Κυριακή 13 Οκτωβρίου 2024

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΦΙΛΟΣΟΦΟ ΝΙΚΟΛΑΪ ΜΠΕΡΝΤΙΑΓΙΕΦ ΑΠΟ ΤΟ «ΠΟΛΥΤΡΟΠΟΝ»


Το Καλλιτεχνικό Σύνολο «Πολύτροπον» (υπεύθυνος: Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος), διοργανώνει ένα αφιέρωμα στον Ρώσο θρησκειοφιλόσοφο Νικολάι Μπερντιάεφ (Κίεβο 1874-Παρίσι 1948), με αφορμή την επέτειο των 150 χρόνων από τη γέννησή του. 
Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο 19 Οκτωβρίου 2024 και ώρα 18.30 στο Πνευματικό Κέντρο της Ενορίας του Ι. Ναού Αγίου Γεωργίου Νέου Ψυχικού (Χρυσοστόμου Σμύρνης 22). 
Ομιλητές: 
- Γιώργος Κρανιδιώτης, ιατρός, πτυχιούχος φιλοσοφίας, με θέμα: «Η κοινωνική φιλοσοφία του Νικολάι Μπερντιάγιεφ». 
- Δημήτρης Μπαλτάς, δρ φιλοσοφίας, με θέμα «Ο Νικολάι Μπερντιάγιεφ ως ιστορικός της φιλοσοφίας».
- Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος, θεολόγος, με θέμα: «Οι μεταφράσεις έργων του Νικολάι Μπερντιάγιεφ από τον Μητροπολίτη Σάμου Ειρηναίο Παπαμιχαήλ (1878-1963)». 
Συντονιστής: Αρχιμανδρίτης Μιχαήλ Σταθάκης, προϊστάμενος Ι. Ναού Αγίου Γεωργίου Νέου Ψυχικού.
Artwork εκδήλωσης: Ιωάννης – Πορφύριος Καποδίστριας. 


ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΡΑΝΙΔΙΩΤΗΣ 
Ο Γιώργος Κρανιδιώτης (γενν. 1976) σπούδασε Ιατρική και Φιλοσοφία–Παιδαγωγική–Ψυχολογία (ειδίκευση: Φιλοσοφία) στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ). Είναι αριστούχος Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ και κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης στην Ιστορία της Φιλοσοφίας (Φιλοσοφική Σχολή ΕΚΠΑ). Το επιστημονικό του έργο περιλαμβάνει δημοσιεύσεις άρθρων σε διεθνή και ελληνικά περιοδικά, ομιλίες και ανακοινώσεις εργασιών σε διεθνή και ελληνικά συνέδρια, και συμμετοχή στη συγγραφή και επιμέλεια βιβλίων. Είναι μέλος της Συντακτικής Ομάδας του τετραμηνιαίου φιλοσοφικού περιοδικού «Άνθρωπος». 
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΑΛΤΑΣ 
Ο Δημήτριος Β. Μπαλτάς (γενν. 1970) σπούδασε κλασσική φιλολογία (1987-1991). Το 2002 ανεκηρύχθη διδάκτωρ της φιλοσοφίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ασχολείται με ζητήματα βυζαντινής και ρωσικής φιλοσοφίας. Έχει μεταφράσει στα ελληνικά Ν. Μπερντιάγιεφ, Σ. Μπουλγκάκωφ, Σ. Φράνκ, Ν. Λόσσκι κ.ά. 
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΑΝΤ. ΑΝΔΡΙΟΠΟΥΛΟΣ 
Ο Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος είναι θεολόγος και μουσικός. Ίδρυσε το Καλλιτεχνικό Σύνολο «Πολύτροπον», το οποίο στα 20 χρόνια συνεχούς παρουσίας του (2004-2024), έχει παρουσιάσει, μεταξύ πολλών άλλων, και αφιερώματα σε μορφές και θέματα του ρωσικού πολιτισμού: Αντρέι Ταρκόφσκι, Ντμίτρι Σοστακόβιτς, Αλεξάντρ Σολζενίτσιν, οι Ρώσοι της Διασποράς, ο Μάνος Χατζιδάκις και ρώσοι συνθέτες. Κυκλοφορούν τα βιβλία του: «Ελληνορωσικά», «Τα Χατζιδακικά» και «Νιγηρίας Αλεξάνδρου Παρακαταθήκες».

Σάββατο 12 Οκτωβρίου 2024

ΑΓΡΥΠΝΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΟΡΤΗ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΓΕΩΡΓΙΟ Ν. ΨΥΧΙΚΟΥ (ΒΙΝΤΕΟ)


Την Παρασκευή 11 Οκτωβρίου 2024 στον Ι. Ναό Αγίου Γεωργίου Νέου Ψυχικού τελέστηκε Ιερά Αγρυπνία επί τη μνήμη των εν Αθήναις Αγίων, που συμπίπτει με το γεγονός της εορτής των Ελευθερίων της πόλεως των Αθηνών (12 Οκτωβρίου) από τα γερμανικά στρατεύματα Κατοχής. Φέτος, μάλιστα, συμπληρώθηκαν 80 χρόνια από την απελευθέρωση. 
Εψάλη η Ακολουθία της Συνάξεως των εν Αθήναις Αγίων, ποίημα του Αγίου υμνογράφου Γερασίμου του Μικραγιαννανίτου. 
Στο τέλος της αγρυπνίας τελέστηκε επιμνημόσυνη δέηση επί τη εορτή των Ελευθερίων της πόλεως των Αθηνών και των αγωνιστών που θυσιάστηκαν κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου και την περίοδο της κατοχής. 
Της Αγρυπνίας προέστη ο Πανοσιολ. Αρχιμανδρίτης κ. Θεολόγος Αλεξανδράκης, Ιεροκήρυξ της Αρχιεπισκοπής Αθηνών και Διευθυντής του Ιδρύματος Ποιμαντικής Επιμορφώσεως και συλλειτούργησε ο προϊστάμενος του Ναού, Αρχιμ. κ. Μιχαήλ Σταθάκης, συνεργάτης του ΙΠΕ. 


Το Ίδρυμα Ποιμαντικής Επιμορφώσεως διαθέτει το δωρεάν και μοριοδοτούμενο επιμορφωτικό πρόγραμμα “ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ. ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΜΗΝΥΜΑΤΑ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ“ σε σύγχρονη και ασύγχρονη μορφή εκπαίδευσης, προκειμένου να αναδείξει το έργο των Αγίων και τις σημαντικότερες πτυχές του βίου τους, συσχετίζοντάς τις με κορυφαίες στιγμές της εκκλησιαστικής ιστορίας, καθώς και με σπουδαία εκκλησιαστικά μνημεία της Αθήνας.
Παραθέτουμε, στη συνέχεια, το βίντεο της Αγρυπνίας. 

 

Νίκος Παλουμπιώτης - Λουκάς Αδαμόπουλος: Τανγκό των σκιών


Σύνθεση: Λουκάς Αδαμόπουλος 
Αφήγηση: Σοφία Παπαδοπούλου, ηθοποιός 
Τραγούδι: Δώρα Πετρίδη, σοπράνο. 

 

Λουκάς Αδαμόπουλος
Μουσικές σπουδές αρχίζει το Μάρτιο του 1975 στη Φιλαρμονική Εταιρεία-Ωδείο Πατρών, με πρώτη δασκάλα στο πιάνο, τη Δώρα Ρόζη. Συνεχίζει και ολοκληρώνει τις ωδειακές σπουδές του το 1990, με το μουσουργό και πιανίστα Κ. Κυδωνιάτη, στην αρμονία, την αντίστιξη, τη fuga, την ενορχήστρωση και τη σύνθεση (Ωδείο Πατρών, Ωδείο Αθηνών, Παλλάδιο Ωδείο Αθηνών) . Μελετάει τις τεχνικές σύνθεσης και έργα του 20ου αιώνα στη Γερμανία (ιδιαίτερα μαθήματα με K.Huber 1993-1995) και σπουδάζει μουσικοπαιδαγωγική στην Ανώτατη Ακαδημία Μουσικής και όρχησης (1997-2001) στη Φιλιππούπολη (Plovdiv, Βουλγαρία). 


Έχει γράψει 
πολυάριθμα τραγούδια: "Δάκρυ" για φωνή και πιάνο σε ποίηση Σακαλή, Α’ βραβείο στον "Πανελλήνιο διαγωνισμό σοβαρού ελληνικού τραγουδιού" (1978), "Επέστρεφε" σε ποίηση Κ. Καβάφη, ήταν ένα από τα 30 τραγούδια στους "Α' Αγώνες ελληνικού τραγουδιού", που διοργάνωσε ο Μ. Χατζιδάκις (Κέρκυρα 1981), και πολλά άλλα σε στίχους Ελλήνων και ξένων ποιητών. 
κύκλους τραγουδιών: "7 τραγούδια σε ποίηση Παλαμά" (1988) για φωνή και πιάνο, παραγγελία Δήμου Πατρέων κ.α. 
για πιάνο: "σπουδή-σπονδή" (1986 έχει μεταδοθεί από το Γ’ πρόγραμμα), κ.α. 
για 2 πιάνα: "τα 20 δάκτυλα στη χώρα των 5 λογισμών" (2005) 
για βιολί και πιάνο: "εις μέτρον περιττόν πλην άρτιον" (1987, πρώτη εκτέλεση στην Εθνική Πινακοθήκη με τους Δ. Βράσκο και Ν. Σεμιτέκολο), "νεαρά τινά βλέμματα" (1996, πρώτη εκτέλεση αίθουσα συναυλιών Φ. Νάκας με τους Γ. Μαυρίδη και Α. Αδαμόπουλο), κ.α. 
για σύνολα: "χάλκινοι ιριδισμοί" (2001) για κουϊντέτο χάλκινων πνευστών (2004, πρώτη εκτέλεση κουιντέτο χάλκινων Δημοτικού Ωδείου Καλαμάτας, κ.α. 
για ορχήστρα εγχόρδων: "Σερενάτα των πιστών και άπιστων εραστών"  (1987, παραγγελία του Β’ Διεθνούς φεστιβάλ Πάτρας, πρώτη εκτέλεση από την Ορχήστρα Πατρών, στο Θέατρο "Απόλλων" ), "ένατος λίθος" (2005, πρώτη εκτέλεση από την Ορχήστρα Πατρών, στο συνεδριακό κέντρο Πανεπιστημίου Πατρών) κ.α. 
για συμφωνική: 2 συμφωνικά σονέτα ‘"10 μέρες στη Σίφνο του Αυγούστου" (2006), "4μελής συνομιλία στον Παρνασσό" (2007), "λυρικά πλήκτρα" (2008), concerto για πιάνο και μικρή συμφωνική.  
για φωνητικά σύνολα: αντιστικτική επεξεργασία πολλών ελληνόγλωσσων και ξενόγλωσσων τραγουδιών για μικτή χορωδία ή παιδική χορωδία. 
για μπάντα: "έρχονται έφιπποι"’(2006). 
Έχει συγγράψει 
το εγχειρίδιο "Η Αρμονική του κλασικού μουσικού συστήματος" (εκδόσεις Φ. Νάκας 1989) 
το τρίτομο έργο "Κλασική Αρμονία" που συνοδεύεται από τρίτομο λυσάρι (2008-2009), διδάσκεται σε ωδεία και μουσικά σχολεία. 
Μελέτη: "η πολυπράγμων και αμήχανη μουσική μιας πόλης’’ για τη μουσική της μεταπολεμικής Πάτρας (1995, αίθουσα τελετών του Πανεπιστημίου Πατρών). 

Παρασκευή 11 Οκτωβρίου 2024

"Η ΜΑΡΙΑ ΤΟΥ ΟΧΤΩΒΡΗ" ΜΕ ΤΟΝ ΓΙΩΡΓΟ ΜΑΡΙΝΟ


Π.Α. Ανδριόπουλος 
Το 1975, η Lyra κυκλοφορεί έναν δίσκο 45 στροφών με δύο τραγούδια του Λευτέρη Παπαδόπουλου, σε μουσική του Νίκου Δανίκα, με ερμηνευτή τον Γιώργο Μαρίνο, ο οποίος τότε βρίσκεται στο απόγειο της καριέρας του. 
Πρόκειται για τα τραγούδια «Η Μαρία του Οχτώβρη» και «Σε λίγο θα σβήσουν τα φώτα». Και τα δυο μπήκαν στην επανέκδοση σε CD του άλμπουμ «Ροζ Προκηρύξεις» του 1976, ενός σημαντικού δίσκου του Γ. Μαρίνου, σε μουσική επίσης του Ν. Δανίκα και καυστικούς στίχους του Παύλου Μάτεσι. 
«Η Μαρία του Οχτώβρη» είναι ένα κορίτσι μιας γειτονιάς της Αθήνας, από εκείνα που αναγκάζονται σ’ έναν «έρωτα στυφό». 
Η μόνη λύτρωση είναι ο Χριστός που θα μπορούσε να ενσταλάξει στην Μαρία του Οκτώβρη αγάπη κι υπομονή. 
Το τραγούδι αναβλύζει μιαν ευαισθησία αλλοτινών καιρών που δεν υπάρχει πια. Η ερμηνεία του Γ. Μαρίνου συνδυάζει μ’ έναν παράδοξο τρόπο, την αθωότητα και την τραγικότητα. 


Η Μαρία του Οκτώβρη 
Μυγδαλίτσα μιας γειτονιάς 
ποιος το ξέρει αχ και ποιος θα το `βρει 
ποιος είν’ ο φταίχτης ποιος είν’ ο φονιάς. 

Την εβρήκα στο Χαϊδάρι 
δυο σκαλάκια κόκκινο φως 
ένα τσούρμο δώδεκα φαντάροι 
ουρά στην πόρτα, έρωτας στυφός. 

Να γινόμουνα ο Χριστός σου 
αχ Μαρία Μαγδαληνή 
και ν’ ανοίξω το παράθυρό σου 
να μπει η αγάπη κι η υπομονή.


Τετάρτη 9 Οκτωβρίου 2024

Μίκης Θεοδωράκης-Ιάκωβος Καμπανέλλης MAUTHAUSEN: Μια μεγάλου μήκους κινηματογραφική ταινία


Προτείνουμε με ενθουσιασμό ένα μεγάλου μήκους ποιητικό ντοκιμαντέρ και μια ιδιότυπη μουσική παράσταση, που παρουσιάζει τη νέα προσέγγιση στην Καντάτα Μαουτχάουζεν σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη και ποίηση Ιάκωβου Καμπανέλλη, ερμηνευμένη από τον Αρίσταρχο Παπαδανιήλ (φωνή) και τον Άρη Ζέρβα (βιολοντσέλο), η οποία κυκλοφόρησε με την άδεια του κορυφαίου Έλληνα συνθέτη και πολιτικού ακτιβιστή Μίκη Θεοδωράκη (Ζορμπάς, Ζ, Σέρπικο) ένα μόλις μήνα πριν αναχωρήσει οριστικά για τη «Γειτονιά των Αγγέλων» με ένα κύκνειο «Άσμα Ασμάτων».
MAUTHAUSEN (91’, 2023) 
To πλέον προσωπικό κινηματογραφικό σενάριο του επιζώντα του στρατοπέδου συγκέντρωσης και εξόντωσης Μαουτχάουζεν, γενάρχη του νεοελληνικού μεταπολεμικού θεάτρου και ακαδημαϊκού Ιάκωβου Καμπανέλλη (Στέλλα, Ο Δράκος, Κορίτσια στον Ήλιο), και ένα ανεκπλήρωτο όραμά του, που 35 χρόνια μετά την αρχική του σύλληψη (1988) έλαβε την τελική του μορφή, στον τόπο όπου μαρτυρικά βιώθηκε, αλλά και εμπνευσμένα συνελήφθη. 
Το αδημοσίευτο κείμενο του Ι. Καμπανέλλη, «Οδοιπορικό Μαουτχάουζεν – Μάιος 1988» -που παραχωρήθηκε από την κόρη του, Κατερίνα Καμπανέλλη– γράφτηκε τον Μάιο του 1988 κατά τη διάρκεια της επίσκεψης και ιστορικής συναυλίας στο Μαουτχάουζεν, στο πλαίσιο της Διεθνούς Επετείου Μνήμης Απελευθέρωσης 1988 και «ζωντανεύει» στο φυσικό του περιβάλλον -το Mauthausen Memorial της Αυστρίας το 2022- για πρώτη φορά.  
Το οπτικοακουστικό έργο συγχρηματοδοτήθηκε από το Γερμανικό Ομοσπονδιακό Υπουργείο Εξωτερικών από πόρους του Ελληνογερμανικού Ταμείου για το Mέλλον. 
Το ποιητικό αυτό ντοκιμαντέρ, με πρωτεργάτη τον ταλαντούχο Αρίσταρχο Παπαδανιήλ (σύλληψη, έρευνα, σενάριο, ερμηνεία, αφήγηση), παρουσιάστηκε μέχρι τώρα στην Ελλάδα και το εξωτερικό, στην Ακαδημία Αθηνών (ο Ι. Καμπανέλλης ήταν ακαδημαϊκός) και στο Οικονομικό Φόρουμ Δελφών. 
Οι επόμενες προβολές της ταινίας MAUTHAUSEN: 
🎬 ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 11/10, 19:30 | Ινστιτούτο Γκαίτε (Ομήρου 14-16, Αθήνα) 
🎬 ΔΕΥΤΕΡΑ 21/10, 19:30 | Αμφιθέατρο "Μίκης Θεοδωράκης" Δήμου Παπάγου-Χολαργού (Περικλέους 55, Χολαργός) 
🎬 ΣΑΒΒΑΤΟ 02/11, 16:00 | Κινηματογράφος ΔΑΝΑΟΣ (Λεωφ. Κηφισίας 109, Αμπελόκηποι) 
🎬 ΚΥΡΙΑΚΗ 03/11, 16:00 | Κινηματογράφος ΔΑΝΑΟΣ (Λεωφ. Κηφισίας 109, Αμπελόκηποι)


Επόμενες μουσικές παρουσιάσεις ΚΑΝΤΑΤΑΣ ΜΑΟΥΤΧΑΟΥΖΕΝ (φωνή: Αρίσταρχος-βιολοντσέλο: Άρης Ζέρβας) 
🎹 ΤΕΤΑΡΤΗ 16/10, 19:30 | Αμφιθέατρο "Μίκης Θεοδωράκης" Δήμου Παπάγου-Χολαργού (Περικλέους 55, Χολαργός) 
🎹 ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 08/11, 20:00 | Αμφιθέατρο Ιδρύματος Β. & Μ. Θεοχαράκη (Βασιλίσσης Σοφίας 9, Αθήνα)

 

Τρίτη 8 Οκτωβρίου 2024

"Να περάσουμε στο θάνατο με τα μάτια ανοιχτά"


Π.Α. Ανδριόπουλος
Ένα - σχεδόν - 16σέλιδο που κοστίζει σχεδόν δύο ευρώ (!) και θα το ζήλευαν και οι σπουδαιότεροι θεολόγοι ή φιλόσοφοι. 
Σε μια εποχή που η θεσμική Εκκλησία αδυνατεί να αντιμετωπίσει τον θάνατο κατάματα - αν δεν τον ξορκίζει, ζώντας ουσιαστικά ερήμην της Ανάστασης - ο Αλέξανδρος Ίσαρης (1941-2022) σε πρώτο πρόσωπο εκθειάζει με ποιητικό τρόπο τη θέα από ένα νεκροταφείο που βρίσκεται στον Πύργο της Τήνου και σπεύδει να αγοράσει έναν τάφο «στο λευκότερο σημείο του Αιγαίου» (σ. 12). 
Φαντάζεται ότι, όταν έρθει η ώρα του, θα τον θάψουν εκεί «με άνθη ή φύλλα λεμονιάς, τυλιγμένον με λευκό σεντόνι και για προσκέφαλο ένα μαξιλάρι χωρίς κόμπους, γεμισμένο με λεμονόφυλλα» (σ. 8). 
Την αφορμή για την επίσκεψή του εκεί τη λέει ο συγγραφέας καθώς ξεκινάει το κείμενό του: 
"Δεν φανταζόμουν ποτέ ότι το τηλεφώνημα που μου έκανε ο Χάνς Βέμπερ, φίλος από το Βερολίνο, στα τέλη Μαΐου του 2000 θα είχε τόσες επιπτώσεις στη ζωή μου.  Οι εκδόσεις Reclam, όπου εργαζόταν ως επιμελητής, είχαν αποφασίσει να εκδώσουν ένα πολυτελές, μεγάλου σχήματος λεύκωμα με τα εκατό ωραιότερα νεκροταφεία της Ευρώπης και ο Χάνς είχε προτείνει εμένα για το νεκροταφείο που βρίσκεται στον Πύργο της Τήνου: "Πέντε σελίδες 24x29, με κείμενα, φωτογραφίες και σχέδια δικά σου", μου είπε στο τηλέφωνο. " Μία εβδομάδα στον Πύργο, όλα πληρωμένα, και η αμοιβή σου θα είναι 4.000 ευρώ. Τί λες;" (σ. 5). 
Ο συγγραφέας πήγε στον Πύργο και θα μείνει, αφού επέλεξε εκεί να είναι η τελευταία του κατοικία. 
« “Εσείς δεν είστε που αγοράσατε έναν τάφο στον Πύργο;”. Έμαθα από τον δήμαρχο ότι η μικρή κοινωνία του χωριού έχει αναστατωθεί από το γεγονός πως ένας ξένος αποφάσισε να ριζώσει στα δικά τους χώματα.» (σελ. 12) 
Μα πώς να μη "ριζώσει στα δικά τους χώματα" αφού ο ίδιος αφηγείται το ιδανικό: 
"Όπως έμαθα από ντόπιους που γνώρισα, τον νεκρό τον σκεπάζουν ακόμα και σήμερα με άνθη ή φύλλα λεμονιάς, τον τυλίγουν μ’ ένα λευκό σεντόνι και για προσκέφαλο του βάζουν ένα μαξιλάρι χωρίς κόμπους, γεμισμένο με λεμονόφυλλα!» (σελ. 8) 
Το "Προσκέφαλο με φύλλα λεμονιάς" είναι ένα αφήγημα που μιλάει για το θάνατο μέσα από την κατάφαση της ζωής, που μας προτρέπει, σύμφωνα με τη ρήση της Μαργκερίτ Γιουρσενάρ, "να περάσουμε στο θάνατο με τα μάτια ανοιχτά". 


"Προς το βράδυ οι σκιές σφίγγονται γύρω από τα δέντρα που θροΐζουν τρυφερά και η ατμόσφαιρα γεμίζει ψιθύρους. Καθισμένος σε κάποιο πεζούλι, συλλογίζομαι τη ζωή που πέρασε. Τους ανθρώπους και τις θάλασσες που γνώρισα. Τις πληγές και τις ανθοφορίες που εναλλάσσονταν στο σώμα της ιστορίας μου. Τα νοσοκομεία που επισκέφθηκα. Τους έρωτες, τους χωρισμούς, τις ναυαγισμένες φιλίες. Τους κήπους των παιδικών μου χρόνων. Τις συναρπαστικές περιπέτειες στα στενά δωμάτια της Τέχνης. Τα ποιήματα, τα σχήματα, τα χρώματα, τις μουσικές. Τη μοναξιά μου σε μικρές και μεγάλες πολιτείες. Τη μοναξιά μου στην άκρη ενός βράχου, στην αίθουσα αναμονής κάποιου σταθμού, στο δωμάτιο ενός ξενοδοχείου. Τους φόβους που στοίχειωναν το κρεβάτι μου τις νύχτες. Τα καράβια που με πήγαιναν σε καινούργιες ερημιές. Τους βαρείς χειμώνες και τα καυτά καλοκαίρια..." (σ. 13).
Κι ο συγγραφέας αναλογίζεται καθώς όλο μάτια ρουφάει τον Πύργο και τη ζωή: 
«…όλα αυτά τα θαυμαστά, τα πολύχρωμα και μυρωδάτα, θα εξακολουθούν να υπάρχουν και μετά από μένα. Το κελάηδισμα του σπίνου, οι πρώτες ομιλίες το πρωί, το μουρμουρητό της λεύκας κοντά στο παράθυρο. “Τι υπέροχο αίνιγμα που είναι η ζωή!” αναλογίζομαι.» (σελ. 14)

«Στο νεκροταφείο του Πύργου, όπου θα εγκατασταθώ για τα καλά κάποτε στο μέλλον, προς το βράδυ οι σκιές
σφίγγονται γύρω από τα δέντρα που θροΐζουν τρυφερά και η ατμόσφαιρα γεμίζει ψιθύρους».
(Σκίτσο: Αλέξανδρος Ίσαρης) 


Δευτέρα 7 Οκτωβρίου 2024

Κωστής Δεμερτζής: Προλογικό σε μιαν ομιλία για τον Νίκο Σκαλκώτα

Νίκος Σκαλκώτας (εδώ περίπου 20 ετών, πιθανώς στο Βερολίνο) 

Εφημερίδα «Προοδευτική Εύβοια» της 4/10/2024, στήλη Editorial 
Το ζήτημα του μείζονος: προλογικό σε μιαν ομιλία για τον Σκαλκώτα 
Το ακόλουθο απόσπασμα εκφωνήθηκε από συντάκτη της εφημερίδας μας [Κωστή Δεμερτζή] στην Βιβλιοθήκη του Μεγάρου Μουσικής, στο πλαίσιο αφιερώματος για τον Σκαλκώτα, το απόγευμα της Δευτέρας, 30/9/2024.  Το θέμα του ήταν η παρουσίαση ενός χειρογράφου το Σκαλκώτα, που περιλάμβανε δύο έργα του, που βρέθηκε στο αρχείο Σκουλούδη, και προοριζόταν για να παιχτεί σε μια παράσταση της «Θυσίας του Αβραάμ», του Εθνικού Θεάτρου, το 1933. Το κομμάτι που επιλέξαμε, θέτοντας το ζήτημα του μείζονος /ελάσσονος ενός δημιουργού, σχετίζεται με το ανάλογο κομμάτι για τον Σκαρίμπα (όπου κι εκεί έχει ...Σκαλκώτα!) του «Φιλοσοφικού της 4ης σελίδας» αυτού του φύλλου. Ο αναγνώστης μπορεί να τα διαβάσει συνδυασμένα. 
Θα ήθελα, ως εισαγωγική τοποθέτηση, να αναφερθώ στο μοντέλο – το Παράδειγμα – της Σκαλκωτικής, όπως ορίστηκε από τον Παπαϊωάννου, και όπως συνεχίζεται, τουλάχιστον όπως αντιλαμβάνομαι την συνέχισή του, εγώ, στην δική μου – την όποια – συνεισφορά. 
Οφείλουμε στον Παπαϊωάννου, όχι μόνον την διάσωση, την καταγραφή, την προώθηση, την ανάλυση του έργου του Σκαλκώτα – πράγματα που, αν δεν βρεθεί κάποιος να τα κάνει, υπάρχει κίνδυνος να μη γίνουν ποτέ, και το έργο να χαθεί. 
Οφείλουμε, ιδίως, την θεμελίωση ενός μοντέλου, όπου ο Σκαλκώτας ορίζεται, εξαρχής, ως ΜΕΙΖΩΝ συνθέτης. 
Και εδώ, θέλω να πω κάτι μεθοδολογικό, που δεν γίνεται πάντα σαφές: το αν έχεις να κάνεις ή όχι με μείζονα συνθέτη, αποτελεί ΑΡΧΙΚΗ ΥΠΟΘΕΣΗ της κάθε προσέγγισης του συνθέτη, η οποία, μετά από την προσέγγιση, ΑΝΑΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ – θα’ λεγα, επαληθεύεται ή διαψεύδεται. 
Γιατί η έννοια του «μείζονος», εάν είναι έννοια σοβαρή, οφείλει να υπόκειται στην αρχή της «διαψευσιμότητας»: κάποιος να είναι, ή/και να μην είναι. 
Ο Παπαϊωάννου, συνεπώς, ίδρυσε την Σκαλκωτική, όχι μόνον με την εργασία που μόνον αυτός μπορούσε να κάνει – όταν ήταν εκεί να την κάνει – αλλά και γιατί όρισε εξαρχής τον Σκαλκώτα ως μείζονα συνθέτη. 
Ουσιαστικά, τον όρισε ως τον μόνο μείζονα που έβγαλε η Ελλάδα στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα. 
Δεν θα μπω σε λεπτομέρειες, ούτε στην ανεκδιήγητη γκρίνια εκείνων που θεώρησαν, σε μια στιγμή, ότι κατηγορώντας τον Παπαϊωάννου, ή βρίσκοντάς του σφάλματα (υπαρκτά ή ανύπαρκτα) ή σνομπάροντάς τον, αποδεικνύουν οι ίδιοι την σοβαρότητά τους. 
Αν πρόκειται να χαράξουμε μια πορεία σ’ αυτήν την ιστορία, θα σχηματοποιούσαμε τα πράγματα λέγοντας ότι, μετά τον Παπαϊωάννου μπήκε στην Σκαλκωτική ο Τζων Θόρνλεϋ – την δεκαετία του 70 – για να κάνει, πιθανώς, ένα διδακτορικό, ή για να γράψει ένα βιβλίο που ποτέ δεν έγραψε. 
Πολύτιμος και για τις εργασίες του, και για τις κρίσεις του, και, κυρίως, για το υλικό που μάζεψε, συνεντεύξεις, επιστολές που είδε, και για την κριτική του ματιά. 
Και για το ότι θέλησε να λειτουργήσει ως «συνήγορος του διαβόλου» όσον αφορά το μέγεθος του Σκαλκώτα. Αμφισβήτησε κυρίως αν ο Σκαλκώτας έκανε καριέρα ή όχι στο Βερολίνο ως συνθέτης – που προφανώς δεν έκανε. Επιβίωνε ως μουσικός, μετά έμπλεξε με τον Μανώλη Μπενάκη, και μετά καταστράφηκε. 
Κάτι, όμως, που δεν έχει να κάνει με την αξία της μουσικής του. Η αξία της μουσικής του είναι αυτή που είναι. Το ζήτημα της καριέρας είναι κάτι το τελείως διαφορετικό. Ο Σκαλκώτας έγραφε, το 1926, στην Ασκητοπούλου, ότι ΔΥΣΤΥΧΩΣ είναι υποχρεωμένος να προσπαθήσει να κάνει ένα όνομα ως συνθέτης, για να παίζονται τα έργα του, και στον Μπενάκη, αργότερα, ότι ο ίδιος είναι ο πιο ακατάλληλος για να προωθήσει το έργο του. Ήτανε καλός να το γράφει, αλλά για να το πλασάρει … ήταν άλλη υπόθεση. Ο ομιλών, όταν μπήκε πλησίστιος στην Σκαλκωτική – το 1989 – δέχτηκε και συνέχισε το μοντέλο του Παπαϊωάννου. 
Δούλεψε, δηλαδή, με τη μουσική του Σκαλκώτα, ο οποίος ήταν – σύμφωνα με την έκφραση του Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλου – «Ο ΜΕΙΖΩΝ ΕΥΒΟΕΥΣ» Καθώς, κατά τα λοιπά, δέχεται καταρχάς την εργασία του Παπαϊωάννου ως έγκυρη – επιφυλασσόμενος ως προς τα δικά του συμπεράσματα στα επί μέρους – προσχώρησε στο Παράδειγμα της Σκαλκωτικής, όπως το ίδρυσε ο Παπαϊωάννου: την προϋπόθεση του μείζονος. 

Κωστής Δεμερτζής 

Ο ομιλών, μάλιστα, έκανε κάτι περισσότερο: πήρε τον Σκαλκώτα ως δάσκαλο, μπήκε μέσα στα γραπτά του και μέσα στις νότες του, έμαθε απ’ αυτόν ενορχήστρωση, ενορχήστρωσε τα έργα που είχε αφήσει ο συνθέτης ημιτελή, και δούλεψε την σύνθεσή του με βάση το παράδειγμα του Σκαλκώτα – με την επιφύλαξη, βέβαια, της διαφοράς των προσωπικοτήτων. 
ΩΣΤΌΣΟ, συστηματικά μιλώντας, όσον αφορά το Παράδειγμα του Παπαϊωάννου, το επεξεργάστηκε – δούλεψε, δηλαδή, στην ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ Παραδείγματος, και όχι στην ΑΛΛΑΓΗ του – αλλάζοντας τρεις κατευθύνσεις του Παπαϊωάννου, στις αντίστοιχες δικές του: 
(α) Θεώρησε ισότιμα, στην αξία τους, τα τονικά και τα δωδεκάφθογγα – και γενικά τα γραμμένα σε μοντέρνο ιδίωμα – έργα του Σκαλκώτα. Ο Σκαλκώτας το είχε γράψει και στον Μπενάκη, ότι μπορεί να γράψει εξίσου και στο τονικό και στο μοντερνιστικό ιδίωμα, και ποιοι είμαστε εμείς που θα επιλέξουμε το ένα από τα δύο εις βάρος του άλλου; 
(β) Διάβασε με επιμέλεια και αξιοποίησε τα «θεωρητικά» κείμενα του Σκαλκώτα, όχι μόνον όσην αλληλογραφία είχα στη διάθεσή μου (κυρίως, τα γράμματά του στην Νέλλη Ασκητοπούλου), αλλά και τις κριτικές του, τις αναλύσεις του, δημοτικών τραγουδιών και ιδίων έργων, την Πραγματεία της ενορχήστρωσης και τα Μουσικά του άρθρα. 
(γ) Τόνισε την σημασία στην δομή και στην εξέλιξη του Σκαλκώτα, της ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ του ενασχόλησης με τα – εντός εισαγωγικών – «κατώτερα» είδη μουσικής. Αυτά που έπαιζε στα καφενεία μικρός, αυτά που έπαιζε στα καφενεία στο Βερολίνο, αυτά που έφτιαχνε στο ραδιόφωνο στο Βερολίνο, τις επεξεργασίες και ενορχηστρώσεις που έφτιαχνε για άλλους συνθέτες – ως ghost-writer, ή με το δικό του όνομα. Ο Παπαϊωάννου τα παρουσιάζει αυτά ως «φιλικές ανταποκρίσεις σε αιτήματα φίλων». Προσωπικά, θα προτιμούσα να τα βλέπω ως τρόπους να βγάζει ένα χαρτζιλίκι, και – από την άλλη μεριά – να τα βλέπω (όποτε τα βρίσκω) ως έργα με ενδιαφέρον συνθετικό, τόσο: 
- Καθεαυτά, ως μουσικά έργα 
- Δηλωτικά της τέχνης του Σκαλκώτα, ως συνθέτη  
- Δείγμα των «ριζών», του υπεδάφους, της κοπριάς, όπου άπλωνε τις ρίζες του το Σκαλκωτικό δέντρο, για να απλώσει τα κλαδιά του στους ασύλληπτους και αιθέριους κόσμους των μειζόνων του έργων.
Εκεί είμαστε, λοιπόν, και με αυτή την προσέγγιση (ως υπόθεση και ως στάση) ανταποκρίνομαι στην τιμή να παρουσιάσω σε σας απόψε το μουσικό χειρόγραφο που βρήκε ο Παναγιώτης Ανδριόπουλος στο αρχείο του Μίκη Θεοδωράκη, όπου ο Σκαλκώτας συνθέτει δύο κομμάτια, ως ghost – writer του Μανώλη Σκουλούδη: ένα λάργκο, και μια φούγκα. 
ΕΝ ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΩ: 
Ο Σκαλκώτας κάνει ένα πέρασμα και από την στήλη «Φιλοσοφικό της 4ης σελίδας», του ίδιου φύλλου. Μεταφέρεται εδώ το σχετικό απόσπασμα: 
Σκαρίμπας – Σκαλκώτας: το ζήτημα του μεγέθους 
(μια διερεύνηση με τη βοήθεια του Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλου) 
(απόσπασμα από ευρύτερη εργασία συντάκτη μας για τον Γιάννη Σκαρίμπα)


Ήταν περί το 1989 όταν ο Τάσος Καλαθέρης, ως υπεύθυνος, τότε, της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης της Χαλκίδας, προκαλώντας απόφαση του Διοικητικού της Συμβουλίου, ξεκίνησε να δημιουργήσει μιαν Ευβοϊκή Προσωπογραφία, και παράγγειλε σε τοπικούς διανοούμενους μονογραφίες για τοπικές ευβοϊκές μορφές των γραμμάτων και των τεχνών. 
Ανάμεσα στις άλλες, παράγγειλε στον διδάκτορα φιλόλογο, καθηγητή, ιεροψάλτη, δάσκαλο της βυζαντινής μουσικής και μελετητή του Παπαδιαμάντη Άγγελο Μαντά, την μονογραφία για τον τοπικό σατιρικό ποιητή – ένα είδος τοπικού Σουρή, τοπικής κυρίως εμβέλειας – Κώστα Μώρο.
Και στον γράφοντα, την μονογραφία για τον, γεννημένο στην Χαλκίδα, διεθνώς αναγνωρισμένο συνθέτη Νίκο Σκαλκώτα (1904-1949). 
Και ο μεν Μαντάς, παρέδωσε την μονογραφία του για τον Μώρο χωρίς διόλου να κολακεύει τον τιμώμενο, και χωρίς καμίαν αυταπάτη για το διαμέτρημα του συμπαθούς στιχοπλόκου και εκδότη τοπικών φύλλων όπως οι «Διαβολιές» και η «Πιπεριά». 
 =Ο δε γράφων παρέδωσε το πρώτο βιβλίο που εκδιδόταν, εκείνη την εποχή, για τον Νίκο Σκαλκώτα, το «Ο Νίκος Σκαλκώτας ως συνθέτης μουσικής για πιάνο σόλο» (έκδοση Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Χαλκίδας, 1991). 
Ήταν το βιβλίο για το οποίο ο μείζων Παπαδιαμαντιστής και φιλόλογος στην Χαλκίδα Νίκος Δ. Τριανταφυλλόπουλος δημοσίευσε την κριτική του στην «Προοδευτική Εύβοια», με τον τίτλο «Ο μείζων Ευβοεύς» («Προοδευτική Εύβοια», 7/5/1992). 
Χαιρετίζοντας το δεύτερο αυτό βιβλίο, ο Τριανταφυλλόπουλος γράφει: 
«Παρουσιάζοντας το βιβλίο του Άγγελου Μαντά «Κ.Χ. Μώρος, ο σατυρικός καθρέπτης της προπολεμικής Χαλκίδας» ευχόμουν να συνεχιστεί εκείνη η πρώτη συμβολή στην Ευβοϊκή Προσωπογραφία. Η συνέχεια ήρθε σχεδόν αμέσως, και από τον οπωσδήποτε ελάσσονα Μώρο βρεθήκαμε στον κορυφαίο Σκαλκώτα». 
Εδώ, ο Τριανταφυλλόπουλος θέτει το ερώτημα του «μείζονος / ελάσσονος» (ίσως και με ενδιάμεσες διαβαθμίσεις;) ως θεμελιακό για την κατάταξη του δημιουργού. Με όλους θα ασχοληθείς, όλοι αξίζουν την δική τους μονογραφία, αλλά ο καθένας έχει την δική του κατηγορία. 
Αντίστοιχα, θα πρέπει να τεθεί απευθείας το ερώτημα: ποια είναι η κατηγορία του Γιάννη Σκαρίμπα, ως ποιητή; 
Είναι μείζων, είναι ελάσσων, ή ανήκει στο «ανάμεσό τους»; 
(Ή μήπως είναι τρίτη, δική του, «ιδιαίτερη» κατηγορία;) […]

Κυριακή 6 Οκτωβρίου 2024

ΕΝΑ ΜΟΙΡΟΛΟΪ - "ΚΟΜΜΟΣ" ΑΡΧΑΙΑΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΩ


Ο αείμνηστος φιλόλογος και δάσκαλος Μανόλης Κ. Χατζηγιακουμής, μας έδωσε το 2021 μια πραγματικά συγκλονιστική έκδοση: Αρχειακή Συλλογή 12 ψηφιακών Δίσκων (CD), με τον γενικό τίτλο «Μουσικός Θησαυρός της Κω» (διάρκειας 11 ωρών, 25' και 22"). 
Πρόκειται για μια παλαιά τοπική, και απολύτως προσωπική, ηχογράφηση των ετών 1964-1968. Επί της ουσίας, πρόκειται για επιλογή από ένα πολύ πλουσιότερο ηχογραφημένο υλικό (συνολικής διάρκειας περίπου 30 ωρών). 
Αυτές οι ηχογραφήσεις, που εκδόθηκαν από το Κέντρον Ερευνών και Εκδόσεων με κατοίκους της Κω, και οι οποίες διασώζουν τον βιωματικό τρόπο εκφοράς της δημοτικής μουσικής της υπαίθρου, είναι πραγματικά ένας Μουσικός, αλλά και φιλολογικός θησαυρός! Αφορά στην ιδιαίτερη πατρίδα του Μ. Χατζηγιακουμή, στην Κω, αλλά αντικατοπτρίζει την Ελλάδα ολάκερη, αφού πρόκειται για μια καταγραφή της φωνητικής προφορικής παράδοσης που δεν υπάρχει πιά...
Επιλέγουμε εδώ - από το cd 3 - και παρουσιάζουμε ένα μοιρολόι σε άντρα και πατέρα που πέθανε νέος. Μοναδικό μνημείο - άκουσμα στη σύνολη εθνική βιβλιογραφία του είδους, το οποίο παραπέμπει απευθείας σε «κομμό» αρχαίας τραγωδίας.
Ποθάνανε πολλοί γιατροί: Ερμηνεύει η Χαριτωμένη Γιαλίζη, το γένος Αριστείδη Ζαμάγια, ετών 40 (Συνοδεύει ψιθυριστά η Στυλιανή Καραθωμά, ετών 40) - Πυλί, Μάιος 1967.
Παραθέτουμε και το κείμενο του μοιρολογιού, όπως το κατέγραψε - από την ηχογράφηση - ο Μανόλης Χατζηγιακουμής. 

Χαριτωμένη Γιαλίζη


Σάββατο 5 Οκτωβρίου 2024

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ "ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΕΥΒΟΙΑ" ΓΙΑ ΤΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΤΟΥ "ΠΟΛΥΤΡΟΠΟΝ" ΣΤΟΝ Ν. ΣΚΑΛΚΩΤΑ


Προοδευτική Εύβοια, 4/10/2024, στήλη «Επάνω Διάζωμα» 
Νίκος Σκαλκώτας και Μάνος Χατζιδάκις 
Η παράθεση των δύο φωτογραφιών, έτσι ώστε τα βλέμματα των δύο μεγάλων μουσουργών να συναντιώνται είναι από την παρουσίαση του θέματος για τον Νίκο Σκαλκώτα, τον Μάνο Χατζιδάκι και τον Μίκη Θεοδωράκη, από τον Παναγιώτη Ανδριόπουλο – στην εκδήλωση για τον Σκαλκώτα που κάναμε μαζί, στην φιλόξενη βιβλιοθήκη του Μεγάρου Μουσικής, το απόγευμα της Δευτέρας, 30 Σεπτεμβρίου. 
Ήταν όμορφη βραδιά – και πλήρης. Ο Παναγιώτης Ανδριόπουλος ήταν ο τρίτος ομιλητής. Πρώτη ήταν η κ. Στεφανία Μεράκου, της οποίας η τριακονταετής θητεία στην Βιβλιοθήκη και η έρευνά της σε αρχεία και κάθε πηγή γνώσης, δίνει ένα κύρος σε ό,τι λέει – και το λέει καλά, απλά και παραστατικά. Ο λόγος του, η παρουσίαση μιας εύστοχης ιστορικής προοπτικής, κατά την οποία ο Θεοδωράκης, ο Χατζιδάκις και ο Σκαλκώτας, διιστάμενοι καταρχάς μουσικοί, συγκλίνουν στην ιστορία, με ένα αξεδιάλυτο δίχτυ συσχετίσεων. Ένας δίσκος που περιέχει έργα Σκαλκώτα και Χατζιδάκι, άλλος δίσκος με Σκαλκώτα και Θεοδωράκη, μια Χατζιδακική ορχήστρα που παίζει Σκαλκώτα...
Κι όλα αυτά ξεκινώντας από τον Θεοδωράκη να κρατάει αποστάσεις, ως ...μουσικοκριτικός (!), για την μεταθανάτια εκτέλεση του «Λάργκο Σινφόνικο» του Σκαλκώτα από την Κρατική, το 1952. Σοσιαλιστικός ρεαλισμός, γαρ, ή τουλάχιστον το ερμηνευτικό δίπολο «ρεαλισμός / φορμαλισμός», όπου φορμαλισμός είναι όλη η μοντέρνα μουσική, τι άλλο θα έβγαζε ο Θεοδωράκης – τότε! Το 1952!!! – τον Σκαλκώτα παρά «φορμαλιστή»; Προσπαθώντας να διασώσει οτιδήποτε, αφού με τον Σκαλκώτα είχανε δουλέψει και μαζί, και τον συμπαθούσε. Και ο Χατζιδάκις, επίσης μουσικοκριτικός, σε μια συναυλία με έργα μουσικής του Σκαλκώτα, να απορεί και εξίσταται, να παινεύει τους εκτελεστές, τον Γιάννη Παπαϊωάννου και την Μαρίκα Παπαϊωάννου, αλλά να απορεί, σχεδόν, πώς παίζουνε τόσο καλά έργα, των οποίων δεν βλέπει τη μουσική ουσία. Μετά, όμως, η ιστορία τους ...συνέκλινε, θέλαν δεν θέλαν. 


«Εγώ το είχα πει, ότι ο Σκαλκώτας δεν ήταν πρόδρομος του Ξενάκη και του Χρήστου, αλλά αφενός ένας συνεχιστής των μεγάλων συμφωνιστών – Μάλερ, Μπρούκνερ κ.τ.λ. – και αφετέρου ένας πρόδρομος των Χατζιδάκι και Θεοδωράκι», μας είπε συντάκτης της εφημερίδας μας. 
Ο οποίος, ως δεύτερος ομιλητής [Κωστής Δεμερτζής], ανέπτυξε περίπου αυτά που δημοσιεύονται στο Editorial αυτού του φύλλου, με μουσικά παραδείγματα (Φούγκα και Λάργκο, από την «Θυσία του Αβραάμ», που ο Σκαλκώτας υπέγραψε ως «επεξεργασίες» σε μουσικό υλικό του Μανώλη Σκουλούδη.
Πρώτος ομιλητής, η κ. Στεφανία Μεράκου, με την πολύτιμη γνώση και πείρα της από τα τριάντα χρόνια της στην Βιβλιοθήκη, από την έρευνά της, μουσικολογική, και σε αρχεία, από αναρίθμητες ανακοινώσεις, εκδηλώσεις … Η συμβολή της στις γνώσεις μας, με τα στοιχεία από το αρχείο της κόρης του Σκουλούδη, Μανόλιας, πολύτιμη. Μαζί και μια άγνωστη φωτογραφία του Σκαλκώτα, ως … πιανίστα του Εθνικού Θεάτρου. Ο Μανόλης Σκουλούδης, μάθαμε, είχε οριστεί διευθυντής της ορχήστρας του Εθνικού Θεάτρου. Καθώς η θέση του βιολιστή ήταν κατειλημμένη, δημιούργησε για τον Σκαλκώτα θέση ...πιανίστα! Εξ ού και η φωτογραφία που είδαμε, με τον Σκαλκώτα να κάθεται στο πιάνο του Εθνικού Θεάτρου.
Στο μουσικό μέρος, η υψίφωνος Δάφνη Πανουργιά και ο Μάριος Καζάς στο πιάνο, ερμήνευσαν δύο έργα για φωνή και πιάνο του Κωστή Δεμερτζή. «Το μπαλκόνι», σε στίχους Γιάννη Σκαρίμπα (είναι και τα 40 χρόνια από τον θάνατό του φέτος!) και ένα καφκικό σκίτσο, «ποτέ δεν έμαθα τον κανόνα». Με γνήσια μέθεξη στην ιδιαίτερη ατμόσφαιρα του κάθε έργου, στο φως εσπερινόν του ποιήματος του Σκαρίμπα – και στον ιδιαίτερο, έμμονο χρόνο του και με γνήσια απόδοση της εξπρεσσιονιστικής, γεμάτης σκιές ατμόσφαιρας του Καφκικού αποσπάσματος (100 χρόνια από τον θάνατο του Κάφκα). Ακολούθησαν το «Ενύχτωσε ποιόνε θα ιδώ», του Σκαλκώτα, στην επεξεργασία για το Παραμυθόδραμά του «Με του Μαγιού τα Μάγια», οι «15 μικρές Παραλλαγές», από τον Μάριο Καζά στο πιάνο, και η Ισιδώρα Κοψιδά στο όμποε, με τον Μάριο Καζά, το υπέροχο Κοντσερτίνο για Όμποε και πιάνο, από την γνωστή Συναυλία για πνευστά και πιάνο, ένα από τα πλέον δημοφιλή – ατονικά – έργα του συνθέτη (το ακούσαμε, τις προάλλες, να παίζεται ...ανεξαρτήτως, στην ...Κίνα!). 
Μια ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΗ βραδιά – αφιέρωμα, το μοναδικό εφέτος, στον Νίκο Σκαλκώτα, επ’ αφορμή της συμπλήρωσης 120 χρόνων από τον θάνατό του.


Maurice Ravel, Κουαρτέτο εγχόρδων σε Φα μείζονα


Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Το κουαρτέτο σε φα του Maurice Ravel (1875-1937) είναι αφιερωμένο στο δάσκαλό του Gabriel Faure (1845-1924). Αν και η αρχή της καριέρας του Ravel στη μουσική δωματίου έχει, συχνά, συγκριθεί με αυτή του Debussy, μπορεί να ειπωθεί ότι άνετα στέκεται ως αυτόνομη. 
Γραμμένο μεταξύ Δεκεμβρίου του 1902 και Απριλίου του 1903, το μοναδικό κουαρτέτο σε φα του 28χρονου Ravel πρώτα εκτελέστηκε στο Παρίσι στις 5 Μαρτίου του 1904 από το κουαρτέτο Heyman στο Société Nationale concert. Εκδόθηκε τον ίδιο χρόνο, αλλά το έργο αναθεωρήθηκε από τον Ravel πριν από τη δεύτερη έκδοσή του το 1910. Είχε δώσει πολύ μεγάλη σημασία στα σχόλια του δασκάλου του που βρήκε το τελευταίο μέρος ανολοκλήρωτο και ανισόρροπο. 
Σε αυτό το απαιτητικό έργο ο Ravel καθαρά εμπνεύστηκε από το άρωμα των αισθημάτων του Faure αν και γρήγορα ελευθερώθηκε υιοθετώντας το δικό του μουσικό ιδίωμα. 
Ο Ravel, ερωτευμένος με τη μουσική του Claude Debussy, επηρεάστηκε από το επίσης μοναδικό Κουαρτέτο Εγχόρδων που ο Γάλλος συνθέτης είχε δημοσιεύσει δέκα χρόνια νωρίτερα, το 1893, και θεωρείται ότι είναι επηρεασμένο από το μουσικό ύφος του César Franck, δημιουργώντας έτσι έναν νοητό μουσικό μίτο που ενώνει προσωπικότητες και μεγάλης έμπνευσης συνθέσεις. Το έργο του Ravel είχε υποβληθεί στο Conservatoire του Παρισιού, καθώς και για το Βραβείο της Ρώμης (Prix de Rome). Και οι δύο Οργανισμοί το απέρριψαν μετά την πρεμιέρα του στο Παρίσι, στις 5 Μαρτίου 1904, από το Heyman Quartet και ήταν ο Debussy που έγραψε στον Ravel: «Στο όνομα του Θεού της μουσικής και το δικό μου, μην αλλάξετε ούτε μια νότα από τη σύνθεσή σας». Και πόσο διορατικός απεδείχθη. Το Κουαρτέτο αυτό είναι ένα από τα πιο δημοφιλή έργα Μουσικής Δωματίου και από τα περισσότερο παιγμένα. Μπορεί να μην κρίθηκε άξιο για το βραβείο της Ρώμης κέρδισε όμως μία θέση στο πάνθεον των μεγάλων κουαρτέτων.  
Στο ξεκίνημα Allegro moderato, σε φόρμα σονάτας, ο ακροατής απορροφάται από την άμεση, λεπτή, γλυκιά ατμόσφαιρα του Ravel. Όλη αυτή η κομψότητα και η στυλιστική επιτήδευση εκτυλίσσεται κυρίως στα δύο απλά μέτρα του θέματος Très doux, ένα θέμα με διαφοροποιήσεις το οποίο τελικά «βυθίζεται» σε μια εξαιρετικά χαμηλή ένταση.


Η μεταχείριση του δεύτερου μέρους, Assez vif, ειλικρινά θυμίζει Debussy, με την ελαφρότητα των γραμμών και τη γεμάτη ζωντάνια δύναμη της γραφής του. Η αέρινη χρήση του pizzicato (παίξιμο των χορδών με τα χέρια) από τα πρώτα μέτρα ανοίγει δρόμο στο σφρίγος, χωρίς να χάνεται η αριστοτεχνική ελαφράδα του ύφους! Bien chanté, το δεύτερο θέμα, έχει απόχρωση μελαγχολίας, εισάγεται από το τσέλο, γεμίζει από τη βιόλα, μετά συμπληρώνεται από το πρώτο βιολί. Το μέρος τελειώνει μ’ ένα έντονο Scherzo, με σταθερό pizzicati. Στο Très lent εμπιστεύεται στη βιόλα το «καθήκον» να αποκαλύψει την ονειρική πλευρά. Ένα αιωρούμενο πνεύμα αναλαμβάνει το δοξάρι, χωρίς ίχνος ασάφειας. Το τελικό Vif et agité, σε 5/8 και μετά 5/4, συνθέτει τις βασικές ιδέες του πρώτου μέρους με τη φόρμα της τελικής ευωχίας. Τα δοξάρια κινούνται γρήγορα σε δύο διαδοχικά επίπεδα, μετά ακολουθούν το ένα το άλλο, πτήσεις υψηλές, τις οποίες ο Ravel μεταχειρίζεται ξέφρενα σε τεχνικά άψογα δέκατα έκτα και τρίλιες. Μια ευκαιρία για δεξιοτεχνία, αλλά επίσης και για «σκανδαλιά», για ηρεμία, μερικές φορές, τόσο εμφανή που δύσκολα γίνεται πιστευτή. 
Στο Courrier Musical στις 15 Μαρτίου του 1904 ο Sauerwein συνόψισε τον Ravel και το κουαρτέτο του τέλεια: “Βαθμιαία ξέφυγε από παραδοσιακές μεθόδους και σήμερα εισάγει μια μάλλον νέα φόρμα κουαρτέτου. Αλλά φαίνεται ότι κάποιο είδος ανταγωνισμού τον βάζει απέναντι στον εαυτό του, εμποδίζοντάς τον να κάνει καθαρή επιλογή μεταξύ του αντιστικτικού στύλ γραψίματος του Franck και του Debussy. Πέρα από τις όποιες επιρροές τεχνικής και τις αναλύσεις της γραφής, η φρεσκάδα της έμπνευσης, τα θέματα, η στιβαρότητα και η πάντα γοητευτική έκπληξη των λεπτομερειών της εξέλιξης, είναι τέτοια σε αυτό το κουαρτέτο, ώστε, ακούγοντάς το κάποιος, δεν μπορεί παρά να παρασυρθεί από αυτό και να το ερωτευτεί με το πρώτο άκουσμα". 
Maurice Ravel, κουαρτέτο εγχόρδων σε Φα μείζονα 
Modéré-très doux 
Assez vif-très rythme 
Très lent 
Agité


Πέμπτη 3 Οκτωβρίου 2024

"Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΔΙΚΗ" ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΕΠΙΤΟ ΔΙΑ ΧΕΙΡΟΣ ΒΑΓΓΕΛΗ ΣΑΪΤΗ


Στο φύλλο της εφημερίδας ΤΑ ΝΕΑ (Σάββατο 28 Σεπτεμβρίου 2024), δημοσιεύθηκε μια κανούργια ιστορία του Πεπίτο Γκονζάλες, κεντρικού χαρακτήρα του «Μικρού Σερίφη», την οποία εμπνεύστηκε και φιλοτέχνησε ο σκιτσογράφος Βαγγέλης Σαΐτης, παλαιός συνεργάτης των περιοδικών «Μικρός Καουμπόυ» και «Μικρός αρχηγός». 
Θέμα της νέας ιστορίας του Πεπίτο είναι "...Και δικαιοσύνη για όλους". 
Με ευφάνταστο τρόπο ο δόκιμος σκιτσογράφος Βαγγέλης Σαΐτης, ο οποίος έχει σχεδιάσει πάρα πολλές ιστορίες με τον Πεπίτο, σκαρφίζεται μια ιστορία όπου ένας ηλικιωμένος ποινικολόγος ετοιμάζεται για την τελευταία του δίκη πριν την σύνταξη... Και τα πράγματα δεν είναι όπως φαίνονται...
Παραθέτουμε εδώ την πρόσφατη ιστορία του Πεπίτο προς τέρψιν των αναγνωστών της Ιδιωτικής Οδού


Ο αρχιτέκτων και σκιτσογράφος Βαγγέλης Σαΐτης αυτοβιογραφείται και μας διαφωτίζει για τη σχέση του με το είδος που ανέδειξε με τη δουλειά του: 


Γεννήθηκα στην Αθήνα το 1960 και ανήκω στην γενιά που μεγάλωσε διαβάζοντας κόμικς. Σε ηλικία 13 χρονών, όταν ήμουν μαθητής του Βαρβακείου, έστειλα μερικές γελοιογραφίες στο περιοδικό Μικρός Καουμπόυ όπως έκαναν και άλλοι νεαροί αναγνώστες. Ενθουσιασμένος όταν τις είδα να δημοσιεύονται επισκέφτηκα τα γραφεία του περιοδικού και γνώρισα τους εκδότες και ζωγράφους Θέμο Ανδρεόπουλο και Κωνσταντίνο Ραμπατζή. Με υποδέχτηκαν με πολύ ευγένεια και μου έδωσαν τεχνικές συμβουλές. Εντυπωσιάστηκα από το φιλότεχνο και βιβλιόφιλο περιβάλλον τους και με την καθοδήγηση τους σύντομα βελτίωσα το σκίτσο μου και έγινα συνεργάτης τους. Μου ανέθεσαν την στήλη ‘’Ολέ Πεπίτο’’ όπου έκανα μια γελοιογραφία κάθε βδομάδα του Πεπίτο Γκονζάλες, ενός ήρωα του περιοδικού. Επιπλέον έκανα χιουμοριστικές ιστοριούλες κόμικς με τον Πεπίτο στο θυγατρικό περιοδικό τους "Μικρός Αρχηγός". Σε ηλικία 15 χρονών ξεκίνησα να συνεργάζομαι με την εφημερίδα ‘’Τα Νέα’’. Δραστηριοποιήθηκα σαν σκιτσογράφος την περίοδο 1974-1984 δημοσιεύοντας γελοιογραφίες και κόμικς σε πολλές εφημερίδες και περιοδικά της εποχής: Τραστ του Γέλιου, Ταχυδρόμος, Κοσμοπόλιταν, Ποντίκι, Γονείς, Νέα Πορεία, Βραδυνή, ελληνικό Mad, Σκαθάρι, Πράσινη Γάτα κ.α. Έλαβα μέρος στις τρεις παγκόσμιες Εκθέσεις Γελοιογραφίας στην Κηφισιά που πραγματοποιήθηκαν το 1975, 1977, 1980. Σκίτσα μου περιλαμβάνονται στην ’’Ιστορία της ελληνικής γελοιογραφίας’’ του Δημ. Σαπρανίδη, Β΄ τόμος, εκδόσεις Ποταμός, 2006. Σπούδασα αρχιτεκτονική στο ΕΜΠ και έκανα μεταπτυχιακά στο Kent State University στις ΗΠΑ. Εργάζομαι ως αρχιτέκτων.

Τι είναι τελικά ο εν Κιέβω Ονούφριος;


Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 
Σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες, ο Ηγούμενος της Μονής Ξηροποτάμου Ιωσήφ, στην τράπεζα της πανηγύρεως του Τιμίου Σταυρού, «διεκήρυξε» ότι «κανονικός Μητροπολίτης Κιέβου είναι ο Ονούφριος».
Πρόκειται για τη γνωστή …καραμέλα που πιπιλίζουν όλοι οι «υπέρμαχοι της κανονικότητας», ότι, δηλαδή, ο Ονούφριος είναι ο κανονικός και ο Κιέβου Επιφάνιος και οι συν αυτώ είναι αχειροτόνητοι.
Έχει ενδιαφέρον, όμως, να μας πουν αυτοί οι «υπέρμαχοι της κανονικότητας» τί και ως τί μνημονεύει ο Ονούφριος στην Θ. Λειτουργία. 
Λοιπόν: ο Ονούφριος μνημονεύει ως προκαθήμενος, ενώ δεν είναι. Πήρε κάποιο [αντικανονικό θα ήταν φυσικά] αυτοκέφαλο από τη Μόσχα ή – φευ! – από την Σερβία; Όχι βέβαια. Άρα πώς μνημονεύει ως προκαθήμενος; 
Στα Δίπτυχα μνημονεύει τις 10 Εκκλησίες που τον αναγνωρίζουν, αλλά και τον Αχρίδος Στέφανο του Σερβικού κακοκεφάλου. Έχουν συνειδητοποιήσει οι Εκκλησίες αυτές ως τί τον αναγνωρίζουν; Ως προκαθήμενο ή ως μητροπολίτη Κιέβου; 
Ο Ονούφριος μνημονεύει τον στυγερώτατο Μόσχας Κύριλλο στα Δίπτυχα και όχι – όπως παλιά – στο «Εν πρώτοις μνήσθητι Κύριε…». Επομένως, είναι ακόμα σε ευχαριστιακή κοινωνία με τον σφαγέα του λαού, τον οποίο υποτίθεται πως ποιμαίνει. Και φυσικά δέχεται όλες τις παρεμβάσεις του Μόσχας υπέρ του.
Ζητούν πολλοί μια Πανορθόδοξη Σύνοδο για επίλυση του Ουκρανικού. Ο Ονούφριος θα κληθεί ως προκαθήμενος αυτοκεφάλου Εκκλησίας ή ως μητροπολίτης Κιέβου που είναι ταυτόχρονα τακτικό μέλος της Ι. Συνόδου της Εκκλησίας της Ρωσίας; Η Εκκλησία της Ρωσίας δεν μας είπε πώς αναπληρώνει τον «Κιέβου» Ονούφριο στο Συνοδικό σώμα της. 
Ας δούμε και το άλλο «επίμαχο» θέμα. 
Τα περί «διωγμού» της Εκκλησίας του Ονουφρίου είναι παραμύθια. Κανένας διωγμός δεν υφίσταται από το Ουκρανικό κράτος, το οποίο επειδή ακριβώς είναι σε πόλεμο με τη Ρωσία – και μάλιστα διαρκείας – παίρνει κάποια στοιχειώδη μέτρα για να εμποδίσει την ρωσική διείσδυση στη χώρα μέσω της Εκκλησίας.
Αυτοί που λένε ότι με τα μέτρα της Ουκρανικής Κυβέρνησης πλήττεται η Ορθοδοξία και ταυτίζουν μόνο την Εκκλησία του Ονουφρίου με τον πάσχοντα Χριστό, είναι το λιγότερο αστείοι. Εδώ γίνεται πόλεμος, σκοτώνονται αθώοι, καταστρέφεται μια χώρα και αυτοί βλέπουν μόνο ότι «πλήττεται» η ρωσοκίνητη Εκκλησία του Ονουφρίου. 
Ο Ονούφριος επιδεικνύει μια άτεγκτη και αδιάλλακτη στάση και είναι αποκλειστικά υπεύθυνος για ό,τι συμβαίνει στο ποίμνιό του. Μιλάει για αγάπη, αλλά πραγματώνει το μίσος. 
Η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης ενέκρινε ψήφισμα με το οποίο η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία αναγνωρίζεται ως όργανο ρωσικής επιρροής και προπαγάνδας. Ο Ονούφριος είναι το απόλυτο εργαλείο αυτής της προπαγάνδας στην Ουκρανία και όχι μόνο.

Τετάρτη 2 Οκτωβρίου 2024

Η ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ "ΠΟΛΥΤΡΟΠΟΝ" ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΙΚΟ ΣΚΑΛΚΩΤΑ


Το Καλλιτεχνικό Σύνολο «Πολύτροπον» (υπεύθυνος Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος), παρουσίασε ένα αφιέρωμα στον μεγάλο έλληνα συνθέτη Νίκο Σκαλκώτα, με αφορμή την επέτειο των 120 χρόνων από τη γέννηση του και τα 75 χρόνια από το θάνατό του. 
Το αφιέρωμα, που περιλάμβανε ομιλίες και μουσικό μέρος, πραγματοποιήθηκε την Δευτέρα 30 Σεπτεμβρίου 2024, και ώρα 7 μ.μ., στην Αίθουσα Διδασκαλίας Μουσικής Βιβλιοθήκης του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.
Η μουσικολόγος και επί σειρά ετών διατελέσασα Διευθύντρια της Μουσικής Βιβλιοθήκης, Στεφανία Μεράκου, μίλησε με θέμα: "Ν. Σκαλκώτας, Μ. Θεοδωράκης, Μ. Σκουλούδης". 
Η Στεφανία Μεράκου αναφέρθηκε στη γνωριμία, τις επαγγελματικές και προσωπικές σχέσεις των τριών συνθετών, στα μέσα του 20ού αιώνα, με αφορμή ένα χειρόγραφο στο Αρχείο Μίκη Θεοδωράκη, που φυλάσσεται στο Αρχείο Ελληνικής Μουσικής της Μουσικής Βιβλιοθήκης. 


Ο μουσικολόγος Κωστής Δεμερτζής ανέπτυξε το θέμα: «Ο Νίκος Σκαλκώτας και ο Μανώλης Σκουλούδης στη Θυσία του Αβραάμ: ανακοίνωση ενός λανθάνοντος Σκαλκωτικού χειρογράφου για πιάνο, που βρέθηκε στο αρχείο του Μίκη Θεοδωράκη». 
Είπε, μεταξύ πολλών άλλων, ο Κ. Δεμερτζής: 
«Στο αρχείο του Μίκη Θεοδωράκη εντόπισε ο Παναγιώτης Ανδριόπουλος μία δέσμη μουσικών χειρογράφων. Κάποιες σελίδες από τα χειρόγραφα αυτά περιλαμβάνουν μουσική του Μανώλη Σκουλούδη. Όμως, στην δέσμη περιλαμβάνονται και δύο χειρόγραφα του Νίκου Σκαλκώτα, με αντίστοιχα κομμάτια για πιάνο: μία Φούγκα, και ένα Λάργκο. Παρ’ ό,τι η Φούγκα του Σκαλκώτα είναι επεξεργασία μιας φούγκας του Σκουλούδη (που βρίσκεται στην ίδια δέσμη χειρογράφων) και το Λάργκο στηρίζεται, χαλαρά, σ’ ένα θέμα του Σκουλούδη, πρόκειται για δύο πρωτότυπα έργα, τα οποία ο Σκαλκώτας συνέθεσε το 1933, αμέσως με τον γυρισμό του στην Ελλάδα, για βιοπορισμό, βοηθώντας, ταυτόχρονα, και την δουλειά του φίλου του Μανώλη Σκουλούδη, ο οποίος είχε αναλάβει τη μουσική επένδυση της παράστασης του «Εθνικού Θεάτρου» εκείνης της περιόδου, με το παραδοσιακό έργο της Κρητικής σχολής, «Η Θυσία του Αβραάμ». 
Αντικείμενο της παρουσίασης του Κ. Δεμερτζή ήταν η εκτέλεση και η ανάλυση των δύο αυτών, άγνωστων στις νεότερες εποχές, Σκαλκωτικών πιανιστικών έργων, η αντιπαραβολή τους με το υλικό του Σκουλούδη στο οποίο στηρίχτηκαν, κάποια πραγματολογικά – και κάποιες επισημάνσεις κενών στη γνώση μας – όσον αφορά τον τρόπο που μπορεί αυτή η μουσική να ενσωματώθηκε στην παράσταση της «Θυσίας του Αβραάμ», αλλά και οι πιθανές συσχετίσεις της δουλειάς αυτής του Σκαλκώτα με το μουσική του άρθρο «πώς θα γράψουμε για το θέατρο». 


Ο Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος μίλησε με θέμα: «Ο Νίκος Σκαλκώτας του Μάνου Χατζιδάκι».
Ο ομιλητής αναφέρθηκε σε κείμενο του μουσικοκριτικού Μ. Χατζιδάκι για συναυλία με έργα του Ν. Σκαλκώτα (1950), που έφερε στο φως ο δημοσιογράφος και ερευνητής Γιώργος Αλλαμανής, αλλά και στις «εσωτερικές» συνδέσεις των δύο συνθετών (ρεμπέτικο, συνύπαρξη στην δισκογραφία, συνυαλίες κ.α.). 


Στο μουσικό μέρος παρουσιάστηκαν οι συνθέσεις του Κωστή Δεμερτζή: 
«Το Μπαλκόνι», τραγούδι σε στίχους Γιάννη Σκαρίμπα (εκδοχή για φωνή και πιάνο). 
Ένα Καφκικό Σκίτσο, για υψίφωνο και πιάνο: «Ποτέ δεν έμαθα τον κανόνα» 
Το Καφκικό Σκίτσο παρουσιάστηκε με αφορμή, φέτος, τα 100 χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου συγγραφέα Φραντς Κάφκα (1883-1924). 
Επίσης, τα ακόλουθα έργα του Νίκου Σκαλκώτα: 
«Ενύχτωσε ποιόνε θα ιδώ», Ρουμελιώτικο δημοτικό τραγούδι (για φωνή και πιάνο) 
15 Μικρές Παραλλαγές, για πιάνο 
Κοντσερτίνο για όμποε και πιάνο. 


Ερμήνευσαν: 
Δάφνη Πανουργιά, τραγούδι 
Ισιδώρα Κοψιδά, όμποε 
Μάριος Καζάς, πιάνο. 


Την εκδήλωση παρακολούθησαν άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών. Μεταξύ άλλων: ο μουσικόλογος Αλέξανδρος Χαρκιολάκης, Διευθυντής του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής, ο συνθέτης Μπάμπης Κανάς, ο ζωγράφος Πέτρος Ζουμπουλάκης, η Ρενάτα Δαλιανούδη, αν. Καθηγήτρια στο Τμ. Τεχνών Ήχου & Εικόνας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, ο μουσικογράφος Θωμάς Ταμβάκος, ιδρυτής του Αρχείου Ελλήνων Μουσουργών, ο μουσικοκριτικός Γιώργος Μονεμβασίτης, η κόρη του μουσικού και λογοτέχνη Μανώλη Σκουλούδη, Μανόλια, η Έλση Δημουλά κ.α.


Related Posts with Thumbnails