Δευτέρα 31 Αυγούστου 2015

Ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΑΛΤΑΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙ ΤΙΣ "ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ" ΤΟΥ ΣΕΡΓΙΟΥ ΜΠΟΥΛΓΚΑΚΩΦ


Δημήτρης Μπαλτᾶς 
Père Serge Boulgakov, Ma vie dans l’ Orthodoxie. Notes autobiographiques, trad. I. Rovere-Sova, M. Rovere-Tsivikis, Éditions des Syrtes, Genène 2015, σελ. 255 
Τήν γαλλική μετάφραση τῶν «Αὐτοβιογραφικῶν σημειώσεων» τοῦ σημαίνοντος Ρώσσου θρησκευτικοῦ φιλοσόφου π. Σεργίου Μπουλγκάκωφ (1871-1944) πού ἐκδόθηκε προσφάτως ἀπό τίς Éditions des Syrtes, παρουσιάζω σήμερα. Ὅπως σημειώνει στό εἰσαγωγικό σημείωμα τοῦ τόμου ὁ Nikita Struve, πρόκειται γιά τήν μετάφραση τοῦ χειρογράφου «πού εἶχε ἐκδώσει τό 1946 ὁ Léon Zander μαθητής καί τοῦ φίλος τοῦ Boulgakov» (σ. 8). 
Οἱ «Αὐτοβιογραφικές σημειώσεις» δέν εἶναι ἁπλῶς μία παράθεση βιογραφικῶν στοιχείων τοῦ συγγραφέως πού ἀφοροῦν στήν γενέθλια πατρίδα του (σσ. 11-40), στήν χειροτονία καί τήν ἱερωσύνη του (σσ. 51-84), σέ ταξίδια πού πραγματοποίησε μετά τήν ἐξορία του ἀπό τήν Ρωσσία (σσ. 139-153, 173-179 καί 181-206) καί, τέλος, στήν βασανιστική ἀσθένειά του (σσ. 207-225). Διότι, μέσα ἀπό τήν ἄμεση καί συναρπαστική σέ πολλά σημεῖα ἀφήγηση, ὁ ἀναγνώστης θά διακρίνει τήν κριτική στάση ἑνός ἀνθρώπου καί διανοουμένου ἀπέναντι στό πεπρωμένο τῆς πατρίδας καί τοῦ ἑαυτοῦ του. 
Γιά τόν Μπουλγκάκωφ, ἡ Ἐκκλησία συνιστᾶ τόν λαό, διότι «μέσα στήν Ἐκκλησία δέν ὑπάρχει ‘’λαός’’, ὑπάρχει μόνον ἡ Ἐκκλησία, μία γιά ὅλους καί παρέχουσα τήν ἑνότητα σέ ὅλους» (σ. 23). Ὁ λαός στόν ὁποῖο ἀνήκει καί ὁ Ρῶσσος φιλόσοφος, προσλαμβάνει μέσα στήν Ἐκκλησία τήν «ἀλήθεια διά τῆς ὀμορφιᾶς καί τήν ὀμορφιά ἐν τῇ ἀληθείᾳ» (σ. 24). 
Παρά τό γεγονός ὅτι ὁ Μπουλγκάκωφ ἔζησε πάντοτε «ἐν τῇ πίστει καί διά τῆς πίστεως» (σ. 39), διῆλθε ἀπό τόν ἀθεϊσμό, τόν μηδενισμό καί τήν ἐπαναστατικότητα τῆς ρωσσικῆς Intelligentzia (σ. 42, σ. 46, σ. 53) καί μάλιστα σέ βαθμό πού νά ὁμολογήσει: «Δέν καταλαβαίνω σήμερα πῶς μπόρεσα νά παραμείνω ἐπί τόσον καιρό σ’ αὐτόν τόν πνευματικό λήθαργο» (σ. 47). Παραδέχεται μάλιστα ὁ Μπουλγκάκωφ ὅτι «ἀκόμη καί μέσα στόν μαρξισμό διεφύλαξε τήν νοσταλγία τῆς θρησκείας» (σ. 55). 
Ἀπό τά χαρακτηριστικά γεγονότα πού ἀφηγεῖται ὁ συγγραφέας θά σημειώσω τήν ἡμέρα τῆς χειροτονίας του σέ ἐκκλησία τῆς Μόσχας, ὅπου παρίσταντο ἐπιφανεῖς διανοούμενοι, καί μάλιστα παλαιοί μαρξιστές, τῆς Ρωσσίας: «Θέλω νά ἀναφέρω τόν π. Π. Φλωρένσκυ, τόν Μ.Α. Νοβοσέλωφ, τόν Β. Ἰβάνωφ, τόν Ν. Μπερντιάγιεφ, τόν Π. Στροῦβε, τόν πρίγκηπα Εὐγ. Τρουμπετσκόϊ, τόν Λ. Σεστώφ… » (σ. 63). Ἡ ἡμέρα αὐτή χαρακτηρίζεται ἀπό τόν ἴδιο «γενικῆς χαρᾶς» (σ. 63). 
Στό κεφάλαιο στό ὁποῖο ὁ Σέργιος Μπουλγκάκωφ κάνει λόγο γιά τά χρόνια τῆς ἱερωσύνης του, ὁ ἀναγνώστης θά διακρίνει μία ἰδιαίτερη κριτική καί ἐνίοτε ἐπικριτική ἐκ μέρους του στάση πρός τήν ἱστορική-θεσμική Ἐκκλησία καί τήν Ὀρθοδοξία. Διερωτᾶται λοιπόν ὁ Ρῶσσος φιλόσοφος: «Σέ ποιόν βαθμό καί ὑπό ποίαν ἔννοια μποροῦμε νά θεωρήσουμε τήν ὀρθοδοξία ὡς ἀποκλειστικῶς κατέχουσα τήν ἐκκλησιαστικότητα…; Ἡ Ἐκκλησία ὡς Σῶμα τοῦ Χριστοῦ δέν συμπίπτει μέ τούς περιορισμούς τῶν Ὁμολογιῶν, εἶναι προφανές• δέν περιορίζεται οὔτε στήν ὀρθοδοξία. Ἀληθινοί χριστιανοί ὑπάρχουν σέ ὅλην τήν χριστιανοσύνη… » (σ. 68). Εἶναι βέβαιο ὅτι αὐτή ἡ ἄποψη θά δεχθεῖ τά πυρά ἐκ μέρους τῶν συντηρητικῶν χριστιανῶν πού θά τοῦ καταλογίσουν ἀβίαστα μία τάση πρός τόν οἰκουμενισμό. Ἀλλά καί ἡ τοποθέτησή τοῦ Σεργίου Μπουλγκάκωφ ὅτι «ἡ ὀρθοδοξία, πρῶτα στό Βυζάντιο, ἔπειτα στήν ρωσσική Ἀνατολή, τώρα στήν Ἐκκλησία τῆς Μόσχας, ὑποφέρει ἀπό ἕναν ὁρισμένο παπισμό, ὄχι ἐνσυνειδήτως δογματικό, σαφή καί ἀκριβή, ἀλλά ψυχολογικό παπισμό. Ἡ ὀρθοδοξία εἶναι μία συλλογικότητα καί ὄχι μία ἐπισκοπεία» (σ. 75) ἐνδεχομένως θά δεχθεῖ, καί αὐτή, τίς ἐπικρίσεις κυρίως ἐκ μέρους τῆς θεσμικῆς Ἐκκλησίας. Θά παρατηρήσω, πάντως, καί πρός ἀποφυγήν τῶν σχετικῶν παρερμηνειῶν, ὅτι ὁ Μπουλγκάκωφ δέν κάνει στήν «Αὐτοβιογραφία» του μία συστηματική ἐκκλησιολογική ἀνάλυση. 
Εἶναι ἀξιοσημείωτο ὅτι γιά τόν Σέργιο Μπουλγκάκωφ, ἐκτός ἀπό τήν «ἱστορική» ὀρθοδοξία, ὑπάρχει καί «ἡ ὀρθοδοξία τῆς ἐσχατολογίας, τοῦ ἐρχομένου Χριστοῦ… Ἡ ὀρθοδοξία δέν εἶναι μόνον ἡ κατοχή ἑνός δοθέντος πλούτου - τῆς πίστεως καί τῆς ζωῆς ἐν τῇ πίστει - εἶναι ἐπίσης προφητεία, ἀποκάλυψις, ἱστορία τοῦ παρελθόντος βεβαίως, ἀλλά ἐξίσου ἱστορία τοῦ παρόντος καί τοῦ μέλλοντος» (σ. 82). 
Ἐντύπωση ἴσως θά προκαλέσουν στόν ἀναγνώστη οἱ σελίδες στίς ὁποῖες ὁ Μπουλγκάκωφ ἰσχυρίζεται ὅτι «δέν ἦταν μοναρχικός, ἀπό πολιτικῆς πλευρᾶς» (σ. 106), παρόλο πού βλέπει μέ συμπάθεια ὅ,τι ἀντιπροσωπεύει ὁ τσάρος (σ. 131), ἐνῶ προσθέτει ὅτι «ὡς φοιτητής εἶχε ὀνειρευθεῖ νά δολοφονήσει τόν τσάρο» (σ. 109) ἤ ὅτι ἀργότερα μετεῖχε «στήν προετοιμασία τῆς ἐπαναστάσης τοῦ 1905» (σ. 109). 
Ὅσον ἀφορᾶ τήν Ἐπανάσταση τοῦ 1917, ὁ Μπουλγκάκωφ τήν χαρακτηρίζει ὡς «τραγωδία, ὡς καταστροφή αὐτοῦ πού ἦταν γιά τόν ἴδιο τό πιό σεβαστό, τό γλυκό, ὁ φορέας χαρᾶς μέσα στήν ρωσσική ζωή, δηλαδή τῆς ἀγάπης» (σ. 105). Μέ ἀφορμή τό γεγονός ὅτι ἡ Ἐπανάσταση τοῦ 1917 ὁδήγησε στήν κατάρρευση τοῦ τσάρου καί τοῦ τσαρισμοῦ, ὁ Σέργιος Μπουλγκάκωφ ἐπιχειρεῖ μία σύγκριση μεταξύ τῆς ἀρχαίας τραγωδίας τοῦ Οἰδίποδος καί τῆς τραγικότητας τοῦ τσάρου καί τοῦ τσαρισμοῦ, μία σύγκριση πού κατ' αὐτόν ὁδηγεῖ στό κοινό τους τραγικό πεπρωμένο: «Ὁ Οἰδίπους ὄφειλε νά σκοτώσει τόν πατέρα του, εἴτε τό ἤθελε εἴτε ὄχι. Ὁ Νικόλαος Β΄ δέν μποροῦσε νά εἶναι καλύτερος μονάρχης ἀπ’ ὅ,τι ἦταν» (σ. 107). 
Ὕστερα ἀπό τίς παραπάνω τοποθετήσεις ἀκολουθεῖ καί ἡ κριτική ἐκ μέρους τοῦ Μπουλγκάκωφ τῶν συντηρητικῶν Ρώσσων διανοουμένων, οἱ ὁποῖοι ἀποτελοῦσαν τήν ζωντανή ἄρνηση τοῦ μηδενισμοῦ, ἀλλά ἐστεροῦντο πνευματικότητας» (σ. 113). Ὁπωσδήποτε εἶναι χαρακτηριστική ἡ ἀναφώνησή του: «Πόσο ἀνυπόφοροι μοῦ ἔγιναν ὅλοι αὐτοί οἱ ἀνεύθυνοι σλαβόφιλοι!» (σ. 153). 
Αὐτά καί ἄλλα ἐνδιαφέροντα θά ἀναγνώσει κανείς στόν τόμο μέ τίς «Αὐτοβιογραφικές σημειώσεις» τοῦ π. Σεργίου Μπουλγκάκωφ. Εἶναι βέβαιο ὅτι τό βιβλίο δέν περιορίζεται μόνον σέ γεγονότα τῆς προσωπικῆς ἤ τῆς οἰκογενειακῆς του ζωῆς. 
Ἀλλά νομίζω ὅτι ὁ ἀναγνώστης θά πρέπει νά προσεγγίσει τίς ἀπόψεις τοῦ Σ. Μπουλγκάκωφ μέ μία ἤπια, ἀντικειμενική, χωρίς δογματισμούς καί ὁπωσδήποτε ἐνταγμένη στήν ἐποχή του κριτική διάθεση. Αὐτή ἡ διάθεση εἶναι περισσότερο ἀναγκαία, ἐάν ληφθεῖ ὑπ’ ὄψιν ὅτι, ἐξαιρουμένων ἐλαχίστων δοκιμίων, δέν ἔχει μεταφρασθεῖ στήν ἑλληνική κανένα ἀπό τά μεγάλα ἔργα τοῦ Σεργίου Μπουλγκάκωφ, γεγονός πού θά ἐπέτρεπε στόν Ἕλληνα ἀναγνώστη νά ἔχει μία πληρέστερη εἰκόνα τῆς θρησκευτικο-φιλοσοφικῆς σκέψης τοῦ Ρώσσου διανοητῆ. 
Ἐνδεχομένως μάλιστα ὁρισμένες προσεγγίσεις ἐκ μέρους τοῦ Σεργίου Μπουλγκάκωφ, ἰδιαιτέρως στά ἐκκλησιαστικά ζητήματα (λ.χ. τό περί ἐπισκόπων, τό περί οἰκουμενικότητας τῆς Ἐκκλησίας), παρουσιάζουν καί ἐπικαιρότητα, ἀφοῦ εἶναι ἀντικείμενο συζήτησης καί, πολλές φορές γόνιμης, ἀντιπαράθεσης μεταξύ τῶν συγχρόνων θεολόγων.

Κυριακή 30 Αυγούστου 2015

ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΜΑΣ ΜΕ ΤΟ ΑΥΓΟΥΣΤΙΑΤΙΚΟ ΦΕΓΓΑΡΙ ΣΤΗ ΡΑΦΗΝΑ


Τα τραγούδια της ψυχής μας χθες βράδυ, στον προαύλιο χώρο του Αγίου Νικολάου στη Ραφήνα, με το αυγουστιάτικο φεγγάρι να κρέμεται από πάνω μας.  
Τραγούδια των Μάνου Χατζιδάκι, Μίκη Θεοδωράκη, Σταύρου Ξαρχάκου, Γιάννη Μαρκόπουλου, Ελένης Καραϊνδρου, Νίκου Κυπουργού, Πλάτωνα Ανδριτσάκη, αλλά και των Κουρτ Βάιλ και Νικόλα Πιοβάνι ερμήνευσαν οι: Δάφνη Πανουργιά - τραγούδι, Στέλιος Ταχιάτης - βιολοντσέλο, Πλάτων Ανδριτσάκης - κιθάρα. 
Μια διοργάνωση του Δήμου Ραφήνας. 


Η ΑΠΟΤΟΜΗ ΤΗΣ ΤΙΜΙΑΣ ΚΕΦΑΛΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΒΑΠΤΙΣΤΟΥ


Ιωάννου Λότσιου, Δρ. Θ. 
Η αποτομή της Τιμίας Κεφαλής του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου και Βαπτιστού, είναι μια βιβλική αναφορά και συγχρόνως μια τραγική ιστορία. Η τραγικότητα της θεματολογίας της εορτής, βρίσκεται στην παρουσίαση και μνήμη μιας άδικης δολοφονίας, μιας πράξης απάνθρωπης, την απληστία, η υπόσχεση του λόγου ως συμβόλαιο, η πονηριά της νεότητας, την πρόκληση σε «δίχτυα» δόλου και φθόνου. Σίγουρα και μόνο η λέξη αποκεφάλιση μας παραπέμπει σε απάνθρωπες μεθόδους, που σήμερα βλέπουμε να γίνονται στους χριστιανούς της Μέσης Ανατολής. 
Ο Ιωάννης ήταν αληθινός προφήτης, δεν οπισθοχώρησε στην κριτική που άσκησε στους ισχυρούς και δυνατούς. Η επί πίνακι Κεφαλή του Πρόδρομου δείχνει μια φαινομενική, προς ώραν, νίκη του κακού έναντι του αγαθού. Ο οίκος της εορτής μας υπομνηματίζει αυτήν την θέση: «η κεφαλή τού νηστεύοντος παρετέθη ώσπερ έδεσμα, Τή χαρά συνήφθη λύπη, καί τώ γέλωτι εκράθη πικρός οδυρμός, ότι τήν κάραν τού Βαπτιστού πίνακι φέρουσα». Αυτή η πρόσκαιρη και συνάμα συμφεροντολογική νίκη, σβήνει όταν η ευαγγελική αφήγηση μας αναφέρει το τέλος του Ηρώδη. 
Η ευαγγελική αφήγηση υπομνηματίζει ένα συγκεκριμένο κομμάτι των διαπροσωπικών σχέσεων στην κοινωνία και ειδικότερα στην διασκέδαση και την πολιτική, που είναι σκοτεινό και παράξενο. Σε αυτές τις διαπροσωπικές σχέσεις, βλέπουμε την μυστικοπάθεια της πολιτικής εξουσίας του Ηρώδη, που μέσα από την φιλοδοξία, το ακόρεστο πάθος, προβαίνει σε αδικίες και δίνει εντολή την αποκεφάλιση του Ιωάννου. Ένα αίτημα που του ζητήθηκε σε αντάλλαγμα για ένα χορό. Η Σαλώμη και η μητέρα της ικανοποιούνται με μια διεστραμμένη θέληση: «η κεφαλή σταζομένη, ηνέχθη τών πορνικών αγώνων εις μίσθωμα», λέγει και πάλι ο υμνογράφος.   
Για την Εκκλησία, είναι μια εορτή τιμής και μνήμης, αλλά και συγχρόνως μια ευκαιρία προσευχής για κάθε πιστό. Η αποκεφάλιση του Προφήτου Ιωάννου είναι στο σχέδιο της Θείας Οικονομίας: «Παλαιάς ως μεσίτης, καί τής Καινής Πρόδρομος», είναι το τέλος, αλλά και συγχρόνως μια νέα αρχή. Το έργο του Προδρόμου και Βαπτιστού ολοκληρώθηκε στη γη, ο Χριστός ήρθε. Πορεύεται στον Άδη, για να κηρύξει και εκεί και να αναγγέλλει τον ερχομό του Μεσσία. Λέγει ο Υμνογράφος: «Η τού Προδρόμου ένδοξος απoτομή, οικονομία γέγονέ τις θεϊκή, ίνα καί τοίς εν Άδη τού Σωτήρος κηρύξη τήν έλευσιν». 
Ωστόσο, η πραγματική ιστορία που ξεδιπλώνεται στις σελίδες των Ευαγγελίων, μας υπενθυμίζουν ορισμένα στοιχεία συμπεριφοράς και επιλογής. Το κήρυγμα και ο έλεγχος του Ιωάννη για το διαζύγιο, ήταν ο λόγος που τον οδήγησε στην αποκεφάλιση. Είμαστε και σήμερα μπροστά στο δίλημμα μιας πολιτικής ή ποινικής ορθότητας και μιας λανθασμένης ποιμαντικής. Το δίλημμα, δηλαδή αδυναμία ή ελάττωμα μας προτρέπει στην βαθύτερη σημασία της εορτής της αποκεφάλισης του Ιωάννου. Τα μαρτύρια των χριστιανών στην Μέση Ανατολή είναι η πρόκληση στο δίλημμα. Στα γενέθλια του Ηρώδη, αρκετοί παρευρισκόμενοι, αριστοκράτες και βασιλείς και άρχοντες: «ελυπήθησαν λύπην ουκ αληθινήν, αλλ' επίπλαστον πρόσκαιρον». Είναι η πρόκληση στην δυνατότητα μαρτυρίας των χριστιανικών αξιών.

Σάββατο 29 Αυγούστου 2015

Ο ΜΑΚΑΡΙΣΤΟΣ ΠΑΤΡΩΝ ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ ΣΤΟ ΟΡΕΙΝΟ ΧΩΡΙΟ ΤΗΣ ΧΡΥΣΟΠΗΓΗΣ ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ...



"Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Πατρῶν κ.κ. ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ, Ἱ. Πανήγυρις τῆς ἀποκεφαλίσεως τοῦ Προδρόμου κ Βαπτιστοῦ Ἰωάννου, εἰς τὸ ὀρεινὸν χωρίον Χρυσοπηγῆς, τῆ 29-8-76". 
Αυτά γράφει η φωτογραφία που δημοσιεύουμε εδώ, στο πίσω μέρος της. 
Ο μακαριστός Πατρών Νικόδημος πήγαινε επί σειρά ετών στο πανηγύρι του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστού, στο ορεινό χωριό της Χρυσοπηγής, κοντά στο μοναστήρι της Χρυσοποδαρίτισσας. 
Τον είχα συνοδεύσει ως ψάλτης αρκετές φορές. 
39 χρόνια μετά, θυμάμαι ζωηρά την αρχοντική φυσιογνωμία του να δεσπόζει στην πανήγυρι και τον κόσμο που συνέρρεε να τον απολαμβάνει ως προεστώτα της Ευχαριστικής Σύναξης. 

Παρασκευή 28 Αυγούστου 2015

Η ΛΗΔΑ ΠΡΩΤΟΨΑΛΤΗ ΣΤΟ ΡΑΔΙΟΦΩΝΟ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ 89,5

Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν / LIFO

Η ηθοποιός Λήδα Πρωτοψάλτη μιλάει στο Ραδιόφωνο της Εκκλησίας 89,5 για τη σχέση της με το Θέατρο Τέχνης και τον Κάρολο Κούν, για την ιστορία του Θεάτρου Στοά και για τον ρόλο της Εκάβης Το Ραδιόφωνο της Εκκλησίας 89,5 στο πλαίσιο της εκπομπής «Από Τέχνη σε Τέχνη», που μεταδίδεται κάθε Κυριακή 20:00-21:00, επιχειρεί να διαλεχθεί και να παρουσιάσει τα διάφορα είδη τέχνης μέσα από προσωπικές μαρτυρίες σημαντικών ανθρώπων που τα υπηρετούν. 
Αυτή την Κυριακή 30 Αυγούστου 2015 θα μεταδώσει σε επανάληψη, εκπομπή με καλεσμένο την ηθοποιό Λήδα Πρωτοψάλτη. Η εκπομπή μεταδίδεται με αφορμή το ανέβασμα από το Θέατρο Στοά και στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών - Επιδαύρου, της παράστασης «Μήδεια του Μπόστ» σε σκηνοθεσία Θανάση Παπαγεωργίου. Η εκπομπή έχει θέμα: «Η Λήδα Πρωτοψάλτη μιλάει για τη σχέση της με το Θέατρο Τέχνης και τον Κάρολο Κούν, για την ιστορία του Θεάτρου Στοά και για τον ρόλο της Εκάβης» και την επιμελείται και την παρουσιάζει ο ιερέας και σκηνοθέτης π. Πέτρος Μινώπετρος. 
Διαβάζοντας το παραπάνω δελτίο τύπου του Ραδιοφώνου της Εκκλησίας θυμήθηκα πως η Λήδα Πρωτοψάλτη είχε πει σε μια συνέντευξή της.  
"Εγώ δεν έγινα ηθοποιός για να βγάλω λεφτά. Τη μάχη μας τη δώσαμε επάνω στη σκηνή, αυτό ήταν το επάγγελμά μας, αν θέλεις να το πεις επάγγελμα. Αυτό που κάνω εγώ είναι κάτι άλλο. Και ποτέ δεν αισθάνθηκα ότι πληρώθηκα από τη δουλειά μου. Αυτό που κάνουμε εμείς οι ηθοποιοί –όσοι το κάνουμε έτσι όπως νομίζω εγώ– δεν έχει πληρωθεί ποτέ, και δισεκατομμύρια να σου δώσουν. Καταθέτεις επάνω στη σκηνή κομμάτια από τον εαυτό σου, τη ζωή σου."
Και αλλού στην ίδια συνέντευξη: "Το χρήμα δεν με ενδιέφερε ποτέ. Αυτοκίνητο δεν απέκτησα. Το δίπλωμα το έχω από το 1962. Τσίλικο. Σαν να βγήκε χθες. Πάω με τη συγκοινωνία ή παίρνω ένα ταξάκι. Δεν είχα ποτέ τέτοιου είδους φιλοδοξίες για φοβερά και τρομερά πράγματα. Παίρνω μπλουζάκια από τη λαϊκή με ένα ευρώ και δεν με ενδιαφέρει καθόλου. Έχουμε τρελαθεί με τη μεγάλη ζωή. Βίλες με πισίνες. Αυτό είναι ύβρις, ακριβώς όπως το λένε οι αρχαίοι. Αν έχεις τσίπα τόση δα, δεν επιτρέπεται αυτό." 
Και αλλού επίσης: “Με τον Θανάση [Παπαγεωργίου] υπηρετήσαμε κυριολεκτικά τους Έλληνες συγγραφείς. Σαράντα χρόνια, το ελληνικό θέατρο. Τι να σας πω; Ότι οι Έλληνες συγγραφείς –εκτός ορισμένων εξαιρέσεων– δεν περνάνε να πούνε μια καλησπέρα; Δεν πειράζει, εμείς το κάναμε γιατί το πιστεύαμε και το πιστεύουμε ακόμα.” 
Από τα παραπάνω καταλαβαίνουμε ότι η Λήδα Πρωτοψάλτη είναι ελεύθερη! 
Ελεύθερη από τις υλικές εξαρτήσεις και το χρήμα, που θεραπεύει συστηματικά η πλειοψηφία των ανθρώπων, αλλά ελεύθερη και από την ανάγκη της υποχρέωσης. Δεν περιμένει το “ευχαριστώ” της σχέσης ούτε από τον έλληνα θεατρικό συγγραφέα, του οποίου έπαιξε το έργο με θρησκευτική προσήλωση. Κυκλοφορεί ελεύθερη από την θανατηφόρο ανάγκη, ανάμεσά μας. 
Ως γνήσια μαθήτρια του Κουν που έλεγε “κάνουμε θέατρο για την ψυχή μας”. Ούτε για τα λεφτά ούτε για την αναγνώριση ούτε για την δόξα, αλλά για την ελευθερία της ψυχής. 
Η Λήδα Πρωτοψάλτη έμεινε θεατρικά αφιερωμένη στο Θέατρο Στοά, με τον Θανάση Παπαγεωργίου. Σίγουρα αντιμετώπισε στενοχώριες και δυσκολίες, αλλά τις αντιμετώπισε με αξιοπρέπεια, γιατί έκανε αυτό ακριβώς που πίστευε. Και το πίστευε εξ όλης της ψυχής, εξ όλης της ισχύος και εξ όλης της διανοίας. Χρήμα και δόξα σκύβαλα, μπροστά στο θεϊκό δώρο να κάνεις σ' αυτή τη ζωή αυτό που πιστεύεις. Θεατράνθρωπος απ΄ τα γεννοφάσκια της η Λήδα Πρωτοψάλτη. 
Της εύχομαι να συνεχίζει την κατάκτηση της εσωτερικής της ελευθερίας μέσα από το θέατρο. Όπου υπάρχει οδύνη, λύπη και στεναγμός, αλλά και λύτρωση και σταλαγμός γλυκασμού. 
Π.Α.Α.

Πέμπτη 27 Αυγούστου 2015

Ο "ΚΟΚΑΪΝΟΠΟΤΗΣ" ΤΟΥ ΤΟΥΝΤΑ ΓΙΑ ΦΩΝΗ ΚΑΙ ΠΙΑΝΟ

Ο Σμυρνιός μαντολινίστας και συνθέτης ρεμπέτικων τραγουδιών Παναγιώτης Τούντας 

Ένα τραγούδι - χορός χασάπικος, ετών 83! 
Τίτλος: "Γι' αυτό, φουμάρω κοκαΐνη" (Κοκαϊνοπότης ή Μ' έμπλεξε ένας μόρτης). 
Σύνθεση και στίχοι: Παναγιώτης Τούντας 
Πρώτη εκτέλεση από την Πολίτισσα  Μαρίκα Φραντζεσκοπούλου (Αθήνα /1932 Δίσκος: Columbia Ελλάδος DG - 0279 / WG - 0376). 
Παραθέτουμε εδώ αυτή την πρώτη εκτέλεση - δείγμα καιρών αλλοτινών...


Το τραγούδι ερμήνευσαν πολλές σπουδαίες τραγουδίστριες κατά καιρούς. 
Μου άρεσε ιδιαίτερα η ερμηνεία της Χαρούλας Αλεξίου στον δίσκο "Η Χάρις Αλεξίου σε απρόβλεπτα τραγούδια", που επιμελήθηκε ο Μάνος Χατζιδάκις. 
Μα τώρα, φίλοι μου, σας προτείνω μια άλλη "χατζιδακική" ερμηνεία του τραγουδιού αυτού, από την καταπληκτική νέα τραγουδίστρια και συνθέτρια Σοφία Αβραμίδου, με τον επίσης εξαιρετικό Σάκη Κοντονικόλα στο πιάνο. 
Ο "Κοκαϊνοπότης" για φωνή και πιάνο, λοιπόν.



Πού `ναι εκείνα μου τα κάλλη 
πού `ναι η τόση εμορφιά, 
στην Αθήνα δεν είχε άλλη 
τέτοια λεβεντιά! 

Ήμουν κούκλα, ναι στ’ αλήθεια 
με μεγάλη αρχοντιά! 
Δε σας λέγω παραμύθια, 
τρέλανα ντουνιά! 
Μα μ’ έμπλεξε ένας μόρτης 
αχ, ένας μάγκας πρώτης 
μου πήρε ό,τι είχα και μ’ αφήνει. 
Μου πήρε την καρδιά μου, 
τα νιάτα, τα λεφτά μου, 
κι απ’ τον καημό φουμάρω κοκαΐνη. 

Μ’ αγαπούσαν αφεντάδες, 
νέοι, γέροι και παιδιά 
κι όλοι πρώτοι κουβαρντάδες 
μεσ’ στην αγορά. 

Αχ, τι όμορφα περνούσα 
με τραγούδια και κρασί, 
κάθε μέρα εγλεντούσα! 
Τι ζωή χρυσή! 

Και τώρα η καημένη 
γυρίζω μαραμένη 
γιατί ο σεβντάς του μάγκα δε μ’ αφήνει. 
Με τρέλανε ο μόρτης, 
ο κοκαϊνοπότης, 
γι’ αυτό κι εγώ φουμάρω κοκαΐνη.

Φανουρόπιτα: Η μαγική πίτα!


Του Αρχιμανδρίτη Γεράσιμου Φραγκουλάκη
Αννόβερο Γερμανίας
Ο Άγιος Φανούριος έζησε επί ρωμαϊκής εποχής. Πολλά στοιχεία για τη ζωή του δεν έχουμε. Πληροφορίες γι' αυτήν μας δίδει εικόνα που βρέθηκε στο νησί της Ρόδου τον 15ο αιώνα. Στην εικόνα αυτή απεικονίζεται ο Άγιος Φανούριος και 12 παραστάσεις από τα διάφορα μαρτύρια που υποβλήθηκε, υποκύπτοντας εν τέλει στον διά πυράς θάνατο, εξαιτίας της αντίστασής του στον κόσμο των ειδώλων. 
Η Εκκλησία μας τιμά την μνήμη του την27η Αυγούστου. Στη μνήμη του έχει καθιερωθεί οι πιστοί να προσφέρουν την γνωστή Φανουρόπιτα. Η προσφορά της Φανουρόπιτας ξεκίνησε με κίνητρα αγνά και ευλαβή την αρχή. Την έφτιαχναν οι γυναίκες και την πρόσφεραν στους πιστούς με την ευχή "ο Θεός να συγχωρέσει τη μάνα του Αγίου Φανουρίου", η οποία λέει η παράδοση ότι ήταν ειδωλολάτρης. 
Η παρήχηση του ονόματος όμως του Αγίου Φανουρίου προς το ρήμα φαίνω, φανερώνω έγινε αιτία να αποδοθούν στον Άγιο ιδιότητες που σχετίζονται με την φανέρωση προσώπων και πραγμάτων. Με την πάροδο του χρόνου οι ιδιότητες αυτές άρχισαν στην λογική του κόσμου, να αποκτούν μαγική δύναμη. Κι έτσι παρατηρείται το φαινόμενο να φτιάχνονται και να προσφέρονται Φανουρόπιτες για πράγματα απίθανα που πολλές φορές το λιγότερο, δημιουργούν θυμηδία. Άνθρωποι που έχουν από χλιαρή έως ανύπαρκτη σχέση με την Εκκλησία, εμφανίζονται προσφέροντες Φανουρόπιτα με αιτήματα απίθανα και σαφέστατα υλιστικά. 
Είναι κρίμα και αποτελεί παραλογισμό να απομακρυνόμαστε από την ευσεβή παράδοση, που αφορά στην προσφορά της Φανουρόπιτας και να της προσδίδουμε μαγικές ιδιότητες. Ο Μεγαλομάρτυρας Φανούριος είναι άγιος της Εκκλησίας μας και όχι κάποιος "γκουρού", που μπορεί να βρίσκει απολεσθέντα με τρόπο μαγικό. 
Θα πρέπει να εξηγήσουμε στον κόσμο ότι, η προσφορά της Φανουρόπιτας γίνεται προς τιμή του Αγίου και αποτελεί ευλογία για εκείνον που την προσφέρει, όπως γίνεται και με τους άρτους.
Αλίμονο αν δημιουργούμε την ψευδαίσθηση ότι με μια πίτα καλοπιάνουμε τον Άγιο, πολύ δε περισσότερο τον εξαναγκάζουμε να μας φανερώσει γαμβρό ή νύφη, ζώα ή πράγματα, τιμαλφή ή εργασία. Αυτό όχι τιμή δεν περιποιεί στον Άγιο Φανούριο, αλλ' αντιθέτως αποτελεί ύβρη. 
Ας ενημερώσουμε σωστά τον κόσμο και ας λιγοστέψουν οι Φανουρόπιτες. Τουλάχιστον αυτές που θα προσφέρονται, να προσφέρονται προς τιμήν του Αγίου, την μεσιτεία του οποίου ας παρακαλέσουμε να έχουμε με την ευκαιρία της εορτής του.

Τετάρτη 26 Αυγούστου 2015

ΗΡΑΚΛΗΣ ΦΙΛΙΟΣ: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΕΙΝΑΙ ΑΘΛΙΑ

Από βανδαλισμό "ζηλωτών" στην Θεολογική Σχολή του ΑΠΘ

Αν κάποιος παρατηρούσε τα καρκινώματα που αναπτύσσονται με ταχύτατους ρυθμούς στο σώμα της ελληνικής θεολογίας, θα διαπίστωνε πως η θεολογία στον ελλαδικό χώρο αργοσβήνει. Αυτό δεν προσβάλλει τον Τριαδικό Θεό, την εκκλησία ως σώμα Χριστού, τα ιερά της μυστήρια, την αγιαστική χάρη του Αγίου Πνεύματος και την αλήθεια της θεολογίας της ορθόδοξης Ανατολής. 
Μέσα σε όλες τις αρνητικές πτυχές της ελληνικής πραγματικότητας, η θεολογία δεν θα μπορούσε να ξεφύγει από την ειδωλοποίηση της και την αλλοίωση του ήθους της. Αυτό δεν έχει να κάνει με την αμφισβήτηση της ως αλήθεια, ως φορέα χάριτος και ζωής, αλλά η αλλοίωση είναι ανθρώπινη αδυναμία και πτυχή της αυτεξουσιότητας προς την κατεύθυνση της απώλειας και όχι της πραγμάτωσης. Όμως όπου «επλεόνασε η αμαρτία, υπερπερίσσευσε η χάρις». Και η θεολογία της ομορφιάς έχει ανθίσει ως δρόσος Αερμών και βλάστησε με υπέροχα μεθυστικά αέρινα και εαρινά άνθη. Άνθη που από έρωτα και με έρωτα για τον Θεό και τον άλλον, συνέχισαν να μυρίζουν πνευματική ανάσα και δροσερό φίλημα που δίνει ζωή από την όντως ζωή. 
Στη χώρα μας είναι γνωστό ότι οι χριστιανοί καταντήσαμε τραγικοί όπου τραγικά και ειρωνικά περιστρεφόμαστε γύρω από αυτό που μισούμε, αλλά μιμούμαστε. Γύρω από αυτό που πολεμάμε μανιωδώς, αλλά ταυτόχρονα υπερασπιζόμαστε. Συμβαίνει το εξής τραγικό στο χώρο της θεολογίας όπως αναπτύχθηκε στον ελλαδικό (όχι ελληνικό) χώρο. Εδώ και χρόνια έχουν ριζώσει «παράνομα» στο υγιές σώμα της εκκλησίες συμπεριφορές και «θεολογίες» που ουδεμία σχέση έχουν με την φιλανθρωπία του Τριαδικού μας και Πανάγαθου Θεού, ο οποίος μόνος δίδαξε την αγάπη σε κάθε άνθρωπο. Δυστυχώς θεολογικοί κύκλοι οδηγούν στην καταδίκη και όχι στη σωτηρία. Η σωτηρία κατάντησε να μοιάζει με προνόμιο των «καλών χριστιανών» που εκκλησιάζονται κάθε Κυριακή και έχουν μία ευυπόληπτη και καταξιωμένη θέση στην κοινωνία και στον «δικό μας χώρο». 
Οι άλλοι είναι οι αμαρτωλοί, οι μοιχοί που πρέπει να τους ξεφτιλίσουμε, οι ομοφυλόφιλοι που πρέπει να καταδικαστούν, οι πόρνες που πρέπει να τις ντροπιάσουμε και να τις αποξενώσουμε από την κοινωνία. Και ποιος αποκλείει πως μία μετανιωμένη πόρνη γυναίκα που δεν γνωρίζουμε και δεν έχουμε δικαίωμα να κρίνουμε, έχει τις δυνατότητες να γίνει μία συνειδητή γυναίκα, περισσότερο ακόμη και από γυναίκες ασυνείδητες και υποκρίτριες που ζουν και μεγαλώνουν στο χώρο της εκκλησίας; Η αμαρτία είναι αμαρτία τραγική στην ψυχή κι όχι στο σώμα. Εκείνος που αμαρτάνει στο σώμα και το ξευτιλίζει το κάνει με αντίκτυπο στον ίδιο. Η υποκρισία και η αθλιότητα όμως της ψυχής και όχι του σώματος είναι αθεράπευτη τις περισσότερες φορές και εμφανίζεται ως ευσεβισμός και θρησκευτική υποκρισία. Ως το πιο θανατηφόρο ιό για το σώμα της ψυχής. 
Αυτή η τάση αντικατοπτρίζει το ζήτημα της καθαρότητας, μιας πανάρχαιας συνήθειας και έχει τις ρίζες της στις πρώτες αιρέσεις. Ο Νεστόριος για παράδειγμα (όπως και οι υπόλοιποι αιρετικοί) υπήρξε μέγας ευσεβιστής και αρνούνταν τη γέννηση του Λόγου από μία άνθρωπο, την Θεοτόκο. Πώς δηλαδή μπορεί το αμαρτωλό, το βέβηλο, το φθαρτό να συνυπάρξει κι εν τέλει να γεννήσει τον ίδιο τον Θεό; Ποια η σχέση του τέλειου και αναμάρτητου Θεού με το βέβηλο της ανθρώπινης φύσης; Αυτό το ζήτημα της καθαρότητας πέρασε στη Δύση και ιδίως στην Ρωμαιοκαθολική εκκλησία τόσο σε εκκλησιολογικό όσο και σε σωτηριολογικό επίπεδο. 
Έφθασε βέβαια και στη χώρα μας όπου ο άνθρωπος των πτώσεων, των ηδονών, των απολαύσεων και της εκκοσμίκευσης αποτελεί persona non grata για τη λέσχη όσων ομοφοβικών χριστιανών που έκαναν την εκκλησία ιδέα και όχι εικόνα. Ιδέα χωρίς αλήθεια και σωτηρία. Κάθε άλλος, κάθε ξένος είναι έξω από την εκκλησία. Η συνήθεια αυτή αρέσκεται εδώ και χρόνια να ανακυκλώνεται σε ένα χώρο που έχει προεκτάσεις κι εκτός του εαυτού του. Είναι ίδιον προνόμιο ενός μέρους ευσεβιστών της ενοριακής ζωής και των μοναστηριών, αλλά και «προσόν» μεγαλύτερου μέρους ανθρώπων που έχουν γαλουχηθεί στις παραεκκλησιαστικές οργανώσεις που διαχωρίζουν άνδρα και γυναίκα, θεωρούν τον έρωτα ως αμαρτία και είναι εκτός πνεύματος της θεολογίας που διδάσκει αγάπη. 
Γι’ αυτούς τους ανθρώπους αμαρτία είναι η βίωση του ομορφότερου συναισθήματος που συμπλέκει σώματα και ψυχές, κάνει δύο ξένα μέχρι πρότινος σώματα ένα σώμα, χαϊδεύει τις ευαίσθητες χορδές της θέλησης του ενός προς τον άλλον και απογειώνει το βίωμα στην πιο ολοκληρωτική μορφή, την ένωση. Είναι δε και αναπόσπαστο τμήμα του εαυτού ενός μέρους ιερέων και ίσως στο μοναχικό σχήμα να συναντάται περισσότερο, που έχει δώσει δικαιώματα, που στηλιτεύει και κρίνει και στις εξομολογήσεις ρωτάει προσωπικά δεδομένα («τι;» και «πως»), προσωπικές συνήθειες ίσως και για να διεγείρεται και η φαντασία όσων δεν άντεξαν να ζήσουν τη ζωή στην πιο όμορφη της πλευρά. Απουσιάζει εκείνο το αισθητήριο της θεολογικής και πνευματικής ωρίμανσης που επιτρέπει με αντικειμενικότητα, διάκριση, οικονομία και αγάπη να προσεγγιστούν θέματα της θεολογικής σκέψης. 
Στον ελλαδικό χώρο για όσους γνωρίζουν τι συμβαίνει σε επίπεδο θεολογίας, υπάρχει η αίσθηση ότι «τρώμε τις σάρκες μας». Ένας άκρατος φανατισμός και τζιχαντισμός που δεν είχε και δεν έχει διάθεση να αφαιρέσει ποτέ τη μπούργκα από το μυαλό του. Αν συμβεί αυτό, πώς θα υπάρξει, πώς θα υφίσταται αυτή η πολεμική και ευσεβιστική επιπολαιότητα απέναντι σε μορφές που «πατούν» πάνω στην πατερική θεολογία, την εμπλουτίζουν και την μεταδίδουν σε κάθε άνθρωπο; Οι Πατέρες αγίασαν βίωσαν την αλήθεια της ζωής (το δόγμα ως ζωή) και μοίρασαν αγάπη και αλήθεια. Με πνεύμα πίστης στον Τριαδικό Θεό και άπειρης φιλανθρωπίας και οικονομίας απέναντι ακόμη και στον πιο αμαρτωλό άνθρωπο. Υπάρχει μεγαλύτερος φιλάνθρωπος και εραστής του ανθρώπου από τον Θεό; Στη χώρα μας δυστυχώς οι πολέμιοι «ξένων» και «αιρετικών» (για εκείνους τους ίδιους) θέσεων έχουν μένος. Και δεν μπορώ σε καμία περίπτωση να σκεφτώ εκκλησία και μένος. Εκκλησία και ύβρις. Εκκλησία και κατάκριση. Εκκλησία και μίσος. «Θεός αγάπη εστί» θα πει ο άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος και θα χτυπήσει με το λόγο του τον ανθρώπινο καθηλωμένο νου που θα απορήσει αν ο άλλος είναι ο εαυτός μου και ο Θεός μου. Αυτή τη συνάντηση λοιπόν, αυτό το σμίλευμα με όμορφο και χαριτωμένο τρόπο, μα περισσότερο με αγάπη και οικονομία κατάφεραν οι Πατέρες και όσοι απάντησαν καταφατικά στο ερώτημα του Τερτυλλιανού για το ποια σχέση μπορεί να έχει η Αθήνα με την Ιερουσαλήμ. Συνάντηση που βλάσφημα αρνούνται όσοι είδαν στη θεολογία την αποκλειστικότητα της προσωπικότητας τους χωρίς Θεό, χωρίς αγάπη, χωρίς έρωτα, χωρίς συμπόνια, χωρίς φιλευσπλαχνία, χωρίς οικονομία, χωρίς κατανόηση, χωρίς δάκρυ, χωρίς πόνο, και χωρίς χαρά.
Οι Πατέρες της αγίας μας εκκλησίας είναι οι πλέον εραστές της αγάπης του Θεού και της σοφίας Του. Πώς μπορείς να ερωτευθείς αν δεν πιστέψει η καρδιά σου και αναπαυθεί αφοσιωτικά και ολοκληρωτικά στην αγάπη του άλλου; Αν δεν είσαι ερωτευμένος δεν γίνεσαι φιλόσοφος, μήτε θεολόγος. Κι επειδή η φιλοσοφία ως αναζήτηση της σοφίας δηλώνει την έλλειψη της (ο φιλόσοφος ομολογεί την έλλειψη σοφίας – δεν είναι σοφός) και η θεολογία ως αναφορά στον Θεό και τις ενέργειες Του δηλώνει πάλι μία αναζήτηση (έλλειψη της γνώσης έως απόλυτης και αδύνατης στην περίπτωση της έκφρασης για τον Θεό - εδώ αναδεικνύεται η εμπειρική θεολογία και η σημασία της σαν βίωμα ζωής), ο έρωτας είναι αυθύπαρκτο στοιχείο για να αναζητήσεις τον Θεό μέσα από τη θεολογία και φιλοσοφία («ώστε αναγκαίον Έρωτα φιλόσοφον είναι, φιλόσοφον δέ όντα μεταξύ είναι σοφού καί αμαθούς», Πλάτων, 132. – Συμπόσιον 204b). 
Οι Πατέρες θεολόγησαν με αγάπη προς τον Θεό και τον άνθρωπο. Δεν αποξένωσαν τη θεολογία από τις ανησυχίες έκαστης εποχής, αλλά μίλησαν Χριστό, «ήπιαν» Χριστό, «μοίρασαν» Χριστό σε κάθε αδύναμη ψυχή. Υπήρξε ο Χριστός δε τα πάντα για εκείνους κι εκείνοι δεν Τον φυλάκισαν στις αισθήσεις τους, αλλά τον «τίναξαν» ως διαρκή παρουσία ζωής σε κάθε άνθρωπο, οποιασδήποτε φυλής, χρώματος και εθνικότητας. Ακόμη και στους «τιποτένιους» και «αμετανόητους», τους ηδονιστές και ακατάστατους, τους «άλλους», τους «ξένους», τους όχι «δικούς μας». 
Η ελληνική θεολογική πραγματικότητα δεν επιδιώκει να εντοπίζει, αλλά η φύση της αναδεικνύει μία ισχυρή προβληματική που πιστεύω ακράδαντα ότι θα εγκλωβίζεται στα χαλάσματα που ίδια δημιούργησε για τον εαυτό της, σαν να θέλει να αυτό - εξοντώνεται χωρίς να δίνει λόγο, μαρτυρία, μα περισσότερο Λόγο. Είναι λυπηρό στη χώρα μας να εντοπίζονται αφοριστικές τάσεις και η θεολογική σκέψη να διαπνέεται από μισαλλοδοξία. Η θεολογική σκέψη από τη φύση της συνθέτει. Αποφεύγοντας μανιχαϊκές αντιλήψεις περί καταμερισμού και διακρίσεως, η εκκλησία μας δεν πέφτει στην παγίδα των διλλημάτων και συνθέτει. Με ενορχηστρωμένη την διαφορετικότητα υπό το φως της χάριτος και το φύσημα θείας πνοής, εναρμονίζει τις συγχορδίες της ετερότητας ως χαρακτήρα κι έκφραση, αυτής της πολυποικιλότητας και ανασαίνει Θεό. 
Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος, π. Φιλόθεος Φάρος, Γιανναράς, π. Νικόλαος Λουδοβίκος, Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης Ζηζιούλας, π. Παντελεήμων Μανουσάκης, Μητροπολίτης Δημητριάδος Ιγνάτιος, ακαδημαϊκός Χρυσόστομος Σταμούλης, Μητροπολίτης Ναυπάκτου Ιερόθεος, AnthonyBloom, Σωφρόνιος Σαχάρωφ, άγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς, G. Florovsky, J. Meyendorff, N. Berdiaeff, Ι. Ρωμανίδης, είναι μερικούς από τους αξιόλογους θεολόγους και φιλόσοφους που έχει αναδείξει η ορθόδοξη θεολογία. Ένα χαριτωμένο ψηφιδωτό με πατερικές αλήθειες και ανάπτυξη θεολογίας σύγχρονης, δηλαδή στη σύγχρονη εποχή με φιλοσοφίες ελκυστικές, θεολογικά σωτήρια ρήματα και αγάπη για τον Θεό. 
Αυτή η θρησκευτική οχλαγωγία του στυλ: άλλοι είναι αιρετικοί, άλλοι αλλοπρόσαλλοι, άλλοι αθεολόγητοι και άλλοι οικουμενιστές, έχει καταρρεύσει στη ζωή της εκκλησίας. Άνθρωποι που αφιέρωσαν τη ζωή τους στην εκκλησία και τα θεολογικά γράμματα, μέσα από διαφορετικές προσεγγίσεις, σχήματα και μορφολογικές αποχρώσεις, δεν αλλοιώνουν την ορθόδοξη ζωή κι εν τέλει δεν υπάρχουν παντού σκιές και φαντάσματα. Απεναντίας οι προαναφερθέντες ανέδειξαν τη ζωντάνια και τη χαρισματική ομορφιά της θεολογίας στον θολό ανθρώπινο βίο μέσα από τη θεολογική αναφορά στο πρόσωπο του Τριαδικού Θεού, με τέχνη, ποίηση και καλλιτεχνική ευαισθησία, κι όλα αυτά σε πείσμα της κακοτεχνίας που δημιούργησε η ελληνική θεολογία της γκρίνιας, του πεσιμισμού και της άρνησης. Αν απεμπολήσεις τον έρωτα ως έκφραση ζωής από τη θεολογία και την ασκητική τέχνη, το θέμα τελειώνει εδώ, η θεολογία καταντά ανθρωπολογία, κινείται στα στενά όρια της ιδεολογίας, χωρίς αναφορές και πρότυπα, μένοντας στη μοναξιά της θλιμμένης της παρουσίας, ως εγωκεντρική εικόνα ενός ειδώλου που αντέστρεψε τον Θεό και την αγάπη του Θεού σε μία διαρκή άρνηση, μιζέρια και αξιολύπητη φύση. 
Αν και η ελληνική θεολογική πραγματικότητα είναι άθλια γιατί απολυτοποιεί τη διαφορετικότητα ως αμαρτία, εντούτοις η ενότητα της εκκλησίας δια της χάριτος του Αγίου Πνεύματος είναι δεδομένη. Όσες διαφορετικές φωνές κι αν ακουστούν, όσοι κι αν δραπετεύσουν από την αλήθεια της πίστης, όσο κι αν υπάρχουν φωνές αφοριστικές, μισαλλόδοξες και αδιάλλακτες, η ομορφιά της θεολογικής σκέψης φιλοσοφεί αναζητώντας Θεό, εμπνεόμενη από Θεό. Έναν φιλοσοφούμενο Θεό όπως θα έλεγε ο φίλος και αγαπητός ακαδημαϊκός φιλόσοφος στο Καθολικό Κολλέγιο του Τιμίου Σταυρού στη Βοστώνη π. Παντελεήμων Μανουσάκης. 
Ηρακλής Φίλιος  
(iraklisf@theo.auth.gr)

ΑΥΓΟΥΣΤΙΑΤΙΚΟ ΦΕΓΓΑΡΙ ΤΟ ΣΑΒΒΑΤΟ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΝΙΚΟΛΑΟ ΤΗΣ ΡΑΦΗΝΑΣ ΜΕ ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΕΞΑΙΣΙΕΣ


Ο Δήμος Ραφήνας-Πικερμίου διοργανώνει μια συναυλία με επιλεγμένα ελληνικά τραγούδια, στον προαύλιο χώρο του Αγίου Νικολάου στη Ραφήνα, το Σάββατο 29 Αυγούστου 2015 στις 9 το βράδυ, υπό το σεληνόφως. 
Τραγούδια των Μάνου Χατζιδάκι, Μίκη Θεοδωράκη, Ελένης Καραϊνδρου, Νίκου Κυπουργού, Πλάτωνα Ανδριτσάκη, αλλά και των Κουρτ Βάιλ και Νικόλα Πιοβάνι κ.α. θα ερμηνεύσουν: 
Δάφνη Πανουργιά - τραγούδι 
Στέλιος Ταχιάτης - βιολοντσέλο 
Πλάτων Ανδριτσάκης - κιθάρα

Τρίτη 25 Αυγούστου 2015

Η ΚΑΠΗΛΕΙΑ ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΚΑΛΛΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΗΜΟ Ν. ΣΜΥΡΝΗΣ


«Βλέπεις την αφίσα Φεστιβάλ μεγάλου Δήμου της Αττικής. Τον μισό χώρο καταλαμβάνει φωτογραφία της Μαρίας Κάλλας. Λες, μπράβο, ας δούμε το πρόγραμμα του Φεστιβάλ, σίγουρα θα έχει συναυλίες με λυρικούς τραγουδιστές, ίσως και παραγωγή όπερας, μια συμφωνική ορχήστρα, κάτι σχετικό τέλος πάντων. 
Όπως μας πληροφορεί το αρμόδιο αυτοδιοικητικό site www.neasmyrni.gr, οι συναυλίες που περιλαμβάνονται είναι: για τα 50 χρόνια του Χρήστου Νικολόπουλου, Πλιάτσικας - Μηλιώκας, Σπύρος Πολυκανδριώτης, αφιέρωμα στη Σμύρνη, Δημήτρης Ζαφειρέλης, Ελληνική Ανθολογία, Gadjo Dilo, Λαυρέντης Μαχαιρίτσας - Γιάννης Κότσιρας, ‘Ελλη Πασπαλά-Vassilikos, Δρομαίως άδειν και Παύλος Καρποδίνης. Αυτές είναι ΟΛΕΣ οι συναυλίες από 29/8 μέχρι 5/10! Οι υπόλοιπες εκδηλώσεις είναι οι περιοδεύουσες θεατρικές, Χορός, αφιέρωμα στη γενοκτονία των Αρμενίων, παιδικά, Καραγκιόζης και παραδοσιακά... Έλεος κύριοι υπεύθυνοι!! Τόσο μεγάλη είναι η ανάγκη -και η ένδεια- για έγκυρη πολιτιστική ετικέτα, ώστε να επιλέγεται η Μαρία Κάλλας ως μοναδικό!! μήνυμα εικόνας του Φεστιβάλ, ενώ ταυτόχρονα δεν υπάρχει ούτε ΜΙΑ στις σχεδόν 40 εκδηλώσεις, έστω για ξεκάρφωμα, σχετική;» 
Αυτά έγραψε στην σελίδα του στο fb ο γνωστός πιανίστας Διονύσης Μαλλούχος (Διευθυντής του Δημοτικού Ωδείου Καλαμάτας και Ραδιοφωνικός παραγωγός του Γ' Προγράμματος), ο οποίος πολύ σωστά εξέφρασε την απορία του και την αγανάκτησή του για την καπηλεία. 
Ως ευαίσθητος δέκτης πάντα, ο συνθέτης Φίλιππος Τσαλαχούρης είδε το σχόλιο και έσπευσε να αποστείλει το παρακάτω e-mail προς τον Πολιτιστικό Οργανισμό Νέας Σμύρνης:

Αξιότιμε κ. Χατζατουριάν, 
Νιώθω υποχρέωσή μου να σας εκφράσω την έκπληξή μου για την αφίσα των πολιτιστικών σας εκδηλώσεων. Για το πρόγραμμα δεν μπορώ να έχω γνώμη διότι το γούστο του καθένα είναι προσωπικό αν και θα μπορούσα να σχολιάσω πολλά. 
Μου προκάλεσε έκπληξη το πρόσωπο της Μαρίας Κάλλας που "προτείνει" τους Χρήστο Νικολόπουλο, Λαυρέντη Μαχαιρίτσα, Γιάννη Κότσιρα κ.τ.λ. Μιλώ μόνον για την μουσική. Δεν υπάρχει ούτε μια συναυλία κλασσικής μουσικής. Η Μαρία Κάλλας τι εξυπηρετεί; 
Αλήθεια.. ο πολιτιστικός οργανισμός προσφέρει στο κοινό της Νέας Σμύρνης, και όχι μόνον, ότι θέλει ο κόσμος; ...εμπορικά; ...η κλασσική μουσική δεν είναι υποχρέωση κάθε πολιτιστικού οργανισμού; ...δεν προάγει τον πολιτισμό; ...επαναλαμβάνω πως αυτό είναι θέμα γούστου που κρίνεται και κρίνει. Η χρήση, για να πω με λύπη, η εκμετάλλευση του προσώπου της Κάλλας είναι καταχρηστική. 
Είμαι λυπημένος. Θα μου πείτε τι σας αφορά...ίσως και να έχει κάποια αξία για το μέλλον. 
Φίλιππος Τσαλαχούρης 
Συνθέτης, μέλος της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών, καθηγητής του Ωδείου Αθηνών, μέλος της καλλιτεχνικής επιτροπής του Μουσείου Μπενάκη, βραβευμένος από την Ακαδημία Αθηνών. 
Ο Φίλιππος Τσαλαχούρης δηλώνει «λυπημένος», αλλά εγώ είμαι εξοργισμένος. Εδώ χρειάζεται «μουσική αστυνομία», όπως θα ‘λεγε κι ο Χατζιδάκις, να επέμβει και να αποσύρει όλες τις σχετικές αφίσες, βάζοντας ταυτόχρονα κι ένα γερό πρόστιμο στους άσχετους του Δήμου της Ν. Σμύρνης που τόλμησαν ελαφρά τη καρδία να χρησιμοποιήσουν – οι ασυνείδητοι! – την Μαρία Κάλλας, για να διαφημίσουν τις εκδηλώσεις τους. 
Η μόνη λυρική τραγουδίστρια που συμμετέχει – σύμφωνα με το πρόγραμμα – είναι η Σόνια Θεοδωρίδου, η οποία έχοντας πάρει προ πολλού διαζύγιο με το κλασικό ρεπερτόριο, θα ερμηνεύσει, λέει, μια «Ελληνική Ανθολογία» τραγουδιών. Δεν είδε η κυρία Θεοδωρίδου την καπηλεία της μνήμης της Μαρίας Κάλλας ώστε να διαμαρτυρηθεί στοιχειωδώς. Αλλά, ξέχασα! Αυτή πρότεινε στον Δήμο Ν. Σμύρνης τον Σάκη Ρουβά για το «Αξιον εστί» του Μ. Θεοδωράκη, στην αλήστου μνήμης συναυλία της 2ας Μαϊου 2015. 
Αν ο Δήμος διέθετε κάποια δράμια σοβαρότητος, θα έπρεπε να είχε εντάξει στις εκδηλώσεις του μία μεγάλη συναυλία – αφιέρωμα στην Μαρία Κάλλας, για τις 16 Σεπτεμβρίου, δηλ. στην επέτειο του θανάτου της. Αλλά πολλά ζητάω από τον Δήμο Ν. Σμύρνης. Εδώ ολόκληρη Ελλάδα (που λέει ο λόγος «ολόκληρη») και δεν θυμάται την μεγάλη ντίβα την ημέρα της αναχώρησής της. Αν δεν ήταν και το Athenaeum που επί σειρά ετών διοργάνωνε μεγάλη εκδήλωση μνήμης εκείνη την ημέρα, η Κάλλας δεν θα είχε …μοίρα στην χώρα της. Και μετά απορούμε γιατί οι Ιταλοί την πολιτογραφούν ως «Ιταλίδα σοπράνο»! 
Έστω και την υστάτη ώρα: Ο Δήμος Ν. Σμύρνης να αποσύρει την αφίσα, που είναι και εξώφυλλο του προγράμματος των εκδηλώσεων. Άλλωστε η Κάλλας δεν τους ανήκει ούτε κατ’ ελάχιστον. Ας την αφήσουν ήσυχη να αναπαύεται και να παραμυθεί όσους ακόμα την ακούν μαγεμένοι.
Π.Α.Α.

Δευτέρα 24 Αυγούστου 2015

ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ: "Ένα εξαίσιο, ξαφνικό και τολμηρό ποιητικό δείγμα απ’ την Ακολουθία του Κοσμά του Αιτωλού"



Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 
Μουσικό Διαδικτυακό Περιοδικό TAR
Πριν είκοσι εφτά χρόνια (1988) κυκλοφόρησε «Ο καθρέφτης και το μαχαίρι» από τον Ίκαρο.
Η κλασική πλέον αυτή έκδοση περιέχει τριάντα έξι κείμενα του Μάνου Χατζιδάκι, που δημοσιεύτηκαν κατά καιρούς σε περιοδικά και εφημερίδες ή εκφωνήθηκαν προς το κοινό. Το βιβλίο περιλαμβάνει και φωτογραφικό υλικό, το οποίο θα μπορούσε να θεωρηθεί υποστηρικτικό υλικό για το νοερό σχεδίασμα μιας αυτοβιογραφίας. Στο τέλος του βιβλίου ο ίδιος ο Χατζιδάκις μας ξεναγεί στις φωτογραφίες της ζωής του. 
Τα κείμενα είναι πέρα ως πέρα Χατζιδακικά. Ευαίσθητα, ανατρεπτικά, «τελετουργικά», βαθιά πολιτικά, άκρως γοητευτικά και με μοναδική μουσικότητα δοσμένα. Ο Χατζιδάκις είναι ένας μάγος της μουσικής, αλλά κι ένας τεχνίτης του Έλληνος λόγου. Διαβάζοντας Χατζιδάκι αντιλαμβάνεσαι το του Εγγονόπουλου: «Οι άγγελοι στον παράδεισο μιλούν ελληνικά…». 

Θα σταθώ εδώ σ’ ένα από τα κείμενα του βιβλίου και μάλιστα σ’ ένα μόνο κομμάτι του, που μου προκάλεσε – και λόγω ειδικότητος – το ενδιαφέρον. 
«Η λιποθυμία των λέξεων πάνω σε πέντε γραμμές» (σ.114 – 122) είναι μια εποικοδομητική «φλυαρία», που λέει κι ο ίδιος ο Χατζιδάκις, πάνω στο σπουδαίο θέμα της σχέσης λέξεων, ποίησης και μουσικής. Και ποια η περιπέτεια του συνθέτη «να κάνει δική του τη λέξη, καθώς αυτή ξαπλώνει στο κρεβάτι των πέντε γραμμών».
Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε αρχικά στο περιοδικό «Τέταρτο», τεύχος 9, τον Ιανουάριο του 1986. Όμως ο Χατζιδάκις το είχε εκφωνήσει ως ομιλία νωρίτερα. Τον Αύγουστο του 1984 πραγματοποιήθηκε στην Κάρπαθο ένα Συμπόσιο που οργάνωσε το Αιγαίο Κέντρο Ελληνικής Φιλοσοφίας. Ανάμεσα στους προσκεκλημένους ομιλητές ήταν και ο Μάνος Χατζιδάκις. Τα κείμενα των ομιλιών δημοσιεύθηκαν σ έναν τόμο πρακτικών που επιμελήθηκε ο εκ των διοργανωτών του Συμποσίου καθηγητής Θεοδόσης Πελεγρίνης. Ολόκληρο το κείμενο μπορείτε να διαβάσετε εδώ.  
Έγνοια του Χατζιδάκι είναι «το κύρος των ήχων και των λέξεων να μη χαθεί». Θεωρεί ότι αυτό «είναι μια προσταγή του τραγουδιού». Ας παρακολουθήσουμε την ασυνήθιστη σκέψη του, όταν συναντά έναν ύμνο της Εκκλησίας!
Απολαύστε τον Μάνο Χατζιδάκι αναλύοντα έναν Οίκο: 
"Για το κύρος των λέξεων πάλι, σ’ ένα τμήμα ποιητικού κειμένου και για τη μουσική επιλογή τους, έχουμε ένα παράδειγμα. Ένα εξαίσιο, ξαφνικό και τολμηρό ποιητικό δείγμα απ’ την Ακολουθία του Κοσμά του Αιτωλού. «Ο Οίκος», έτσι ονομάζεται το τμήμα της Ακολουθίας, αρχίζει: 
Των Αποστόλων μιμητής 
και Εκκλησίας στύλος 
των Ιερέων καλλονή 
και των Οσίων τύπος 
(ως κοινωνήσας των αγώνων αυτοίς) 
Ιερομάρτυς αναδέδειξε. 
Κάθε εκκλησιαστικός μουσικός, αλλά και κάθε λογικός, θα βασιζότανε στο ρήμα αναδέδειξε. Στον τελευταίο στίχο: Ιερομάρτυς αναδέδειξε. Αλλά εδώ έχουμε και μια πρόσθετη αίσθηση, πέρα απ’ τη λογική σύνθεση κι ερμηνεία του ιερού κειμένου. Τη σύγχρονη αίσθηση των λέξεων καλλονή – στύλος – τύπος – μιμητής, που η φθορά τους τις βοηθά να δημιουργούν μια μοναδική εντύπωση, έτσι καθώς είναι συζευγμένες με τις παραδοσιακά εκκλησιαστικές λέξεις: Των Αποστόλων – μιμητής. Της Εκκλησίας – στύλος. Των Ιερέων – καλλονή. Και των Οσίων – τύπος. Άραγε ήταν μια έμπνευση, γέννημα τύχης και τόλμης ή μια στον καιρό της λογική διαδικασία φραστική, που συνδυάζει μνήμη και λεκτική λειτουργία; Πιστεύω στην τόλμη του κειμένου και στη διαχρονική ποιητικότητά του μεσ’ απ’ τις ευτυχείς και εμπνευσμένες αυτές συζεύξεις. Είναι ποτέ δυνατόν ο μελωδικός και νόμιμος βιαστής αυτού του κειμένου να τις αγνοήσει και να ρίξει το βάρος στο λογικό αναδέδειξε του Ιερομάρτυρος; Αυτό το «αναδέδειξε» γίνεται δευτερεύον – θα ‘λεγεν ο Καβάφης. Ή μάλλον γίνεται επίλογος, για να καλύψει, να τελειώσει, τα όσα ο Ιερομάρτυς αναδέδειξε."


Τη συνέχεια του κειμένου μπορείτε να διαβάσετε, φίλοι μου, στο βιβλίο «Ο καθρέφτης και το μαχαίρι». 
Επιτρέψτε μου μόνο κάποιες παρατηρήσεις, γιατί σίγουρα δεν είναι και πολύ συνηθισμένη μια τέτοια προσέγγιση. 
Αρχικά ας επισημανθεί μια παρενθετική λεπτομέρεια: Η ορθή γραφή του ρήματος αναδέδειξε, ως β’ προσώπου παρακειμένου, είναι με αι: αναδέδειξαι. 
Ο Μάνος Χατζιδάκις δεν ανήκει στους συνθέτες που υμνούν την παράδοση και το βυζαντινό μέλος και τα παρόμοια κοινότοπα. Πολλώ δε μάλλον δεν είπε ποτέ ότι επηρεάστηκε από αυτές τις παραδοσιακές φόρμες, με εξαίρεση, βέβαια, το ρεμπέτικο, που ήταν, άλλωστε, υπόθεση του καιρού του. Μόνο στην «Εποχή της Μελισσάνθης» συναντούμε την ιδιοφυή επεξεργασία της Γ’ Στάσεως των Εγκωμίων (Αι γενεαί πάσαι), που παρουσιάζει στην αυθεντική της μορφή, με τους στίχους του Αμώμου να προτάσσονται, όπως δηλ. γίνεται στα μοναστήρια. Κι ένα μπουζούκι να αυτοσχεδιάζει… βυζαντινά! 
Ο Χατζιδάκις σίγουρα ήξερε την αξία της εκκλησιαστικής ποίησης και μουσικής. Το ενδιαφέρον είναι η επιλογή του παραδείγματος. Πρόκειται για τον «Οίκο» από την ασματική Ακολουθία του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, δηλαδή το κομμάτι που έπεται του κοντακίου του Αγίου, πριν το συναξάρι της ημέρας. Ο Οίκος αυτός δεν είναι, όμως, από την ακολουθία που αρχικώς επικράτησε στην Εκκλησία μας να ψάλλεται την ημέρα της εορτής (24 Αυγούστου), ποίημα του Σαπφείρου Χριστοδουλίδη του εκ Γραμμένου, μαθητού του Αγίου. Μια ακολουθία που εκδόθηκε το 1814 σε τυπογραφείο της Βενετίας, υπό του Νικολάου Γλυκέος του εξ Ιωαννίνων. 
Άρα ποια ακολουθία είχε υπ’ όψιν του ο Χατζιδάκις; Βέβαια η ακολουθία του Σαπφείρου έχει Οίκο με τα στοιχεία που επισημαίνει ο Χατζιδάκις (κοινά, άλλωστε, στους ιερομάρτυρες) αλλά δεν ταυτίζεται: «Την των μαρτύρων καλλονήν, των ιερέων υπογραμμόν, και Αποστόλων μιμητήν…».
Φαίνεται, λοιπόν, πως στα χέρια του Χατζιδάκι βρέθηκε - ποιος ξέρει πώς - η ακολουθία του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, ποίημα του αειμνήστου μοναχού Υμνογράφου της Μ.τ.Χ.Ε. Γερασίμου Μικραγιαννανίτου, γιατί εκεί υπάρχει ο Οίκος όπως τον παραθέτει ο Χατζιδάκις (μάλλον ο π. Γεράσιμος επεξεργάστηκε σ' ένα βαθμό την Ακολουθία του Σαπφείρου Χριστοδουλίδη).
Ιδού ο Οίκος του Γερασίμου:  Τῶν Ἀποστόλων μιμητής, καὶ Ἐκκλησίας στῦλος, τῶν ἱερέων καλλονή, καὶ τῶν Ὁσίων τύπος, [καὶ τῶν Μαρτύρων σύναθλος/ αυτή τη φράση δεν την έχει ο Χατζιδάκις], ὡς κοινωνήσας τῶν ἀγώνων αὐτοῖς, Ἱερομάρτυς ἀναδέδειξαι·...
Όπως και να ‘χει, ο Μάνος Χατζιδάκις καταπιάστηκε μ’ ένα παράδειγμα από την υμνογραφία (αρκέστηκε, μάλιστα, στην αρχή του Οίκου - δεν τον ενδιέφερε ολόκληρος) για να τεκμηριώσει την άποψή του περί του κύρους των ήχων και των λέξεων, για να εκφράσει την αγωνία του για το αποτέλεσμα της σύζευξης λέξης και μουσικής. Πάντως σίγουρα δεν είχε μουσική άποψη για τον Οίκο του Αγίου Κοσμά, αφού ο Οίκος διαβάζεται εμμελώς στην ακολουθία του όρθρου και δεν ψάλλεται. Προφανώς τον έθελξαν οι ποιητικές συζεύξεις των λέξεων. Εκεί βρήκε την μουσικότητα. 
Ο ίδιος σημειώνει πιο κάτω στο κείμενό του: «Πολλές φορές, όσο καιρό δουλεύω ένα ποιητικό κείμενο, μερόνυχτα μ’ απασχολούν οι λέξεις ή μία λέξη καθοριστική για την πορεία του στίχου». 
Και αποφαίνεται διερωτώμενος: «Μήπως αυτό είναι η Τέχνη και η περιπέτειά της μες στο ανθρώπινο γένος; Λέξεις. Που δεν εννοούν να λιποθυμήσουν και μας κρατάνε ξάγρυπνους μέσα στο άγχος των καιρών».

Κυριακή 23 Αυγούστου 2015

Η "ΣΧΟΛΗ ΠΙΑΝΟΥ" ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ

Οδυσσέας Ελύτης: «Σχολή πιάνου» (κολάζ, 1985)

Πέμπτη 20 Αυγούστου 2015

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ ΣΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ: ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ


Οι πικρές λοιπόν εποχές μας είναι σκέτες εποχές, αποξενωμένες, εποχές που εξορίστηκαν από την ιδιοσυγκρασία μας που σιγά σιγά ωθεί στα άκρα την εξορία του ίδιου της του εαυτού. Καταντήσαμε να είμαστε και να λειτουργούμε ως μονοφυσίτες. Σαν να έχουμε μόνο σώμα κι όχι ψυχή. Ή και το αντίθετο ακόμη. Να λοιπόν που ο μονοφυσιτισμός περνάει ως υπαρξιακή αίρεση και αλλοιώνει την ανθρωπολογία που έμαθε να ζει σε κοινωνία ανθρώπων κι όχι σε κοινωνία του εαυτού μου με τον εαυτό μου. 
Βλέπετε ο δυτικός ανθρωπισμός που πολλοί επικαλούνται διείσδυσε εύκολα σε ένα σώμα κοινωνίας που δεν είχε τα κατάλληλα αντισώματα για να αντισταθεί. Και την τραγικότητα της αυτο – αναφοράς στο όλον του εαυτού, αυτή την εγωπαθή και εωσφορική συνύπαρξη μου στον εαυτό μου, την ενίσχυσε το γεγονός της διάθεσης του ανθρώπου να αφήσει κάθε πνευματικό αντίδοτο για ίαση και αυτεξουσίως να αρέσκεται στην δυτικοποίηση του ως θριαμβευτής ουμανιστής και υπεράνθρωπος, όπως τον φαντάστηκε ο Νίτσε
Μιας και αναφέρομαι στον μεγάλο αυτό φιλόσοφο (όσοι τον χαρακτηρίζουν ως άθεο είναι εντελώς άσχετοι), θέλω να επισημάνω το εξής βασικότατο. Αν θες να κατανοήσεις (κάτι που είναι δύσκολο έως ακατόρθωτο πολλές φορές) τον Νίτσε, διάβασε πρώτα τον βίο του και στη συνέχεια τα βιβλία του. Ποτέ δεν ήταν άθεος. Ο ίδιος εναντιώθηκε σε όσους είδαν τον χριστιανισμό ως ιδεολογία. Ακόμη και το βιβλίο του ο «Αντίχριστος» στηλιτεύει τον χριστιανισμό της Δύσης και όχι τον Χριστό. Ο χριστιανισμός έγινε ιδεολογία και στον ρωμαιοκαθολικισμό, αλλά και στον προτεσταντισμό. Φανταστείτε λοιπόν ένα κακέκτυπο, ένα είδωλο, μία κακόγουστη εικόνα. Σας ικανοποιεί;


Αν λοιπόν αυτή η αλλοιωμένη φύση, αυτή η αναποδιά και το αναποδογύρισμα του χριστιανισμού στη χειρότερη του μορφή που του δίνει ο άνθρωπος (κι εδώ είναι η αμαρτία), σας δημιουργεί μία αποκρουστική διάθεση, τότε μήπως η αληθινή φύση του χριστιανισμού, αυτό που ονομάζεται ορθόδοξος ανθρωπισμός είναι κάτι που δεν γνωρίζουμε και δεν ανακαλύψαμε; Λυπάμαι πολύ όταν χρησιμοποιώ τη φράση «δεν ανακαλύψαμε». Δηλαδή πόσο ετών χρειάζεται να γίνεις για να αναθεωρείς όσα έμαθες ή διδάχτηκες (με πλύση εγκεφάλου) κάποτε ως μικρό παιδί μέσα σε άχρωμες, άψυχες, κακόγουστες και ανορθόδοξες οργανωσιακές αίθουσες που αντί για θυμίαμα και γεύση Χριστού, εξακολουθούν αμετανόητα να μυρίζουν ότι πιο σάπιο μπορούσε να περάσει από τον προτεσταντισμό και τη Δύση σ’ αυτές τις αίθουσες; 
Και τολμώ να πω πως οι μεγαλύτερες παθογένειες στο χώρο της εκκλησίας, οφείλονται σε κάθε τι που θέλησε να αυτονομηθεί από την εκκλησία, την Μητρόπολη ως βασικό οργανωτικό θεσμό και την ενορία ως κύτταρο της εκκλησιαστικής ζωής. Πρόκειται για μία διάσπαση και διάβρωση του γνήσιου εκκλησιαστικού ήθους. Και αυτό το υπηρέτησαν με φοβερή τόλμη οι οργανώσεις που έχω την πεποίθηση ότι αποτελούν μείζονα καρκινώματα στον χώρο της εκκλησίας. Μία ματιά στα όσα τράβηξε ο κοσμοκαλόγερος Παπαδιαμάντης από τον αυθάδη πόλεμο που δέχτηκε από τους οργανωσιακούς, αυτούς τους μεγάλους ευσεβιστές και ηθικιστές, θα σας πείσει.


Αυτές λοιπόν οι οργανώσεις, αυτές οι ανέραστες προτεσταντικές κυψέλες, έχουν συμβάλλει στη δημιουργία ανέραστων ανθρώπων. Εξάλλου μην μου πείτε πως δεν είμαστε οι κατεξοχήν ανέραστοι άνθρωποι. Οι πιο ανέραστοι άνθρωποι είναι ένα μεγάλο μέρος δυστυχώς του εκκλησιαστικού χώρου και συγκεκριμένα όσοι φοβήθηκαν το όνομα του έρωτα. Αν και δεν συμφωνώ σε όλα με τον υπερβολικό πολλές φορές Νίτσε, η ομολογία του ότι «ο χριστιανισμός έδωσε στον έρωτα να πιει δηλητήριο -δεν πέθανε απ' αυτό βέβαια, αλλά εκφυλίστηκε σε ελάττωμα», είναι μία μεγάλη αλήθεια.
Ποια είναι η κινητήριος δύναμη για να ακολουθήσεις πρόσωπα στη ζωή και να ζήσεις καταστάσεις; Ποια εντύπωση έχετε; Θέλετε βιβλικά, θέλετε πατερικά, θέλετε ασκητικά, θέλετε κοινωνικά να το δούμε; Έρωτας. Μα αν δεν έχεις έρωτα δεν υπάρχει περίπτωση να πετύχεις τίποτε. Ο ευσεβισμός και ο ηθικισμός ως αλλοίωση της φυσικής ζωής της εκκλησίας, ως κακοποίηση του δόγματος και ως άρνηση ζωής, αυτό ακριβώς κατάφερε. Να δημιουργήσει ανέραστους. Κι εκεί όπου ο χριστιανός από τη φύση του είναι ο πιο ερωτευμένος και χαρούμενος άνθρωπος, κατάντησε να είναι μίζερος και αποξενωμένος. Αμαρτία δεν είναι να ζεις τον έρωτα, να τον εκφράζεις, να τον ποθείς. Ευλογία είναι να τον ζεις και ακόμη μάλιστα με μεγαλύτερη ένταση κάθε φορά. 
Αμαρτία είναι η άρνηση να ζήσεις. Στην επίκληση του ονόματος «έρωτας» ένα μεγάλο δυστυχώς μέρος χριστιανών τρομοκρατείται, κυριεύεται από την ανάγκη αυτοσυνειδησίας ως αντιστροφή στην κατά φύσιν συνείδηση και πολλές φορές ψυχωτικά αντιμετωπίζει τον έρωτα. Σε όλους εκείνους που σκανδαλίζονται από τη φύση του έρωτα, τον ίδιο τον έρωτα εν τέλει ο άγιος Διονύσιος Αρεοπαγίτης τους καθησυχάζει λέγοντας τους «το του έρωτος όνομα μη φοβηθώμεν». 



Για τους Νεοπλατωνικούς ο όρος «έρωτας δηλώνει μία έ λ λ ε ι ψ η. Έτσι ένας τέλειος Θεός, δεν μπορεί να έχει αυτή την έλλειψη, αυτό τον έρωτα για τον άνθρωπο στην προκείμενη περίπτωση. Στη φιλοσοφική τους θεώρηση, ο άνθρωπος έχει έρωτα για τον Θεό. Έτσι ο έρωτας ως έλλειψη, συναντάται στη φύση του ανθρώπου και όχι στη θεϊκή. Το «ακίνητον κινούν» (αριστοτελικός όρος) είναι αυτάρκες και δεν χρειάζεται να κατευθύνει μία ελλειπτική ηθική του ιδιότητα (στην περίπτωση μας του έρωτα) προς τον άνθρωπο. Ποια είναι όμως η γνώμη της πατερικής διδασκαλίας για τούτο το ζήτημα; 
Όσοι έχουν απωθημένα και δαιμονίζονται ακούγοντας το όνομα του έρωτα, σίγουρα δεν έχουν διαβάσει τους κατεξοχήν εραστές του Χριστού. Ποιος περίμενε ότι ένας Μάξιμος Ομολογητής ή ένας Ιωάννης της Κλίμακος θα υμνούσαν τον έρωτα; Μα θα μου πείτε πως εκείνοι υμνούν τον θεϊκό έρωτα. Αυτή την εντύπωση είχαν ο ίδιος πριν μερικά χρόνια. Ο άγιος Μάξιμος Ομολογητής δεν διαχωρίζει τον έρωτα. Ο ίδιος συμπεριφέρεται θα λέγαμε σαν «μονοφυσίτης» χωρίς κανένα ίχνος δυϊστικής αντίληψης. Για τον ίδιο ο έρωτας είναι μιας φύσεως. Γι’ αυτό θα μας πει εξάλλου πως «τον έρωτα είτε θείον, είτε αγγελικόν, είτε νοερόν, είτε ψυχικόν, είτε φυσικόν είποιμεν, ενωτικήν τινα και συγκρατικήν εννοήσωμεν δύναμιν». 
Με άλλη γλώσσα, ο όσιος Ιωάννης της Κλίμακος, αυτός ο εραστής του θείου κάλλους, ο εραστής του Χριστού, αυτός ο σφόδρα ερωτευμένος με το Πρόσωπο του Χριστού, παρομοιάζει τον ανθρώπινο έρωτα με τον θείο έρωτα (όχι ως προς τη φύση, κάτι που είδαμε παραπάνω με την μαξιμιανή εκδοχή), αλλά ως προς τη δυναμική, την ένταση. Γράφει λοιπόν τα εξής θαυμάσια ο όσιος Ιωάννης της Κλίμακος: «Μακάριος όστις τοιούτον προς Θεόν εκτήσατο έρωτα, οίον μανικός εραστής προς την εαυτού ερωμένην κέκτηται». Και στη συνέχεια ο ασκητής της ερήμου αναφερόμενος στο πως σκέπτεται ο ερωτευμένος το πρόσωπο του, σημειώνει τα εξής «σκανδαλιστικά»: «Ο όντως ερών το του φιλουμένου πρόσωπον φαντάζεται, και τούτον ένδον ε ν η δ ό ν ω ς περιπτύσσεται ο τοιούτος». Τον όρο «εραστής» χρησιμοποιεί και ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος στους Έρωτες θείων ύμνων: «Περιπατώ και καίομαι ζητών ώδε κακείσε και ουδαμού τον ε ρ α σ τ ή ν ευρίσκω της ψυχής μου». 
Γιατί λέτε ο όσιος Ιωάννης Σιναΐτης, αυτό το μέγα πρότυπο των μοναχών που έγραψε την Κλίμακα (το «ευαγγέλιο» της μοναστικής ζωής) να άφησε τον κόσμο και να απομονώθηκε στην έρημο; Εκεί στην ομορφιά της φύσης και στη δύσκολη φύση της ασκητικής ζωής; Γιατί προφανώς ερωτεύθηκε τρελά τον Θεό. Γιατί οι μοναχοί σήμερα κλείνονται για όλη τους τη ζωή στα μοναστήρια; Γιατί φλέγονται από έρωτα για τον Θεό. Γιατί κάποιοι στη σημερινή πικρή εποχή, αφήνουν κάποιες ευκολίες και γίνονται κληρικοί; Και επιμένουν στο δρόμο αυτό όσες δυσκολίες κι αν εμφανίζονται; Για τον εαυτό τους; Αν ήταν έτσι αυτό άμεσα θα καταρρεύσει. Έχουν έρωτα για τον Χριστό σε ασύγκριτα δύσκολες σε σχέση με το παρελθόν ημέρες και επιμένουν γιατί απλά έχουν μέσα τους πόθο ερωτικό για τον Τριαδικό Θεό. 
Ο έρωτας και η ηδονή (σε επόμενα άρθρα θα γίνει λόγος για την ηδονή, τη σεξουαλικότητα και τη συμπλοκή των σωμάτων στη θεολογία της ορθόδοξης Ανατολής) δεν είναι πάθη. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να καταπολεμηθούν και ξεριζωθούν. Γράφει σχετικά ο π. Φιλόθεος Φάρος στο βιβλίο του Έρωτος φύσις: «Ο χριστιανός δεν είναι ένας ψυχρός και απαθής άνθρωπος, αλλά ένας φλεγόμενος άνθρωπος και η επιδίωξη της πνευματικής ζωής δεν είναι η εξάλειψη των παθών, αλλά η μεταμόρφωση τους. Ο πουριτανός απωθεί τον έρωτα και φλέγεται από το πάθος της λαγνείας, ο νεοπουριτανός εξαλείφει τον πραγματικό έρωτα με τον αυτονομημένο σωματικό έρωτα».
Δανειζόμενος τη φράση του οσίου Ιωάννη της Κλίμακος, ο άνθρωπος που επιχειρεί να ξεριζώσει το συναίσθημα του έρωτα και της ηδονής από τη ζωή του είναι «μανικός» εγκληματίας και δολοφόνος των πιο ώριμων και άγιων συναισθημάτων που γέννησε η φύση του σώματος και η ηθική της οικείωσης του άλλου, αυτού του ξένου, στο δικό μου σώμα. Γι’ αυτό στον έρωτα, το σώμα μου γίνεται σώμα του άλλου και το σώμα του άλλου γίνεται δικό μου σώμα. 
Αυτή η κένωση του εαυτού μου από την ωραιοπάθεια και την απάθεια μου πολλές φορές, οδηγεί στο άδειασμα μου, στο ξεβόλεμα μου και στην πρόσληψη του άλλου, του σώματος του, της ανάγκης του, του πόθου για συνεύρεση. Και ο έρωτας αυτός, όχι ως ευκαιριακός έρωτας ή one night stand, γίνεται οντολογικός, ουσιαστικός, άγιος, όταν η ανάγκη μου να υπερπηδήσω το δέσιμο των ψυχών, με οδηγεί στο να θέλω να νιώσω τον άλλον στο σώμα μου, στη ζωή μου. Αυτό το κάτι παραπάνω, αυτό το μεγάλο σε ένταση όπως θα έλεγε ο Πλάτων. Αυτός ο έρωτας δεν είναι αμαρτία. Είναι ευχαριστιακή ευλογία. 
Στη σημερινή εποχή που είναι αμείλικτα σκληρή και πικρή, ο άνθρωπος «πετυχαίνει» στη ζωή του περισσότερες αστοχίες γιατί είναι ανέραστος. Χωρίς έρωτα η σκέψη, θέληση, κίνηση κι ενέργεια του είναι αστοχία. Μία a priori αποτυχία που τον ρίχνει περισσότερο στο βυθό της απογοήτευσης. Είναι λυπηρό να βλέπεις να παντρεύονται ζευγάρια χωρίς έρωτα, επειδή πρέπει να βρει ο άντρας μία γυναίκα και η γυναίκα έναν άνδρα. Όπως λυπηρό είναι να παντρεύεσαι μία γυναίκα επειδή εκείνη είναι πρόθυμη να σε ακολουθήσει στα σχέδια της ζωής σου, τη στιγμή που δεν νιώθεις τίποτε για την ίδια, δεν έχεις κανέναν συναίσθημα και αποκλείεις τη συνάντηση της ζωής σας. Λυπηρό και κατάντια επίσης είναι να συνευρίσκεσαι με μία γυναίκα με αποκλειστικό σκοπό να ζήσεις την ηδονή μαζί της, τη στιγμή που μετά από λίγο θα αναζητήσεις την ίδια ηδονή σε άλλη γυναίκα κ.ο.κ. 
Αυτός ο εκμηδενισμός της ερωτικής φύσης συνάδει με την ανυπαρξία του ανθρώπου. Τι κι αν υπάρχει ο ίδιος; Τι κι αν κοινωνεί με τον περίγυρο του; Μόνος είναι στην ουσία. Αποξενωμένος και αποδυναμωμένος. Και καταδικάζει τον εαυτό του σκληρά, βάζοντας τον σε εξορία από τη γη της ευλογημένης επαγγελίας και των θείων δωρεών. Δεν βρίσκω άλλο κατάλληλο τρόπο για να κλείσω, πέρα από τα ερωτικά λόγια του βιβλίου της Παλαιάς Διαθήκης που φέρει τον τίτλο Άσμα Ασμάτων και που ένας ερωτευμένος με τον Θεό μοναχός εκεί σε ένα μοναστήρι της Βέροιας συνηθίζει να διαβάζει συχνά αποσπάσματα στους επισκέπτες του. Κάπως έτσι. Ερωτικά και γλυκά: «Φιλησάτω με από φιλημάτων στόματος αυτού … και οσμή μύρων σου υπέρ πάντα τα αρώματα … ως σπαρτίον το κόκκινον χείλη σου … δύο μαστοί σου ως δύο νεβροί δίδυμοι δορκάδος οι νεμόμενοι εν κρίνοις … κηρίον αποστάζουσι χείλη σου, νύμφη· μέλι και γάλα υπό την γλώσσαν σου, και οσμή ιματίων σου ως οσμή Λιβάνου». 
Ηρακλής Φίλιος 
(iraklisf@theo.auth.gr)
Οι ξυλογραφίες του χαράκτη Τάσσου που δημοσιεύουμε εδώ, είναι για τη μεταγραφή του Γιώργου Σεφέρη στο Άσμα Ασμάτων (1965).

Τετάρτη 19 Αυγούστου 2015

Η ΠΑΤΡΙΚΗ ΟΙΚΙΑ ΤΟΥ ΘΑΝΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗ (1921 - 2015) ΣΤΗΝ ΣΜΥΡΝΗ (ΦΩΤΟ)

Η πατρική οικία του Θάνου Κωνσταντινίδη στην Σμύρνη πριν την ανακαίνιση - Αρχείο Ν. Βικέτου 

O σπουδαίος Σμυρνιός γιατρός Θάνος Κωνσταντινίδης, ο εραστής των τεχνών, ο οποίος πρόλαβε να γεννηθεί στην Σμύρνη το 1921 και μάλιστα να βαφτιστεί εκεί από τον εθνοϊερομάρτυρα Μητροπολίτη Χρυσόστομο, αναπαύεται στην Αττική γη από τις 12 Αυγούστου. 
Κατά αγαθή συγκυρία, ο έγκριτος δημοσιογράφος του ΑΠΕ-ΜΠΕ Αριστείδης Βικέτος, ο οποίος βρισκόταν στη Σμύρνη για την γιορτή της Παναγίας, φωτογράφησε και απέστειλε στην Ιδιωτική Οδό, το πατρικό σπίτι του Θάνου Κωνσταντινίδη, όπως ανακαινίστηκε πρόσφατα από τους νυν ιδιοκτήτες του. Μάλιστα, μας έστειλε και μια φωτογραφία της αρχοντικής οικίας πριν την ανακαίνιση, όπως την είχε αποτυπώσει ο αδελφός του Νικόλαος Βικέτος, Γενικός Γραμματέας της Ένωσης Σμυρναίων. Η οικία βρίσκεται στην Πούντα με θέα την προκυμαία της Σμύρνης και το Κορδελιό. 
Ευχαριστούμε θερμά τον Αριστείδη Βικέτο και ευχόμαστε τα κάλλιστα για την Ορθόδοξη Κοινότητα Σμύρνης, η οποία αναβιώνει στις μέρες μας, δίνοντας μήνυμα ελπίδας και ανάστασης στους εγγύς και τους μακράν.

Η οικία Κωνσταντινίδη ανακαινισμένη
φώτο Αριστείδης Βικέτος (16-8-2015)

Τρίτη 18 Αυγούστου 2015

...του βλέμματος που συλλαμβάνει το ιερό...


Τα κολάζ του ο ποιητής Οδυσσέας Ελύτης τα αποκαλούσε συνεικόνες και ο λόγος της δημιουργίας τους ήταν να φανεί μέσω αυτών «μια οραματική δύναμη ενοποίησης του θρυμματισμένου κόσμου, δηλαδή το πρωτείο του βλέμματος (του βλέμματος που συλλαμβάνει το ιερό) απέναντι στη γλώσσα και επομένως μια λυρική κλίση κάθετα αντιφιλολογική» (Ευγένιος Αρανίτσης).
«Στα συντακτικά στοιχεία των κολάζ, είτε προέρχονται από φωτογραφίες είτε από έργα τέχνης, σταχυολογούμε το ευρετήριο του φανταστικού μουσείου του ποιητή… Τα κολάζ του Ελύτη σε ξεναγούν στην ποιητική του. Προτείνουν μια οπτική ανάγνωση των τρόπων της ποίησής του. Γι’ αυτό την καλύτερη φιλοξενία τους τη βρίσκουν πλάι πλάι στους στίχους του, μέσα στα βιβλία του… Η ζωγραφική του Οδυσσέα Ελύτη είναι μια οπτική επαλήθευση της ποίησής του» (Μαρίνα Λαμπράκη - Πλάκα).

Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΩΣ ΣΚΑΝΔΑΛΟ ΚΑΙ ΩΣ ΣΩΤΗΡΙΑ


Ηρακλής Φίλιος 

Αναντίρρητα η Εκκλησία ως Σώμα Χριστού είναι αγία. Είναι η ενσάρκωση της άκτιστης φανέρωσης που μυσταγωγικά κάνει ορατή την «αόρατη» παρουσία της. Και η φανέρωση του Τριαδικού Θεού, δεν αποτελεί μία κτιστή κατανόηση του μεταδιδόμενου, αλλά μυστηριακή εμπειρία που προκύπτει μέσα από τη φανέρωση του Ιδίου μέσω των άκτιστων θείων ενεργειών Του που κατεβαίνουν σ’ εμάς σύμφωνα με τον Μ. Βασίλειο. 
Η εκκλησία ως σκάνδαλο και ως σωτηρία. Δεν μπορεί παρά να αποτελεί ένα προκλητικό μέρος του τίτλου η φράση «σκάνδαλο». Και φυσικά δεν έχει να κάνει με τα σκάνδαλα στην εκκλησία. Μία τέτοια προσέγγιση είναι όχι μόνο ανόητη και άκαιρη, αλλά υποκριτική. Και είναι υποκριτική διότι ο καθένας από εμάς είναι ο ίδιος σκάνδαλο. Είναι επομένως φαρισαϊκό να επιχειρεί οποιοσδήποτε να θίξει τον χώρο της εκκλησίας, εμφανίζοντας τα σκάνδαλα της, τις ατέλειες της, τα λάθη της. Κι αυτά δεν είναι σε καμία περίπτωση λάθη ή παρατυπίες του αγίου σώματος της εκκλησίας. Αποτελούν πάθη και αδυναμίες του καθενός από εμάς ως ειδωλική τρεπτότητα στο θείο χάρισμα της κτιστότητος που υπακούει στον όρο ελευθερία. 
Ο παραπάνω τίτλος είναι τίτλος ενός βιβλίου του π. Φιλόθεου Φάρου. Ενός ιερέα με αξιόλογη θυσιαστική προσφορά στον τομέα της διακονίας ψυχών, που ως διάκονος του Θεού αναμοχλεύει αυτή την θαμμένη ομορφιά της εκκλησιαστικής ζωής και την παρουσιάζει ως λόγο θείο. Ως λόγο ευαγγελικό. Ως λόγο πατερικό. Πάντως σε καμία περίπτωση ως λόγο δικό του. 
Η εκκλησία μπορεί να αποτελείται από τους πιστούς που έχουν βαπτιστεί στο όνομα Του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, εντούτοις είναι μία ανέκφραστη παρουσία και εκδηλωμένη πνευματικότητα δια των ιερών μυστηρίων. Σίγουρα σημαίνει την ευχαριστιακή σύναξη, όμως κεφαλή της είναι ο Θεάνθρωπος και μέλη της οι πιστοί. Γράφει αναφορικά ο π. Ιουστίνος Πόποβιτς τα εξής: «Ο Θεάνθρωπος είναι η Εκκλησία, αλλά και το σώμα της Εκκλησίας και η Κεφαλή της. Με όλα αυτά και διά μέσου όλων αυτών ο άνθρωπος «εκκλησιάζεται» και γίνεται εκκλησία, αποκτά την εν-χρίστωσιν και χριστοποίησιν, την εν-τριάδωσιν και τριαδοποίησιν, γίνεται Θεάνθρωπος και σύσσωμος του θεανθρωπίνου σώματος του Χριστού, της Εκκλησίας (Εφ. 3, 6), αυτού του αγιωτάτου και προσφιλεστάτου μυστηρίου του Θεού, μυστηρίου των μυστηρίων ή μάλλον παμμυστηρίου των παμμυστηρίων». 
Η έννοια του σκανδάλου δεν εντοπίζεται και δεν σχετίζεται με τον Τριαδικό Θεό. Τις ενέργειες Του και την παρουσία Tου στη ζωή της εκκλησίας. Το σκάνδαλο ως έννοια εμφορείται σίγουρα μιας αρνητικής σημασίας. Μιας αρνητικής εντύπωσης που σίγουρα σχετίζεται με την αρνητική ροπή της κτιστής φύσεως. Δεν είναι αυθύπαρκτο όπως το κακό, αλλά εμφανίζεται ως αλλοιωμένη εικόνα του νόμου (ο νόμος εδώ όχι με τη δικανική έννοια αλλά με την έννοια του θείου νόμου που απελευθερώνει και σώζει). Το άκτιστο δεν είναι δυνατόν να εμπίπτει σε φυσιολογικές ερμηνείες και νομικοκρατικές θεωρήσεις, ούτε να ερμηνεύεται με βάση θεωρητικά σχήματα και νοησιαρχικές αντιλήψεις. Δεν είναι προϊόν του φυσικού κόσμου που έχει την τάση της τρεπτότητας προς την άρνηση ή τη σάρκωση του πολιτισμού της αγάπης. Είναι έκφραση του απείρου, του αχωρήτου, του ακατανόητου, του ανέκφραστου που παρόλα αυτά χωράει. Και χωράει στη μήτρα της Θεοτόκου που σαν ανθρώπινη σάρκα χώρεσε μέσα της την ολότητα του Θεού ο οποίος χώρεσε μέσα Του όλον τον άνθρωπο χωρίς την αμαρτία, καθώς «δίχα μόνης αμαρτίας, ατρέπτως υποδύς την ημετέραν φύσιν θεαρχικός Λόγος, τέλειος γενόμενος άνθρωπος» κατά τον όσιο Μάξιμο Ομολογητή. Σκάνδαλο είναι η απόκρυψη της αλήθειας. Και συγκεκριμένα της αλήθειας που σώζει. Είναι επίσης η δαιμονοποίηση των πιο όμορφων και εκστατικών αληθειών. Και όταν είναι συνειδητή γίνεται αμαρτία. Όταν είναι επιπόλαια καταντά ανοησία. Κι εδώ έρχεται ο Τάσος Λειβαδίτης να μας πει πως «κι όταν ο Θεός μοίρασε τον κόσμο, τα παιδιά πήρανε τις γωνιές των δρόμων κι ο διάβολος τις πιο ωραίες λέξεις».
Σκάνδαλο είναι η άκρατη εξουσιαστική αρχή στον εκκλησιαστικό χώρο, η επίκληση της ανθρώπινης αυθεντίας ως αναγκαστική υπακοή, ο ατομικισμός, η ιδιοτέλεια, η ακοινωνησία, η επίδειξη. 
Έχω την εντύπωση πως αυτή η αλλοίωση του χριστιανικού ήθους πηγάζει από την αρχαία ζωή της εκκλησίας και συγκεκριμένα από τις αιρέσεις. Έτσι λοιπόν με εμφανή τρόπο στη σημερινή εποχή, διαχέεται μία μονοφυσιτική αντιμετώπιση που προέρχεται από την αντίληψη του ενός, του μεμονωμένου, του αποκομμένου. Μία αντίληψη όχι απλά και αναγκαστικά μονόπλευρη. Αλλά ουσιαστικά και βαθύτερα διαβρωμένη δυναμική της συνεκτικής ταυτότητας που αποξενώνει τον άνθρωπο, τον μετατρέπει σε άτομο και εν τέλει απογυμνώνει τη συνειδησιακή του κατεύθυνση που χάνει τον προσανατολιστικό ορίζοντα της ομοίωσης με τον Θεό. 


Ένα από τα πιο έντονα και δυνατότερα καρκινώματα δεν παύει να είναι ο ευσεβισμός και ηθικισμός. Και μεγάλοι ευσεβιστές ήταν ο Άρειος, ο Νεστόριος και άλλοι που ανέτρεψαν διαβρωτικά τις περί του Θεού δογματικές αλήθειες ως γνήσιες και θεοφόρες αναφορές στο Τριαδικό Του Πρόσωπο. Και το πρόβλημα του ευσεβισμού - ηθικισμού ουσιαστικά είναι το πρόβλημα της καθαρότητας. Αυτός ευσεβισμός - ηθικισμός στις μέρες μας κυοφορείται και αναπτύσσεται κάτω από ευνοϊκές συνθήκες στον εκκλησιαστικό χώρο. Βλέπετε λοιπόν πως το ζήτημα της καθαρότητας έχει τη συνέχεια του και θα έλεγα σχηματικά πως ανταποκρίνεται αλληγορικά κι εν μέρει στο μαξιμιανό τρίπτυχο «σκιά – εικόνα – αλήθεια», χωρίς να έχει όμως την υπόσταση του στην αλήθεια. Απλά υπήρξε ως σκιά στην ιστορία της εκκλησίας, συνέχισε την ύπαρξη του στην εικόνα της σύγχρονης ιστορίας, χωρίς όμως να έχει καμία ύπαρξη και αναφορά στην αλήθεια της Ουράνιας Βασιλείας. 
Οι σύγχρονοι Νοβατιανοί και Αλβιγηνοί συνεχίζουν το έργο των προκατόχων τους. Και μάλιστα όχι εκτός, αλλά εντός του εκκλησιαστικού χώρου. Κι εδώ να σημειωθεί πως όσοι προσδιορίζουν την ταυτότητα τους ως «άθεοι» ή ως «άθρησκοι» έχουν ήδη αποσαφηνίσει την αποχή τους από τα όσα διαδραματίζονται στο χώρο αυτό. Δεν μπορούν να αλλοιώσουν και να γίνουν αιρετικοί σε μία θρησκευτική πεποίθηση, καθώς εκ των έσω προέρχεται η αλλοίωση της όντως φύσεως και αλήθειας των πραγμάτων. Την ωραιότητα της καλλιτεχνικής εκφραστικής μυσταγωγικής τέχνης την αποχρωματίζει εκείνος που υποστηρίζει πως την γνωρίζει, την πιστεύει και την υιοθετεί. Εκείνος, ο εκ των έσω με άλλα λόγια, γίνεται αιρετικός. Εκείνος που αμφισβητεί, που δεν πιστεύει είναι γνωστό ότι αρνείται, ότι δεν υιοθετεί. Η «εξόντωση» του ήθους αναδύεται από εκείνον που υποστηρίζει ότι το γνωρίζει και το πιστεύει. Και θα έλεγα πως ένας άθρησκος (δεν ενστερνίζομαι τον όρο «άθεος») είναι ένας εν δυνάμει πιστός. Εν δυνάμει πιστός, καθώς η άρνηση του είναι η αποδοχή του έτερου ως το αντίθετο μου που παρόλα αυτά δέχομαι, αντιπαλεύω, γνωρίζω και υιοθετώ πολλές φορές. 
Η πηγή αυτής της υπαρξιακής αφασίας, εντοπίζεται στον προσανατολισμό και στην κατεύθυνση του ανθρώπου στο ίδιον του εαυτού του. Στον ατομικισμό που υποθάλπει την κοινωνική συνύπαρξη κατά το πρότυπο του τριαδολογικού δόγματος όπως εκφράστηκε από τους Πατέρες της εκκλησίας. Η προσήλωση στο μέρος του εαυτού μου, οριοθετεί τον εαυτό μου σε μένα. Απόρροια είναι να γίνομαι σύνολο του εαυτού μου και όχι εαυτός του συνόλου. Όπως ο Χριστός προσέλαβε όλη την ανθρώπινη φύση εκτός από την αμαρτία και έτσι την θεράπευσε, έτσι και ο χριστιανός προσλαμβάνει τον άλλο, τον διαφορετικό, τον ιδιαίτερο, τον ξένο. Αλλιώς βρίσκει ισχύ η φράση «το απρόσληπτον και αθεράπευτον» του Γρηγορίου Θεολόγου που αναφέρεται στην όλη πρόσληψη της ανθρώπινης φύσης από τον Θεάνθρωπο. 
Αλλά δεν είναι μόνο ο Θεός που ντύνεται τη σάρκα. Είναι και ο άνθρωπος που πλέον με το Βάπτισμα γίνεται μέλος του Χριστού. Πόσο εύστοχα περιγράφει αυτή τη σχέση συνύπαρξης του Ενός στον άλλον και του άλλου στον Ένα ο Συμεών ο Νέος Θεολόγος αφού σύμφωνα με τον ίδιο «μέλη Χριστού γινόμεθα, μέλη Χριστός ημών δε, και χειρ Χριστός και πους Χριστός εμού του παναθλίου» και συνεχίζει με μία συναρπαστική αντινεστοριανική ομολογία λέγοντας μας «βλέπε Χριστόν εν μήτρα, και τα εν μήτρα νόησον και μήτραν υπεκδύντα, και πόθεν εξερχόμενος ο Θεός μου διήλθε!».
Η σχέση με το Θεό είναι σχέση συνύπαρξης και όχι απομακρυσμένη ή ξένη. Στην ορθοδοξία «ο άσαρκος σαρκούται, ο Λόγος παχύνεται,, ο αόρατος οράται, ο αναφής ψηλαφάται, ο άχρονος άρχεται» κατά τη ρήση του Γρηγορίου του Θεολόγου και αυτή η πίστη είναι ξένη προς το «Θεός ανθρώπω ου μίγνυται» του Πλάτωνα. Να πως περιγράφει αυτή την προσφορά του Χριστού προς εμάς και την εσχατολογική της φύση ο μακαριστός Επίσκοπος και συγγραφέας Anthony Bloom: «Ήδη όμως ο Θεός βρίσκεται ανάμεσα μας και έχουμε οπτική του προορισμού που έχει ο άνθρωπος και τι μπορεί να γίνει εφόσον έχει επικοινωνία με τον Θεό. Πρόκειται για την προσφορά του προς εμάς. Ο Θεός προσφέρει την αγάπη του, ο Θεός προσφέρει τον ίδιο του τον εαυτό – όχι μόνο μέσω των Τιμίων Δώρων στο Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας - αλλά με όλους τους δυνατούς τρόπους. Είναι έτοιμος να εισέλθει στη ζωή μας, να γεμίσει τις καρδιές μας, να ‘’ενθρονιστεί’’ στο νου μας, να οδηγήσει τη θέληση μας ώστε να ταυτίζεται με τη δική του θέληση, αλλά για να γίνει αυτό, για να του επιτρέψουμε εμείς να το πράξει, πρέπει να του παραδώσουμε τους εαυτούς μας, πρέπει να ανταποκριθούμε στην αγάπη με αγάπη, στην πίστη που έχει αυτός σε εμάς με πίστη, δηλαδή πρέπει να έχουμε εμπιστοσύνη σε Αυτόν και εντιμότητα απέναντι Του. Και σιγά – σιγά, κάθε ένας από εμάς και όλοι μαζί με σύμπνοια θα γίνουμε το πανίσχυρο Βασίλειο του Θεού που έρχεται, η αρχή του πληρώματος του χρόνου και η αρχή της ένδοξης και τελικής νίκης». 
Κάθε προσπάθεια για κατανόηση του Θεού ως λογική πρόσληψη και του άλλου ως κόλαση κατά τον Sartre, απέχει από την κατά χάριν θέωση και από τη θέα του άλλου ως ο Θεός, ως ο εαυτός εν συνόλω και αγαπητική κοινωνία. Ο άλλος δεν είναι η κόλαση. Είναι ο παράδεισος. Ακόμη και τα ανθρώπινα πάθη και οι ανθρώπινες αδυναμίες είναι ευεργετικές. Αποδυναμώνονται με το χρόνο. Όταν ο άνθρωπος βιώνει δύσκολες καταστάσεις, βλέπει πως πίσω από τις ανόητες συμπεριφορές και μικρότητες κρύβεται ο Θεός. Τα πάθη, οι κακίες, τα μίση είναι ο δρόμος που κάνει τον άνθρωπο απαθή. Έτσι απομακρύνεται από κάθε εστία που εμποδίζει την ψυχή του να γευτεί Θεό, να ζήσει Θεό και να μυρίσει Θεό. Τα πάντα είναι ματαιότητα και έτσι σταδιακά στρέφεται στην ενασχόληση πιο ουσιωδών πραγμάτων. 
Η αυτονόμηση της συνύπαρξης, η λήθη της αγαπητικής κοινωνίας, η στέρηση του εαυτού από τον άλλον, η ερμηνεία του Θεού ως κτίσμα και η κατ’ επέκταση διάβρωση της ανθρωπολογίας και της θεολογίας, η αυθεντία ως αυτοσκοπός, η ζωή μου μακριά από την αγιοπνευματική εμπειρία, είναι σκάνδαλα και οδηγούν στην θεώρηση του Θεού ως Χριστού δίχως τη θεία φύση, στην παραμορφωμένη ανθρωπολογία και φυσικά στην αποξενωμένη σωτηριολογία. Η εκκλησία είναι Σώμα Χριστού. Αίμα Χριστού. Τάφος και Ανάσταση. Δόξα κι ευλογία. Σώμα Χριστού και οι πιστοί «μέλη εκ μέλους». Δεν είναι οργανωσιακό σωματείο, ούτε φιλανθρωπικό ίδρυμα. Απέχει από την ανθρώπινη αντίληψη. Η σωτηρία έχει γεύση θυμιάματος. Κίνηση προσευχητική. Αγωνία ευχετική. Ζωή μυστικής φανέρωσης κι αγάπης. Κατεξοχήν εσχατολογική φύση. 
Καλαίσθητοι οι λόγοι του γέροντος Ιωσήφ του Ησυχαστού ως αίσθηση ομορφιάς: «Αφού είναι διαρκώς παρών ο Θεός, διατί ανησυχείς; Εν αυτώ ζώμεν, κινούμεθα. Εις την αγκάλην του βασταζόμεθα. Θεόν αναπνέομεν• Θεόν περιβαλλόμεθα• Θεόν ψηλαφώμεν• Θεόν εσθίομεν εν Μυστηρίω. Όπου στρέψης, όπου ιδής, παντού Θεός• εν ουρανοίς, επί γης, εις τας αβύσσους, εις τα ξύλα, μέσα στις πέτρες, εις τον νουν σου, εις την καρδίαν σου».
Related Posts with Thumbnails