ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΣΥΓΧΩΡΕΣΗΣ ΚΑΙ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΣΙΩΠΗΣ

Δύο φίλοι της Ιδιωτικής Οδού μου έστειλαν το εύστοχο κείμενο του Νίκου Ξυδάκη στην χθεσινή Καθημερινή με τίτλο Τι προσκυνούν στο Μενίδι για το προσκύνημα του λειψάνου του Αγίου Σεραφείμ του Σάρωφ στην Αττική. Το αναδημοσιεύω γιατί εκφράζει και μένα.

Αυτές τις μέρες της οικονομικής καταιγίδας, που αδειάζει ταμεία και ταράζει ζωές, η αττική γη ζει εν παραλλήλω βίο ατάραχο, προμοντέρνο, μακριά από τα τρέχοντα, τους φόβους και τη δυσθυμία. Αλλά και κοντά.
Από τις 3 Οκτωβρίου και έως τις 2 Νοεμβρίου το λείψανο του Αγίου Σεραφείμ του Σαρώφ βρίσκεται σε δημόσιο προσκύνημα σε ναούς της Μητρόπολης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής, κατόπιν αιτήματος της ρωσόφωνης κοινότητας προς το Πατριαρχείο Μόσχας. Το λείψανο του λαοφιλέστερου νεοφανούς αγίου της Ρωσίας βγήκε για πρώτη φορά έξω από τα σύνορα της πατρίδας του.
Ο ερημίτης και στάρετς Σεραφείμ (1759-1833) ανακηρύχθηκε άγιος το 1903 και είναι η πιο αγαπημένη μορφή αγίου στη Ρωσία· η προφητική και ιαματική μορφή του φαίνεται να επηρέασε τον Ντοστογιέφσκι στη σκιαγράφηση των δικών του στάρετς στους Δαιμονισμένους και στους Αδελφούς Καραμαζόφ. Μα είναι αγαπητός και εκτός Ρωσίας· ο Ελληνας Φώτης Κόντογλου και ο Σέρβος Ιουστίνος Πόποβιτς του αφιέρωσαν πολλές σελίδες, ενώ τον ανέφερε συχνά και ο Πάπας Ιωάννης-Παύλος ο Β’. Ο δε σπουδαίος θεολόγος του 20ού αιώνα Βλαντιμίρ Λόσκι τον περιέλαβε στη μελέτη του για τη μυστική θεολογία της ανατολικής εκκλησίας ισαξίως πλάι στους μεγάλους Ελληνες πατέρες.
Ενας προμοντέρνος άνθρωπος, αθλητής της σιωπής, ερημίτης, πνευματικός και εξομολόγος· που συνομιλούσε με τα αγρίμια του δάσους και τάιζε με το χέρι του την αρκούδα Μίσα· που προσφωνούσε τους πάντες σε κάθε περίσταση με τα λόγια “Χαρά μου, καλώς ήρθες, Χριστός Ανέστη!”
Τι λέει αυτός ο προμοντέρνος άνθρωπος, ο προ πτώσεως, ο άγιος, στους σημερινούς; Τι πάνε να βρουν στην Παναγία Σουμελά του Μενιδίου οι μαντιλοφορεμένες και τρέμουσες Ρωσίδες, οι Ουκρανές και οι Λευκορωσίδες του λεκανοπεδίου Αττικής; Ασφαλώς δεν αποζητούν το θαβώρειο φως και τη μυστική ένωση με το Αγιο Πνεύμα, που περιγράφει ο Λόσκι· δεν έχουν ακούσει τίποτε για τον γνόφο αγνωσίας. Συγχώρεση γυρεύουν και χάρη. Συγχώρεση για όσα πέρασαν και ζουν, βάσανα και αμαρτίες· και χάρη για να ζήσουν τα μέλλοντα, τον μακρύ χρόνο που απλώνεται ανοδικός έως τα έσχατα. Δεν προσκυνούν τα κόκκαλα, αλλά τη δυνατότητα σωτηρίας που υπόσχονται. Έτσι νομίζω.
Και τι μπορεί να λέει ο προμοντέρνος στάρετς από το Ντιβέγιεβο του Κουρσκ, ο διατρέξας Χίλιες Νύχτες Προσευχής και πολυετή Σιωπή, στον υστερομοντέρνο άνθρωπο; Ο υστερομοντέρνος, εγώ, εσύ, εμείς, δεν πιστεύει, δεν ζητά χάρη, δεν συγχωρεί ούτε τον εαυτό του χωρίς έξωθεν υποστήριξη, δεν αναζητά αλλού τη σωτηρία παρά μόνο στον εαυτό του. Και δεν σιωπά. Δρα ακαταπαύστως, ομιλεί, συναναστρέφεται, παράγει θόρυβο, ζει μες στο θόρυβο, κυκλωμένος από επικοινωνίες και δίκτυα, ανασαίνει δικτυωμένος, μες στην τυραννία της οικειότητας. Δεν στοχάζεται, δεν σταματά να ξαναδεί πίσω και εδώ· πάντα μπρος, μες στη συνάφεια των πολλών, μόνος μες στην ερημία του πλήθους.
Ο ερημίτης που τάιζε την αρκούδα και δάκρυζε με τα παιδιά, ο στάρετς που άφησε τη σιωπή και χύθηκε στον κόσμο, κομίζει στον υστερομοντέρνο, σε εμάς, αυτά τα παραπάνω: τη δυνατότητα συγχώρεσης και τη δυνατότητα σιωπής. Δηλαδή τη δυνατότητα αναστοχαστικού βίου, τη vita contemplativa. O αγράμματος ερημίτης υπενθυμίζει τη δυνατότητα να σκεφτόμαστε τον εαυτό μας σε μεταϋλικό πλαίσιο, χωρίς τη βιάση του παρόντος· στην άπειρη διάρκεια της φύσης, στον μακρό ιστορικό χρόνο· υπενθυμίζει τη δυνατότητα να σκεφτόμαστε τον θάνατο ως συμβάν, τον χρόνο μετά από εμάς. Επιπλέον, υπενθυμίζει τη δυνατότητα να προσφωνούμε τον άλλο έτσι: «Καλημέρα, χαρά μου!»
Η αρχαϊκή προσκύνηση του λειψάνου μπορεί να εμπεριέχει αυτές τις δυνατότητες, μπορεί και καμία ― η μαντιλοφορεμένη πάντως θα λάβει ό,τι ζητά: παρηγοριά. Ο νεωτερικός άνθρωπος, αποσπασμένος από τα λείψανα και την τελετουργία του θανάτου, πεθαίνει καλωδιωμένος και διασωληνωμένος, εν αγωνία ή εν αφασία· οστράκισε τη φθορά με χημειοθεραπείες και τομογράφους, μα δεν πάτησε τον θάνατο. Η πρόοδος δεν τον θωράκισε έναντι του χρόνου και της τελευτής· αυτά εξακολουθούν να απαιτούν στοχασμό και σιωπή. Εξακολουθεί να ζητά τη συγχώρεση, με άλλους τρόπους, άλλες ονομασίες: ψυχανάλυση, ας πούμε, διαλογισμός, mind control. Κατά βάθος, ζητά πάντα τα θεμελιώδη, αυτά που διήλθε ο ερημίτης στάρετς: σιωπή και συμφιλίωση με το τέλος.