Πέμπτη 30 Ιανουαρίου 2020

"Η ΤΡΙΤΗ ΡΩΜΗ" ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΜΑΣΣΑΒΕΤΑ ΚΑΙ Ο ΕΝΤΟΝΟΣ ΦΙΛΟΡΩΣΙΣΜΟΣ ΕΝ ΕΛΛΑΔΙ


Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Στο βιβλιοπωλείο των εκδόσεων Πατάκη, στο κέντρο της Αθήνας, παρουσιάστηκε την Τρίτη 28 Ιανουαρίου 2020 το νέο βιβλίο του Αλέξανδρου Μασσαβέτα «Η ΤΡΙΤΗ ΡΩΜΗ - Η Μόσχα και ο θρόνος της Ορθοδοξίας». 
Το βιβλίο παρουσίασαν ο Δρ Kωνσταντίνος Φίλης, διεθνολόγος, δ/ντής Ερευνητικών Προγραμμάτων, ΙΔΙΣ και η Κατερίνα Οικονομάκου, δημοσιογράφος και συγγραφέας. 
Ειπώθηκαν πολλά και σημαντικά. Μάλιστα κατά την διάρκεια της εκδήλωσης ο Αλέξανδρος Μασσαβέτας μας είπε ότι μόλις είχε λάβει μήνυμα για την σφοδρή αντίδραση της Ρωσικής Πρεσβείας στην Αθήνα τόσο απέναντι στο βιβλίο του όσο και στην συνέντευξή του στην εφημερίδα «Καθημερινή». Μετά είδαμε τα σχετικά στα φιλορωσικά εν Ελλάδι πρακτορεία, που κατηγορούν τον συγγραφέα για «ρωσοφοβία», το λιγότερο… 
Την εκδήλωση έκλεισε ο Αλέξανδρος Μασσαβέτας, ο οποίος εξήγησε το όλο εγχείρημά του. Στο βιβλίο γράφει για το πώς προσέλαβε το θέμα: 
«Η από αιώνων ρωσική στρατηγική διείσδυσης και κυριαρχίας στον ορθόδοξο κόσμο γνώρισε νέα έξαρση την μετασοβιετική εποχή. Στην Ελλάδα μαίνεται από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 μια καλοστημένη επιχείρηση "υβριδικού πολέμου", που στοχεύει να στρέψει την ελληνική κοινωνία ενάντια στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Παράλληλα η Μόσχα προσπάθησε, με απειλές και πράξεις δολιοφθοράς κατά του πατριάρχη Βαρθολομαίου, να εμποδίσει την δημιουργία αυτοκέφαλης Εκκλησίας στην Ουκρανία, την οποία θεωρεί πνευματική της "αποικία". Έχοντας αποτύχει να εκβιάσει τις εξελίξεις, διέκοψε σχέσεις με την Κωνσταντινούπολη, την Αθήνα και με κάθε άλλη Εκκλησία που αναγνώρισε την θρησκευτική χειραφέτηση της Ουκρανίας. Προσπάθησα, μελετώντας την διαμόρφωση της ρωσικής ορθοδοξίας και την κοσμοθεωρία κράτους και Εκκλησίας στην Ρωσία, να κατανοήσω πώς γεννήθηκε η υπερφίαλη "γεωπολιτική της ορθοδοξίας". Μόλις σήμερα, με την ορθόδοξη "οικουμένη" να κινδυνεύει να διχοτομηθεί, δείχνει ενδιαφέρον για όλα αυτά η ευρύτερη κοινωνία, πέραν του στενού κύκλου του κλήρου, των εκκλησιαστικών ιστορικών και των διπλωματών. Οι Ρώσοι παραμένουν δέσμιοι της σαγήνης τους για ένα ένδοξο παρελθόν. Μήπως όμως η ψύχωσή τους με την αυτοκρατορική ιδέα και την ισχύ υπονομεύει τελικά την επιρροή τους στον όλο ορθόδοξο κόσμο;» 
Η δημοσιογράφος Κατερίνα Οικονομάκου έκανε μια πολύ ενδιαφέρουσα επισήμανση, όταν μίλησε για τους «προοδευτικούς» θεολόγους στην Ελλάδα, οι οποίοι τελικά κλίνουν προς τη Ρωσία και με αφορμή το Ουκρανικό. 


Είναι ακριβώς έτσι. Σχεδόν όλοι οι «προοδευτικοί» θεολόγοι, οι μη «συντηρητικοί» και με «ανοιχτό πνεύμα», υποτίθεται, στην πραγματικότητα – είτε φωναχτά είτε σιωπηρώς – τάσσονται υπέρ της Μόσχας. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο είναι γι’ αυτούς «αμερικανοκίνητο», εκφράζει τον «καπιταλισμό», επιδιώκει «παπικό πρωτείο» και άλλα παρόμοια τα οποία θαυμάσια έχουν οργανώσει οι συντηρητικοί και αντιπατριαρχικοί. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο παραμένει πολύ …περίεργη ιστορία για την «θεολογική πρωτοπορία» της Ελλάδας, που είναι αμφίβολο, φυσικά, πόσο «πρωτοποριακή» είναι. Έχω γράψει ότι για μένα η Αυτοκεφαλία της Ουκρανίας είναι υπόθεση ελευθερίας. Φαίνεται πως αυτό δεν αγγίζει τους περισσότερους, οι οποίοι οχυρώνονται πίσω από ποικίλα «κανονικά» και άλλα επιχειρήματα.
Ας μη ξεχνάμε ότι και στο ζήτημα της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδοξίας στην Κρήτη, οι "πρωτοποριακοί" θεολόγοι είχαν διάφορες ...ενστάσεις και αμφιβολίες και τα παρόμοια, που στην ουσία δικαιολογούσαν την απουσία και τον σκοτεινό ρόλο της Μόσχας από την Σύνοδο. 
Φυσικά κανείς θεολόγος δεν παρευρέθη στην παρουσίαση του βιβλίου του Αλέξανδρου Μασσαβέτα. 
Στο σημαντικό αυτό πόνημά του «Η ΤΡΙΤΗ ΡΩΜΗ», ο Αλέξανδρος Μασσαβέτας κάνει και αναφορά στην ρωσική προπαγάνδα - διείσδυση εν Ελλάδι, μέσω φιλορωσικών "εκκλησιαστικών" ιστότοπων, ουκ ολίγων. 
Ανάμεσά τους ξεχωρίζει το Πρακτορείο Εκκλησιαστικών Ειδήσεων «Ρομφαία», για τον ρόλο του οποίου στο ζήτημα της Αυτοκεφαλίας της Ουκρανίας, ο Αλέξανδρος Μασσαβέτας γράφει πολύ ενδιαφέροντα πράγματα. 
Παραθέτουμε στη συνέχεια τις σχετικές σελίδες του βιβλίου.
Να πούμε ότι αυτές οι αναφορές του Αλ. Μασσαβέτα έχουν ήδη εγείρει αντιδράσεις από τα "θιγόμενα" ΜΜΕ, που του ζητούν να ανακαλέσει, αλλιώς θα προσφύγουν στην Δικαιοσύνη.



Τετάρτη 29 Ιανουαρίου 2020

"ΑΝΩΘΕΝ ΟΙ ΠΡΟΦΗΤΑΙ" ΑΠΟ ΤΗΝ ΧΟΡΩΔΙΑ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΜΟΥΣΙΚΟΦΙΛΩΝ ΠΕΡΑΝ ΥΠΟ ΤΟΝ ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟ ΣΤΑΝΙΤΣΑ (1963)


Στα «Πατριαρχικά Μουσικά Αρχεία» που εκδόθηκαν από το Κέντρον Ερευνών και Εκδόσεων, σε επιμέλεια Μανόλη Κ. Χατζηγιακουμή και είναι ζωντανές ηχογραφήσεις, οι οποίες έχουν πραγματοποιηθεί κυρίως στον Πατριαρχικό Ναό, και σε ορισμένους άλλους Ενοριακούς της ευρύτερης Κωνσταντινούπολης, το τελευταίο, 15ο cd, περιλαμβάνει μια εξαιρετική ηχογράφηση. 
Η Χορωδία του Συνδέσμου Μουσικοφίλων Πέραν στην Γαλλική Ένωση / Union Française. Μια συναυλία του 1963, την οποία διευθύνει ο μακαριστός Άρχων Πρωτοψάλτης της Μ.τ.Χ.Ε. Θρασύβουλος Στανίτσας. 
Παραθέτουμε εδώ το περίφημο μάθημα Άνωθεν οι προφήται, σε ήχο βαρύ, Ιωάννου Κουκουζέλη (το συντετμημένο Κωνσταντίνου πρωτοψάλτου). Πρόκειται πραγματικά για ιστορική ηχογράφηση.

Τρίτη 28 Ιανουαρίου 2020

Η ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΙΣΛΑΜ ΤΟΥ ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΒΛΑΧΟΥ ΣΕ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΛΕΝΑΣ ΧΑΤΖΟΓΛΟΥ


Η «Πραγματεία για το Ισλάμ» του λογίου συγγραφέα Γερασίμου Βλάχου (17ος αιώνας) ανήκει στη μεταβυζαντινή περίοδο. Γράφτηκε μέσα στο πλαίσιο μιας αυξημένης επιταγής, να καταρτιστούν οι ευρισκόμενοι υπό οθωμανική κυριαρχία Έλληνες για το περιεχόμενο της επικρατούσας θρησκείας του κατακτητή τους. Για τον λόγο αυτό εκτός από την παρουσίαση των βασικών «αρχών» του Ισλάμ το βιβλίο εμπεριέχει και μία συγκριτολογικού χαρακτήρα παραβολή τους με τα δόγματα της χριστιανικής θρησκείας. Η παράλληλη αυτή παρουσίαση συγκεντρώνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, διότι παρέχει τη δυνατότητα πληροφόρησης και κατάρτισης για θέματα που εμπίπτουν στον χώρο των διαχρονικών αναζητήσεων των ανθρώπων και αφορούν τη θρησκευτική και μεταφυσική τους ταυτότητα. 
Το κείμενο του Βλάχου εκδίδεται με επιμέλεια της φιλολόγου Έλενας Χατζόγλου. 
Το προλογίζει ο τ. Σχολικός σύμβουλος φιλολόγων κ. Φώτιος Σχοινάς. 
Περιλαμβάνει εισαγωγή, το πρωτότυπο κείμενο και την απόδοσή του στη νέα ελληνική. Συνοδεύεται και από υπομνηματισμό ως προς τα χωρία των πηγών του. 
Η συγκεκριμένη έκδοση παρουσιάζει μεγάλη επικαιρότητα και στις μέρες μας, καθώς η ανάδυση του Ισλάμ απασχολεί όλο και περισσότερο τον «δυτικό» κόσμο, η δε εξάπλωσή του επιβάλλει την πολύπλευρη πληροφόρηση για τα βαθύτερα «πιστεύω» όσων το έχουν ασπαστεί. Καθώς μάλιστα το Ισλάμ δεν αποτελεί απλώς μία θρησκεία, αλλά ένα σύστημα σκέψης, κοσμοθεωρίας αλλά και πολιτικής οργάνωσης, η γνωριμία με τις βασικές αρχές του καθίσταται ενδιαφέρουσα. Βεβαίως, είναι γνωστό ότι το Ισλάμ έχει αντλήσει πάρα πολλά στοιχεία από τις διάφορες ιουδαιο-χριστιανικές παραδόσεις, εκφραστές των οποίων υπήρξαν οι λεγόμενοι «λαοί της Βίβλου». Από αυτή την άποψη το περιεχόμενό του σε κάποιες περιπτώσεις «συγγενεύει» με αυτές. Ωστόσο ο συγγραφέας αναδεικνύοντας απροκατάληπτα τις διαφορές και τις ομοιότητες, συστηματοποιεί τις επί μέρους «όψεις» του Ισλάμ και αναμετράται «διαλεκτικά» με τη διαχρονική του "δύναμη". 

ΜΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΠΑΡΑΤΥΠΙΑ ΑΝΕΥ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟΥ


Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 
Ο χοροστατών Αρχιερεύς στον Όρθρο είθισται να ψάλλει τις Καταβασίες. 
Από τα Τυπικά προκύπτει πως πρόκειται για νεώτερη συνήθεια, αφού οι Καταβασίες ψάλλονταν από τους χορούς. Πάντως και στον Πατριαρχικό Ναό αν ο Πατριάρχης δεν ψάλλει τις Καταβασίες, αυτές ψάλλονται από τον δεξιό χορό. 
Στην Μητρόπολη Πατρών αυτές τις μέρες παρατηρήθηκε μια άνευ προηγουμένου παρατυπία, η οποία έγινε ευρύτερα γνωστή λόγω των απευθείας μεταδόσεων των σχετικών Ακολουθιών. 
Ο σεβαστός ιεράρχης του Οικουμενικού Πατριαρχείου Μητροπολίτης Φιλαδελφείας κ. Μελίτων, χοροστάτησε στον Όρθρο στον Ι. Ναό Αγίου Γρηγορίου Λουσικών και τις Καταβασίες έψαλε ένας διάκος (sic), καθήμενος πλησίον του. Ο ίδιος διάκος άρχισε τις Καταβασίες και την επόμενη ημέρα, Κυριακή 26 Ιανουαρίου 2020, στον Μητροπολιτικό Ναό Ευαγγελιστρίας, χοροστατούντος και πάλι του αγίου Φιλαδελφείας. 
Εάν για κάποιο λόγο δεν ήθελε να πει τις Καταβασίες ο Μητροπολίτης Φιλαδελφείας, τότε θα έπρεπε να τις πει, κατά την τάξιν, ο δεξιός χορός, όχι ένας διάκος. Με αυτόν τον τρόπο ο Σεβ. Μητροπολίτης φάνηκε οιονεί συγχοροστατών, χοροστατούντος του …διακόνου! Κι ακόμα με ποια εξουσία ένας διάκος ακυρώνει τους ψάλτες; 
Ποιος φέρει την ευθύνη είναι γνωστό. Αλλά αυτό που θα πρέπει να μας προβληματίσει είναι η απίθανη αταξία που παρατηρείται πλέον στην Λειτουργική ζωή της Εκκλησίας και ο κατήφορος δεν έχει τέλος… Φυσικά η αυθαιρεσία θριαμβεύει! Οι λίγοι …ρομαντικοί ας επισημαίνουμε τέτοιες παρατυπίες που κανονικά είναι κολάσιμες.

Δευτέρα 27 Ιανουαρίου 2020

ΣΤΗΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΙΑΚΟΝΙΣΣΕΣ

Η επιλεγείσα εικόνα του συμποσίου είναι η ψηφιδωτή απεικόνιση της Θεοτόκου στην κόγχη
του Καθεδρικού Ναού της Αγίας Σοφίας του Κιέβου, των αρχών της β’ χιλιετίας,
όχι όμως ως βρεφοκρατούσας,  αλλά ως διακόνισσας

Διεθνές Επιστημονικό Συμπόσιο με θέμα: «Deaconesses. Past-Present-Future/ Διακόνισσες. Παρελθόν-Παρόν-Μέλλον», θα πραγματοποιηθεί από 31 Ιανουαρίου έως 2 Φεβρουαρίου 2020 στην Θεσσαλονίκη. 
Το Συνέδριο διοργανώνεται από το Κέντρο Οικουμενικών, Ιεραποστολικών και Περιβαλλοντικών Μελετών Μητρ. Παντελεήμων Παπαγεωργίου (CEMES) και το Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδος (IHU), με την συνδιοργάνωση των παρακάτω φορέων: 
- Κέντρο Ορθοδόξων Χριστιανικών Μελετών του Παν/μίου Fordham 
- Ορθόδοξο Χριστιανικό Ινστιτούτο Άγιος Φιλάρετος 
- Ορθόδοξη Ακαδημία Κρήτης 
- Κέντρο Διακονισσών «Αγία Φοίβη». 
Το Συμπόσιο θα ξεκινήσει με την ανάγνωση Μηνυμάτων του Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου, του Πάπα και Πατριάρχη Αλεξανδρείας κ. Θεοδώρου Β΄ και του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερωνύμου Β'.
Θέμα του συμποσίου: 
• Η αναβίωση του θεσμού των Διακονισσών.
• Βιβλική, λειτουργική, Πατερική, αρχαιολογική κανονική, θεολογική, και ιστορική ανάλυση.
• Κριτική θεολογική αποτίμηση των προσφάτων εξελίξεων στην Ορθόδοξη Εκκλησία, και όχι μόνο.
Η δική μας συμμετοχή:
Σάββατο 1 Φεβρουαρίου 2020, 17:10-17:30. 
Παναγιώτης Ανδριόπουλος
Θήλεις άγγελοι. Άγιες γυναίκες που έζησαν σε ανδρικά μοναστήρια.
Panagiotis Andriopoulos
Female Angels. Holy Women who Lived in Male Monasteries. 
Οι εργασίες του Συμποσίου θα λάβουν χώρα στην Αίθουσα Α5 του Διεθνούς Πανεπιστημίου της Ελλάδος, 14ο χιλ. εθνικής οδού Θεσσαλονίκης - N. Μουδανιών | Θέρμη-Θεσσαλονίκη.
Παραθέτουμε στη συνέχεια το Πρόγραμμα του Διεθνούς Συμποσίου στα ελληνικά και στα αγγλικά.

Κυριακή 26 Ιανουαρίου 2020

ΓΑΛΑΤΕΙΑ Ι. ΒΕΡΡΑ: "στον καμβά των αιώνων"


Από τις εκδόσεις "Γαβριηλίδης" κυκλοφορήθηκε η έκτη ποιητική συλλογή της μουσικού και ποιήτριας Γαλάτειας Βέρρα, με τίτλο "ΣΤΟΝ ΚΑΜΒΑ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ".
Η συλλογή διαβάζεται ποιητικά, αλλά και μουσικά. 
Η σονάτα του Σούμπερτ 
Ο ήχος της κιθάρας 
Το φαγκότο 
Το δοξάρι 
Στο άκουσμα μιας όπερας 
Αρκεί μια μελωδία;
Αλλά είναι και μια συλλογή του μέλλοντος αιώνος...
ΜΕΛΛΟΝ 
Στο μέλλον θα μάθει να αμύνεται. 
Θα διατηρεί αποστάσεις ασφαλείας. 

Θα εργάζεται το δίκαιο. 
Το φως των στοχασμών θα παραμένει αναμμένο. 
Χαρτομάντιλα με μέντα θα απομακρύνουν 
τις ιώσεις των καιρών. 
Το μαγικό φίλτρο της αγάπης 
θα απενεργοποιεί νοσηρές αισθήσεις. 
Η Εταιρεία Λογοτεχνών Νοτιοδυτικής Ελλάδος και οι εκδόσεις Γαβριηλίδης στο πλαίσιο των Φιλολογικών βραδινών, που πραγματοποιούνται με τη συνεργασία της Δημοτικής Βιβλιοθήκης-Πολιτιστικός Τομέας του Δήμου Πατρέων, διοργάνωσαν εκδήλωση στις 2 Δεκεμβρίου 2019 για την νέα ποιητική συλλογή της Γαλάτειας Βέρρα "Στον καμβά των αιώνων".
Tο βιβλίο παρουσίασαν η Μαρία Ψάχου, Διδάκτωρ Νεοελληνικής Φιλολογίας, η Νότα Μηλιώνη, φιλόλογος - θεατρολόγος Μ.Δ.Ε και ο Σπύρος Βρεττός, ποιητής και συγγραφέας.
Προλόγισε ο Λεωνίδας Μαργαρίτης, πρόεδρος της Εταιρείας Λογοτεχνών Ν.Ε.
Παραθέτουμε το σχετικό βίντεο.

ΜΙΑ ΞΕΧΩΡΙΣΤΗ ΣΥΝΑΥΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΡΜΕΝΙΟ ΣΥΝΘΕΤΗ ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗ ΚΟΜΙΤΑΣ (ΦΩΤΟ)


Το Σάββατο 25 Ιανουαρίου 2020 το βράδυ, πραγματοποιήθηκε στον Καθολικό Ναό του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, στο κέντρο της Αθήνας, μιας ξεχωριστή συναυλία αφιερωμένη στα 150 χρόνια από την γέννηση του μεγάλου Αρμένιου συνθέτη και διανοούμενου Αρχιμανδρίτη Κομιτάς (1869-1935). 
Αντιπροσωπευτικά χορωδιακά έργα του Κομιτάς παρουσίασε η χορωδία "Αγκόπ Παπαζιάν" του Χαμασκαϊν υπό την διεύθυνση του Μικιρντίτς Κρικοριάν. 
Προλόγισε και παρουσίασε τον βίο και το έργο του Κομιτάς η κα Λιλίτ Βαρτανιάν. 
Στον κατάμεστο Ναό του Αγίου Διονυσίου, το παρατεταμένο χειροκρότημα των παρευρισκομένων ήταν η επιβράβευση για την χορωδία και τον μαέστρο. 
Η διοργάνωση ήταν του Περιφερειακού Συμβουλίου Χαμασκαϊν.
Ήταν αναμφισβήτητα μια ουσιαστική εκδήλωση, που ανέδειξε την μεγάλη προσωπικότητα του Αρχιμ. Κομιτάς, αλλά και την πλούσια παράδοση του λαού των Αρμενίων.
Παραθέτουμε στη συνέχεια το πρόγραμμα της συναυλίας, με θρησκευτικούς ύμνους και τραγούδια της λαϊκής παράδοσης, ευφάνταστα εναρμονισμένα και επεξεργασμένα από τον Αρχιμ. Κομιτάς. 
Δείτε, επίσης, στην Ιδιωτική Οδό το εξαιρετικό κείμενο του Γιώργου Βλαντή: Η αρμενική παράδοση και ο Αρχιμανδρίτης Κομιτάς


Σάββατο 25 Ιανουαρίου 2020

Ο ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΘΕΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ Κ.Π. ΚΑΒΑΦΗ

Το φύλλο 2588 της εφημερίδας Τηλέγραφος της Αλεξάνδρειας.
Περιέχει, στην πρώτη σελίδα, το άρθρο του Καβάφη
«Οι Βυζαντινοί ποιηταί», το οποίο φέρει την υπογραφή «Κ.Φ.Κ.».

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Σε ένα πεζό κείμενό του με τον τίτλο "Οι Βυζαντινοί ποιηταί" (πρωτοδημοσιευμένο στην εφημερίδα "Τηλέγραφος" της Αλεξάνδρειας, 11/23 Απριλίου 1893), ο Κ.Π. Καβάφης επιχειρεί μια "σύντομον, συντομωτάτην σκιαγραφίαν της Bυζαντινής ποιήσεως", όπως γράφει ο ίδιος στο τέλος του συγκεκριμένου κειμένου, εκφράζοντας την βεβαιότητα ότι "εξ αυτής ο αναγνώστης θα εννοήση ότι το αντικείμενον είναι εκτενές και άξιον της σπουδής των ημετέρων λογίων."
Το ενδιαφέρον είναι ότι στο πεζό αυτό ο Αλεξανδρινός ποιητής αναφέρεται και στον Άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο, ο οποίος υπήρξε, ως γνωστόν, και σπουδαίος ποιητής. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Καβάφης παραθέτει την γνώμη του μεγάλου ιστορικού Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου για τον Άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο, ο οποίος βασίζεται σε μελέτες της εποχής του, που συγκρίνουν την ποίηση του Αγίου με αυτήν του Λαμαρτίνου.
Ο Alphonse Marie Louis de Prat de Lamartine (21 Οκτωβρίου 1790 – 28 Φεβρουαρίου 1869), γνωστός στην Ελλάδα ως Λαμαρτίνος, ήταν Γάλλος ποιητής, μυθιστοριογράφος, ιστοριογράφος και πολιτικός, από τα μεγαλύτερα ονόματα του ρομαντισμού στην Γαλλία.
Όμως ο Καβάφης είναι γνώστης και της γενικότερης έρευνας του καιρού του. Γι' αυτό και ξέρει και το έργο που αποδιδόταν στον Άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο. Γράφει:  "Περιήλθε δ’ εις ημάς δράμα του 11ου ή 12ου αιώνος επιγραφόμενον Xριστός Πάσχων, το οποίον είναι έργον με αξίαν και διά πολύν καιρόν απεδίδετο εις τον κάλαμον του αγ. Γρηγορίου του Nαζιανζηνού."


Αλλά ας δούμε τι γράφει ακριβώς ο Καβάφης για την ποίηση του Γρηγορίου: 
H χριστιανική ποίησις του Γρηγορίου του Nαζιανζηνού εθαυμάσθη υπό των λογίων πασών των εποχών, και εν τοις καθ’ ημάς χρόνοις συνεκρίθη προς την ποίησιν του… Λαμαρτίνου. Iδού πώς εκφράζεται περί αυτής εν τη Iστορία του Eλληνικού Έθνους ο κ. Παπαρρηγόπουλος: «Tα έπη ταύτα ωνομάσθησαν υπό της νεωτέρας κριτικής Θρησκευτικαί μελέται εξ αναλογίας των Ποιητικών Mελετών του Λαμαρτίνου· διότι τωόντι μεγάλη μεν υπάρχει διαφορά μεταξύ της φύσεως των δύο ποιητών και των χρόνων καθ’ ους εκάτερος έζησεν, ουδέν ήττον όμως παρετηρήθη ευλόγως, ότι τα του Γρηγορίου έπη έχουσι πολλάκις παράδοξον οικειότητα προς τας περιπλανήσεις της φαντασίας του ποιητού εκείνου της σκεπτικής και κόρου μεστής ηλικίας του αιώνος ημών. Yπάρχουσι μάλιστα τινά των επών τούτων τα οποία ο περί τα τοιαύτα τοσούτον έμπειρος Oυϊλλεμαίνος δεν εδίστασε να αποκαλέση προδρόμους των θελκτικωτέρων στεναγμών της μελαγχολικής των καθ’ ημάς χρόνων μούσης, ει και αποπνέοντα πίστιν εισέτι νεαράν και αφελή εν τω θορύβω αυτής. Eις τα έπη ταύτα επανθεί επαφρόδιτόν τι μίγμα αφηρημένων ιδεών και πραγματικών συγκινήσεων, γοητευτική δέ τις αντίθεσις των καλλονών της φύσεως προς την ταραχήν καρδίας, ήτις, βασανιζομένη υπό του αινίγματος της υπάρξεως ημών, ζητεί καταφύγιον εν τη πίστει».
(Κ.Π. Καβάφης, Τα πεζά (1882;-1931), Φιλολογική επιμέλεια Mιχάλης Πιερής, Ίκαρος Εκδοτική Εταιρία, 2003)

Παρασκευή 24 Ιανουαρίου 2020

Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΗΣ ΜΕΛΙΝΑΣ ΜΕΡΚΟΥΡΗ ΣΤΗΝ ΟΠΕΡΑ «ΠΥΛΑΔΗΣ» ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΟΥΡΟΥΠΟΥ



Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 
Έτος Μελίνας Μερκούρη το 2020, καθώς συμπληρώνονται 100 χρόνια από την γέννησή της και θυμόμαστε πως η τελευταία εμφάνιση της απόλυτης σταρ ήταν σε ένα βίντεο που χρησιμοποιήθηκε στην όπερα «Πυλάδης». 
Η όπερα δωματίου «Πυλάδης», σε μουσική Γιώργου Κουρουπού, πρωτοπαρουσιάστηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στα τέλη Μαΐου του 1992, σε λιμπρέτο Γιώργου Χειμωνά και σκηνοθεσία Διονύση Φωτόπουλου. Ουσιαστικά, πρόκειται για αυτούσια αποσπάσματα της μετάφρασης της Ηλέκτρας του Σοφοκλή του Γιώργου Χειμωνά, αλλά και αποσπάσματα από την Ηλέκτρα του Ευριπίδη και την Ορέστεια του Αισχύλου, εστιάζοντας στην ιδέα του Πυλάδη (βουβό πρόσωπο στο έργο) ως ενσάρκωση του Απόλλωνα που οδηγεί τον μητροκτόνο Ορέστη στην πραγμάτωση του χρησμού, ολοκληρώνοντας έτσι το δράμα των Ατρειδών. 
Στην όπερα, την Ηλέκτρα ενσάρκωνε η πρωτοεμφανιζόμενη, τότε, μεσόφωνος Ειρήνη Καράγιαννη.
Η Μελίνα Μερκούρη ερμήνευε τον ρόλο της Κλυταιμνήστρας σε ένα βίντεο που επιμελήθηκε ο Διονύσης Φωτόπουλος. Δύο χρόνια μετά (1994) η Μελίνα αναχώρησε... 
Ο Θάνος Μικρούτσικος ο οποίος προκάλεσε τον «Πυλάδη» στο Μέγαρο Μουσικής το 1992, καθώς ήταν τότε υπεύθυνος του Μουσικού Αναλογίου, είχε ευχηθεί στο πρόγραμμα της πρώτης εκείνης παράστασης ο "Πυλάδης" να κάνει ευρωπαϊκή καριέρα! 


Η Μελίνα Μερκούρη στην παράσταση ήταν, φυσικά, εύκολα αναγνωρίσιμη από το κοινό. Τα videos προσαρμόστηκαν πάνω στη μουσική, όσον αφορά στις διάρκειες. Η προβολή κάλυπτε όλη την επιφάνεια και υπήρχαν κάποιες οθόνες (επτά τηλεοράσεις), οι οποίες έδειχναν ακριβώς το ίδιο πράγμα. Εκτός από το λειτουργικό-χρηστικό ρόλο τους, που ήταν να διευκολύνουν την οπτική επαφή όλων των συντελεστών με τα γεγονότα και τη χρονική ακολουθία των σκηνών, λειτούργησαν και εικαστικά ως σκηνικό, δίνοντας μάλιστα την εντύπωση μιας προχωρημένης για την εποχή παράστασης με τη χρήση πολυμέσων που δεν ήταν συνηθισμένη έως τότε. Κάποιες στιγμές ο θεατής είχε την αίσθηση ότι η Μελίνα είναι σε απόσταση αναπνοής… 
Ο Διονύσης Φωτόπουλος στο σημείωμά του στο θαυμάσιο πρόγραμμα της παράστασης, γράφει για την Μελίνα: «…ο Τραγικός Χρόνος συντηρείται, η εκδίκηση παραφυλάει πίσω από την τάξη, και να μας ταράζει μόνο η ματιά της αγαπημένης Μελίνας, που ξέρει να κοιτάει πέρα από τα κοινά, να πολλαπλασιάζεται σε εικόνες, βίντεο, και να μας χαρίζει μια ακόμα κλασική, απέραντη Κλυταιμνήστρα – βασίλισσα, εμποτίζοντας τα πάντα με την παρουσία της, κάνοντας τις Ερινύες να φτερουγίζουν γύρω μας…». 
\

Ο συνθέτης Γιώργος Κουρουπός στο δικό του σημείωμα γράφει για την συμμετοχή της Μελίνας: «… Τι να πω για τη Μελίνα Μερκούρη, που με τόση γενναιοδωρία έθεσε το κύρος της και το ταλέντο της στην υπηρεσία του Διονύση Φωτόπουλου για την πραγματοποίηση των video του έργου…». 
Έμελλε, τελικά, η Κλυταιμνήστρα να είναι ο τελευταίος ρόλος της Μελίνας στο Αρχαίο Δράμα, αφού τελείωσε την καριέρα της με την Ορέστεια του Αισχύλου στην Επίδαυρο, το 1980, σε μια μεγαλειώδη παράσταση του Θεάτρου Τέχνης. 
Λίγο πριν πεθάνει έπαιξε και πάλι την Κλυταιμνήστρα στην όπερα «Πυλάδης». Βασίλισσα μέχρι τέλους!... 
Οι φωτογραφίες είναι από το πρόγραμμα της παράστασης (εκδόσεις Καστανιώτη).


Πέμπτη 23 Ιανουαρίου 2020

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ ΑΝΔΡΕΟΠΟΥΛΟΥ: Η ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΠΤΥΧΗ ΤΟΥ “ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ”

Η πολιτική ηγεσία της Β. Μακεδονίας στο Φανάρι (13-1-2020) - φωτ. Νικόλαος Μαγγίνας
Τήν ἐκκλησιαστική πτυχή τοῦ «Μακεδονικοῦ Ζητήματος» πραγματεύεται ἡ μελέτη τοῦ Δρος Ἐκκλησιαστικῆς Ἱστορίας τοῦ ΑΠΘ, Σχολικοῦ Συμβούλου Θεολόγων Στερεᾶς Ἑλλάδος κ. Χαραλάμπους Ἀνδρεοπούλου, ἡ ὁποία δημοσιεύεται στό τελευταῖο τεῦχος (Νοεμβρίου 2019) τοῦ ἐπιστημονικοῦ περιοδικοῦ «Ἀχιλλίου Πόλις» τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Λαρίσης καί Τυρνάβου, ὡς συμβολή στήν ἀνάδειξη τοῦ νομοκανονικοῦ πλαισίου ἐκείνου καί τῶν ὄρων διά τοῦ ὁποίων, μέσω τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί τῆς συνδρομῆς αὐτοῦ, δύναται νά ὑπάρξει λύση τοῦ ἀκανθώδους αὐτοῦ ζητήματος. 
Τήν ἐμπεριστατωμένη μελέτη ἐπικαιροποιεῖ ἡ πρόσφατη ἐπίσκεψη στήν ἕδρα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, στό Φανάρι, τοῦ Πρωθυπουργοῦ τῆς Δημοκρατίας Βορείου Μακεδονίας κ. Oliver Spasovski, συνοδευομένου ὑπό τοῦ προκατόχου αὐτοῦ κ. Zoran Zaev (βλ. σχετικῶς τό Ἀνακοινωθέν τοῦ Οἰκ. Πατριαρχείου εἰς ΦΩΣ ΦΑΝΑΡΙΟΥ, 13.01.2020), οἱ ὁποῖοι ἐπανέφεραν τό αἴτημα τῆς ἐν σχίσματι τελούσης Ἐκκλησίας τῶν Σκοπίων, τό ὑποστηριζόμενο καί ὑπό τῆς πολιτικῆς ἡγεσίας τῆς αὐτῆς χώρας, διά τοῦ ὁποίου ἔχει ἐπισήμως ζητηθεῖ (ἀπό τοῦ Μαΐου 2018) ἡ ἀνάληψη ὑπό τοῦ Πατριαρχείου τῆς πρωτοβουλίας ἐπαναφορᾶς τῆς Ἐκκλησίας αὐτῆς εἰς τήν κανονικότητα ὑπό τό ὄνομα τῆς «Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀχριδῶν». Πρός τοῦτο ἀπεφασίσθη νά προσκληθοῦν στήν ἕδρα τοῦ Οἴκ. Πατριαρχείου ἀντιπροσωπεῖες τῆς Ἐκκλησίας τῆς Σερβίας καί τῆς σχισματικῆς «Μακεδονικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας» πρός διαβούλευση καί προσπάθεια ἐξευρέσεως κοινῶς ἀποδεκτῆς λύσεως κινουμένης πρός τήν προεκτεθεῖσα κατεύθυνση – ὑπό τό ὄνομα τῆς «Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀχριδῶν», ὅπως τήν εἰσηγεῖται καί ἡ παρακάτω δημοσιευομένη μελέτη του κ. Ἀνδρεόπουλου ως τήν «μόνη ἐφικτή λύση πού μπορεῖ νά ὑπάρξει στή βάση ἱστορικῶν καί ἐκκλησιολογικῶν κριτηρίων».

Τετάρτη 22 Ιανουαρίου 2020

Γιώργος Κοζίας: ΠΑΙΓΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΟΥΣ FRATELLINI


Γιώργος Κοζίας
ΠΑΙΓΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΟΥΣ FRATELLINI 
Μὴ μ᾿ ἀγγίζεις... μὴ μοῦ λὲς τίποτα... 
Μεῖνε μαζί μου! 
Ἀγάπη μου, στὸ γέλιο ἢ 
στὸ κλάμα βγήκαμε χαμένοι. 

Ντυμένοι θεατρίνοι εἴδαμε τὸ δράμα. 
Ἂς μείνουμε στὸ θαῦμα. 
Οὐαί, τρεῖς φορὲς οὐαί, μωρό μου, 
σὲ ὅποιον λυγίσει στὴν σκηνὴ 
καὶ ἡ αὐλαία κλείσει. 

Ἂς τὸ κάνουμε ἄσεμνο, ἀνόσιο 
μὲ μία δέσμη τριαντάφυλλα μεθυστικά. 
Ἂς τὸ κάνουμε ἐξωφρενικά. 
Ἂς τὸ κάνουμε στὴ μέση τοῦ πουθενά. 

Φίλα με, πάρε με λοιπόν, 
ἡ ἀμφιβολία εἶναι τὸ θνητόν, 
γιὰ μᾶς δὲν ἔχει ἀπάτη, δὲν ἔχει ψευδαισθήσεις. 

Σὲ αὐτὸν τὸν μαγεμένο κόσμο ποὺ μᾶς γδύνει 
εἴμαστε ὁ ἔρως καὶ ἡ Ψυχή παιγμένοι ἀπὸ τοὺς Fratellini. 

«Πολεμώντας υπό σκιάν...Ελεγεία και σάτιρες», Γιώργος Κοζίας, Περισπωμένη, 2017

Τρίτη 21 Ιανουαρίου 2020

"ΛΕΕΙ Η ΠΗΝΕΛΟΠΗ" ΤΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΑΓΓΕΛΑΚΗ - ΡΟΥΚ


Μία ποιήτρια λιγότερη - και μάλιστα σαν την Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ - είναι απώλεια...
Ευτυχώς μένει η ποίησή της, για να συντροφεύει την μοναξιά μας... καθώς πάντα η απουσία είναι το θέμα της ζωής μας...
Την κατευοδώνουμε με το ποίημά της "Λέει η Πηνελόπη", όπως το μελοποίησε ο συνθέτης Κώστας Ρεκλείτης (1975), op.50. 
Τραγουδάει η Μαργαρίτα Συγγενιώτου και στο πιάνο ο Χρήστος Μαρίνος
Μια ιδιαίτερη μουσική στιγμή που την γευτήκαμε και live στο περσινό 3ο Φεστιβάλ Σύγχρονης Ελληνικής Μουσικής, που διοργάνωσε η ΜΟΥΣΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ στην Χίο (Ιούλιος 2019). 
Η μελοποίηση ...υγρή και η ερμηνεία σε κλίμα ...απουσίας. 
Ακούγοντας τους δύο εξαιρετικούς ερμηνευτές συνειδητοποιούμε "πως ό,τι χάνει σε αφή κερδίζει σε ουσία".


ΛΕΕΙ Η ΠΗΝΕΛΟΠΗ
Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ (b. 1939) 
Δεν ύφαινα, δεν έπλεκα, 
ένα γραφτό άρχιζα, κι έσβηνα 
κάτω απ’ το βάρος της λέξης 
γιατί εμποδίζεται η τέλεια έκφραση 
όταν πιέζετ’ από πόνο το μέσα. 
Κι ενώ η απουσία είναι το θέμα της ζωής μου 
–απουσία από τη ζωή – 
κλάματα βγαίνουν στο χαρτί 
κι η φυσική οδύνη του σώματος 
που στερείται. 

Σβήνω, σχίζω, πνίγω 
τις ζωντανές κραυγές 
«πού είσαι έλα σε περιμένω 
ετούτη η άνοιξη δεν είναι σαν τις άλλες» 
και ξαναρχίζω το πρωί 
με νέα πουλιά και λευκά σεντόνια 
να στεγνώνουν στον ήλιο. 
Δε θα ’σαι ποτέ εδώ 
με το λάστιχο να ποτίζεις τα λουλούδια 
να στάζουν τα παλιά ταβάνια 
φορτωμένα βροχή 
και να ’χει διαλυθεί η δική μου 
μες στη δική σου προσωπικότητα 
ήσυχα, φθινοπωρινά... 
Η εκλεκτή καρδιά σου 
– εκλεκτή γιατί τη διάλεξα – 
θα ’ναι πάντα αλλού 
κι εγώ με λέξεις θα κόβω 
τις κλωστές που με δένουν 
με τον συγκεκριμένο άντρα 
που νοσταλγώ 
όσο να γίνει σύμβολο Νοσταλγίας ο Οδυσσέας 
και ν’ αρμενίζει τις θάλασσες 
στου καθενός το νου. 
Σε λησμονώ με πάθος 
κάθε μέρα 
για να πλυθείς από τις αμαρτίες 
της γλύκας και της μυρουδιάς 
κι ολοκάθαρος πια 
να μπεις στην αθανασία. 
Είναι σκληρή δουλειά κι άχαρη. 
Μόνη μου πληρωμή αν καταλάβω 
στο τέλος τι ανθρώπινη παρουσία 
τι απουσία 
ή πώς λειτουργεί το εγώ 
στην τόσην ερημιά, στον τόσο χρόνο 
πώς δεν σταματάει με τίποτα το αύριο 
το σώμα όλο ξαναφτιάχνει τον εαυτό του 
σηκώνεται και πέφτει στο κρεβάτι 
σαν να το πελεκάνε 
πότε άρρωστο και πότε ερωτευμένο 
ελπίζοντας 
πως ό,τι χάνει σε αφή 
κερδίζει σε ουσία.

Δευτέρα 20 Ιανουαρίου 2020

ΤΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΚΥΡΗΝΕΙΑΣ "ΣΥΜ-ΒΟΛΗ"


Το ηλεκτρονικό περιοδικό ΣΥΜ-ΒΟΛΗ αποτελεί ένα σοβαρό βήμα που προσφέρει η Ιερά Μητρόπολη Κυρηνείας, πρωτίστως σε νέους επιστήμονες με εξειδίκευση στον τομέα της θεολογίας, της φιλολογίας, άλλων ανθρωπιστικών αλλά και φυσικών επιστημών, ώστε με τα κείμενά τους να αναδείξουν και να συζητήσουν ζητήματα-προβλήματα της σύγχρονης κοινωνίας, καθώς και τις ανθρωπολογικές και υπαρξιακές διαστάσεις των τεχνών. 
Κεντρικός άξονας της προσπάθειας - το περιοδικό εκδίδεται ηλεκτρονικά δύο φορές τον χρόνο - είναι ο διάλογος του σύγχρονου θεολογικού λόγου, όπως προκύπτει από την εκκλησιαστική αυτοσυνειδησία και ζωή, με τον σύγχρονο πολιτισμό, με έμφαση στις ανθρωπολογικές και, ως εκ τούτου, υπαρξιακές εκφάνσεις του. Το κάθε τεύχος που εκδίδεται άπτεται συγκεκριμένου ζητήματος-προβλήματος (συγκεκριμένης θεματικής ενότητας), το οποίο προσεγγίζεται με κείμενα, που το φωτίζουν από διαφορετικές οπτικές γωνίες, καθώς ο κάθε επιστήμονας / συνεργάτης το συζητά με τη δημιουργική εκφορά απόψεων οι οποίες προκύπτουν από τη δική του επιστημονική εξειδίκευση. Την ίδια στιγμή, η διαθεματικότητα και η διεπιστημονικότητα επιδιώκονται και θα εκλαμβάνονται ως απόλυτα θετικά στοιχεία στα κείμενα που επιλέγονται προς έκδοση. Καθώς, κάθε πρόκληση του σύγχρονου κόσμου είναι υπόθεση σύνθετη και απαιτητική· ενώ, παράλληλα, η άποψη της Εκκλησίας και της θεολογίας θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από ελευθερία και ευρύτητα πνεύματος, το περιοδικό μας, δεν αναζητεί τελικές απαντήσεις και αποστασιοποιείται από φανατικές ή εξτρεμιστικές προσεγγίσεις. Κριτήριο των επιμελητών σε κάθε επιλογή, η ανθρωποκεντρικότητα και το φιλάνθρωπο πνεύμα της εκκλησιαστικής ζωής.
Το νέο τεύχος, το οποίο μπορείτε να διαβάσετε εδώ, έχει τα ακόλουθα περιεχόμενα: 
Παναγιώτης Θωμά, Προλογικό σημείωμα 
Ευαγγελία Ματθοπούλου, Aντισημιτισμός: ιστορικές ρίζες και σύγχρονες μορφές του.
Δημήτρης Μπαλτάς, Όψεις του νεοφασιστικού φαινομένου στην Ευρώπη και τρόποι υπέρβάσής του
π. Βασίλειος Μπέμπης, Η ελληνορθόδοξη εκκλησία στις ΗΠΑ και το ποιμαντικό πρόβλημα του μονοπολιτιστικού πλουραλισμού στην εκκλησιαστική ζωή.
Θανάσης Ν. Παπαθανασίου, Το οικουμενικό όραμα του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ.
Νικόλαος Γ. Τσιρέβελος, Θρησκευτική εκπαίδευση και Θρησκευτικές ετερότητες. Το πέρασμα από την εθνικιστική κατανόηση της θρησκείας στην οικουμενικότητα της Ορθοδοξίας και τον θρησκευτικό πλουραλισμό.
Στυλιανός Χ. Τσομπανίδης, Ο ορθόδοξος φονταμενταλισμός ως πρόκληση για την οικουμενική Ορθοδοξία και την Οικουμενική Κίνηση. Παθογένεια και θεραπεία.
π. Χριστόφορος Χρόνης, Η Τρίτη ηλικία στην πατερική γραμματεία και στα κείμενα των Θείων Λειτουργιών και η προκατάληψη που υφίσταται.
Παναγιώτης Θωμά, Άννα Πιτζή, Μαρία Χατζηαποστόλου, Οι κινηματογραφικές προβολές της Ιεράς Μητροπόλεως Κυρηνείας. Δελτίο Αναστοχασμών.
Χρυσόστομος Α. Σταμούλης, Η ακρότητα του σταυρού. Από τη βεβαιότητα της αντιστροφής στη βεβαιότητα της διάνοιξης.
Στη συνέχεια παραθέτουμε εδώ το κείμενο το Δρος Φιλοσοφίας Δημήτρη Μπαλτά. 

Κυριακή 19 Ιανουαρίου 2020

Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΜΑΕΣΤΡΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ


Φέτος συμπληρώνονται εξήντα χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου μαέστρου Δημήτρη Μητρόπουλου. 
"Επεσε" διευθύνοντας δοκιμή της 3ης του Μάλερ στη Σκάλα του Μιλάνου, στις 2 Νοεμβρίου 1960. 
Η "Ιδιωτική Οδός" θα έχει συνεχή αφιερώματα στον μεγάλο μαέστρο, με αφορμή αυτή την επέτειο. 
Τώρα υπενθυμίζουμε ένα παλαιότερο κείμενό μας για την θρησκευτική καταγωγή του Δημήτρη Μητρόπουλου, χαιρόμενοι ιδιαιτέρως διότι έχουμε πλέον και μια εμπεριστατωμένη μελέτη επί του θέματος από τον Αρχιμανδρίτη Ελισαίο Γούλα, ο οποίος πραγματοποίησε μεταπτυχιακή εργασία με θέμα: "Ο μαέστρος Δημήτρης Μητρόπουλος και οι σχέσεις του με ορθόδοξες πνευματικές μορφές του 20ού αιώνα"
Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Το όνομά μου είναι Δημήτρης Μητρόπουλος. Είμαι μαέστρος. Αλλά θα σας φανεί απίστευτο αν σας πω ότι κι εγώ ο ίδιος εντυπωσιάζομαι που τελικά έγινα μουσικός. Κανείς από την οικογένειά μου δεν υπήρξε μουσικός. Προέρχομαι από οικογένεια κληρικών. Ο παππούς μου ήταν παπάς σ’ ένα χωριό στην Ελλάδα και ξέχασα να σας πω ότι γεννήθηκα στην Αθήνα. Ο θείος μου ήταν κτηνοτρόφος και δύο από τ’ αδέλφια του πατέρα μου πήγαν από πολύν νωρίς σε μοναστήρι και μάλιστα σ’ ένα θαυμάσιο μοναστήρι στον Άθω όπου υπάρχουν μόνο ορθόδοξα μοναστήρια από πολλές χώρες, όπως από τη Ρωσία, τη Βουλγαρία, τη Σερβία αλλά κυρίως από την Ελλάδα. Και οι δύο μόνασαν εκεί και εκεί πέθαναν.
Κι εγώ όταν ήμουν παιδί και είχα σχολικές διακοπές, πήγαινα εκεί, ήμουν τόσο ενθουσιασμένος από το περιβάλλον και όλη αυτή η ιδέα του ερημίτη άγγιζε πολύ την καρδιά μου. Έτσι εκείνα τα χρόνια ήμουν βέβαιος πως κάποια μέρα θα γινόμουν κι εγώ μοναχός. Ο πατέρας μου ήταν έμπορος, αλλά αποτυχημένος έμπορος, και στο τέλος της ζωής του έγινε κι αυτός μοναχός. Βέβαια δεν ήμουν απολύτως σύμφωνος με την ιδέα αυτή του ασκητή, ουσιαστικά ήθελα να γίνω ιεραπόστολος. Αυτό ήταν πράγματι το ιδανικό μου. Και δεν ξέρω πώς κατάφερε η μοίρα και αντί ιεραπόστολος του Χριστού έγινα ιεραπόστολος της τέχνης της μουσικής.
Αυτά έλεγε ο μεγάλος μαέστρος Δημήτρης Μητρόπουλος (1896–1960) πριν 50 χρόνια (1959) σε μια συνέντευξή του στον σταθμό NDR Hamburg (1).
Και στην φίλη του Καίτη Κατσογιάννη έγραφε το 1948: Ανατράφηκα από την παιδική μου ηλικία με αρχές καθαρά δημοκρατικές και χριστιανικές, οι οποίες είναι μέσα στην καρδιά μου, ωστόσο ποτέ δεν θέλησα να τις επιβάλω διά της βίας (2).
Ο Δημήτρης Μητρόπουλος προερχόταν πράγματι από μια ιερατική οικογένεια της Αρκαδίας. Ο παππούς του Δημήτριος (Μήτρος) Μητρόπουλος ήταν ο ιερέας του χωριού Τρεσταινά (Μελισσόπετρα) της Γορτυνίας, μικρό χωριό κοντά στη Ζάτουνα. Ο αδερφός του παπα–Μήτρου Πέτρος, είναι ο κατόπιν Αρχιεπίσκοπος Πατρών και Ηλείας Ιερόθεος (3), ο οποίος γεννήθηκε στα Τρεσταινά το 1839 ή 1840. Ο πατέρας του παπα- Μήτρου και του Ιεροθέου, ο προπάππους του Δημήτρη Μητρόπουλου Νικόλαος ήταν από τα παλικάρια του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και ιδιαίτερα του Πανουργιά και του Πλαπούτα.
Ο παπα–Μήτρος απέκτησε τρία αγόρια: τον Χρήστο, τον Νικόλαο και τον Ιωάννη, τον πατέρα του μαέστρου, ο οποίος ήταν και ο πρωτότοκος (1867). Μια από τις αδελφές του παπα–Μήτρου, η Μαρία, παντρεύτηκε τον Δ. Ματθόπουλο και απέκτησε ένα γιό, τον Βασίλειο. Αυτός ήταν ο μετέπειτα πολύς αρχιμανδρίτης Ευσέβιος Ματθόπουλος (4), ανιψιός του Ιεροθέου Μητροπούλου και στενός συνεργάτης του κατά την δεκαετή ποιμαντορία (1893–1903) στην Αρχιεπισκοπή Πατρών και Ηλείας.
Ο Ιερόθεος Μητρόπουλος πέθανε στις 7 Μαρτίου 1903 στην Αθήνα και η εξόδιος ακολουθία έγινε στον Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών την επομένη 8 Μαρτίου. Στις 9 Μαρτίου έγινε η ταφή στην Πάτρα, στον περίβολο του Επισκοπείου, που ο ίδιος έκτισε, δίπλα ακριβώς από τον Ναό του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου. Της επιμνημόσυνης δέησης που τελέστηκε στον Μητροπολιτικό Ναό Ευαγγελιστρίας Πατρών, και της εκφοράς προέστη ο Πενταπόλεως Νεκτάριος, δηλ. ο κατόπιν μεγάλος άγιος του 20ού αιώνα.
Όταν πέθανε ο Ιερόθεος, ο Δημήτρης [Μητρόπουλος] ήταν εφτά χρονών παιδί. Φαίνεται όμως ότι η προσωπικότης του του έκανε βαθειά εντύπωσι. Έτσι εξηγείται το ότι στο πιάνο του, στο διαμέρισμά του στη Νέα Υόρκη, είχε τη φωτογραφία του μαζί με του ενός από τους δύο θείους του μοναχούς (5).
Ο Ιερόθεος Μητρόπουλος έμεινε στην ιστορία ως φιλάνθρωπος, λόγω της πλούσιας φιλανθρωπικής δράσης του. Και ο Δημήτρης Μητρόπουλος έζησε σκορπώντας ό,τι είχε και δεν είχε στους έχοντες ανάγκη και πέθανε φτωχός!
Επηρεάστηκε σίγουρα από το πρότυπό του, τον Άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης, όπως ο ίδιος ομολογεί (7). Όμως και η περίπτωση του αδερφού του παππού του, Αρχιεπισκόπου Ιεροθέου, σίγουρα έπαιξε τον δικό της ρόλο στην ενσυνείδητη και… στρατευμένη, θα λέγαμε, φιλανθρωπία του μαέστρου.
Πάντως από τα κείμενα του Μητρόπουλου δεν φαίνεται να υπάρχει κάποια αναφορά στον παππού του Ιερόθεο.
O έλληνας βιογράφος του Μητρόπουλου μουσικολόγος Απόστολος Κώστιος αναφέρει ότι οι θείοι του μαέστρου που μόνασαν στον Άθωνα λέγονταν Κωνσταντίνος (1868) και Γεώργιος (1870) (8). Και ο William Trotter υιοθετεί αυτή την ονομασία (9).
Όμως τα κοσμικά ονόματα των θείων του Μητρόπουλου ήσαν Χρήστος και Νικόλαος. Το παραδέχεται, τελικά, και ο Απ. Κώστιος: Οι θείοι του Χρήστος και Νικόλαος Μητρόπουλος (και όχι Κωνσταντίνος και Γεώργιος, όπως λανθασμένα σημειώνει ο συγγραφέας στη Βιογραφία) εκάρησαν μοναχοί (10).
Υπάρχει μια επιστολή του Ιεροθέου Μητροπούλου προς τον ανιψιό του Νικόλαο, με ημερομηνία 15 Μαΐου 1897. Από το περιεχόμενό της (11) συνάγεται αβίαστα το συμπέρασμα ότι ο Νίκος (Αγαπητέ μοι Νίκο!) τον καιρό εκείνο ήταν μάχιμος ανθυπολοχαγός του Ελληνικού Στρατού, που είχε λάβει μέρος σε μάχες μεταξύ Δομοκού και Λαμίας κατά τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Ο Νίκος είχε στείλει επιστολές στον θείο του Ιερόθεο και του εξιστορούσε τα των μαχών. Από την επιστολή του Ιεροθέου συνάγονται τα εξής συμπεράσματα:
Ο Νίκος κινδύνευσε στο πεδίο των μαχών και φαίνεται πως διασώθηκε «προς χαράν πάντων ημών και της πενθούσης μητρός σου», σημειώνει ο Ιερόθεος. Αυτό σημαίνει ότι προφανώς είχε πεθάνει πρόσφατα ο πατέρας τους παπα–Μήτρος και η χήρα μητέρα τους βίωνε έντονα το πένθος. Προτρέπει δε ο Ιερόθεος τον ανιψιό του: «Γράφε συνεχώς και προς τον αδελ. Χρίστον προς παρηγορίαν της μητρός σου».
Αξίζει όμως να προσεχθεί και η κατακλείδα της επιστολής του Αρχιεπισκόπου Ιεροθέου: «Τα δυστυχήματα του Έθνους καταθλίβουσι πάσαν ψυχήν, αιτία των οποίων η αμαρτία και η ασέβεια των αρχόντων. Είθε το έλεος του Θεού ημών να σώση το Έθνος και τα παθήματα να γίνουν ημίν μαθήματα. Αμήν». Και υπογράφει: «Ο θείος σου +Πατρών Ιερόθεος».
Εφ’ όσον η επιστολή αυτή γράφτηκε το 1897, ένα χρόνο μετά την γέννηση του μαέστρου, σημαίνει ότι οι θείοι του Χρήστος και Νικόλαος έγιναν μοναχοί αργότερα, σε ώριμη ηλικία. Στις 6 Οκτωβρίου 1900 ο Ιερόθεος Μητρόπουλος συντάσσει την διαθήκη του και καθιστά κληρονόμον του τον ανιψιό του Χρήστο Μητρόπουλο, έμπορο, «υιόν του αδελφού μου», όπως γράφει επί λέξει.
Οι θείοι του Μητρόπουλου έγιναν μοναχοί στο Άγιον Όρος, σίγουρα μετά το 1900, σύμφωνα και με τον ίδιο τον μαέστρο (στη συνέντευξη – αυτοπροσωπογραφία του): «δύο από τ’ αδέλφια του πατέρα μου πήγαν από πολύν νωρίς σε μοναστήρι και μάλιστα σ’ ένα θαυμάσιο μοναστήρι στον Άθω…». Το «πολύν νωρίς» το λέει ο Μητρόπουλος προφανώς σε σχέση με την δική του ηλικία. Μικρός, όταν είχε σχολικές διακοπές, πήγαινε στον Άθωνα στους θείους του, μας πληροφορεί στην ίδια συνέντευξη. Άρα, αυτές οι επισκέψεις στο Άγιον Όρος προσδιορίζονται μετά το 1908, όταν ο θείος του Νίκος πήγε στο Όρος για να μονάσει. Ο Μητρόπουλος ήταν τότε δώδεκα χρονών, πήγαινε σχολείο και μπορούσε να κάνει μακρινά ταξίδια, δηλ. από την Αθήνα στον Άθωνα.
Ο Μητρόπουλος σημειώνει, επίσης, ότι «και οι δύο (θείοι του) μόνασαν εκεί και εκεί πέθαναν». Φαίνεται, όμως, πως δεν ήταν ακριβώς έτσι τα πράγματα.
Ο Νίκος Μητρόπουλος (1871–1911) ήταν πτυχιούχος της Νομικής, φίλος και συγκάτοικος του αειμνήστου γέροντα Φιλοθέου Ζερβάκου (1884–1980), φίλος, επίσης, του γέροντα Ιερωνύμου του Σιμωνοπετρίτου (1871–1957), ο οποίος υπηρετούσε στο Σιμωνοπετρίτικο μετόχι της Αναλήψεως στο Βύρωνα και του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη (1851–1911), με τον οποίο γνωρίζονταν από τον Άγιο Ελισσαίο, το ναΐδριο όπου έψαλε ο κυρ–Αλέξανδρος και ο Νίκος Μητρόπουλος ήταν βοηθός του (12). Η Πολυξένη Μπούκη (13) σε επιστολή της προς τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη (10.5.1908) γράφει: …εάν θέλης να μάθης και δια τον Νικόλαον Μητρόπουλον, έγινε μοναχός μεγαλόσχημος, μετονομασθείς Νείλος Σιμωνοπετρίτης, έχετε δε εκ μέρους του πολλά χαιρετίσματα (14). Ο Νικόλαος εκάρη μεγαλόσχημος στις 5.4.1908, Σάββατο του Λαζάρου.
Πρέπει να σημειωθεί το γεγονός ότι ο Νικόλαος Μητρόπουλος ήταν πνευματικό τέκνο του Αγίου Νεκταρίου. Ο Άγιος Νεκτάριος έδωσε σε αυτόν, όπως και στον π. Φιλόθεο Ζερβάκο, την ευχή και ευλογία του για να πάνε στο Άγιον Όρος και να γίνουν μοναχοί. Στις 8 Μαΐου του 1907 έγινε αγρυπνία στον Άγιο Ελισσαίο στην Αθήνα, στην οποία συμμετείχαν ο Νικόλαος και ο π. Φ. Ζερβάκος. Μετέλαβαν των Αχράντων Μυστηρίων, συνέψαλαν με τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη και τον Αλέξανδρο Μωραϊτίδη, και το μεσημέρι παρέθεσε τράπεζα στο σπίτι του ο φιλομόναχος Νικ. Μπούκης (σύζυγος της Πολυξένης) όπου ομοτράπεζος ήταν και ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Το απόγευμα τους επισκέφθηκαν διάφοροι φίλοι, μεταξύ των οποίων και ο Αλέξανδρος Μωραϊτίδης και όλοι αυτοί οι ευλαβείς και καλοί φίλοι μας συνώδευσαν μέχρι του Ατμοπλοίου, όπου και αποχαιρέτησαν ημάς συγκεκινημένοι… Τον Ιούνιο του 1907 ο Νικόλαος εισήλθε στη Σιμωνόπετρα. Προτίμησε τη Μονή αυτή λόγω της στενής σχέσης που είχε με το μετόχι της στην Αθήνα, αλλά και γιατί του τη σύστησε ο πνευματικός του Άγιος Νεκτάριος. Ο Άγιος που είχε κηδεύσει στην Πάτρα το 1903 τον θείο και προστάτη του Νικολάου Αρχιεπίσκοπο Πατρών και Ηλείας Ιερόθεο. 
Ο μοναχός Νείλος υπήρξε συνεργάτης του Μητροπολίτη Κασσανδρείας Ειρηναίου (1863–1945) στην σύνταξη των Γενικών Κανονισμών του Αγίου Όρους, διετέλεσε βιβλιοθηκάριος της Σιμωνόπετρας και Αρχιγραμματεύς της Ιεράς Κοινότητος (1909–Απρίλιο 1911) και πέθανε από φυματίωση σε ηλικία 40 ετών, τον Ιούλιο του 1911 (15).
Ο Νικόλαος Μητρόπουλος έζησε, δηλ., ως Νείλος μοναχός μόλις τέσσερα χρόνια.
O άλλος θείος του μαέστρου Χρήστος Μητρόπουλος, σύμφωνα με τους βιογράφους του Δ. Μητρόπουλου, αλλά και σύμφωνα με την μαρτυρία του ίδιου του μαέστρου, πήγε στο Άγιον Όρος για να μονάσει μαζί με τον αδελφό του. Όμως ο μοναχός Μωϋσής στο άρθρο του για τον Νείλο (Νίκο) Μητρόπουλο, σημειώνει ότι «ο Χρήστος εκάρη μοναχός στη Μονή Λογγοβάρδας Πάρου το 1911 και ονομάσθηκε Ιερόθεος. Άφησε φήμη εναρέτου και διακριτικού εξομολόγου. Ιλαρώς, ηρέμως και γαληνώς παρέδωκε το πνεύμα του στις 11.12.1921 στη μονή του, της οποίας εφάνη ωφέλιμος και χρήσιμος». Και αυτός πέθανε νέος, σε ηλικία 53 περίπου ετών, εφ’ όσον γεννήθηκε μεταξύ 1868–1869. Όταν ο αδελφός του Ιωάννης πληροφορήθηκε τον θάνατό του έγραψε στον ηγούμενο του αδελφού του: …Ο μακαρίτης είχε ένα σταυρό με τίμιον ξύλον σας παρακαλώ επειδή τον θέλω διά τον υιόν μου, εάν έχητε την καλωσύνην μου τον στέλλετε». Και σχολιάζει επ’ αυτού ο μοναχός Μωϋσής: «Τον σταυρό αυτό, ίσως, έχοντας ο παγκοσμίου φήμης μουσικός, ως φυλακτό, έδινε πνοή στα έργα του (16).
Η Μονή Λογγοβάρδας της Πάρου, η οποία είχε κολλυβαδική παράδοση και στην οποία έζησε εξόριστος ο θείος του Ιερόθεος περί το 1880. Ο Ιερόθεος έμεινε στη Λογγοβάρδα για τρία χρόνια, εξόριστος από τους σιμωνιακούς Αρχιερείς, οι οποίοι ενοχλούνταν από τους αγώνες του Ιεροθέου για την κάθαρση της Εκκλησίας (17).
Ο Ιερόθεος δημιούργησε στενές πνευματικές σχέσεις με τους αδελφούς της Μονής, τις οποίες διατήρησε και ως Επίσκοπος των Πατρών.
Ο ανιψιός του Χρήστος Μητρόπουλος χειροτονήθηκε ιερομόναχος και πήρε το όνομά του: Ιερόθεος! Προφανώς λόγω της αγάπης που είχε στον θείο του. Πέθανε στη μονή που αγάπησε και ο θείος του και έζησε τον μοναχικό βίο δέκα χρόνια (1911–1921). Ας σημειωθεί ότι έγινε μοναχός τη χρονιά που πέθανε ο αδελφός του Νείλος στο Άγιον Όρος. Κι ακόμη αξίζει να υπογραμμισθεί το γεγονός ότι ο Νικόλαος Μητρόπουλος συνέστησε στον π. Φιλόθεο Ζερβάκο, στον οποίο δεν επέτρεψαν οι Τούρκοι την είσοδο στο Άγιον Όρος, να πάει να μονάσει στη Μονή Λογγοβάρδας της Πάρου -όπως και έγινε- όπου είχαν μονάσει ο θείος του Ιερόθεος Μητρόπουλος και ο εξάδελφός του Ευσέβιος Ματθόπουλος (18).
Ο Χρήστος / Ιερόθεος πήγε στην Πάρο και όχι στο νησί του Πόρου, όπως, προφανώς από σύγχυση, αναφέρει ο W. Trotter (19). Εκεί, μας πληροφορεί ο π. Φιλόθεος Ζερβάκος θα πήγαινε και ο φίλος του Νικόλαος αν δεν του επιτρεπόταν η είσοδος στο Άγιον Όρος.
O μαέστρος Mητρόπουλος, γόνος πραγματικά ιερατικής οικογένειας, με μια μητέρα, την Αγγελική Αναγνωστοπούλου, ιδιαιτέρως ευσεβή, ήταν ως παιδί εξαιρετικά φιλομόναχος.
Επισκεπτόταν κοντινά μοναστήρια και ονειρευόταν να γίνει μοναχός. Προχωρούσε ένα ακόμη βήμα παραπέρα την αφοσίωσή του επινοώντας διάφορα σενάρια κατά τα οποία ήταν σεβαστός ως σπουδαίος αναχωρητής, τρωγλοδύτης, στυλίτης ή ένας γενειοφόρος ερημίτης που επικοινωνούσε μ’ ένα είδος άμεσης σύνδεσης με το σύμπαν. Μερικές φορές η φαντασία του ξεχείλιζε και ο Δημήτρης σχημάτιζε δικά του θρησκευτικά τάγματα έχοντας για μοναχούς τα άλλα παιδιά της γειτονιάς, τελώντας με επιμέλεια αυτοσχέδιες λειτουργίες όλο αφοσίωση και αυταπάρνηση. Άλλες φορές μπορούσε να τον δει κάποιος να κάνει αυτοσχέδια κηρύγματα σε όποιο ακροατήριο ρακένδυτων μπορούσε να συγκεντρώσει. Όταν οι γονείς του έψαχναν το παιδί τους, το πιο πιθανό είναι ότι θα το έβρισκαν ή να συνθέτει μουσική ή να προσεύχεται για τη σωτηρία των ψυχών των φίλων του, της οικογένειάς του ή του ιδίου (20).
Η ακατάσχετη ροπή του Μητρόπουλου προς πράξεις φιλανθρωπίας δεν ήταν απλώς μια αλτρουϊστική εκδήλωση, αλλά συνδυάζεται μ’ αυτή την ασκητική του προοπτική. Ο μαέστρος Λέοναρντ Μπερνστάϊν σ’ ένα κείμενό του για τον Μητρόπουλο καταγράφει τον εξαιρετικά φιλάνθρωπο ασκητισμό του, προσπαθώντας να τον ερμηνεύσει κιόλας: Ο πατέρας μου, που ήταν κατά της ιδέας να γίνω μουσικός, μού έστελνε μικρά χρηματικά ποσά. Φυσικά «πεινούσα» και φυσικά ο Δημήτρης έσπευσε αμέσως προς βοήθειάν μου. Και οι επιταγές έφθαναν κάθε μήνα για δύο χρόνια. Γενναιοδωρία, αφθονία, πληρότητα. Πληρότητα πνεύματος. Αργότερα έμαθα ότι έδινε χρήματα παντού. Σ’ ένα παίκτη για τρομπόνι που χρειαζόταν χρήματα για να κάνει εγχείρηση, σε άλλον παίκτη βιολιού που δεν είχε αρκετά χρήματα για τη διατροφή του. Τα έδινε όλα όσα είχε. Ποτέ δεν είχε δεκάρα. Ζούσε με σπαρτιατική απλότητα. Γιατί όλα αυτά, η αυστηρότητα και η ατομική άρνηση; Μερικές φορές σκέπτομαι ότι μετανοούσε όλα αυτά τα χρόνια στην Αμερική. Αλλά για ποιο αμάρτημα; Ίσως, στο μυαλό του, για το αμάρτημα να μην έχει γίνει ο μοναχός που ξεκίνησε να γίνει, ο ασκητής που τόσο συχνά προσπάθησε να είναι. Το αμάρτημα να είναι κοσμικός όντας τόσο φανατικά αφοσιωμένος στη θρησκεία. Αλλά η άλλη φλόγα που έκαιγε μέσα του ήταν προφανώς δυνατότερη. Αυτή ήταν η φλόγα της μουσικής και δεν μπορούσε να ξεπεραστεί ούτε από την πιο βαθιά θρησκευτική αφοσίωση. Και αυτή η «πάλη» μοναχού έναντι μουσικού, του προκαλούσε ανυπόφορο πόνο και του δημιουργούσε το συναίσθημα του αμαρτήματος… (21).
Η φίλη, όμως, του Μητρόπουλου Καίτη Κατσογιάννη, με την οποία ο μαέστρος είχε την γνωστή μακρά και σπουδαία αλληλογραφία, έχει άλλη άποψη για τα περί μοναχισμού του μαέστρου: Περισσότερο χριστιανός παρά καθαυτό θρησκευόμενος, ουδέποτε φυσικά είχε σκεφθεί να γίνει καλόγηρος, όπως το είπαν! Είναι και αυτό ένας από τους μύθους που γεννήθηκαν στην Αμερική και που ποτέ δεν έκανε τον κόπο να διαψεύσει. Σπάνια άνθρωπος προσπάθησε όσον αυτός να κάνει πράξη ζωής τη διδασκαλία του Χριστού, ιδιαίτερα την αγάπη του πλησίον. Γι’ αυτό και ο άγιος που θαύμαζε περισσότερο ήταν ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης. Τον αγαπούσε για την αλληλεγγύη του προς τα έμψυχα και τα άψυχα, για την ταπεινοφροσύνη του και την ποιητική του διάθεση. Η αντίδραση του Μητρόπουλου στην κακία ήταν η επιείκεια – συμπονούσε περισσότερο τους κακούς από τους δυστυχισμένους (22).

Το γεγονός ότι ο Μητρόπουλος είχε ενστερνιστεί την αρχή της απόλυτης πενίας με συνέπεια μοναχού και έχοντας, έτσι, καταλήξει να ζει με δανεικά, το γράφει και ο ίδιος στην Καίτη Κατσογιάννη (23). Η ροπή του για φιλανθρωπία είχε καλλιεργηθεί ήδη στην παιδική του ηλικία (24) και ο ίδιος ο Μητρόπουλος ομολογεί ότι επηρεάστηκε βαθιά από τον πατέρα του: ήταν εκείνος που όχι μόνο τον βοήθησε να βλέπει την τέχνη με έναν τρόπο θρησκευτικό, αλλά στέριωσε μέσα του την πεποίθηση πως το τίμημα της καλοσύνης είναι βαρύ (25).
Το ενδιαφέρον είναι ότι ο Μητρόπουλος είχε απόλυτη συνείδηση ότι η κατά Άγιο Φραγκίσκο πενία του είναι για τη σύγχρονη πραγματικότητα μεγάλη ουτοπία, όπως και η εντολή του Χριστού αγάπα τον πλησίον σου ως εαυτόν (26). Αυτή, όμως, η ρεαλιστική εκτίμησή του, δεν τον εμπόδιζε καθόλου να είναι πλήρως αφοσιωμένος σ’ αυτή την ουτοπία.
Η αντίληψη του Μητρόπουλου για την μουσική ήταν σίγουρα θρησκευτική. Ο ίδιος σ’ ένα άρθρο του έγραφε: Μολονότι η μουσική έπαυσε να είναι λατρευτική, εξακολουθεί να εμπεριέχει αυτή την πνευματικότητα που μας επιτρέπει να πούμε, χωρίς κίνδυνο να υπερβάλουμε, ότι το να πάει κανείς σε μια συμφωνική συναυλία δεν διαφέρει πολύ από τον εκκλησιασμό… Αρέσκομαι να θεωρώ τον εαυτό μου ως έναν ιερέα που διακονεί αυτό το είδος του ‘εκκλησιασμού’… (27).
Αν ο Στραβίνσκυ έγραψε την Μουσική Ποιητική, δεν θα ήταν άστοχο να πούμε ότι ο Μητρόπουλος έγραψε με την βιωτή του ολάκερη την Μουσική Ασκητική. Ο ίδιος διεκήρυσσε: Θέλησα να διδάξω και με το λόγο και με τη μουσική την αδελφοσύνη των ανθρώπων… Ήρθε η εποχή που η τέχνη πρέπει να ‘χει μια ηθική βάση και οι καλλιτέχνες πρέπει να δίνουν το παράδειγμα της ύψιστης ακεραιότητας και της ηθικής… Βλέπω τον καλλιτέχνη σαν έναν ιεροκήρυκα, που οι αρχές του, οι πράξεις, η ζωή του θα αποτελούν παράδειγμα για μίμηση (28).
Ο Απ. Κώστιος παρατηρεί ότι: Ακόμη και τις εξελίξεις της μουσικής, την Ιστορία της Μουσικής θεωρούσε ο Μητρόπουλος υπό το πρίσμα των θρησκευτικών του αντιλήψεων και ανάλογη ήταν η περιοδολόγησή της που πρότεινε. Διέκρινε τη θεοκρατική περίοδο (η μουσική στην υπηρεσία της θρησκείας), την ανθρωποκεντρική και τέλος την τεχνοκρατική, την απάνθρωπη, την περίοδο του καιρού μας που θα μπορούσε να ονομάσει κανείς ‘αθεϊστική’ (29).
Πάντως ο Μητρόπουλος παρά την ασκητική του ακρότητα ως προς την φιλανθρωπία, και την θρησκευτική του εκδοχή για την μουσική ήταν ρεαλιστής, και ο ίδιος θεωρούσε ότι την τάση του να συνδυάζει τα ιδεώδη με τον ρεαλισμό την κληρονόμησε από τον παππού του, που ήταν παπάς (30).
Η καταγωγή του Μητρόπουλου ήταν ιερατική και ταπεινή. Ο ιερέας παππούς του, ο αδελφός του παππού του Αρχιεπίσκοπος Ιερόθεος, οι μοναχοί θείοι του, η ευσεβής μητέρα του, ανήκαν στην λαϊκή Ορθοδοξία. Άλλωστε και η συναναστροφή του θείου του Νίκου με τον Παπαδιαμάντη, αποδεικνύει πως στοιχούνταν στην λογική των ταπεινών και καταφρονεμένων. Αν και εγγράμματοι –ο Ιερόθεος και ο Νικόλαος ήταν απόφοιτοι Πανεπιστημίου– έθεσαν τον εαυτόν τους στην υπηρεσία της Εκκλησίας, σε μια εποχή που ο κλήρος μαστιζόταν από την αγραμματοσύνη. Είχαν κολλυβαδικές και φιλοκαλικές αρχές: Φιλακόλουθοι, φιλομόναχοι, ελεήμονες, ταπεινοί, με ιεραποστολικό ζήλο, δεν φαίνεται να είχαν καμία σχέση με την τότε αστική τάξη της Αθήνας, αλλ’ αντιθέτως έβρισκαν ανάπαυση στον Άγιο Ελισσαίο και τους απλούς ανθρώπους, όπως και ο Παπαδιαμάντης.
Δεν είχαν, οι συγγενείς του μαέστρου, καμία σχέση με τον Ευρωπαϊκό πολιτισμό. Οι θείοι του θεράπευαν την βυζαντινή μουσική και ως λαϊκοί –στον Άγιο Ελισσαίο– και ως μοναχοί κατόπιν, στα αυστηρά τότε μοναστήρια του Αγίου Όρους και της Λογγοβάρδας.
O μαέστρος είναι ο πρώτος της οικογένειας που ξεχωρίζει. Λόγω της κλίσης του στην μουσική, σπουδάζει από νωρίς Ευρωπαϊκή μουσική (1910) και δεν έχουμε μέχρι τώρα κάποια ένδειξη ότι είχε ασχοληθεί με την βυζαντινή μουσική, την οποία σίγουρα είχε ακούσει από μικρός λόγω του περιβάλλοντός του.
Το ενδιαφέρον είναι η σχέση του Μητρόπουλου με τον άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης, η οποία χρονολογείται από νωρίς, σύμφωνα και με τον ίδιο: Ήμουν 15 ετών όταν ανακάλυψα τον Άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης. Είχα ταξιδέψει στη Ρώμη, για πρώτη φορά μακριά από τον τόπο μου… Η διδαχή του με επηρέασε βαθιά. Και παρόλο που δεν ανήκει στους άγιους της Ορθόδοξης Εκκλησίας, χάραξε τον δρόμο της ζωής μου (31).
Αυτό σημαίνει ότι ο Μητρόπουλος παρέμεινε πάντα Ορθόδοξος. Παρά την αδυναμία του στον παγκοσμίως γνωστό Ρωμαιοκαθολικό άγιο, του οποίου ένα εδάφιο καθόριζε όλη του τη ζωή: Ο Θεός αποφάσισε ότι μάλλον πρέπει να προσπαθώ να ανακουφίζω παρά να ανακουφίζομαι, να κατανοώ παρά να γίνομαι κατανοητός και να αγαπώ παρά να γίνομαι αγαπητός (32).
Η σχέση του με τον άγιο Φραγκίσκο φαίνεται ότι ήταν εξόχως προσωπική και αυτό φαίνεται έντονα από μια φράση του Μητρόπουλου σε γράμμα του προς την Καίτη Κατσογιάννη. Με αφορμή τη συμμετοχή του στο Φεστιβάλ Μάλερ που οργανώθηκε στη Νέα Υόρκη έγραψε: …είχα επιτυχία όχι μόνο ως διευθυντής ορχήστρας αλλά και ως missionary, και ελπίζω ο άγιός μου να είναι υπερήφανος για τον μαθητή του… (33).
Ο Απόστολος Κώστιος δημοσιεύει στην βιογραφία του Μητρόπουλου το χειρόγραφο αυτής της επιστολής. Και φαίνεται καθαρά ότι ο μαέστρος έχει υπογραμμίσει την λέξη: «ο άγιός μου» και μόνον αυτή! (34)
Πάντως ο Μητρόπουλος υπήρξε «αιρετικός» ως προς το θέμα της ταφής του: Η σορός μου να μη εκτεθή εις κοινή θέαν και να αποτεφρωθή άνευ τελετής και κατά τον πλέον σύμφορον τρόπον (35). Τελικά η αποτέφρωση έγινε στο Λουγκάνο της Ελβετίας στις 5 Νοεμβρίου 1960 (ο μαέστρος πέθανε στις 2 Νοεμβρίου κατά την διάρκεια πρόβας της 3ης Συμφωνίας του Μάλερ στη Σκάλα του Μιλάνου). Στις 6 Νοεμβρίου η τέφρα του μεταφέρθηκε στην Αθήνα με αεροσκάφος της ελληνικής πολεμικής αεροπορίας. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας έγινε πένθιμη τελετή στο θέατρο Ηρώδου του Αττικού με τη συμμετοχή των αρχών και πλήθους κόσμου. Η λήκυθος με την τέφρα του παρέμεινε σε αίθουσα του Ωδείου Αθηνών, όπου σπούδασε ο μεγάλος μαέστρος, και στις 19 Ιουλίου 1961 η τέφρα εναποτέθηκε σε τάφο του Α’ Νεκροταφείου που παραχώρησε ο Δήμος Αθηναίων και φιλοτέχνησε ο γλύπτης Γιάννης Παππάς.
Η επιλογή του Μητρόπουλου για καύση ήταν απολύτως συνειδητή και πρωτοποριακή για την εποχή. Η ιδιωτική του οδός του επέβαλε την αποφυγή κάθε συμβατικού τέλους. Μένει αναπάντητο το ερώτημα: Γιατί «άνευ τελετής»; Η εξόδιος ακολουθία της Ορθόδοξης Εκκλησίας δεν εψάλη στον Δημήτρη Μητρόπουλο. Τον γόνο κατ’ εξοχήν ιερατικής οικογένειας και πιστό άνθρωπο.
O έλληνας βιογράφος του Μητρόπουλου Απ. Κώστιος είναι σίγουρος ότι ο Έλληνας αρχιμουσικός είχε ορθόδοξη χριστιανική πίστη. Πίστευε στην ύπαρξη του Θεού, στη σταύρωση και την Ανάσταση… Και δεν είχε καταλήξει στην πίστη αυτή μέσα από μια διαδικασία πνευματικής αναζήτησης, ρασιοναλιστικής, αιτιοκρατικής σκέψης , ώστε ο ίδιος να έχει ανάγκη αποδείξεων. Αποδείξεις ανεζήτησε μόνο στις περιπτώσεις και τις φορές εκείνες που προσπάθησε να πείσει συνομιλητές του, που –πιθανότατα– (αφού την εποχή στην οποία αναφέρεται δεν ζούσε πλέον στην Ελλάδα) ανήκαν –τυπικά τουλάχιστον- στο καθολικό ή προτεσταντικό δόγμα. Φυσικό ήταν ότι ανέτρεξε σε αποδείξεις που βασίζονται στη θεολογία της Δυτικής Εκκλησίας: η μουσική, σύμφωνα με τον ιερό Αυγουστίνο είναι donum dei που εδόθη στον άνθρωπο για να υμνεί την δόξα του Θεού. Η αγάπη του Δαβίδ για τη μουσική ήταν σωστή και αξιοθαύμαστη, επειδή τη χρησιμοποιούσε για να δοξάζει το Θεό. Το λογικό και εύτακτο συνταίριασμα διαφόρων ήχων, έτσι ώστε να συνυπάρχουν σε μιαν αρμονική ποικιλία, μπορεί να είναι μια μυστική αναπαράσταση του θεϊκού… (36).
Πάντως, απ’ όλη την ζωή του Μητρόπουλου φαίνεται καθαρά η βιωματική, σε τραγικό βαθμό μάλιστα, προσέγγιση της μουσικής και των όντων, που σημαίνει ότι δεν ήταν της λογικής των αποδείξεων για τα πράγματα. Δεν είχε ανάγκη να αποδείξει τίποτε ο ίδιος, αφού ήταν πεπεισμένος για το πεπερασμένο του ανθρώπου, αλλά και για την μεγαλοσύνη του. Η στείρα λογική ήταν εκτός της λογικής του.
Γνώριζε πολύ καλά, επίσης, ότι η πίστη, όπως και η μουσική, θέλουν γόνιμο έδαφος για να καρπίσουν αλλιώς, όπως ο ίδιος είπε αποφθεγματικά: Ούτε ο Χριστός ούτε η Ενάτη Συμφωνία (του Μπετόβεν) κατόρθωσαν να κάνουν την ανθρωπότητα καλύτερη (37).
Όμως ο Μητρόπουλος έμεινε στη συνείδηση των ανθρώπων ως ένας μεγάλος άνθρωπος, ένας οικουμενικός έλληνας, που δίδαξε με τη ζωή του τον δρόμο της προσφοράς μέχρι θυσίας! Γιατί η αποστολή του μεγάλου, είναι η υπέρτατη θυσία. Το κερί, που για να φωτίσει λιώνει και σώνεται. Ο ήλιος που αυτοπυρπολείται σκορπώντας τη ζωή. Έτσι και ο Μητρόπουλος. Αφού σκόρπισε στον κόσμο το φως του, όταν έφτασε το πλήρωμα του χρόνου, έσυρε για τελευταία φορά τα βήματά του στο podium σαν στη φωτιά που ο ίδιος είχε ανάψει από χρόνια γύρω του και μέσα σε μια υπέρτατη έκσταση και αυτοσυγκένρτωση, διευθύνοντας ο ίδιος την επιθανάτια μουσική του, εκάμφθηκε για τελευταία φορά, λύγισε και σωριάστηκε στις φλόγες, σαν μυστικιστής – πιστός μιας θρησκείας, που ήταν το μεγάλο πάθος και ο προορισμός της ζωής του (38) .

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
1. Μουσική αυτοπροσωπογραφία, από το Αρχείο του Στάθη Αρφάνη, ως επίμετρο στην ελληνική έκδοση (Ποταμός, 2000) του βιβλίου του William Trotter για τον Δημήτρη Μητρόπουλο: Ο Ιεροφάντης της Μουσικής, Η ζωή του Δημήτρη Μητρόπουλου, Αθήνα 2000, σ. 718 (εφεξής: Trotter, Ο ιεροφάντης).
2. Δημήτρης Μητρόπουλος – Η αλληλογραφία του με την Καίτη Κατσογιάννη, εκδ. Κ. Κατσογιάννη, Αθήνα 1966, επ. Δ.Μ. αρ. 162, Μινν., 27.2.1948, σ. 154.
3. Για τον Ιερόθεο Μητρόπουλο βλ. Αρχιμ. Ηλία Μαστρογιαννόπουλου, Ιερόθεος Μητρόπουλος ο φωτισμένος ιεράρχης, Αθήναι 1993 (εφεξής: Μαστρογιαννόπουλου, Ιερόθεος).
4. Για τον π. Ευσέβιο Ματθόπουλο βλ. Chridtoph Maczewski, Η κίνηση της «Ζωής» στην Ελλάδα, μτφ. π. Γεώργιος Μεταλληνός, εκδ. Αρμός 2002, σ. 34 κ.εξ.
5. Μαστρογιαννόπουλου, Ιερόθεος, σ. 43.
6. Απ. Κώστιου (επιλογή – σχόλια), Κείμενα Δημήτρη Μητρόπουλου, Αθήνα 1997, σσ. 49-52 (εφεξής: Κώστιου, Κείμενα Δ.Μ.).
7. Κώστιου, Κείμενα Δ.Μ., σ. 36.
8. Απ. Κώστιου, Δ. Μητρόπουλος, Μ.Ι.Ε.Τ. Αθήνα 1985, σ. 23 (εφεξής: Κώστιου, Δ. Μητρόπουλος) και στον δίγλωσσο (ελληνικά και γερμανικά) κατάλογο του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού Δημήτρης Μητρόπουλος – Ζωή και Έργο, 1995, σ. 28.
9. William R. Trotter, The life of Dimitri Mitropoulos, Amadeus Press, U.S.A 1995, σ.21.
10. Κώστιου, Κείμενα Δ.Μ., σ. 136.
11. Μαστρογιαννόπουλου, Ιερόθεος, σσ. 106–107.
12. Μαστρογιαννόπουλου, Ιερόθεος, σσ. 61–62.
13. Για τον Νικόλαο και την Πολυξένη Μπούκη και την στενή σχέση που διατηρούσε μαζί τους, γράφει ο Παπαδιαμάντης στα Τραγούδια του Θεού, βλ. Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη, Άπαντα, τ. 4, φιλολογική επιμέλεια Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος, εκδ. Δόμος, Αθήνα 1998, σσ. 391–393.
14. Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, Αλληλογραφία, φιλολογική επιμέλεια Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος, εκδ. Δόμος, Αθήνα 1992, σσ. 166–167 (αρ. 220).
15. Μοναχού Μωϋσή αγιορείτη, Μοναχός Νείλος Σιμωνοπετρίτης, Ορθόδοξος Τύπος Αθηνών 674/1985, σ. 1 και 4, 675/1985, σ. 1 και 4. Αναδημοσίευση στο του ιδίου, Ιερές Μορφές του Αγίου Όρους , εκδ. Τέρτιος 2006, σσ. 381 – 393 (εφεξής: Μωυσή αγιορείτη, Ιερές Μορφές).
16. Μωϋσή αγιορείτη, Ιερές Μορφές, σσ. 382. Σε μια επιστολή της Καίτης Κατσογιάννη προς τον Μητρόπουλο φαίνεται καθαρά ότι ο μαέστρος είχε ζητήσει σταυρό με τίμιο ξύλο και η Κατσογιάννη έσπευσε να εκπληρώσει την επιθυμία του: Παράγγειλα επίσης μ’ ένα φίλο μου, που φεύγει για την Πόλη και που θα ιδεί τον Πατριάρχη, να του ζητήσει για σένα ένα Σταυρό με Τίμιο Ξύλο. Είναι σήμερα πράγμα σπάνιο, ώστε μόνο ο Πατριάρχης θα μπορούσε να μας το προμηθεύσει – και είμαι βέβαιη πως θα εκπληρώσει αυτή σου την επιθυμία» (Αλληλογραφία, αρ. 37, 14-6-1950, σ. 210). Η βεβαιότητα αυτή της Κατσογιάννη ίσως πηγάζει από το γεγονός ότι Οικουμενικός Πατριάρχης ήταν το 1950 ο από Αμερικής Αθηναγόρας, ο οποίος σίγουρα θα γνώριζε από την διακονία του στην Αμερική (1930 – 1948) τι σημαίνει Μητρόπουλος. Άρα, δύο φορές στη ζωή του μαέστρου συναντούμε το τίμιο ξύλο, χωρίς να γνωρίζουμε αν τελικά έγινε μέτοχος αυτής της ευλογίας, την οποία πρώτος ζήτησε ο πατέρας του Ιωάννης γι’ αυτόν και πολύ αργότερα ο ίδιος από την Κ.Κατσογιάννη.
17. Μαστρογιαννόπουλου, Ιερόθεος, σσ. 9.
18. Μωϋσή αγιορείτη, Ιερές Μορφές, σσ. 386.
19. Trotter, Ο ιεροφάντης, σ. 31.
20. Τrotter, O ιεροφάντης, σ. 35. Στο αγγλικό πρωτότυπο ό.π., σ. 24.
21. Εφημ. Η Καθημερινή, 4-11-1990, σ. 51.
22. Αλληλογραφία, ό.π., εισαγωγή, σ. 12.
23. Αλληλογραφία, ο.π., αρ. 302, “Τhe New York Hospital” 4.2.1959, σ. 352.
24. Trotter, O ιεροφάντης, σ. 36.
25. Κώστιου, Δ. Μητρόπουλος, σ. 244.
26. Αλληλογραφία, ό.π., αρ. 165, Μιννεάπολις, 22-5-1948, σ. 168.
27. Κώστιου, Κείμενα Δ.Μ., σσ. 271–272.
28. Κώστιου, Δ. Μητρόπουλος, σ. 245.
29. Κώστιου, Κείμενα Δ.Μ., σ. 272.
30. Κώστιου, Δ. Μητρόπουλος, σ. 244.
31. Κώστιου, Δ. Μητρόπουλος. Τη σχέση του Μητρόπουλου με τον άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης προσεγγίζει διεξοδικά ο W. Trotter, Ο ιεροφάντης, σσ. 47–50. Είναι ενδιαφέρουσα η παρατήρηση του Trotter γι’ αυτή τη σχέση: Ο Μητρόπουλος πέτυχε να βιώσει το ιδεώδες του Αγίου Φραγκίσκου σχεδόν με την ίδια επιτυχία που ο Άγιος Φραγκίσκος πέτυχε να βιώσει το ιδεώδες του Χριστού. Και, παρ’ ότι ο Μητρόπουλος έτυχε εξαιρετικής παιδείας για τα δεδομένα της χώρας του εκείνη την εποχή, παρέμεινε τόσο σε πνευματικό όσο και σε φιλοσοφικό επίπεδο θεοδίδακτος – ένας άνθρωπος που έχει διδαχθεί από τον Θεό. (Τrotter, Ο ιεροφάντης, σ. 47).
32. Trotter, Ο ιεροφάντης, σ. 281.
33. Αλληλογραφία, ο.π., αρ. 326, Ν. Υόρκη, 20-1-1960, σ. 399. Στην απαντητική της επιστολή σ’ αυτό το γράμμα του Μητρόπουλου, λίγες μέρες αργότερα, η Κ. Κατσογιάννη επιβεβαιώνει την αίσθηση του Μητρόπουλου: «Το ότι ο Άγιος Φραγκίσκος θα 'μεινε ευχαριστημένος με τη στοργική σου πράξη για χάρη των ακροατών, δεν θέλει συζήτηση» (Αλληλογραφία, αρ. 169, 30-1-1960, σ.399). Αξίζει να σημειωθεί το γεγονός ότι η Κατσογιάννη σε πολλές επιστολές της προς τον μαέστρο χρησιμοποιεί αποσπάσματα και παραδείγματα από το Ευαγγέλιο, κάτι που δείχνει ότι απευθύνεται σε άνθρωπο που συμμερίζεται τη λογική του Ευαγγελίου (βλ. Αλληλογραφία, σσ. 237-238, 307, 350–351).
34. Κώστιου, Δ. Μητρόπουλος, φωτογραφικό υλικό, σ. 223 κ.εξ.
35. Κώστιου, Δ. Μητρόπουλος, σ. 131.
36. Κώστιου, Κείμενα Δ.Μ., σσ. 136–137.
37. Αλληλογραφία, ό.π., αρ. 109, Μιννεάπολις, 11-6-1940, σ. 81.
38. Μενέλαου Παλλάντιου, ομιλία για τον Δημήτρη Μητρόπουλο (25-1-1964) στο Δ. Μητρόπουλος, Ζωή και Έργο της Μαρίας Χριστοπούλου, Αθήνα 1971, σ. 226.


* 1η φωτογραφία: Δημήτρης Μητρόπουλος, ξυλογραφία (1986) της Άριας Κομιανού (Πορτραίτα, σχέδια – ξυλογραφίες, Αθήνα 2007, σ. 55).
* 2η φωτογραφία: Μοναχός Nείλος Σιμωνοπετρίτης. Από το βιβλίο του Μοναχού Μωϋσή του Αγιορείτη Ιερές Μορφές του Αγίου Όρους (σ. 384).
* 3η φωτογραφία: Αρχή του χειρογράφου καταλόγου της βιβλιοθήκης της Μονής Σίμωνος Πέτρας, που φέρει την υπογραφή του βιβλιοθηκάριου: Νείλος Μοναχός ο Μητρόπουλος Σιμωνοπετρίτης. Από το βιβλίο του Μοναχού Μωϋσή του Αγιορείτη, Ιερές Μορφές του Αγίου Όρους (σ. 389).
[Από τον Τιμητικό Τόμο Φιόρα Τιμής για τον Μητροπολίτη Ζακύνθου Χρυσόστομο Β΄ Συνετό, Ζάκυνθος 2009, 159-173]. 
Το παραπάνω κείμενο έχει δημοσιευθεί και στην ιστοσελίδα που έφτιαξε για τον μαέστρο ο μελετητής του έργου του, μουσικολόγος Απόστολος Κώστιος. 
Related Posts with Thumbnails