ΤΟ "ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ" ΣΤΗΝ ΛΟΓΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ Η "ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ"

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Είναι γνωστό ότι η Εθνική Μουσική Σχολή στράφηκε "επί τας πηγάς", ήτοι στην ελληνική παράδοση, προκειμένου να αντλήσει "ύδωρ μετ' ευφροσύνης".

Πολλοί συνθέτες - και εκτός Εθνικής Μουσικής Σχολής - δανείστηκαν μελωδίες, μοτίβα, ρυθμούς, θέματα, από την βυζαντινή και την παραδοσιακή μας μουσική, και μπόλιασαν με αυτά δικές τους δημιουργίες, πολλές από τις οποίες έγιναν και εξαιρετικά δημοφιλείς, όπως π.χ. οι περίφημοι Ελληνικοί χοροί του Νίκου Σκαλκώτα.
Ένας από τους συνθέτες της Εθνικής Μουσικής Σχολής ήταν και ο Πέτρος Πετρίδης (1892-1977). 

Θυμήθηκα αυτές τις αναστάσιμες μέρες το έργο του Χορικό και παραλλαγές αρ. 2 "Χριστός Ανέστη", για ορχήστρα εγχόρδων (1941-43). Ένα έργο βασισμένο στην πασίγνωστη βυζαντινή μελωδία του "Χριστός Ανέστη", που παίχτηκε σε πρώτη εκτέλεση στις 20 Μαϊου 1945.
Το έργο έχει ηχογραφήσει με την Ορχήστρα Δωματίου της Σόφιας ο μαέστρος Βύρων Φιδετζής και έχει κυκλοφορήσει σε δίσκο μαζί με το "Κύριε των δυνάμεων" του Π. Πετρίδη.

Ο μουσικολόγος Ιωάννης Φούλιας γράφει για το έργο αυτό του Πετρίδη: "...σύνθεση του 1939, εκθέτει αρχικά την μελωδία του “Χριστός ανέστη” με λιτή εναρμόνιση σε φρύγιο τρόπο (Choral: largo). Στην έναρξη της πρώτης παραλλαγής (Larghetto), ωστόσο, η πρωτότυπη μελωδία καθίσταται ελαφρώς μελισματική και οι υπόλοιπες φωνές αποκτούν περισσότερη κίνηση· σταδιακώς, επίσης, η ηχητική ένταση αυξάνεται και το θέμα χρησιμεύει πλέον μόνον ως αφετηρία για την ανάπτυξη μιας ελεύθερης φαντασίας που ολοκληρώνεται στον δώριο τρόπο! Αυτή η διαδικασία απομάκρυνσης από τις δομικές προδιαγραφές του βυζαντινού θέματος συνεχίζεται και στην δεύτερη παραλλαγή (Allegro), όπου σύντομες φράσεις της αρχικής μελωδίας διαμορφώνουν ένα αντιστικτικό πλέγμα, το οποίο με τον ζωηρό – σχεδόν χορευτικό – ρυθμό του διέρχεται από διάφορους τρόπους, προτού τελικά καταλήξει με πολύ δυναμισμό στην δεσπόζουσα του δωρίου. Στην τρίτη παραλλαγή (Largo molto sostenuto), αντιθέτως, το θέμα καθίσταται και πάλι αναγνωρίσιμο: εδώ λοιπόν, το “Χριστός ανέστη” επαναλαμβάνεται αρκετές φορές για την ανάπτυξη μιας ελεγειακής και ως επί το πλείστον ομοφωνικής ηχητικής παράστασης, που προοδευτικά μετατοπίζεται από τον αιόλιο τρόπο προς τον δώριο. Σε αυτόν αρχίζει κατόπιν και η τελική παραλλαγή-φούγκα (Allegro), το θέμα της οποίας συνίσταται σε ένα γεμάτο σφρίγος παράλλαγμα της πρώτης φράσεως του βυζαντινού μέλους. Στην εξέλιξη της φούγκας αυτής διακρίνονται δύο ενότητες: η πρώτη αποτελείται από εναλλαγές τμημάτων με ή χωρίς το θέμα της φούγκας (στην περίπτωση των “επεισοδίων” η ύφανση καθίσταται εμφανώς πιο ομοφωνική) και κορυφώνεται σε μια πτώση επί της δεσπόζουσας του δωρίου τρόπου· η δεύτερη ενότητα δίνει στην συνέχεια την εντύπωση μιας επανέναρξης “εκ του μηδενός”, αλλά από ένα σημείο και έπειτα συνδυάζεται με την πλήρη παράθεση του “Χριστός ανέστη” στα βαθύφωνα έγχορδα (εν είδει cantus firmus), ενόσω μάλιστα αποκαθίσταται προοδευτικά και ο αρχικός φρύγιος τρόπος, οδηγώντας έτσι σε ένα υμνητικό κλείσιμο αλλά και σε μια εντελώς απρόσμενη καταληκτική μείζονα συγχορδία με επιπρόσθετη έκτη επί του φθόγγου σι!"

Στις μέρες μας ένας άλλος συνθέτης, ο φίλος Λεωνίδας Κανάρης, μας δίνει τις δικές του παραλλαγές πάνω στο "Χριστός Ανέστη", με ένα έργο για ορχήστρα εγχόρδων που γράφτηκε το 2005. 

Ένα έργο κατά πάντα σημερινό, βασισμένο σε υλικό παλαιό, του οποίου η πρώτη εκτέλεση έγινε στην Οδησσό από την «Καμεράτα της Οδησσού» υπό τη διεύθυνση του Igor Shavruk στις 21 Σεπτεμβρίου του 2005.
Το ενδιαφέρον είναι και τα δύο έργα είναι για ορχήστρα εγχόρδων και έχουν σχεδόν την ίδια διάρκεια (16 λεπτά του Πετρίδη, 14 του Κανάρη).

Ο συνθέτης Λεωνίδας Κανάρης γράφει για το έργο του αυτό: 

Αν η «Ωδή στη Χαρά» από την «Εννάτη» του Μπετόβεν αποτελεί την πιο εμβληματική μελωδία της ευρωπαϊκής μουσικής παράδοσης, αναζητώντας μιαν αντίστοιχα μεγαλειώδη και ψυχικής ανάτασης μελωδία στη βυζαντινή παράδοση, δεν άργησα να διακρίνω τον ύμνο «Χριστός Ανέστη» του Πέτρου Λαμπαδάριου – Πελοποννήσιου (1730-1777), ο οποίος μάλιστα, άφησε τα εγκόσμια όταν ο Μπετόβεν ήταν μόλις επτά ετών. 

Το έργο είναι παραλλαγές πάνω στη μελωδία αυτή, είναι γραμμένο σε ένα μέρος και έχει διάρκεια περίπου 14 λεπτών. Η δημιουργία του δεν είχε πρόθεση θρησκευτικού έργου, αλλά την αξιοποίηση των πολλών μουσικών δυνατοτήτων του ύμνου. Φυσικά το παραπάνω κάθε άλλο παρά αποκλείει και την επετειακή - πασχαλινή του χρήση. 

Ο τίτλος «Ανατάσιμον» (αντί του αναμενόμενου Αναστάσιμον) δηλώνει τη δύναμη που έχει ο θαυμάσιος αυτός ύμνος του Π.Λ.Π. στο να δημιουργεί μια ψυχική ανάταση στους ακροατές του. Στο έργο αυτό η πρόθεση (και πρόκληση για μένα) ήταν να χρησιμοποιήσω κλασικά πρότυπα σύνθεσης, με κάποια στοιχεία από τη σύγχρονη μουσική, γεγονός που του προσδίδει έναν Νεοκλασικό χαρακτήρα, καθιστώντας το έτσι και ευκολότερα προσπελάσιμο από ευρύτερα ακροατήρια. 

Η 1η εκτέλεση έγινε στην Οδησσό από την «Καμεράτα της Οδησσού» υπό τη διεύθυνση του Igor Shavruk στις 21/9/2005. Έκτοτε, το έργο εκτελέσθηκε από τη «Νέα Ορχήστρα Θεσσαλονίκης» στην ίδια πόλη σε διεύθυνση Καμπάνη Σαμαρά και μέρος του επίσης εκτελέσθηκε από την ορχήστρα «ΑΣΟΝ» στο Βόλο, υπό τη διεύθυνση του Παύλου Σεργίου. Τέλος, η παρούσα ηχογράφηση από την Οδησσό έχει αρκετές φορές μεταδοθεί από τις ραδιοφωνικές συχνότητες του «Τρίτου Προγράμματος».

Παραθέτουμε στη συνέχεια αυτή την ηχογράφηση του "Ανατάσιμον", σημειώνοντας ότι το έργο εκτελέσθηκε και ηχογραφήθηκε από την Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ το 2015, υπό τη διεύθυνση του Άλκη Παναγιωτόπουλου 

Ο σπουδαίος Σόλων Μιχαηλίδης (1905- 1979) στο συμφωνικό ποίημα "Κυπριακά Ελευθέρια" (1959) επεξεργάζεται δύο δημοφιλείς ύμνους της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Το "Κύριε των Δυνάμεων", από την Ακολουθία του Μεγάλου Αποδείπνου και το "Χριστός Ανέστη". 

Ο Κύπριος ιδρυτής της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης εμπνεύστηκε το έργο από τον αγώνα των συμπατριωτών του για την ελευθερία. Η πρεμιέρα του έργου πραγματοποιήθηκε στην πρώτη συναυλία της Κ.Ο.Θ. (με την τότε ονομασία "Συμφωνική Ορχήστρα Βορείου Ελλάδος"), την 1η Ιουνίου 1959, υπό τη μουσική διεύθυνση του ίδιου του συνθέτη. Το πρώτο μέρος ξεκινά με ένα συμβολικό προσκλητήριο για συμμετοχή στον αγώνα και μια προσπάθεια να εκφραστεί η πάλη του Κυπριακού λαού για την ελευθερία. Αυτό γίνεται μέσα από την θεματική επεξεργασία της γνωστής βυζαντινής μελωδίας του ύμνου "Κύριε των Δυνάμεων", που χαρακτηρίζει την Μ. Τεσσαρακοστή. Με αυτό τον τρόπο ευλογείται, θα λέγαμε, ο καλός αγώνας και τονώνεται το ηθικό των αγωνιστών. Το δεύτερο μέρος, που είναι το "Χριστός Ανέστη" (με συμμετοχή χορωδίας), διαλαλεί περίτρανα την πίστη για την τελική νίκη. Το μέρος αυτό γεννιέται κυριολεκτικά μέσα από την προηγούμενη μελωδία, με προφανή σκοπό του συνθέτη να στηρίξει τους συμπατριώτες του για τις θυσίες που απαιτεί ο αγώνας, υπενθυμίζοντας πως η κατάληξή του θα είναι μία μεγαλοπρεπής νίκη και ο καρπός του η πολυπόθητη ελευθερία. 

Σόλων Μιχαηλίδης 

Έχουμε όμως και το "Χριστός Ανέστη" για εκκλησιαστικό όργανο της ομογενούς Γεωργίας Ταγγίρη (Βαλτιμόρη Η.Π.Α.1931 - Ράξτον Η.Π.Α. 2018), την οποία μας αποκάλυψε ο ακάματος ερευνητής Θωμάς Ταμβάκος, σε μια πρωτότυπη συναυλία με έργα ελλήνων ή ελληνικής καταγωγής συνθετών για εκκλησιαστικό όργανο. 

Μία από τις σημαντικότερες οργανίστες στις Η.Π.Α., λοιπόν, η Γεωργία Ταγγίρη με πλούσια δραστηριότητα για πάνω από 50 έτη ως οργανίστα, συνθέτρια και διευθύντρια χορωδιών, στη Βαλτιμόρη και σε άλλες πολιτείες. Κοντά της έχουν μαθητεύσει περισσότεροι από 100 ομογενείς οργανίστες που υπηρετούν σε διάφορους ελληνορθόδοξους ναούς της Βόρειας Αμερικής. Το επίκαιρο Χριστός Ανέστη με το θέμα, τις 6 παραλλαγές και το φινάλε του, και με το καθένα αφιερωμένο σε ομογενείς συνθέτες και οργανίστες των Η.Π.Α., εντάσσεται στο λαμπρό μουσικοπαιδαγωγικό έργο της. Το έργο ερμήνευσε σε πρώτη πανελλήνια εκτέλεση η Χριστίνα Αντωνιάδου, την Κυριακή 22 Απριλίου 2018, στην Αγγλικανική Εκκλησία του Αγίου Παύλου Αθηνών. 

Ο Δημήτρης Μηνακάκης είναι γνωστός συνθέτης, εκτελεστής, παιδαγωγός και συγγραφέας, με πραγματικά πλούσιο έργο σε όλους αυτούς τους τομείς. Η συνθετική του πορεία αντικατοπτρίζει έντονες επιρροές από τη Βυζαντινή μουσική, τη λόγια ελληνική παράδοση, και τον ύστερο ευρωπαϊκό μοντερνισμό. Οι συνισταμένες αυτές αφομοιώνονται και εξελίσσονται διαρκώς στο προσωπικό του ύφος. Ειδικά η σχέση του με την Βυζαντινή μουσική μας έχει δώσει πολύ ενδιαφέροντα δείγματα μιας έντεχνης, προσωπικής γραφής και προσέγγισης της εκκλησιαστικής μας μουσικής. 

Εδώ παρουσιάζουμε το "Χριστός Ανέστη", σε δική του χορωδιακή επεξεργασία, πραγματικά στο μουσικό σταυροδρόμι Ανατολής και Δύσης. 

Ερμηνεία: Vox Fortis 

Μαέστρος: Γιώτης Βασίλειος 

Βοηθός μαέστρου: Βουτσίνος Κλαύδιος

Απαγγελία Ακολουθιών Μεγάλης Εβδομάδας με μουσική συνοδεία της Κ.Ο.Θ 
Από την Ακολουθία του Όρθρου του Πάσχα 

- "Αι μυροφόροι γυναίκες όρθρου βαθέως...", από τα στιχηρά του Πάσχα. 

- Από τα Μεγαλυνάρια της θ' ωδής. 

Απαγγελία: Ιουλίτα Ηλιοπούλου 

Μουσική: Χαρίλαος Περπέσσας (1907-1995): Φινάλε από τη “Συμφωνία του Χριστού” 

Δ/νση ορχήστρας: Αλέξανδρος Μυράτ 

Ζωντανή ηχογράφηση από την συναυλία 11/4/2012.

O Χαρίλαος Περπέσσας άρχισε να συνθέτει το έργο «Συμφωνία του Χριστού» πριν από το 1948, χρονιά κατά την οποία αναχωρεί για την Αμερική. Το έργο ολοκληρώθηκε το 1950 στη Νέα Υόρκη και η πρώτη εκτέλεση πραγματοποιήθηκε στις 26 Οκτωβρίου 1950 από την Ορχήστρα της Φιλαρμονικής-Συμφωνικής Εταιρίας της Νέας Υόρκης στο Carnegie Hall υπό τη διεύθυνση του μεγάλου Δημήτρη  Μητρόπουλου.

Το έργο είναι μια πλούσια σε εμπύρετους ορχηστρικούς χρωματισμούς, δραματικότατη νωπογραφία, με εντυπωσιακά κορυφώματα σε μεταρομαντικό ιδίωμα. Όταν κάποτε ο Μπρούνο Βάλτερ άκουσε ηχογραφημένη τη Συμφωνία «του Χριστού», έγραψε ότι ο Περπέσσας είναι συνθέτης που αυτοεκφράζεται «με ένα ενδιαφέρον μουσικό ιδίωμα πειστικής δύναμης». 

Παραθέτουμε στη συνέχεια την ιστορική ηχογράφηση του έργου με τον Δημήτρη Μητρόπουλο.

   

Και το "Χριστός Ανέστη" από μια ιστορική ηχογράφηση του 1929, με έναν σπάνιο ιερέα - τενόρο, χορωδία ανδρών και συνοδεία Στρατιωτικής Μπάντας. 

Ο ΚΑΒΑΦΗΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ (ΒΙΝΤΕΟ)

Art work: Ιωάννης - Πορφύριος Καποδίστριας 

Με αφορμή την σημερινή διπλή επέτειο του μεγάλου ποιητή Κωνσταντίνου Καβάφη (29 Απριλίου 1863 – 29 Απριλίου 1933) και την συμπλήρωση 160 χρόνων από τη γέννησή του και 90 χρόνων από το θάνατό του, θυμόμαστε την προ δεκαετίας παραγωγή μας “Ο Καβάφης του Πατριάρχη”. 

Μουσικοφιλολογική προσέγγιση μιας Καβαφικής ανθολογίας 

Αίθουσα Διδασκαλίας - Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδoς «Λίλιαν Βουδούρη» του Συλλόγου οι Φίλοι της Μουσικής (στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών).

Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τη συμπλήρωση 150 χρόνων - τότε - από τη γέννηση του Κ.Π.Καβάφη η Βιβλιοθήκη φιλοξένησε την Πέμπτη 21 Νοεμβρίου 2013 διάλεξη του θεολόγου και μουσικού Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου με θέμα τα έξι ανθολογημένα από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, ποιήματα του Κ.Π. Καβάφη. 

Πρόκειται για τα ποιήματα: Οι Θερμοπύλες, τα Κεριά, τα Τείχη, Απολείπειν ο θεός Αντώνιον, Che fece…il gran rifiuto, και Η Πόλις, τα οποία ανθολόγησε ο σημερινός Οικουμενικός Πατριάρχης κατά τα χρόνια της φοίτησης του στην Θεολογική Σχολή της Χάλκης. 

Η νεανική ποιητική ανθολογία του Πατριάρχη εγκαινιάστηκε από τον ίδιο το 1954 και περιλαμβάνεται σ’ ένα τετράδιο με τον τίτλο «Ποιήματα», όπου ανθολογούνται 79 ποιήματα από 35 ποιητές, 32 Έλληνες και 3 ξένους. 

Ο Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος αναφέρθηκε στο τετράδιο του Πατριάρχη, στην Καβαφική ανθολογία του αλλά και στη σχέση του Καβάφη με την Κωνσταντινούπολη. Εκτενής ήταν η αναφορά για τη μελοποίηση των συγκεκριμένων ποιημάτων από Έλληνες συνθέτες, σ’ ένα διάστημα 60 χρόνων (1953-2013). Προβλήθηκε, επίσης, βίντεο στο οποίο ο Πατριάρχης διαβάζει το ποίημα "Θερμοπύλες" του Καβάφη. 

Τη διάλεξη ακολούθησε σύντομη συναυλία κατά την οποία παρουσιάστηκαν τα ποιήματα στη μελοποιημένη εκδοχή τους για φωνή και πιάνο από σύγχρονους Έλληνες συνθέτες. 

Αναλυτικά το πρόγραμμα της συναυλίας: 

Θερμοπύλες, Αντίοχου Ευαγγελάτου (1903-1981) 

Κεριά, Γιάννη Α. Παπαϊωάννου (1910-1989) 

Τείχη, Λεωνίδα Κανάρη (γενν. 1963) 

Απολείπειν ο θεός Αντώνιον, Γιώργου Κουρουπού (γενν. 1942) 

Che fece….il gran rifiuto, Ιάκωβου Κονιτόπουλου (γενν. 1963) – α’ εκτέλεση 

Η Πόλις, Άλκη Μπαλτά (γενν. 1948) – α’ εκτέλεση. 

Ερμηνεύουν: 

Δάφνη Πανουργιά, τραγούδι 

Νικόλ Καραλή, πιάνο 

Πέτρος Μπούρας, πιάνο 

Δημήτρης Γεωργαλάς, απαγγελία 

Roni Bou Saba, απαγγελία στα αραβικά (το ποίημα Η Πόλις) 

Παραγωγή: Καλλιτεχνικό Σύνολο "Πολύτροπον" 

Γενική Επιμέλεια: Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος

“Ο Καβάφης του Πατριάρχη” παρουσιάστηκε, επίσης, στην Οικία Κατακουζηνού (Ίδρυμα Άγγελου και Λητώς Κατακουζηνού) και στο Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας στην Κηφισιά. 

Παραθέτουμε στη συνέχεια τέσσερα Καβαφικά ποιήματα δια χειρός του Πατριάρχη – μαθητή.

ΤΙΜΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΜΕΛΟΠΟΙΗΜΕΝΟ Κ.Π. ΚΑΒΑΦΗ (ΒΙΝΤΕΟ)

Ο ΜΕΛΟΠΟΙΗΜΕΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ 

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Πριν δέκα χρόνια, παρουσιάσαμε ένα ξεχωριστό αφιέρωμα στον μελοποιημένο Κ.Π. Καβάφη, με αφορμή τα 80 χρόνια από τον θάνατο του ποιητή (29 Απριλίου 1933). 

Τώρα, στα 90χρονα και στα 160 από τη γέννησή του, θυμόμαστε εκείνη την εκδήλωση, που πραγματοποιήσαμε σε συνεργασία με την Ένωση Ελλήνων Μουσουργών και παρόντα τον αείμνηστο πρόεδρο της, συνθέτη και δάσκαλο Θόδωρο Αντωνίου. 

Ελληνοαμερικανική Ένωση 26-11-2013 

Με αφορμή το έτος Καβάφη, πολλοί ήσαν εκείνοι, κυρίες και κύριοι, οι οποίοι επεχείρησαν να τον μελοποιήσουν και να τον κάνουν και ορατόριο και να τον χρίσουν “Ελληνικό” και να τον φέρουν μελωδικό κι αισθαντικό πιο κοντά στο ευρύτερο κοινό. 

Εμείς εδώ απόψε επιμένουμε στον άλλο Καβάφη, στο δρόμο, θα λέγαμε, που χάραξε ο Δημήτρης Μητρόπουλος, από τα ιδρυτικά μέλη της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών. 

Ο Μητρόπουλος μελοποίησε Καβάφη σχεδόν 90 χρόνια πριν, και η δουλειά του αυτή έχει επανειλημμένως και σωστά παρουσιαστεί σε συναυλίες της Ένωσης. Οι 14 Inventions παραμένουν ένα μοντέρνο έργο και το μόνο, ίσως, που αφορά αποκλειστικά στον ερωτικό Καβάφη. 

Ο Μητρόπουλος συνέθεσε σε τρόπο μουσικά πρωτοποριακό για την εποχή, προφητεύοντας την άποψη που αργότερα διατυπώθηκε από τους φιλόλογους μελετητές, ότι ο Καβάφης είναι ο πρόδρομος της μοντέρνας ποίησης, αφού σε επιστολή του προς τον Καβάφη έγραψε: «Η μουσική μου είναι τόσο σύγχρονη όσο και η ατμόσφαιρα η καινούργια που αναδίνουν τα τραγούδια σας». Η μοντέρνα αυτή μελοποίηση, σφράγισε – κατά πως φαίνεται – τις επόμενες σοβαρές εργασίες ελλήνων συνθετών πάνω στον Καβάφη. 

Οι μελοποιήσεις του μεγάλου Αλεξανδρινού από έλληνες λόγιους συνθέτες – ασχέτως της επιτυχίας τους – κινήθηκαν σε γραμμές λιτές, πολλάκις αφαιρετικές, ατονικές συχνά, πάντως όχι μελωδικές με την κοινή άποψη, δύσκολες για έναν μη εξοικειωμένο ακροατή, αλλά μήπως είναι απλή η Καβαφική ποίηση; Άπαγε! 

Παρά όμως το αντικειμενικά δύσκολο του εγχειρήματος, ο Καβάφης είναι πια ο πλέον πολυμελοποιημένος ποιητής, από έλληνες, αλλά και ξένους συνθέτες. Νίκησε και εδώ τον Παλαμά, ο οποίος έπεται και με διαφορά. Φαίνεται πως η αναμέτρηση με τον Καβάφη είναι ένα στοίχημα – πέρα από την όποια φιλοδοξία – για κάθε συνθέτη. 

Αξίζει να δούμε μια σύντομη διαδρομή του μελοποιημένου Καβάφη από έλληνες συνθέτες: Η αρχή με τον Μητρόπουλο το 1925-26. 

Ένα χρόνο μετά τον θάνατο του Καβάφη, το 1934, ο Γεώργιος Πονηρίδης (1887-1982) γράφει τρεις μελωδίες για φωνή και πιάνο, πάνω στα ποιήματα Επέστρεφε, Ηδονή και Του μαγαζιού. Το έργο υπάρχει στην Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος “Λίλιαν Βουδούρη”. 

Δύο χρόνια αργότερα ο Βασίλειος Παπαδημητρίου (Αρκαδινός) (1905-1975), γράφει το ποίημα “Δέησις” για φωνή και πιάνο. 

Το 1942 ο Αριστοτέλης Κουντούρωφ (1896-1969) μελοποιεί το Μακρυά για φωνή και πιάνο. 

Μεταξύ 1950-51 η Μαρία Καλογρίδου είναι η πρώτη ελληνίδα συνθέτρια που γράφει για φωνή και πιάνο τρία τραγούδια: Δέησις, Φωνές και Για νάρθουν. 

Την επόμενη διετία 1952-53 ο Μίκης Θεοδωράκης είναι ο πρώτος συνθέτης που γράφει για αφηγητή και 4 πνευστά πάνω στα ποιήματα Τελειωμένα, Μακρυά, Che fece... Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον. 

Το 1953, γράφει και ο Γιάννης Παπαϊωάννου τα Κεριά, για φωνή και πιάνο που θα ακούσουμε απόψε και το οποίο είναι ανέκδοτο. 

Το 1954 ο Λεωνίδας Ζώρας γράφει το Δίπτυχο από τον Κωνσταντίνο Καβάφη (Τείχη-Κεριά) για φωνή και πιάνο και την ίδια χρονιά αρχίζει τα Δεκατέσσερα ποιήματα του Καβάφη, πάλι για φωνή κια πιάνο, τα οποία ολοκληρώνει το 1960. 

Το 1955 ο Αργύρης Κουνάδης γράφει τα Πέντε ποιήματα του Κ.Π. Καβάφη για φωνή και πιάνο (Εκόμισα εις την τέχνην, Θυμήσου σώμα..., Φωνές, Επέστρεφε, Μακριά), των οποίων η τελική version είναι το1981. Τρία από αυτά τα έκανε για φωνή με ενόργανο σύνολο το 1963. 

Πριν ακριβώς 50 χρόνια, το 1963, ο Αντίοχος Ευαγγελάτος συνέθεσε τον Κύκλο τραγουδιών σε ποίηση Καβάφη για φωνή και πιάνο. Πρόκειται για τα ποιήματα: Θερμοπύλες, Ιωνικόν, Φωνές, Κεριά. Υπάρχει και εκδοχή για μέτζο και έγχορδα. Απόψε θα ακούσουμε τις Θερμοπύλες. 

Από τα παραπάνω οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι – εκτός από κάποιες σκόρπιες συνθέσεις σε ποίηση Καβάφη μέχρι το 1950 – την επόμενη δεκαετία σημαντικοί έλληνες συνθέτες της λεγόμενης “Εθνικής Μουσικής Σχολής”, αλλά και εκτός αυτής, αρχίζουν να ασχολούνται συστηματικότερα με την Καβαφική ποίηση, συνθέτοντας κύκλους τραγουδιών, τους οποίους μάλιστα και επεξεργάζονται για χρόνια, μέχρι να φτάσουν σε μια επιθυμητή γι' αυτούς μορφή. Είναι και η εποχή που και στην Ελλάδα αρχίζει να καθιερώνεται ο Καβάφης και η ποίησή του φτάνει σε περισσότερο κόσμο. 

Ο κατάλογος των συνθετών που έχουν μελοποιήσει Καβάφη είναι πολύ μακρύς. Υπολογίζονται πάνω από 120 οι έλληνες συνθέτες που έχουν μελοποιήσει Καβάφη μέχρι σήμερα. Και ο κατάλογος αυξάνει. Και δεν συμπεριλαμβάνουμε εδώ, φυσικά, τους τραγουδοποιούς που έχουν μελοποιήσει τον Αλεξανδρινό. 

Επιτρέψτε μου εδώ να αναφερθώ στην Καβαφική εργογραφία των συνθετών που απόψε, σ’ αυτό το ειδικό αφιέρωμα, επιλέξαμε να σας παρουσιάσουμε. 

Στον Αντίοχο Ευαγγελάτο αναφερθήκαμε ήδη. 

Ας δούμε τον Γιάννη A. Παπαϊωάννου, ο οποίος παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ανασύραμε από το αρχείο του τα Κεριά του 1953 όπου παρατηρείται και κάτι ξεχωριστό. Ο συνθέτης παραλλάσει κάποιους στίχους του ποιητή, όπως π. χ. την αρχή του ποιήματος: 

Ο Καβάφης γράφει: 

Του μέλλοντος η μέρες στέκοντ’ εμπροστά μας 

σα μια σειρά κεράκια αναμένα  

Και ο Παπαϊωάννου μελοποιεί: 

Οι αγαπητές του μέλλοντός μας μέρες 

ωσάν κεράκια στέκονται μπροστά μας 

Και πιο κάτω: 

Τα κρύα κεριά του Καβάφη γίνονται κατάμαυρα από τον Παπαϊωάννου, ο οποίος αλλάζει και τη σειρά των λέξεων του στίχου: Κρύα κεριά, λυωμένα, και κυρτά γράφει ο ποιητής Κι ο Παπαϊωάννου: κατάμαυρα κεριά, κυρτά, λυωμένα. Η φιλολογική έρευνα δεν μας δείχνει να παραδίδεται τέτοια μορφή του ποιήματος. Ίσως ο συνθέτης να το θυμόταν εσφαλμένα από μνήμης; 

Το ενδιαφέρον επίσης με τα Κεριά είναι ότι ο Γιάννης Παπαϊωάννου ξαναπιάνει τον Καβάφη το 1966, δεκατρία χρόνια μετά απ’ αυτό το τραγούδι. Στις 5 Μαρτίου 1966 ο Παπαϊωάννου μελοποιεί τρία ποιήματα του Αλεξανδρινού (Εκόμισα εις την τέχνην, Τελειωμένα, Απολείπειν ο θεός Αντώνιον) για μετζοσοπράνο και ενόργανο σύνολο. Τα τρία αυτά τραγούδια παρουσιάζονται στο Ζάππειο στις 19 Απριλίου 1966, στην Α’ Εβδομάδα Σύγχρονης Μουσικής. Στο τέλος της ίδιας χρονιάς, στις 29 Δεκεμβρίου του ’66, ο Γιάννης Παπαϊωάννου συνθέτει την καντάτα Η κηδεία του Σαρπηδόνος, βασισμένη στο ομώνυμο καβαφικό ποίημα, για μετζοσοπράνο, αφηγητή, χορωδία και ορχήστρα δωματίου. Ένα σημαντικό έργο, διάρκειας 25’, το οποίο δυστυχώς σπανιότατα ακούμε σε συναυλίες. Τέσσερις μήνες μετά, στις 27 Απριλίου 1967 συνέθεσε το Ιωνικόν για χορωδία, το οποίο εκτελέστηκε στις 25 Ιουλίου του ίδιου έτους στο Μόναχο της Γερμανίας, από την Χορωδία του Μουσικού Τμήματος του ΑΠΘ, υπό τον Γιάννη Μάντακα και περιλαμβάνεται σε έκδοση του Υπουργείου Παιδείας, με έργα ελλήνων συνθετών για χορωδία a capella. Συγκινητική, νομίζω, είναι η πληροφορία που μας έδωσε μαέστρος Άλκης Μπαλτάς: Συμμετείχε ως νέος στη χορωδία του Μάντακα που ερμήνευε το Ιωνικόν. 

Την ίδια εποχή, στις 14 Ιουνίου 1967, μελοποιεί ένα ακόμα ποίημα του Καβάφη, Τα Βήματα, για μικτή χορωδία και 10 όργανα. Και εδώ πρωτοπορεί ο συνθέτης, αφού πρόκειται για την πρώτη τέτοια εκδοχή Καβαφικού ποιήματος. Ο Παπαϊωάννου επανέρχεται στον Καβάφη για φωνή και πιάνο, όταν γράφει στις 18 Σεπτεμβρίου 1974, τρία τραγούδια (Όσο μπορείς, Του πλοίου, Η πόλις) – διάρκειας 8 λεπτών – τα οποία παρουσιάστηκαν στις 21 Δεκεμβρίου 1976, στο πλαίσιο της Ε’ Εβδομάδας Σύγχρονης Μουσικής. Ο Παπαϊωάννου συνέθεσε συνολικά έξι έργα σε ποίηση Καβάφη. 

Στη συνέχεια, θα ακούσουμε, το Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον, σε μουσική του Γιώργου Κουρουπού. Πρόκειται για το πρώτο τραγούδι που συνέθεσε ο Κουρουπός σε ποίηση Καβάφη, και το έγραψε κατόπιν προτροπής του μαέστρου Άλκη Μπαλτά για την εκδήλωση "Το τετράδιο του Πατριάρχη" που παρουσιάσαμε στο Φεστιβάλ Θρησκευτικής Μουσικής της Πάτμου, που διευθύνει ο Άλκης Μπαλτάς, το 2006. Ένα χρόνο αργότερα, τον Νοέμβριο του 2007, η Ορχήστρα των Χρωμάτων υπό τη διεύθυνση του Μίλτου Λογιάδη παρουσίασε σε συναυλία στην Φρανκφούρτη, το έργο του Κουρουπού Τρώες, βασισμένο στο ομώνυμο Καβαφικό ποίημα, για βαρύτονο και ορχήστρα δωματίου. Το τραγούδησε ο Σπύρος Σακκάς. Το έργο δεν έχει παιχτεί στην Ελλάδα. 

Ακολουθούν τα ποιήματα Φωνές, Τείχη, Απ' τες εννιά και Η Πόλις, σε μουσική Λεωνίδα Κανάρη. Ο συνθέτης Λεωνίδας Κανάρης καταπιάστηκε με την καβαφική ποίηση το 2005 όταν έγραψε κατά παραγγελία της Ελληνικής Κοινότητος Καϊρου, η οποία την ίδια χρονιά γιόρτασε τα 100 χρόνια από την ίδρυσή της με ημερίδα στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, τρία τραγούδια σε ποίηση Καβάφη: Κεριά, Σαμ- ελ- Νεσίμ και Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον. Τότε έγινε και η πρώτη εκτέλεση και αργότερα (το 2008) τα τραγούδια αυτά συμπεριλήφθηκαν στον προσωπικό δίσκο του συνθέτη «One night when…”, με ερμηνεύτρια τη Δάφνη Πανουργιά, η οποία απόψε θα ερμηνεύσει τα Τείχη, που έγραψε ο συνθέτης ειδικά για την παραγωγή μας «Ο Καβάφης του Πατριάρχη» και τα ποιήματα Φωνές, Απ' τες εννιά και Η Πόλις, σε πρώτη εκτέλεση, γραμμένα ειδικά για την αποψινή συναυλία. Για την παραγωγή μας «Ο Καβάφης του Πατριάρχη», που εστιάζει και στη σχέση του Καβάφη με την Κωνσταντινούπολη, απ’ όπου κατάγονταν οι γονείς του, ο Λεωνίδας Κανάρης συνέθεσε και μουσική που πλαισιώνει το πεζό Μία νυξ εις το Καλιντέρι. Πρόκειται για μουσική αφήγηση για ηθοποιό/αφηγητή, πιάνο και ένα ή δύο τραγουδιστές. Το παρουσιάσαμε τον περασμένο Ιούνιο στο Μουσείο Γουλανδρή. 

Ακολουθούν, τρεις από τις 11 αφηγήσεις του Θόδωρου Αντωνίου σε ποίηση Καβάφη: Όταν διεγείρονται, Περιμένοντας τους βαρβάρους, Δόξα των Πτολεμαίων. Το έργο για φωνή και πιάνο, αρχικώς (1983) και στη συνέχεια για φωνή και ορχήστρα (1984) και για φωνή και ενόργανο σύνολο (2003). Έχει παιχτεί σε όλες τις εκδοχές του σε διάφορες συγκυρίες. Επίσης, ο Θ. Αντωνίου το 1983 συνέθεσε την "Θάλασσα του Πρωιού" για χορωδία, ενώ αρχίζει την όπερα του Οιδίπους επί Κολωνώ (1997) με το "Περιμένοντας τους βαρβάρους" του Καβάφη. Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι το 2003 ο Θ. Αντωνίου, με αφορμή την επέτειο των 70 χρόνων από τον θάνατο του Καβάφη, διοργάνωσε στην Πάτρα, σε συνεργασία με το Δημοτικό Ωδείο, ένα workshop Καβάφη με τη συμμετοχή νέων συνθετών. Μια διοργάνωση με εξαιρετικά αποτελέσματα. 

Το Νιχώρι του Φίλιππου Τσαλαχούρη, είναι το μοναδικό τραγούδι του συνθέτη σε ποίηση Καβάφη. Το συνέθεσε κατόπιν προτροπής μας για την παραγωγή «Ο Καβάφης του Πατριάρχη». Ο ίδιος μας είπε ότι το έκανε επειδή το ποίημα αυτό είναι από τα πρώιμα του Καβάφη (ανήκει στα Κρυμμένα) και έχει την παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Αλλιώς πιστεύει ότι ο Καβάφης δεν μελοποιείται. Είναι άραγε τυχαίο, σκεπτόμαστε, αυτό με δεδομένη την αγάπη του συνθέτη στον Καλομοίρη και κατά συνέπεια στον Παλαμά; 

Το Che fece.... il gran rifiuto, μελοποιήθηκε από τον Ιάκωβο Κονιτόπουλο για τον «Καβάφη του Πατριάρχη» και παρουσιάστηκε σε πρώτη εκτέλεση πριν πέντε μέρες, σε εκδήλωση στην Βιβλιοθήκη του Μεγάρου Μουσικής. Ο συνθέτης Ιάκωβος Κονιτόπουλος έχει ασχοληθεί αρκετά με τον Καβάφη. Στο έργο του «Αίσθησις Α’» (1996) για βαρύτονο και ενόργανο σύνολο, συμπεριλαμβάνεται μελοποίηση του ποιήματος «Επέστρεφε». Το έργο στο οποίο υπάρχει και ποίηση του Οδ. Ελύτη, καθώς και ο εκατοστός ψαλμός του Δαβίδ, ήταν παραγγελία του Γ’ Προγράμματος της Ελληνικής Ραδιοφωνίας και παρουσιάστηκε μέσα στη μονή Δαφνίου, σε φεστιβάλ, που είχε εκείνη την εποχή δημιουργήσει στον θαυμάσιο χώρο της μονής το Γ’ Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας, που δυστυχώς δεν υπάρχει πιά… Το Ελληνικό συγκρότημα Σύγχρονης Μουσικής διηύθυνε ο Θόδωρος Αντωνίου. Το 2006 συνέθεσε το έργο «…πολύ ατένισα…» για βαρύτονο και ενόργανο σύνολο, με σκοπό να παρουσιαστεί στην Κωνσταντινούπολη στο 4th Mediterranean Days of Contemporary Music Festival. Το έργο ανήκει στο είδος του μουσικού θεάτρου και συνδυάζει τη δραματικότητα της αρχαίας τραγωδίας, τον εσωτερισμό κι ευαισθησία που μπορεί να δημιουργήσει η ποίηση του Καβάφη και τις σύγχρονες τεχνικές του θεάτρου και της μουσικής δημιουργίας. Το λιμπρέτο του έργου είναι σχεδιασμένο από τον ίδιο τον συνθέτη και περιλαμβάνει επιλογή στίχων του Καβάφη από διάφορα ποιήματά του, καθώς κι ένα αριστουργηματικό πεζό του, τα «Ενδύματα», το οποίο συνέστησε στον συνθέτη η ποιήτρια Ιουλίτα Ηλιοπούλου, που μας τιμά απόψε με την συμμετοχή της στην συναυλία. Το έργο παρουσιάστηκε στο παραπάνω Φεστιβάλ το Νοέμβριο του 2006 με σολίστ τον Σπύρο Σακκά και το Ελληνικό Συγκρότημα Σύγχρονης Μουσικής, υπό τη διεύθυνση του συνθέτη. Την επόμενη καλλιτεχνική περίοδο, 2007 – 8, παρουσιάστηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με τους ίδιους συντελεστές, υπό τη διεύθυνση του Θόδωρου Αντωνίου.

Και θα τελειώσουμε με την Πόλι του μαέστρου και συνθέτη Άλκη Μπαλτά, για σοπράνο, πιάνο και αφηγητή, που παρουσιάστηκε σε πρώτη εκτέλεση, επίσης, πριν πέντε μέρες στην Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη. Ο Άλκης Μπαλτάς έγραψε χορωδιακή μουσική για τον Καβάφη. Μελοποίησε στα 1982 για τετράφωνη μικτή χορωδία α καπέλα τα ποιήματα: Μονοτονία, Επιθυμίες, Ουκ έγνως, Για νάρθουν, Τελειωμένα. Τα τραγούδια αυτά έχουν εκδοθεί από το Υπουργείο Πολιτισμού μαζί με άλλα χορωδιακά Ελλήνων συνθετών (σε επιμέλεια Αντ. Κοντογεωργίου) και έχουν παρουσιαστεί και ηχογραφηθεί από την χορωδία της ΕΡΤ. Ο Άλκης Μπαλτάς έχει, επίσης, γράψει για τετράφωνη ανδρική χορωδία το ποίημα "Δέησις", το οποίο δεν έχει παρουσιαστεί μέχρι σήμερα. Πρόκειται μάλλον για τη μοναδική σύνθεση Καβαφικού ποιήματος για τέτοιο σχήμα. 

Το θέμα της χορωδιακής προσέγγισης του Καβάφη έχει πολύ ενδιαφέρον, όπως προκύπτει από την σχετική έρευνα. Άμποτες να αξιωθούμε να ακούσουμε την σχετική συνθετική παραγωγή. Το περίφημο ποίημα Η Πόλις θα το ακούσουμε και στα αραβικά από τον φιλόλογο και μεταφραστή Roni Bou Saba. Θέλουμε, με αυτή την κίνηση, να θυμίσουμε ότι ο Καβάφης είναι ο αγαπημένος ποιητής του Αραβικού κόσμου και έχει δημιουργηθεί ολόκληρη Σχολή καβαφογενών αράβων ποιητών. 

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας και παρακαλώ για το χειροκρότημά σας, αν ευαρεστηθείτε, μόνο στο τέλος κάθε μέρους του προγράμματος.

Ο γνωστός μουσικοκριτικός Γιώργος Λεωτσάκος τίμησε με την παρουσία του την εκδήλωση για τον μελοποιημένο Καβάφη που πραγματοποιήσαμε στην Ελληνοαμερικανική Ένωση την Τρίτη 26 Νοεμβρίου 2013, σε συνεργασία με την Ένωση Ελλήνων Μουσουργών.

Ο Γιώργος Λεωτσάκος μας τίμησε και με την κριτική του. Δημοσιεύουμε στη συνέχεια το σχετικό κείμενό του, από το Ηλεκτρονικό Περιοδικό Κριτικής Μουσικής και Θεάτρου Critics' Point. 

Οι φωτογραφίες από την εκδήλωση που πλαισιώνουν την ανάρτηση είναι του Σπύρου Χαμπίπη. 

ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΥΝΘΕΤΕΣ ΜΕΛΟΠΟΙΟΥΝ ΚΑΒΑΦΗ

Του μουσικοκριτικού Γιώργου Λεωτσάκου

ΣΥΜΠΛΗΡΩΘΗΚΑΝ ΦΕΤΟΣ 150 ΧΡΟΝΙΑ ἀπὸ τὴ γέννηση καὶ 80 ἀπὸ τὸ θάνατο τοῦ Μεγάλου Μοναδικοῦ τῆς ποιήσεως ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΑΒΑΦΗ (1863-1933), ἀνήμερα τὰ γενεθλίων του (29 Ἀπριλίου): ὄπως συνέβη καὶ στὸν ἄλλο Μεγάλον Αἰγυπτιώτη, τὸ συνθέτη ΓΙΑΝΝΗ ΧΡΗΣΤΟΥ (1926-1970). Ἡ καβάφεια ἐπέτειος ἐνέπνευσε στὴν Ἕνωση Ἑλλήνων Μουσουργῶν συναρπαστικὴ συναυλία μὲ αὐτονόητα ὁρισμένες μόνον μεταξὺ δεκάδων μελοποιήσεών του ἀπὸ πλῆθος συνθετῶν, μετὰ τὶς περίφημες 14 Inventions (1925) γιὰ φωνὴ καὶ πιάνο τοῦ ΔΗΜΗΤΡΗ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ. Ἐπικυρώθηκε ἔτσι παμπάλαιη διαπίστωσή μου ὅτι τόσο, ἰδιάζων ποιητὴς ἁπλῶς… δὲν μελοποιεῖται, ὅπως ἐδήλωσε καὶ ὁ Φίλιππος Τσαλαχούρης, ποὺ μετεῖχε στὸ πρόγραμμα (βλ. πιὸ κάτω): Ἡ βραδιὰ ἐξελείχθηκε σὲ συναρπαστικὸ «μαραθώνιο» κατακτήσεως ποιητικοῦ Ἔβερεστ, πρὶν φυσικὰ τὸ πατήσουν (29.5.1953) οἱ σὲρ Ἔντμουντ Χίλλαρυ (1919-2008), Νεοζηλανδὸς καὶ Τένζινγκ Νόργκαϋ (1914-1986), Νεπαλέζος. Ἡ ἔκφραση τοῦ καβάφειου στοχασμοῦ, τὰ ἐξαχνωμένα ἀπὸ θεϊκὰ ἀπέριττη γλῶσσα βάθη του, τὸ «ὅραμά» του, σίγουρα ὄχι μὲ τὴν τρέχουσα σημασία τῆς λέξεως, ἡ περίτεχνα φιλοσοφημένη εἰρωνία του ἐμπεριέχουν τόσο «δική τους» μουσικὴ, ὥστε κάθε προσθήκη ὀργανικοῦ ἤχου, ἢ ἀλλαγὴ τονικοῦ ὔψους φωνῆς-ῶν πάνω στὶς λέξεις, κινδυνεύει νὰ φανοῦν γελοία. Du sublime au ridicule il n’ y a qu’ un pas (γαλλ. «Ἕνα μόνο βῆμα ἀπέχει τὸ ὑψηλὸ ἀπὸ τὸ γελοῖο»): ἐδῶ ταιριάζει ἡ σοφότατη ναπολεόντεια ρήση. 6 ἀνεπίληπτης λεκτικῆς ἀρθρώσεως, ἑρμηνευτὲς-ἄτλαντες ἐπέλεξαν τὸ διδακτικὰ πρωτότυπο πρόγραμμα καὶ ἐπωμίσθηκαν ἡρωϊκὰ τὸ καβάφειο ποιητικὸ Σύμπαν: Ἰουλίττα Ἡλιοπούλου-ἀπαγγελία, Παναγιώτης Ἀνδριόπουλος-μουσικὴ ἀπαγγελία, Δάφνη Πανουργιᾶ-τραγοῦδι, Νικὸλ Καραλῆ καὶ Πέτρος Μπούρας-πιάνο καὶ μουσικότατη ὁσοδήποτε ἀκατάληπτη στοὺς περισσοτέρους μας ἀπαγγελία ἀραβικὰ (Κανάρης) Roni Bou Saba. Κακοὶ συνθέτες; Ἄπαγε τῆς βλασφημίας! Οὔτε ἕνας! Διοργανωτικὴ παράλειψη: τὸ πρόγραμμα ἀποσιωποῦσε χρονολογίες συνθέσεως τῶν ἔργων, ἐπηρρεάζοντας κάπως τὴν ἀξιολόγησή τους. Τὴν ἐκδήλωση ἄνοιξε σύντομη πυκνὴ εἰσήγηση-χρονικὸ τῶν καβάφειων μελοποιήσεων ἀπὸ τὸν κ. Ἀνδριόπουλο: ἐπιβάλλεται δημοσίευση κειμένου πυκνότατου καὶ ἐμπεριστατωμένου. 

Τὰ ἔργα: 

1) ΕΥΑΓΓΕΛΑΤΟΣ, ΑΝΤΙΟΧΟΣ (1903-1981): «Θερμοπύλες», ἀπὸ τὰ 4 καβαφικὰ γιὰ μεσόφωνο καὶ ἔγχορδα ἢ πιάνο (1964). Ἀπὸ τὰ ὡραιότερα ἔργα συνθέτου ἀδίκως παραμερισμένου, πυκνῆς μεταρρομαντικὰ διάφωνης γραφῆς προσεγγιζούσης ἐντιμότατα τὸ ποίημα. 

2) ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ, ΓΙΑΝΝΗΣ Α. (1910-1989): «Κεριά» (1953).Ἔργο τῆς α΄ περιόδου συνθέτου πολυγράφου. Πιανιστικὰ ἐμφατικό, φωνητικὰ ἄσχετο μὲ τὴν ποίηση, ἁπλῶς λειτουργήσασα προσχηματικῶς. 

3) ΚΟΥΡΟΥΠΟΣ, ΓΙΩΡΓΟΣ (γ. 1942): «Ἀπολείπειν ὁ Θεὸς Ἀντώνιον». Κάπως ξένο στὴν ποίηση, φωνὴ καὶ πιάνο μὲ μακρινοὺς ἀπόηχους γαλλικῆς mélodie. 

4) ΚΑΝΑΡΗΣ, ΛΕΩΝΙΔΑΣ (γ. 1963): 3 ἀπὸ 4 «καβάφεια» τραγούδια, πρῶτο καὶ τρίτο α΄ ἐκτέλεση· α) « Ἰδανικὲς φωνὲς» β) «Τείχη» γ) «Ἡ Πόλις» (προδήλως 2013). Ὁ πρῶτος μέχρι στιγμῆς ποὺ ἀντιμετώπισε τὴν κρυφὴ δραματουργία ποιήσεως τρομερῆς, μὲ εὐαισθητοποιημένη στὰ κείμενα πιανιστικὴ γραφὴ καὶ φωνητικὴ γραμμή. Συνθέτης μὲ προσωπικότητα σὲ ὅ,τι δικό του ἔχω ἀκούσει, ἀξίζει μείζονα προσοχή. 

5) ΑΝΤΩΝΙΟΥ, ΘΟΔΩΡΟΣ (γ. 1935): α) «Ὅταν διεγείρονται». β) Γιὰ νἄρθουν». γ) «Περιμένοντας τοὺς βαρβάρους». δ) «Ἡ δόξα τῶν Πτολεμαίων». Καίτοι πολυγραφότατος, ὁ Ἀντωνίου σχεδὸν πάντα αἰχμαλωτίζει. Συνδυάζοντας ἀπαγγελία, τραγοῦδι καὶ «προετοιμασμένο» πιάνο, προσέγγισε χάρη καὶ σὲ πεῖρα πλουσιότατη τὴν ἑκάστοτε ποιητικὴν οὐσία. 

6) ΤΣΑΛΑΧΟΥΡΗΣ, ΦΙΛΙΠΠΟΣ (γ. 1969): «Τὸ Νιχῶρι». Σώφρων μελοποίηση νεανικοῦ, ποήματος «παραδοσιακῆς» δομῆς, μὲ ἔκδηλο τὸν τσαλαχούρειο ἔρωτα γιὰ τὸν Καλομοίρη, λεπτότερα ὅμως ἐμπρεσσιονιστικό. 

7) ΚΟΝΙΤΟΠΟΥΛΟΣ, ΙΑΚΩΒΟΣ (γ. 1963): «Chè fece…il gran rifiuto» (2013). Πάνω στὸ «ὀστινάτο» διαστήματος ὀγδόης (πιάνο στὴν ψηλὴ περιοχὴ), σχόλιο μὲ σαφεῖς τονικὲς νύξεις ἀλλὰ καὶ παράδοξα ξενίζουσα, ἀνάλαφρη, θὰ ἔλεγα, φωνητικὴ προσέγγιση, 

8) ΜΠΑΛΤΑΣ, ΑΛΚΗΣ (γ. 1948) «Ἡ Πόλις» (2013). Εὐφυὴς συνδυασμὸς ἀφηγητοῦ, φωνῆς καὶ πιάνου σὲ εὔγλωτο σχολιασμὸ ποιήσεως καὶ ἐνυπαρχούσης δραματουργίας. 

Γενικὰ: ὑποδειγματικὰ σημαντικότατη ἐκδήλωση τῆς περιόδου, ποὺ εὐχαρίστως ξανακούγαμε μόλις τελείωσε. Πρὸς παραδειγματισμὸν (ἐμένα μοῦ λές;) ὤτων μονίμως καὶ σκοπίμως μὴ ἀκουόντων… (Ἑλληνοαμερικανικὴ Ἕνωση, 26.11.2013).

Να σημειώσουμε, αγαπητοί συνοδίτες ότι στην συναυλία ήταν παρόντες οι συνθέτες: Θόδωρος Αντωνίου, πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών, Άλκης Μπαλτάς, Ιάκωβος Κονιτόπουλος, Λεωνίδας Κανάρης, Γιώργος Χατζημιχελάκης. Επίσης, ο μουσικοκριτικός Γιώργος Λεωτσάκος, ο μουσικογράφος Θωμάς Ταμβάκος, υπεύθυνος του Αρχείου Ελλήνων Μουσουργών, η Αγγελίνα Τκάτσεβα (σολίστ στο τσίμπαλο), Σύλβια Κουτρούλη (σολίστ στο Νέυ), Ελένη Στογιάννη (πιάνο), Γκαλίνα Μπράτουσκα (βιολί), μουσικοί από τα Μουσικά Σχολεία Παλλήνης και Ιλίου, ο Διευθυντής του 1ου Γυμνασίου Γέρακα Παναγιώτης Δημαράς κ.α.

Η Κυβέρνηση της Τσεχίας επέβαλε σκληρές κυρώσεις στον Πατριάρχη Μόσχας Κύριλλο

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Η Κυβέρνηση της Τσεχίας επέβαλε σκληρές κυρώσεις, την Τετάρτη, 26 Απριλίου 2023, στον Πατριάρχη Μόσχας Κύριλλο, λόγω του πρωταγωνιστικού ρόλου του στην ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Κατηγορείται, σύμφωνα με την εφημερίδα České noviny, ότι υποστηρίζει τη ρωσική επιθετικότητα κατά της Ουκρανίας. 

Του έχει απαγορευτεί η είσοδος στην Τσεχική Δημοκρατία, κάθε οικονομική συναλλαγή μέσω τσεχικών οντοτήτων και έχουν «παγώσει» όλα τα περιουσιακά του στοιχεία στη χώρα. 

Ο Πατριάρχης Κύριλλος έγινε το πρώτο πρόσωπο που η Τσεχική Δημοκρατία έβαλε στον εθνικό της κατάλογο κυρώσεων. Είναι χαρακτηριστικό πως στη λίστα κυρώσεων ο 76χρονος Κύριλλος αναφέρεται με το κατά κόσμον όνομα του «Βλαντίμιρ Μιχαϊλοβιτς Γκουντιάγιεφ» και όχι με την ιδιότητα του Πατριάρχη Μόσχας και πασών των Ρωσιών. 

Σύμφωνα με τον υπουργό Εξωτερικών της Τσεχίας Jan Lipavský, προϋπόθεση για την συμπερίληψη κάποιου προσώπου στον κατάλογο κυρώσεων, είναι οι προσεκτικά τεκμηριωμένες δραστηριότητες που παραβιάζουν ή απειλούν την εδαφική ακεραιότητα, την κυριαρχία ή την ανεξαρτησία. 

Σύμφωνα με το έγγραφο του τσεχικού υπουργείου Εξωτερικών, ο Πατριάρχης Κύριλλος είναι μακροχρόνιος σύμμαχος του Ρώσου δικτάτορα Βλαντιμίρ Πούτιν και υποστηρίζει ενεργά τη ρωσική επιθετικότητα στην Ουκρανία με τις ενέργειές του. Χρησιμοποιεί τη σημαντική θέση του επικεφαλής της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και δίνει θρησκευτική αιτιολόγηση και ερμηνεία για τη ρωσική επιθετικότητα με τα κηρύγματα και τις δημόσιες ομιλίες του. 

Υπενθυμίζουμε ότι και η Λιθουανία απαγόρευσε στον Πατριάρχη Κύριλλο την είσοδο στη χώρα.

Εκτός, λοιπόν, από κάποιες δυτικές χώρες, όπως η Μ. Βρετανία (επέβαλε κυρώσεις τον Ιούνιο του 2022), τώρα επιβάλλουν κυρώσεις στον Μόσχας Κύριλλο και Δημοκρατίες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης ή της Ανατολικής Ευρώπης, που τελούσαν υπό την σοβιετική επιρροή. 

Αξίζει να σημειωθεί ότι την ώρα που Τσεχική Δημοκρατία επιβάλλει κυρώσεις στον προκαθήμενο της Εκκλησίας της Ρωσίας, ο προκαθήμενος της Εκκλησίας της Τσεχίας και Σλοβακίας Ραστισλάβ, παραμένει ολοκληρωτικά προσδεδεμένος στο άρμα της Ρωσίας. 

Πρόκειται για το παράδοξο που αναδεικνύεται με την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία: Οι κυβερνήσεις των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων που είναι στην Ευρωπαϊκή Ένωση καταδικάζουν τον Πούτιν και τον Μόσχας Κύριλλο, ενώ οι Ορθόδοξες Εκκλησίες των χωρών αυτών εξακολουθούν να στηρίζουν την Ρωσική Εκκλησία, μη καταδικάζοντας ευθέως την ρωσική εισβολή και μη αναγνωρίζοντας την Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ουκρανίας. Αντιθέτως, προβαίνουν σε διαμαρτυρίες για τα μέτρα που πήρε η Κυβέρνηση της Ουκρανίας, τα οποία αποσκοπούν – και σωστά - στην αποπομπή της ρωσόφιλης Ουκρανικής Εκκλησίας, υπό τον μητροπολίτη Ονούφριο, από τη Λαύρα του Κιέβου. 

Μπορεί να μην επέβαλε, τελικά, η Ευρωπαϊκή Ένωση τις κυρώσεις που η συντριπτική πλειοψηφία των μελών της ήθελε για τον Μόσχας Κύριλλο - λόγω της αντίδρασης κυρίως της Ουγγαρίας – αλλά τώρα βλέπουμε ότι τα κράτη μεμονωμένα προχωρούν στην επιβολή κυρώσεων, καταδικάζοντας την απαράδεκτη στάση του ρώσου προκαθημένου κατά την συνεχιζόμενη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.

"ΕΝΑΣ ΓΕΡΟΣ" ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ ΣΕ ΜΕΛΟΠΟΙΗΣΗ ΔΙΟΝΥΣΗ ΜΠΟΥΚΟΥΒΑΛΑ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΔΑΦΝΗΣ ΠΑΝΟΥΡΓΙΑ

Φωτογραφία του Δημήτρη Βαλή, από το Άλμπουμ "Η γενιά που φεύγει"

Το ποίημα "Ενας γέρος" του Καβάφη, σε μελοποίηση Διονύση Μπουκουβάλα.

Ερμηνεύει η Δάφνη Πανουργιά. 

Στο πιάνο ο ίδιος ο συνθέτης

Από συναυλία στο Υπαίθριο Θέατρο Δερματούσας στο Τραγάκι Ζακύνθου (11-7-2014). 

Παραθέτουμε και την πρώτη εκτέλεση του τραγουδιού, από την αίθουσα συναυλιών La divina του παλαιού Ωδείου Athenaeum στις 15 Μαρτίου 2014. 

Κ.Π. Καβάφης

Ένας Γέρος 

Στου καφενείου του βοερού το μέσα μέρος

σκυμένος στο τραπέζι κάθετ’ ένας γέρος·

με μιαν εφημερίδα εμπρός του, χωρίς συντροφιά.

Και μες των άθλιων γηρατειών την καταφρόνια

σκέπτεται πόσο λίγο χάρηκε τα χρόνια

που είχε και δύναμι, και λόγο, κ’ εμορφιά.

Ξέρει που γέρασε πολύ· το νοιώθει, το κυττάζει.

Κ’ εν τούτοις ο καιρός που ήταν νέος μοιάζει

σαν χθες. Τι διάστημα μικρό, τι διάστημα μικρό.

Και συλλογιέται η Φρόνησις πως τον εγέλα·

και πως την εμπιστεύονταν πάντα — τι τρέλλα! —

την ψεύτρα που έλεγε· «Aύριο. Έχεις πολύν καιρό.»

Θυμάται ορμές που βάσταγε· και πόση

χαρά θυσίαζε. Την άμυαλή του γνώσι

κάθ’ ευκαιρία χαμένη τώρα την εμπαίζει. ....

Μα απ’ το πολύ να σκέπτεται και να θυμάται

ο γέρος εζαλίσθηκε. Κι αποκοιμάται

στου καφενείου ακουμπισμένος το τραπέζι.

(Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)

ΕΑΡΙΝΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΣΤΗ ΧΙΟ ΑΠΟ ΤΗΝ "ΜΟΥΣΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ"

Ο πολιτιστικός και ανθρωπιστικός οργανισμός ΜΟΥΣΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ, με έδρα τη Χίο, ανακοίνωσε τις εαρινές του εκδηλώσεις. 

Η ακάματη κα Ελευθερία Λυκοπάντη, πρόεδρος της ΜΟΥΣΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ & καλλιτεχνική διευθύντρια του Φεστιβάλ ΜΟΥΣΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ, που φέτος θα πραγματοποιηθεί για έβδομη χρονιά, μίλησε για τις ξεχωριστές εαρινές εκδηλώσεις που οργάνωσε και υλοποιεί από τις 29 Απριλίου μέχρι τις 10 Ιουνίου 2023. 

Εκδηλώσεις αληθινής παιδείας και πολιτισμού, που καλύπτουν ένα ευρύ και ενδιαφέρον φάσμα σημαντικών θεμάτων και καλλιτεχνικών δράσεων. 

Παραθέτουμε στη συνέχεια ένα βίντεο στο οποίο η κα Ελευθερία Λυκοπάντη παρουσιάζει την "Εαρινή Συμφωνία" της ΜΟΥΣΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ, καθώς και το πλήρες πρόγραμμα των εκδηλώσεων.

ΠΑΝΗΓΥΡΙΖΟΝΤΑΣ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΓΕΩΡΓΙΟ ΝΕΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ (ΒΙΝΤΕΟ)

Κυριακή 23 Απριλίου 2023 

Η Πανηγυρική Θεία Λειτουργία της Κυριακής του Θωμά (Αντίπασχα) και της εορτής του Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου, στον Ιερό Ναό Αγίου Γεωργίου Νέου Ψυχικού. 

Της ευχαριστιακής συνάξεως προέστη ο Πανοσιολ. Αρχιμανδρίτης κ. Θεολόγος Αλεξανδράκης, Διευθυντής του Ιδρύματος Ποιμαντικής Επιμόρφωσης της Εκκλησίας της Ελλάδος. 

Το δεξιό αναλόγιο τίμησε με την παρουσία του ο τενόρος κ. Γιάννης Χριστόπουλος, σολίστ της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. 

Παραθέτουμε και το βίντεο με την εκπομπή "Προς Εκκλησιασμόν" που πραγματοποιήσαμε, με προσκεκλημένο τον κ. Γιάννη Χριστόπουλο. 

Επιμέλεια βίντεο: Κατερίνα Λεονάρδου.

Η ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΤΡΟΠΑΙΟΦΟΡΟΥ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΓΕΩΡΓΙΟ ΝΕΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ (ΒΙΝΤΕΟ)

Σάββατο 22 Απριλίου 2023

Ο Μέγας Πανηγυρικός Εσπερινός της Κυριακής του Θωμά και της εορτής του Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου, στον Ιερό Ναό Αγίου Γεωργίου Νέου Ψυχικού. 

Το δεξιό αναλόγιο τίμησε με την παρουσία του ο πρωτοψάλτης κ. Αθανάσιος Χρ. Παπαζαρής, Μουσικοπαιδαγωγός, ε.τ. Πάρεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. 

Παραθέτουμε και το βίντεο με την εκπομπή "Προς Εκκλησιασμόν" που πραγματοποιήσαμε, με προσκεκλημένο τον κ. Αθανάσιο Παπαζαρή. 

Επιμέλεια βίντεο: Κατερίνα Λεονάρδου. 

ΕΝΑ ΗΧΗΤΙΚΟ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΤΟΥ ΑΡΗ ΔΗΜΟΚΙΔΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ

Η σκληρή αλήθεια για την Κική Δημουλά. 

Ένα πολύ ενδιαφέρον και εμπεριστατωμένο ηχητικό ντοκιμαντέρ του Άρη Δημοκίδη για τη ζωή, την κοσμοθεωρία και το έργο της «εθνικής μας ποιήτριας». 

Ο Άρης Δημοκίδης χρησιμοποιεί και αποσπάσματα από την συνέντευξή μας με την κόρη της ποιήτριας, κυρία Έλση Δημουλά, που πραγματοποιήσαμε στο πλαίσιο των διαδικτυακών εκπομπών μας "Προς Εκκλησιασμόν", στον Ι. Ναό Αγίου Γεωργίου Ν. Ψυχικού. 

Παραθέτουμε, στη συνέχεια, το podcast του Άρη Δημοκίδη και την συνέντευξή μας με την κα Έλση Δημουλά. 

Ο ΜΕΓΑΣ π. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΣΕΤΣΗΣ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Ο π. Γεώργιος Τσέτσης, Μέγας Πρωτοπρεσβύτερος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, μας έδωσε πρόσφατα ένα βιβλίο – εγκόλπιο και παρακαταθήκη, με τίτλο «Σταχυολογήματα περί Πόλης και Φαναρίου» (εκδόσεις Τσουκάτου) και βιωματικό πρόλογο του Κωνσταντινουπολίτη θεολόγου Γεώργιου Λαιμόπουλου, ο οποίος είναι Άρχων Ιερομνήμων της Μ.τ.Χ.Ε. 

Ο τίτλος του βιβλίου παραπέμπει στην θητεία του π. Γεωργίου Τσέτση στην Πόλη και το Φανάρι. Θητεία και διακονία μιας ολόκληρης ζωής. Κι έτσι είναι. Μιλάει ένας αυθεντικός και γνήσιος Φαναριώτης, που έζησε στην Ελβετία! Γι’ αυτό και εκείνος μπορεί να πλέξει το κατάλληλο εγκώμιο για την Πόλη και την Ρωμιοσύνη. Εκείνος αναδεικνύει τις Φαναριώτικες Μορφές που τις σπούδασε και τις έζησε. Εκείνος μπορεί να μιλήσει για τη θέση του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι, αφού διηκόνησε επί σειρά ετών στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών και εκπροσώπησε το Σεπτόν Κέντρον πάση τη κτίσει. 

Όμως, το βιβλίο αφορά στην Ορθοδοξία και το Γένος γενικώς. Ο π. Γεώργιος διακρίνεται για την ευρυμάθειά του, για την ανοιχτοσύνη του, για την υψηλή αισθητική του. Κι αυτί αποτυπώνεται εμφαντικά στα κείμενα για τον πολιτισμό της Ρωμιοσύνης. 

Αλλά ο π. Γεώργιος Τσέτσης μας διδάσκει με τα κείμενα του για την Εκκλησία ένα ήθος που σπανίζει – φευ – στον καιρό μας. Είναι η νήφουσα συνείδηση της Εκκλησίας. Δεν αδιαφορεί, αλλά γρηγορεί. Δεν προσπερνά τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό, αλλά τον καταγγέλλει ευθαρσώς, αντιτάσσοντας τον οικουμενικό χριστιανοανθρωπισμό. Με σύνεση ανατέμνει την πραγματικότητα, καθώς έχει μάθει να την προφέρει σωστά. Ο ρεαλισμός του είναι διάχυτος, αλλά ο λόγος του είναι προφητικός, δηλαδή μάχαιρα του πνεύματος. 

Την ώρα που οι πολλοί λουφάζουν στην ανία τους, ο π. Γεώργιος Τσέτσης αναδεικνύεται «δρακοντοκτόνος». Συντρίβει τας κεφαλάς των αοράτων δρακόντων: της υποκρισίας, της αναλγησίας, της αδιαφορίας, της στρέβλωσης, της προπαγάνδας. Το κεφάλαιο «Φανάρι – Μόσχα – τέως Ανατολική Ευρώπη» είναι εν σμικρώ το σύμπαν, για όποιον καταλαβαίνει… 

Κι όλα αυτά τα κάνει φυσικά. Χωρίς κραυγές, χωρίς βερμπαλισμούς, χωρίς διδακτισμό. Καμιά λέξη δεν περισσεύει στα αυστηρά αρχιτεκτονημένα κείμενά του. Των αναγκαίων υπολαμβάνει. Μακριά από αυτόν οι ανέξοδες ρητορείες και οι πάσης φύσεως υστερίες. 

Τα κείμενα του π. Γεωργίου αποτελούν οδοδείκτες. Πώς σκέφτεται, γράφει και ζει ένας εκκλησιαστικός ανήρ και δη Φαναριώτης. Πολύτιμες είναι και οι παρατηρήσεις του για τη λειτουργική ζωή της Εκκλησίας, που πλήττεται βάναυσα στις μέρες μας από κάθε λογής υπερβολές και παραχαράξεις.

Αποτελεί μεγάλη τιμή για το «Φως Φαναρίου» και την «Ιδιωτική Οδό» το γεγονός ότι πολλά από τα κείμενα του βιβλίου πρωτοδημοσιεύτηκαν στους ιστοτόπους μας. Κι ακόμα ότι στο βιβλίο δημοσιεύεται και η συνέντευξη που παραχώρησε ο π. Γεώργιος Τσέτσης στο «Φως Φαναρίου» και τον – πρεσβύτερο σήμερα – Ηρακλή Φίλιο. 

Ευχόμαστε από καρδιάς στον π. Γεώργιο τα κάλλιστα και κράτιστα! Του πρέπει πάσα τιμή, αλλά και ευχαριστία! Πολλά τα έτη του!

«Άη μου Γιώργη αφέντη μου» - Στιχοπλακιά της Κω

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Ο γνωστός φιλόλογος Μανόλης Κ. Χατζηγιακουμής, ο Χατζηγιακουμής του Διονυσίου Σολωμού, των Μεσαιωνικών Κειμένων, των «Μνημείων» της Εκκλησιαστικής Μουσικής, της Οδύσσειας, των Νεοελληνικών Μελετών, μας έδωσε πρόσφατα μια πραγματικά συγκλονιστική έκδοση: Αρχειακή Συλλογή 12 ψηφιακών Δίσκων (CD), με τον γενικό τίτλο «Μουσικός Θησαυρός της Κω» (διάρκειας 11 ωρών, 25' και 22"). 

Πρόκειται για μια παλαιά τοπική, και απολύτως προσωπική, ηχογράφηση των ετών 1964-1968. Επί της ουσίας, πρόκειται για επιλογή από ένα πολύ πλουσιότερο ηχογραφημένο υλικό (συνολικής διάρκειας περίπου 30 ωρών). Αυτές οι ηχογραφήσεις, που εκδόθηκαν από το Κέντρον Ερευνών και Εκδόσεων με κατοίκους της Κω, και οι οποίες διασώζουν τον βιωματικό τρόπο εκφοράς της δημοτικής μουσικής της υπαίθρου, είναι πραγματικά ένας Μουσικός, αλλά και φιλολογικός θησαυρός! Αφορά στην ιδιαίτερη πατρίδα του Μ. Χατζηγιακουμή, στην Κω, αλλά αντικατοπτρίζει την Ελλάδα ολάκερη, αφού πρόκειται για μια καταγραφή της φωνητικής προφορικής παράδοσης που δεν υπάρχει πιά. Ξεχωριστή θέση κατέχουν στο όλο έργο οι στιχοπλακιές και τα αφηγηματικά άσματα. 

Ο Μανόλης Χατζηγιακουμής σημειώνει: 

«Οι πέντε ψηφιακοί δίσκοι (CD 6ο-10ο) περιέχουν αποκλειστικά πολύστιχα αφηγήματα, με περιεχόμενο καθαρά αφηγηματικό, συχνά και δραματικό, αυτά που τοπικά αποκαλούνται «Στιχοπλακιές» (οι γνωστές, κατά την καθιερωμένη ορολογία, ως «Παραλογές»). Η εκφωνούμενη παράδοση σ’ αυτές, κατά τον χρόνο της ηχογράφησης, ήταν στην Κω διπλή: ασματική και απαγγελτική («λόγια λόγια», όπως έλεγαν). Άλλοι απλώς τις τραγουδούσαν, άλλοι τις απάγγελλαν, άλλοι και τις τραγουδούσαν και τις απάγγελλαν. Μια παράδοση η οποία παραπέμπει απευθείας στην όμοια ασματική-ραψωδική των Ομηρικών επών (πρωτίστως της αφηγηματικής, και με δραματικό επίσης περιεχόμενο, «Οδύσσειας»). Κατά την ηχογράφηση καταγραφόταν πλήρης και η απαγγελτική και η ασματική/ τραγουδιστική εκδοχή, όχι απλώς ορισμένοι αρχικοί στίχοι της τελευταίας (όπως η κοινή ως τότε πρακτική, εφόσον το μέλος, ο «σκοπός», επαναλαμβανόταν ανά στίχο ή δίστιχο όμοιο ως το τέλος). Έτσι, δεν καταγραφόταν μόνο η βασική μελική φόρμα (μονόστιχη ή δίστιχη), αλλά, το σπουδαιότερο, το σύνολο ήθος και ο ουσιαστικός χαρακτήρας της εκφοράς, με όλες τις επιμέρους εκφραστικές αποχρώσεις, ανάλογα ακριβώς προς τα ιστορούμενα και την ηχοχρωματική μέθεξη του αφηγητή ή της αφηγήτριας». 

Πρόκειται, σαφώς, για σπάνια καταγραφή. 

Εδώ παραθέτουμε την στιχοπλακιά του Άη Γιώργη (CD 6ο) σε στιβαρή και λιτή απόδοση, με εντυπωσιακή τονική ακρίβεια και ουσιαστικό, ανεπιτήδευτο ήθος εκφοράς. 

«Άη μου Γιώργη αφέντη μου». 

Ερμηνεύει μοναδικά η Στεργούλα Χαζηγιακουμή-Ρόκκου («Ρόκκαινα», 1900-1985), το γένος Γιώργου Οικονόμου, ετών 66. Η ηχογράφηση έγινε στο Πυλί της Κω, τα Χριστούγεννα του 1966.

 

Ο Μανόλης Χατζηγιακουμής παρατηρεί: «Γοργόρρυθμη αφηγηματική μελωδική γραμμή, που εκτείνεται και καταλαμβάνει ολόκληρο το ομοιοκατάληκτο δίστιχο. Επαναλαμβάνεται αυτούσια ανά δίστιχο μέχρι το τέλος, με μικρά, κατά περίπτωση, διαφοροποιημένα εκφραστικά ποικίλματα (και τα οποία τονίζουν δυναμικά ένα αντίστοιχο νοηματικό περιεχόμενο)». 

Επεξηγηματικά: Νεθεβάλω (στ. 3) ~ θα θυμηθώ, θα αναφέρω (αναθιβάλλω) - ήθεν’ μη (στ. 7) ~ ήθελε να μη - μπουλετιά (στ. 9) ~ κλήρους - πεκσέσι (στ. 10) ~ πεσκέσι, δώρο - αμέτε το (στ. 18) ~ πηγαίνετέ το - θέλ’ α (στ. 27) ~ θέλω να - με το (στ. 32) ~ από τον - πού ’λες (στ. 34) ~ έλεες, που έλεγες - νεβάλλει (στ. 44) ~ αναφέρει (αναθιβάλλει). 

Η στιχοπλακιά θέλει τον Αη Γιώργη δρακοντοκτόνο, μια ιδιότητα που ο Άγιος αποκτά μόλις τον ενδέκατο αιώνα. Ο Άη Γιώργης, ως καβαλάρης δρακοντοκτόνος, έχει σχέση με το νερό, το νερό το πόσιμο, της πηγής και του πηγαδιού. Και η στέρηση αυτού του νερού τους μήνες του καλοκαιριού, ιδιαίτερα αν δε βρέξει αρκετά το χειμώνα, είναι, ιδίως στην Ελλάδα, βάσανο μεγάλο. Ο Άη Γιώργης είναι όπως το λέει και η στιχοπλακιά, ο ήρωας που σκοτώνει το θεριό, δηλαδή τον δράκοντα της ζέστης. Αυτός ο δράκοντας κρατάει το νερό της πολιτείας και δεν το αφήνει να τρέξει, εκτός κι αν του θυσιάσουν 

τη βασιλοπούλα, αν του τη δώσουνε να τη φάει. Ο Άη Γιώργης σκοτώνει το δράκοντα και σώζει τη βασιλοπούλα.