Τα «Νομοκανονικά» περί εκκλησιαστικής περιουσίας Ελλάδος και Κύπρου

* Η συγκριτική θεώρηση των διαφορετικών νομικών καθεστώτων στις Εκκλησίες Κύπρου και Ελλάδος στο νέο τεύχος της Επιθεωρήσεως Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου 

Του Χάρη Ανδρεόπουλου* 

Με αφιέρωμα στην Ημερίδα που συνδιοργάνωσαν η Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Λευκωσίας και η Εταιρεία Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου με θέμα «Η Εκκλησιαστική περιουσία στις Εκκλησίες Κύπρου και Ελλάδος: Συγκριτική θεώρηση» κυκλοφορήθηκε το νέο τεύχος (1/2024) της εξαμηνιαίας Επιθεωρήσεως Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου (τα) «Νομοκανονικά». 

Η Ημερίδα που ήταν αφιερωμένη στη μνήμη του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Κύπρου κυρού Χρυστοστόμου Β΄ πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Νοέμβριο στη Κυπριακή πρωτεύουσα με κεντρικό θεματικό άξονα τη συγκριτική θεώρηση ενός μείζονος ζητήματος, εκείνου της εκκλησιαστικής περιουσίας στο σύνολό της, μεταξύ δύο ομοδόξων και ομογλώσσων Ορθοδόξων Εκκλησιών, οι οποίες, όμως, διαφέρουν ριζικά στο εσωτερικό τους δίκαιο, όπως και στο θέμα της εκκλησιαστικής περιουσίας, καθώς ενεργούν εντός διαφορετικών συστημάτων σχέσεων Εκκλησίας και Πολιτείας. 

Το τεύχος προλογίζει ο ιδρυτής και διευθυντής του περιοδικού, ομ. καθηγητής της Νομικής Σχολής Αθηνών κ. Ιωάννης Κονιδάρης, του οποίου η δημοσιευομένη εναρκτήρια ομιλία, με θέμα «Η εκκλησιαστική περιουσία στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Απόπειρα περιθριγκώσεως μιας αχανούς θεματικής», αποτελεί το προοίμιο των επιστημονικών παρεμβάσεων της ημερίδας στη διάρκεια της οποίας ειδικοί επιστήμονες του Εκκλησιαστικού Δικαίου, νομικοί, θεολόγοι και αξιωματούχοι της Εκκλησίας της Κύπρου εξέτασαν συγκριτικά σειρά επιμέρους θεματικών.

ΜΕΛΕΤΕΣ 

Συγκεκριμένα, σε αντίστοιχες συνεδρίες αναλύθηκαν οι ακόλουθες ενότητες με τις σχετικές εισηγήσεις (οι οποίες και καταχωρίζονται στην ύλη του περιοδικού): 

- «Δυνατότητα κρατικής παρέμβασης στη Εκκλησιαστική περιουσία»: Γεωρ. Ιατρού, Δρ. Νομικής, δικηγόρος, για την περίπτωση της Ελλάδος, Αχ. Αιμιλιανίδης, Κοσμήτωρ της Νομικής Σχολής Λευκωσίας, για την περίπτωση της Κύπρου, 

- «Η εσωτερική διαχείριση της εκκλησιαστικής περιουσίας»: Γεωρ. Ανδρουτσόπουλος, αναπλ. καθηγητής Εκκλησιαστικού Δικαίου της Νομικής ΕΚΠΑ για τα εν Ελλάδι, Δημ. Δήμου, Οικονομικός Δ/ντής Ι. Αρχιεπισκοπής Κύπρου, για τα εν Κύπρω, 

- «Η Εκκλησία ως επιχειρηματική οντότητα»: Zωή Kαραμήτρου, Δρ. Ν. - δικηγόρος, ειδική επιστήμων στην Ανεξάρτητη Αρχή «Συνήγορος του Πολίτη») για την Εκκλησία της Ελλάδος και Κων. Κατσαρός, δικηγόρος – Νομικός Σύμβουλος Ι. Αρχιεπισκοπής Κύπρου, για την οικεία Εκκλησία, 

- «Μισθοδοσία του κλήρου»: Πρωτοπρεσβύτερος π. Βασίλειος Τρομπούκης, Ε.ΔΙ.Π. Νομικής Αθηνών (για τον κλήρο της Ελλάδος) και Ιωαν. Χαριλάου, Διευθυντής Εκκλησιαστικού Ταμείου Κύπρου (για τον κλήρο της μεγαλονήσου), 

- «Δικαίωμα ιδιωτικής ιδιοκτησίας και ρυθμίσεις για την περιουσία κληρικών/μοναχών»: Aθ. Κόντης, Δρ. Ν., δικηγόρος (για τα εν Ελλάδι), Ιωαν. Καστανάς, Δρ. Ν, διδάσκων στη Νομική Λευκωσίας (για τα εν Κύπρω), και, τέλος, 

- “Φορολογική μεταχείριση της Εκκλησίας»: Θεοδ. Τσιβόλας, Δρ. Ν., δικηγόρος (για Ελλάδα), Θεογνωσία Κούσπη, Δρ. Ν., διδάσκουσα στη Νομική Λευκωσίας (για Κύπρο). 

ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ 

Στο νέο τεύχος παρουσιάζονται και αναλύονται σημαντικές δικαστικές αποφάσεις που άπτονται ζητημάτων εκκλησιαστικής και ευρύτερα θρησκευτικής φύσεως, όπως οι αποφάσεις: 

• 1536/2023 του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ, Ολομ.) περί του δικαιώματος απαλλαγής από τη διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών μέσω της επικλήσεως λόγων θρησκευτικής συνειδήσεως για μαθητές ετεροδόξους, αλλοθρήσκους, αθρήσκους, αθέους και αγνωστικιστές, δια της οποίας εκρίθη νόμιμη η αίτηση απαλλαγής - καθώς και η επεξεργασία των προσωπικών τους δεδομένων – προβλεπομένης για τους απαλλασσομένους μαθητές της θεσπίσεως και οργανώσεως, υπό του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, «ισότιμου εναλλακτικού μαθήματος συναφούς περιεχομένου» (ΣτΕ, 1478/2022, Ολομ.). [ανάλυση – σχολιασμός υπό Μιχ. Τσαπόγα, Διδάκτορος Νομικής – δικηγόρου, Ειδικού Επιστήμονα στην Ανεξάρτητη Αρχή «Συνήγορος του Πολίτη» και Ελένης Παλιούρα, δικηγόρου, Μ.Sc. και υποψ. Δρος Εκκλησιαστικού Δικαίου], 

• 2137/2023 του ΣτΕ (Ολομ.) δια της οποίας εκρίθησαν ως ανεκτά κατά το Σύνταγμα, υπό προϋποθέσεις, μέτρα που συνιστούν σοβαρή επέμβαση στη θρησκευτική ελευθερία σε κατάσταση υγειονομικής κρίσεως. Πρόκειται για τη “νομολογία της πανδημίας” (κορωνοϊού / covid-19) που περιλαμβάνει ενδιαφέρουσες και πρωτοποριακές κρίσεις, τόσο εξ επόψεως δικονομίας, όσο και ουσίας, τις οποίες επισημαίνει και αναλύει σε εκτενές σχόλιό του ο κ. Γεώργιος Ανδρουτσόπουλος, αναπλ. καθηγητής Εκκλησιαστικού Δικαίου της Νομικής Σχολής Αθηνών, 

• 589/2023 του Τριμελούς Εφετείου Πειραιώς (Τμ. 2ο) με την οποία στην κατηγορία των εκτός συναλλαγής (res extra commercium) πραγμάτων θείου δικαίου (res divini iuris) των εξυπηρετούντων θρησκευτικούς σκοπούς κατατάσσονται και οι ιδιόκτητοι ναοί που ανήκουν στο σωματείο των ΓΟΧ («Γνησίων Ορθοδόξων Χριστιανών», των λεγομένων “παλαιοημερολογιτών”) [ανάλυση – σχολιασμός υπό Δημ. Κρεμπενιού, Δρος Ν. – δικηγόρου). Για το ίδιο θέμα, αναφορικώς, με τους ναούς της Εκκλησίας της Ελλάδος, η υπ. αριθμ. 3567/2023 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Πειραιώς, στην οποία επιπροσθέτως, ορίζεται ότι οι αγνώστου ιδιοκτήτου ναοί και τα παρεκκλήσια ελλείψει νομίμου τίτλου ανήκουν στη κυριότητα του οικείου εκκλησιαστικού νομικού προσώπου και συγκεκριμένα στον πλησιέστερο ενοριακό ναό (ανάλυση-σχολιασμός υπό Ευαγ. Παπαηλία, Μ. Sc. Εκκλησιαστικού Δικαίου – δικηγόρου), 

• 60/2023 του Μονομελούς Εφετείου Δωδεκανήσου αφορώσα σε περίπτωση διαφωνίας γονέων ως προς την επιλογή ονόματος και τόπου βαπτίσεως του ανηλίκου τέκνου τους, καθοριζομένων αμφοτέρων υπό του δικαστηρίου με γνώμονα το συμφέρον του τέκνου, 

• 6170/2023 του Μονομελούς Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης σύμφωνα με την οποία τα προ του Ν. 4301/2014 υφιστάμενα καθιδρύματα της (Ρωμαιο-) Καθολικής Εκκλησίας στην Ελλάδα αναγνωρίζονται αυτοδικαίως ως ίδια θρησκευτικά νομικά πρόσωπα, η λειτουργία των οποίων διέπεται από το Κανονικό Δίκαιο της εν λόγω Εκκλησίας (Codex Iuris Canonici), συνεπεία δε τούτων ο κάθε, εν Ελλάδι, Ηγούμενος Ιεράς Μονής Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας αποκτά δικαίωμα εκπροσωπήσεως με μόνο το διορισμό του κατά το Δίκαιο αυτό (ανάλυση – σχολιασμός υπό Ζωής Καραμήτρου, δικηγόρου, Δρος Ν., Ειδικής Επιστήμονος στην Ανεξάρτητη Αρχή «Συνήγορος του Πολίτη»). 

Τέλος, δημοσιεύεται η υπ. αριθμ 140/2023 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Χανίων η οποία που αφορά στα κριτήρια για την επιλογή θρησκεύματος ανηλίκου σε περίπτωση διαφωνίας των αλλοθρήσκων γονέων του (ανάλυση-σχολιασμός υπό Γεωργίου Ζιαζοπούλου, Μ. Sc. Εκκλησιαστικού Δικαίου – δικηγόρου).

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ 

Στη στήλη των Βιβλιoκρισιών του παρόντος τεύχους δημοσιεύονται οι ακόλουθες βιβλιοπαρουσιάσεις: * του καθ. Ιωάννη Μ. Κονιδάρη για το βιβλίο του Μητροπολίτου Σελευκείας κ. Θεοδώρου (Μεϊμάρη) [του και καθηγητού Εκκλησιαστικής Ιστορίας της Πατριαρχικής Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Κρήτης], «Η αναδιοργάνωσις της Γεροντικής Μητροπόλεως Εφέσου. Το Εφεσιακόν ή Κυδωνιακόν Μητροπολιτικόν Ζήτημα (1905-1908)», Θεσσαλονίκη: Εκδ. οίκος Κ. & Μ. Σταμούλη, 2023, σσ. 364) και 

* του Μητροπολίτου Μεσσηνίας κ. Χρυσοστόμου (Σαββάτου) [του και καθηγητού στο γνωστικό αντικείμενο «Ιστορία Δογμάτων και Συμβολική», της Θεολογικής του ΕΚΠΑ], για το βιβλίο του αναπλ. καθηγητή της Δογματικής στην ίδια Σχολή, κ. Σταύρου Γιαγκάζογλου «Θεολογία και Νεωτερικότητα. Δοκίμια για τη συνάντηση της Ορθόδοξης Θεολογίας με τον σύγχρονο κόσμο»: Aθήνα, Εκδ. Αρμός, 2023, σσ. 610, 

* Τα «Νομοκανονικά» είναι η εξαμηνιαία Επιθεώρηση που επιδιώκει να καλύψει δύο σύνθετους και δυσχερείς επιστημονικούς κλάδους, το Εκκλησιαστικό και το Κανονικό Δίκαιο, τόσο σε επίπεδο θεωρίας όσο και δικαστηριακής πράξεως. Αποτελούν το επιστημονικό όργανο της Εταιρείας Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου (http://www.etekkad.gr), διευθύνονται υπό του ομ. καθηγητού Εκκλησιαστικού Δικαίου της Νομικής Αθηνών και Προέδρου της Εταιρείας κ. Ιωαν. Μ. Κονιδάρη, εκδίδονται από τις ευφήμως γνωστές εκδόσεις Σάκκουλα Α.Ε. (https://www.sakkoulas.gr) και κυκλοφορούν Νοέμβριο/Δεκέμβριο και Μάϊο/Ιούνιο κάθε έτους. 

Απευθύνονται σε δικηγόρους, δικαστές, θεολόγους και σε ερευνητές επιστήμονες από τον χώρο των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών (ιστορικούς, κοινωνιολόγους, κ.λ.π.) οι οποίοι είτε εντρυφούν στο πεδίο των σχέσεων Πολιτείας – Εκκλησίας / θρησκευτικών κοινοτήτων, είτε ασχολούνται με θέματα της Εκκλησιαστικής Ιστορίας και δη της νεότερης. Εκδίδονται ανελλιπώς από τον Μάιο του 2002 και ήλθαν να καλύψουν την απουσία, που είχε από ικανού χρόνου καταστεί ευκρινώς ορατή, μιας περιοδικής εκδόσεως, η οποία να προάγει την επιστήμη στα ζητήματα του Εκκλησιαστικού και του Κανονικού Δικαίου και ευρύτερα τον δημόσιο διάλογο στα ζητήματα των σχέσεων Πολιτείας και Εκκλησίας. 

* Ο Χάρης Ανδρεόπουλος είναι Δρ. Εκκλησιαστικής Ιστορίας του ΑΠΘ (xaan@theo.auth.gr), μέλος της Εταιρείας Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου. Υπηρετεί στη Β/θμια Εκπ/ση ως Σχολικός Σύμβουλος Θεολόγων.