«Άη μου Γιώργη αφέντη μου» - Στιχοπλακιά της Κω

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Ο γνωστός φιλόλογος Μανόλης Κ. Χατζηγιακουμής, ο Χατζηγιακουμής του Διονυσίου Σολωμού, των Μεσαιωνικών Κειμένων, των «Μνημείων» της Εκκλησιαστικής Μουσικής, της Οδύσσειας, των Νεοελληνικών Μελετών, μας έδωσε πρόσφατα μια πραγματικά συγκλονιστική έκδοση: Αρχειακή Συλλογή 12 ψηφιακών Δίσκων (CD), με τον γενικό τίτλο «Μουσικός Θησαυρός της Κω» (διάρκειας 11 ωρών, 25' και 22"). 

Πρόκειται για μια παλαιά τοπική, και απολύτως προσωπική, ηχογράφηση των ετών 1964-1968. Επί της ουσίας, πρόκειται για επιλογή από ένα πολύ πλουσιότερο ηχογραφημένο υλικό (συνολικής διάρκειας περίπου 30 ωρών). Αυτές οι ηχογραφήσεις, που εκδόθηκαν από το Κέντρον Ερευνών και Εκδόσεων με κατοίκους της Κω, και οι οποίες διασώζουν τον βιωματικό τρόπο εκφοράς της δημοτικής μουσικής της υπαίθρου, είναι πραγματικά ένας Μουσικός, αλλά και φιλολογικός θησαυρός! Αφορά στην ιδιαίτερη πατρίδα του Μ. Χατζηγιακουμή, στην Κω, αλλά αντικατοπτρίζει την Ελλάδα ολάκερη, αφού πρόκειται για μια καταγραφή της φωνητικής προφορικής παράδοσης που δεν υπάρχει πιά. Ξεχωριστή θέση κατέχουν στο όλο έργο οι στιχοπλακιές και τα αφηγηματικά άσματα. 

Ο Μανόλης Χατζηγιακουμής σημειώνει: 

«Οι πέντε ψηφιακοί δίσκοι (CD 6ο-10ο) περιέχουν αποκλειστικά πολύστιχα αφηγήματα, με περιεχόμενο καθαρά αφηγηματικό, συχνά και δραματικό, αυτά που τοπικά αποκαλούνται «Στιχοπλακιές» (οι γνωστές, κατά την καθιερωμένη ορολογία, ως «Παραλογές»). Η εκφωνούμενη παράδοση σ’ αυτές, κατά τον χρόνο της ηχογράφησης, ήταν στην Κω διπλή: ασματική και απαγγελτική («λόγια λόγια», όπως έλεγαν). Άλλοι απλώς τις τραγουδούσαν, άλλοι τις απάγγελλαν, άλλοι και τις τραγουδούσαν και τις απάγγελλαν. Μια παράδοση η οποία παραπέμπει απευθείας στην όμοια ασματική-ραψωδική των Ομηρικών επών (πρωτίστως της αφηγηματικής, και με δραματικό επίσης περιεχόμενο, «Οδύσσειας»). Κατά την ηχογράφηση καταγραφόταν πλήρης και η απαγγελτική και η ασματική/ τραγουδιστική εκδοχή, όχι απλώς ορισμένοι αρχικοί στίχοι της τελευταίας (όπως η κοινή ως τότε πρακτική, εφόσον το μέλος, ο «σκοπός», επαναλαμβανόταν ανά στίχο ή δίστιχο όμοιο ως το τέλος). Έτσι, δεν καταγραφόταν μόνο η βασική μελική φόρμα (μονόστιχη ή δίστιχη), αλλά, το σπουδαιότερο, το σύνολο ήθος και ο ουσιαστικός χαρακτήρας της εκφοράς, με όλες τις επιμέρους εκφραστικές αποχρώσεις, ανάλογα ακριβώς προς τα ιστορούμενα και την ηχοχρωματική μέθεξη του αφηγητή ή της αφηγήτριας». 

Πρόκειται, σαφώς, για σπάνια καταγραφή. 

Εδώ παραθέτουμε την στιχοπλακιά του Άη Γιώργη (CD 6ο) σε στιβαρή και λιτή απόδοση, με εντυπωσιακή τονική ακρίβεια και ουσιαστικό, ανεπιτήδευτο ήθος εκφοράς. 

«Άη μου Γιώργη αφέντη μου». 

Ερμηνεύει μοναδικά η Στεργούλα Χαζηγιακουμή-Ρόκκου («Ρόκκαινα», 1900-1985), το γένος Γιώργου Οικονόμου, ετών 66. Η ηχογράφηση έγινε στο Πυλί της Κω, τα Χριστούγεννα του 1966.

 

Ο Μανόλης Χατζηγιακουμής παρατηρεί: «Γοργόρρυθμη αφηγηματική μελωδική γραμμή, που εκτείνεται και καταλαμβάνει ολόκληρο το ομοιοκατάληκτο δίστιχο. Επαναλαμβάνεται αυτούσια ανά δίστιχο μέχρι το τέλος, με μικρά, κατά περίπτωση, διαφοροποιημένα εκφραστικά ποικίλματα (και τα οποία τονίζουν δυναμικά ένα αντίστοιχο νοηματικό περιεχόμενο)». 

Επεξηγηματικά: Νεθεβάλω (στ. 3) ~ θα θυμηθώ, θα αναφέρω (αναθιβάλλω) - ήθεν’ μη (στ. 7) ~ ήθελε να μη - μπουλετιά (στ. 9) ~ κλήρους - πεκσέσι (στ. 10) ~ πεσκέσι, δώρο - αμέτε το (στ. 18) ~ πηγαίνετέ το - θέλ’ α (στ. 27) ~ θέλω να - με το (στ. 32) ~ από τον - πού ’λες (στ. 34) ~ έλεες, που έλεγες - νεβάλλει (στ. 44) ~ αναφέρει (αναθιβάλλει). 

Η στιχοπλακιά θέλει τον Αη Γιώργη δρακοντοκτόνο, μια ιδιότητα που ο Άγιος αποκτά μόλις τον ενδέκατο αιώνα. Ο Άη Γιώργης, ως καβαλάρης δρακοντοκτόνος, έχει σχέση με το νερό, το νερό το πόσιμο, της πηγής και του πηγαδιού. Και η στέρηση αυτού του νερού τους μήνες του καλοκαιριού, ιδιαίτερα αν δε βρέξει αρκετά το χειμώνα, είναι, ιδίως στην Ελλάδα, βάσανο μεγάλο. Ο Άη Γιώργης είναι όπως το λέει και η στιχοπλακιά, ο ήρωας που σκοτώνει το θεριό, δηλαδή τον δράκοντα της ζέστης. Αυτός ο δράκοντας κρατάει το νερό της πολιτείας και δεν το αφήνει να τρέξει, εκτός κι αν του θυσιάσουν 

τη βασιλοπούλα, αν του τη δώσουνε να τη φάει. Ο Άη Γιώργης σκοτώνει το δράκοντα και σώζει τη βασιλοπούλα.