληθώς στην τροχιά των όσων ακολούθησαν και για να αναμετρηθούμε αυθεντικά με αυτό που είμαστε και με αυτό που μας εδόθη.

Η πόλη του Προσώπου
και της Του Θεού Σοφίας

Η Κωνσταντινούπολη ως νέα Ρώμη είναι η απάντηση στο πρόβλημα της Αθήνας. Διότι, όπως η Αθήνα συμπυκνώνει την εμπειρία και την σοφία όλων των αρχαίων πόλεων, ελληνικών ή μη, έτσι και η Κωνσταντινούπολη θα συμπυκνώσει όλη τη νέα και απερίγραπτα χαροποιό εμπειρία της Ιερουσαλήμ και ακολούθως της Ρώμης, της Αλεξάνδρειας, της Νίκαιας, της Αντιόχειας, της Εφέσου κ.λπ. Διότι η Κωνσταντινούπολη θα γίνει ο τόπος όπου βήμα προς βήμα φανερώνεται σε όλες της τις διαστάσεις, γνωσιολογικές, οντολογικές, ανθρωπολογικές, καλλιτεχνικές, πολιτικές, θεολογικές, η νέα εμπειρία της πόλης της Ιερουσαλήμ. Αν ο άνθρωπος και ο κόσμος έχουν υπεριστορική αξία, νόημα και αλήθεια, όπως βίωσε αναπόδραστα, τραγικά και επώδυνα η Αθήνα, τότε η Ιερουσαλήμ είναι ο τόπος όπου όλα αυτά, νόημα, αλήθεια ζωής και αξία θα καταστούν ζών πρόσωπο με σάρκα και οστά.

Εάν στα Ιεροσόλυμα συνέβη αυτό που συνέβη, τότε οι Χριστιανοί θα πρέπει να γίνουν πραγματικά υπεύθυνοι για αυτό που κουβαλούν, σταυρωμένοι ες αεί στον παγκόσμιο και καθολικό Σταυρό της Ιστορίας του κόσμου. Δηλαδή υπεύθυνοι για όλον τον κόσμο. Εάν στα Ιεροσόλυμα περπάτησε Κύριος του παντός, όπως πραγματικά συνέβη, τότε οι Χριστιανοί δεν δικαιούνται να ζούν χωρίς να πάσχουν για τον όλο άνθρωπο, τον όλο κόσμο και τον όλο Θεό. Και η Κωνσταντινούπολη θα κωδικοποιήσει τούτη την πρωτόγνωρη αλήθεια και εμπειρία στην θεολογία και οντολογία του Προσώπου, στην διάκριση Ουσίας και Ενέργειας, στη διάκριση Ουσίας και Υπόστασης και στην διάκριση κτιστού – Ακτίστου.

Εδώ, στην πόλη του Οικουμενικού Πατριαρχείου, με την θεοπτική θεωρία του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά θα ολοκληρωθεί το θαυμαστό οικοδόμημα τόσων και τόσων γιγάντων του πνεύματος, του Αθανάσιου, του Βασίλειου, του Γρηγορίου, του Ιωάννου, του Μαξίμου και τόσων άλλων που διαδέχτηκαν την Αποστολική περίοδο. Μέσα από αυτήν τη νέα εμπειρία και τη νέα γνώση η Κωνσταντινούπολη και το Πατριαρχείο της, αποκτούν μοναδική οικουμενική σημασία και μοναδικό, οικουμενικό και παγκόσμιο νόημα. Στην Πόλη τούτη συμπυκνώνεται η ζώσα ομορφιά του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος ως Θεία Λειτουργία. Βεβαίως, και να καταργηθούν οι πόλεις ως εξωτερικά σχήματα, δεν καταργείται τούτη η Θεία Λειτουργία. Όμως η Κωνσταντινούπολη και το Πατριαρχείο της, όπως και να έχει το πράγμα, είναι γεγονός οικουμενικό, γεγονός καθολικό, γεγονός παγκόσμιο και πανανθρώπινο, ακριβώς διότι αυτά μέσα από την ιστορία των δείχνουν και διασώζουν την υπεριστορική αξία κάθε πόλης, κάθε πατριαρχείου, κάθε κόσμου και κάθε ανθρώπου, Χριστιανού ή μη.

Εάν η χαρά σου δεν είναι παγκόσμια και οικουμενική, τότε είναι κατάρα και δυστυχία. Εάν η χαρά σου δεν πάσχει να γίνει απολύτως ελεύθερα και απολύτως ανιδιοτελής χαρά όλου του κόσμου, τότε αυτή θα καταστεί βία και φόβος για τους άλλους τους ξένους. Για αυτό η Κωνσταντινούπολη και το Πατριαρχείο της είναι πάσχουσα χαρά και η αδυσώπητη ελευθεροποιός ανάγκη του ξένου και του άλλου, του Οντος Άλλου και του Όλου Άλλου κατά τον αείμνηστο Κωστή Μοσκώφ «…δος μοι τούτον τον ξένον…». Εν τέλει, η Κωνσταντινούπολη και το Πατριαρχείο της μας είναι πράγματα αναγκαία, όχι ως έθνος, Ελληνικό, Σλάβικο, Ευρωπαϊκό, Ασιατικό, Τούρκικο, Αραβικό ή όποιο άλλο έθνος του κόσμου. Τούτα τα πράγματα μάς είναι αναγκαία πρωτίστως ως ανθρώπινα όντα, έλλογα και προσωπικά, που είναι καταδικασμένα να φθάσουν ιστορικά και υπεριστορικά στην Τέλεια Αλήθεια, στην Τέλεια Αγάπη και στην Τέλεια Ομορφιά, αφού η Ομορφιά στο πρόσωπό Σου / Χαστούκι στον πολιτισμό. Στον πολιτισμό που αδυνατεί να δει στο πρόσωπο ενός έκαστου φίλου ή εχθρού το πάνυ ακριβές.

Εν τέλει, η Κωνσταντινούπολη και το Οικουμενικό της Πατριαρχείο μένοντας μάρτυρας της Βασιλικής Ταπεινότητας, γίνεται μάρτυρας της μοναδικής και Τέλειας Ομορφιάς του Όντος Προσώπου και κριτής κάθε ακοσμίας και απροσωπίας θρησκεύουσας ή μη, όπως φανερώνουν σε κάθε απροκάλυπτο ανθρώπινο όν οι τοιχογραφίες της Μονής της χώρας των Ζώντων.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Π. ΠΑΥΛΟΣ
Καθηγητής Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης

Το κείμενο αναδημοσιεύεται από την διμηνιαία έκδοση του ΤΑΜΙΕΙΟΥ ΘΡΑΚΗΣ «ΔΡΟΜΟΙ» (Ιούλιος – Δεκέμβριος 2006)