ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΤΗΚΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΑΝΟ ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ "ΜΕΤΡΟΝΟΜΟΣ"

Οι εκδόσεις Μετρονόμος και ο Ιανός παρουσίασαν το βιβλίο Θάνος Μικρούτσικος - Κυνηγώντας την ουτοπία 16 αναγνώσεις του έργου του, σε επιμέλεια Ηρακλή Οικονόμου, την Τρίτη 4 Απριλίου 2023 στο καφέ του βιβλιοπωλείου Ιανός. 

Για το βιβλίο μίλησαν οι: 

Μαρία Παπαγιάννη, συγγραφέας

Αφροδίτη Ερμίδη, δημοσιογράφος 

Δημήτρης Μανιάτης, δημοσιογράφος, συγγραφέας 

Θύμιος Παπαδόπουλος, μουσικός 

Ηρακλής Οικονόμου, επιμελητής της έκδοσης. 

Στην βραδιά ακούστηκαν τραγούδια του Θάνου Μικρούτσικου, που ερμήνευσε ο Κώστας Θωμαΐδης. 

Στα πνευστά ήταν ο Θύμιος Παπαδόπουλος και στο πιάνο ο Γιάννης Λουπάκης. 

Η έκδοση συγκεντρώνει δεκαέξι μελέτες που καλύπτουν το σύνολο του έργου του Θάνου Μικρούτσικου. Τα κεφάλαια κινούνται πάνω σε τρεις κύριους άξονες: κοινωνία - ποίηση - μουσική, και εστιάζουν αντίστοιχα στις κοινωνικο-πολιτικές και ιστορικές αλληλεπιδράσεις του δημιουργού, τη σχέση του με τον ποιητικό λόγο, και τα ποικίλα μουσικά είδη στα οποία αυτός δραστηριοποιήθηκε με πυξίδα την ανανέωση της μουσικής φόρμας. 

Έμπειροι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι και διακεκριμένοι μελετητές της ελληνικής μουσικής υπογράφουν κείμενα που διαπνέονται από αγάπη για το έργο του Θάνου Μικρούτσικου, χωρίς όμως να χάνουν την επιστημονική και κριτική οπτική τους. Κοινό εύρημα όλων των κεφαλαίων, όπως μαρτυρά και ο τίτλος του βιβλίου, είναι η αέναη προσπάθεια του συνθέτη να υπερβεί τις καθιερωμένες μορφές και τους παγιωμένους τρόπους, κυνηγώντας την αισθητική και πολιτική ουτοπία. 

Γράφουν οι: Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος, Σπύρος Αραβανής, Μιχάλης Γελασάκης, Μαρία Γεωργιάδου, Μάκης Γκαρτζόπουλος, Μανώλης Δαφέρμος, Τιτίκα Δημητρούλια, Δημήτρης Κουτσούμπας, Ανδρέας Μαράτος, Γιάννης Μηλιός, Αλεξάνδρα Μικρούτσικου, Γιώργος Β. Μονεμβασίτης, Ηρακλής Οικονόμου, Φώντας Τρούσας, Γιώργος Χαρωνίτης, Θανάσης Χουλιαράς.

Πρόλογος: Μαρία Παπαγιάννη.

Παραθέτουμε στη συνέχεια την ομιλία του επιμελητή της έκδοσης Ηρακλή Οικονόμου. 

Αγαπητές φίλες και φίλοι, 

Ακούγοντας τις εισηγήσεις της Αφροδίτη Ερμίδη, της Μαρίας Παπαγιάννη, του Δημήτρη Μανιάτη και του Θύμιου Παπαδόπουλου, αισθάνθηκα ότι έχουμε τα πρώτα κεφάλαια του επόμενου βιβλίου, με κείμενα αγάπης αυτή τη φορά, για τον Θάνο Μικρούτσικο. Αλλά πριν ετοιμάσουμε το δεύτερο βιβλίο, ας δούμε λίγο το πρώτο. 

Ο τόμος που παρουσιάζουμε σήμερα είναι μια συλλογή δοκιμίων 16 συγγραφέων και χωρίζεται σε τρεις ενότητες: Κοινωνία – Ποίηση – Μουσική, που πραγματεύονται αντίστοιχα τη σχέση του Θ.Μ. με ιστορία, πολιτική και ιδεολογία, τη σχέση του με την ποίηση και τον στίχο, και τη συνεισφορά του στη λόγια, σύγχρονη, τζαζ, αβάν-γκαρντ και θεατρική μουσική. 

Τον πρόλογο υπογράφει η Μαρία Παπαγιάννη σύντροφος ζωής του Θ.Μ. Σε αυτήν ανήκει η αρχική σύλληψη αυτού του τόμου, και την ευχαριστώ πάρα πολύ για το όραμα και την εμπιστοσύνη της. 

Στο 1ο κεφάλαιο, ο Γιάννης Μηλιός από το Ε.Μ.Π. αναφέρεται στον κορυφαίο Έλληνα συνθέτη των τελευταίων 50 ετών, όπως λέει ο ίδιος στον τίτλο. Εκτός από στενός φίλος του, ο Καθηγητής Μηλιός συνυπέγραψε με τον Θ.Μ. το κρίσιμο κείμενο Στην υπηρεσία του έθνους το 1984, όπου οι δυο τους αναλύουν την ιδεολογική λειτουργία του ελληνικού τραγουδιού. Αν θέλετε να διαβάσετε παραπάνω Μηλιό, υπάρχουν εκατοντάδες άρθρα και βιβλία του - ένα από τα πιο πρόσφατα είναι το 1821: Ιχνηλατώντας το έθνος, το κράτος και τη μεγάλη ιδέα. 

Το 2ο κεφάλαιο είναι μια νέα εκδοχή της ομιλίας του Δημήτρη Κουτσούμπα στη συναυλία του Θ.Μ. το 2018 στην Αθήνα για τα 100 χρόνια του ΚΚΕ. Ο λόγος που επεδίωξα να συμπεριληφθεί το συγκεκριμένο κείμενο δεν αφορά πολιτικές ή κομματικές προτιμήσεις, αλλά το δέος που αισθάνομαι όταν ένας άνθρωπος, λίγο πριν το τέλος, εκφράζει την τελική πολιτική και ιδεολογική του τοποθέτηση, και αυτό ακριβώς έκανε ο Θ.Μ. σε σχέση με το κομμουνιστικό κόμμα. Βεβαίως, η επιλογή μου δικαιώθηκε διπλά: και το κείμενο είναι πραγματικά εξαιρετικό, και ο Γενικός Γραμματέας έκανε δώρο το βιβλίο στη Ναταλία Γερμανού, σε ζωντανή μετάδοση και μας έκανε πολύ γνωστούς στο τηλεοπτικό κοινό! 

Στο 3ο κεφάλαιο, ο Μανόλης Δαφέρμος από το Πανεπιστήμιο της Κρήτης γράφει για την αισθητική της αντίστασης στο έργο του συνθέτη, αναλύοντας πραγματικά λεπτομερώς την αντίληψη του Θ.Μ για τη σχέση τέχνης και πολιτικής. Ο συγγραφέας ήρθε από την Κρήτη για να είναι σήμερα μαζί μας και τον ευχαριστώ πολύ γι’ αυτό. Πάρα πολλά τα βιβλία που υπογράφει ο Καθηγητής Δαφέρμος στον χώρο των κοινωνικών επιστημών, ένα από τα πιο πρόσφατα η Επιστημολογία της Ψυχολογίας. 

Τελευταίο κεφάλαιο της πρώτης ενότητας εκείνο του Ανδρέα Μαράτου, εξαιρετικού ζωγράφου αλλά και θεωρητικού της φιλοσοφίας της τέχνης. Τον τίτλο του τόμου, Κυνηγώντας την ουτοπία, θα έλεγα ότι τον εμπνευστήκαμε πρωτίστως από αυτό το κεφάλαιο που πραγματεύεται την έννοια της ουτοπίας στο έργο του Θ.Μ. Πιο πρόσφατο πόνημα του Μαράτου ο συλλογικός τόμος 1821-2021: Μνήμες τεχνών-Θραύσματα ιστορίας, όπου είχα την τιμή να συνεισφέρω κι ένα κεφάλαιο για τον Μικρούτσικο και την Καντάτα για τη Μακρόνησο. 

Η δεύτερη ενότητα ξεκινάει με μια εξαιρετική εισαγωγή στη σχέση ποίησης και μουσικής στον Θ.Μ. από την Τιτίκα Δημητρούλια, καθηγήτρια θεωρίας και πράξης της μετάφρασης στο Α.Π.Θ. Η Καθηγήτρια Δημητρούλια δεν μπόρεσε να είναι μαζί ας απόψε αλλά στέλνει την αγάπη της και τους χαιρετισμούς της. Ένα πραγματικά πυκνό εισαγωγικό κείμενο από μία κατεξοχήν ειδικό του θέματος, η οποία βεβαίως υπογράφει και τις μεταφράσεις των κειμένων του Πολ Βιλέμς που μελοποιεί ο Θ.Μ. στο βιβλίο + CD με τίτλο Στον Δρόμο για τις Βρυξέλλες. 

Ύστερα, ο Μάκης Γκαρτζόπουλος, διακεκριμένος μουσικός δημοσιογράφος και ραδιοφωνικός παραγωγός φωτίζει μια μάλλον άγνωστη περίοδο του Θ.Μ., αυτή της παραμονής του στις Βρυξέλλες, της συνεργασίας του με τον Ανρί Ρονς και της μελοποίησης Βέλγων και Γάλλων ποιητών. «Ο γαλλόφωνος Μικρούτσικος», λοιπόν, μάλλον το πιο απρόσμενο κεφάλαιο του τόμου και απολύτως χρήσιμο για την κατανόηση μιας κρυφής πτυχής του έργου του συνθέτη. Παλιά κείμενα του Γκαρτζόπουλου διαβάζετε στο μπλογκ Άρωμα του τραγουδιού και παλιές εκπομπές του ακούτε στο Μεταδεύτερο. 

Ο Μιχάλης Γελασάκης, γνωστή προσωπικότητα του ραδιοφώνου και της έντυπης και ηλεκτρονικής μουσικής δημοσιογραφίας, υπογράφει το κεφάλαιο που είναι αφιερωμένο στην επαφή του Θ.Μ. με την ποίηση του Νίκου Καββαδία. Δεν μένει στον Σταυρό του Νότου ο συγγραφέας, αλλά επεκτείνεται στο σύνολο της συναρπαστικής αυτής περιπέτειας που υπήρξε η μελοποίηση του Καββαδία. Και βέβαια, ο Γελασάκης είναι ο καλύτερα εξοπλισμένος συντάκτης ενός τέτοιου κεφαλαίου, έχοντας συγγράψει την φοβερή μελέτη Νίκος Καββαδίας: Ο Αρμενιστής Ποιητής. 

Ο Θανάσης Χουλιαράς όταν δεν τραγουδάει με το πολύ γκαγκάν ροκ συγκρότημα Κολεκτίβα, γράφει μελέτες για την τέχνη και τη σύγχρονη πόλη. Στο βιβλίο, συνεισφέρει την ανάλυση της σχέσης Θ.Μ. και Γιάννη Ρίτσου, ένα τεράστιο κεφάλαιο στο έργο του συνθέτη ο οποίος έβλεπε τον Ρίτσο ως μάλλον τον σημαντικότερο δάσκαλό του. Για περισσότερο Χουλιαρά, συστήνω το βιβλίο Τα μάτια της πόλης: Μια συνολική θεώρηση της street art. 

Η Μαρία Γεωργιάδου, φιλόλογος και κορυφαία μελετήτρια του Άλκη Αλκαίου, υπογράφει το κεφάλαιο «Καχύποπτοι, ανύποπτοι και ύποπτοι: Άλκης Αλκαίος και Θάνος Μικρούτσικος». Το καλό που σας θέλω (!) είναι να σας αρέσει ο τίτλος γιατί τον βρήκαμε μαζί με τη Μαρία. Και βέβαια, δεν νοείται να θεωρείτε τον εαυτό σας φίλο ή φίλη του ελληνικού τραγουδιού και να μην έχετε αγοράσει το βιβλίο Άλκης Αλκαίος – Μελοποιημένοι στίχοι, από τις εκδόσεις Μετρονόμος, σε επιμέλεια Μαρίας Γεωργιάδου. 

Τέλος, ο ποιητής, μουσικός δημοσιογράφος και φιλόλογος Σπύρος Αραβανής έφερε σε πέρας μια δύσκολη αποστολή: να παρουσιάσει σε ένα κεφάλαιο τρεις στιχουργικές γενιές στο έργο του Θ.Μ.: τον Μάνο Ελευθερίου, τον Κώστα Τριπολίτη και τον Οδυσσέα Ιωάννου. Από το πολυποίκιλο έργο του Αραβανή, για καθόλου εγωιστικούς λόγους (!) επιλέγω την αυτοβιογραφική αφήγηση Μάνος Ελευθερίου: Μαλαματένια Λόγια, που συνεπιμεληθήκαμε παρέα με τον Σπύρο και κυκλοφόρησε το 2021. 

Η ενότητα «Μουσική» ξεκινάει με το μόνο κάπως βιωματικό κείμενο του τόμου, που υπογράφει ο Γιώργος Χαρωνίτης: «Εικόνες και διαστάσεις ενός μουσικού μεγα-κόσμου». Είναι ένα συναρπαστικό κείμενο αυτό του Χαρωνίτη, που πιάνει το νήμα από τα Πολιτικά Τραγούδια μέχρι τη τζαζ και τις δημιουργίες σύγχρονης μουσικής του Θ.Μ. Και για επιπλέον Χαρωνίτη, με την τεράστια πορεία στο Τζαζ & Τζαζ και αλλού, συστήνω ανεπιφύλακτα να τον κάνετε φίλο στο fb και να διαβάζετε τις μουσικές του προτάσεις. 

Ο Παναγιώτης Ανδριόπουλος μας εισάγει στη λόγια εργογραφία του Θ.Μ. Εκτός από την αναλυτική λίστα των σχετικών έργων, ο Ανδριόπουλος σχολιάζει με καίριο τρόπο κάποια έργα που εκείνος θεωρεί κρίσιμα. Μια εξαιρετικά χρήσιμη σύνοψη της συνεισφοράς του συνθέτη στην ορχηστρική και φωνητική μουσική, ενός μελετητή, μουσικού και θεολόγου που διαβάζουμε μεταξύ άλλων στο εξαιρετικό ιστολόγιο Ιδιωτική Οδός. 

Το επόμενο κεφάλαιο υπογράφει ο ένας και μοναδικός Γιώργος Μονεμβασίτης. Μεγάλη τιμή για μας η παρουσία του στον τόμο με ένα κείμενο που αναλύει τέσσερα κομβικά έργα του Θ.Μ.: Κιγκλίδωμα Ι, Οι μικρές Τρωαδίτισσες, Η γη τσακισμένο καράβι και Opera for One. Και ο τίτλος του κεφαλαίου απολύτως ενδεικτικός: «Αναζητώντας τη μουσική απελευθέρωση». 

Στο κεφάλαιο «Ο Θάνος Μικρούτσικος και η ποιητική της ελευθερίας», η Αλεξάνδρα Μικρούτσικου παίρνει δύο έργα, το Music Stories και το Slow Motion, και αναδεικνύει τις τεχνικές εκείνες μέσα από τις οποίες ο συνθέτης απομακρύνεται από τον φορμαλισμό και τον απομονωτισμό της αβαν-γκαρντ. Εκφράζω τον θαυμασμό μου γιατί η συγγραφέας έγραψε μια σε βάθος μουσικολογική μελέτη, όχι ως κόρη του Θάνου Μικρούτσικου αλλά ως μουσικολόγος και ως μουσικός, με απόλυτη αποστασιοποίηση από το αντικείμενο της μελέτης της. 

Ο γνωστός μουσικοκριτικός Φώντας Τρούσας γράφει για τη συμβολή του Θάνου Μικρούτσικου στην προώθηση της τζαζ στην Ελλάδα, τόσο ως συνθέτης αλλά – κι αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον - και ως καλλιτεχνικός διευθυντής στο Διεθνές Φεστιβάλ Πάτρας. Τον Τρούσα τον διαβάζουμε κυρίως στη Lifo και στο μπλογκ του, το γνωστό Δισκορυχείο, αλλά εγώ σας συστήνω να βρείτε το βιβλίο του Ραντεβού στο Κύτταρο, που αφηγείται τη συναρπαστική ιστορία της ελληνικής ροκ σκηνής. 

Τέλος, συνεισφέρω κι εγώ ένα κεφάλαιο, το τελευταίο, για τον Μικρούτσικο του θεάτρου. Νόμιζα ότι γνώριζα κάπως το αντικείμενο, αλλά εν τέλει ανακάλυψα έναν θαυμαστό καινούργιο κόσμο με μουσικές για πάνω από εβδομήντα παραστάσεις. Πολύ κομβικό το θέατρο για τη διαμόρφωση της μουσικής προσωπικότητας του Μικρούτσικου – αρκεί να αναφέρουμε ένα μόνο όνομα: Μπέρτολτ Μπρεχτ. 

Αυτά λοιπόν, επιγραμματικά, για το βιβλίο Θάνος Μικρούτσικος: Κυνηγώντας την ουτοπία – 16 αναγνώσεις του έργου του. Πολλές ευχαριστίες στη Μαρία Παπαγιάννη, στον εκδότη Θανάση Συλιβό, στον Κώστα Θωμαΐδη που παραχώρησε τη φωτογραφία του εξωφύλλου, στους 16 καταπληκτικούς συγγραφείς του τόμου, στους 4 επίσης καταπληκτικούς ομιλητές και ομιλήτριες του πάνελ, και βεβαίως σε όλες και όλους εσάς που κρατάτε ζωντανή τη φλόγα του Θάνου Μικρούτσικου και του νέου ελληνικού τραγουδιού, αυτού του παγκοσμίως μοναδικού καλλιτεχνικού φαινομένου ταυτόχρονης αισθητικής αρτιότητας και λαϊκής αποδοχής. Τούτη τη φλόγα πρέπει όλοι μας να προσπαθήσουμε να παραδώσουμε στη νεότερη γενιά. Ευχαριστώ πολύ. 

Ηρακλής Οικονόμου

Ο Ηρακλής Οικονόμου είναι κάτοχος διδακτορικού διπλώματος στη Διεθνή Πολιτική από το Πανεπιστήμιο της Ουαλίας Aberystwyth, με κύριο ερευνητικό ενδιαφέρον τη στρατιωτικοποίηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ως πολιτικός επιστήμονας έχει συν-επιμεληθεί τους τόμους (με Ν. Καραμπέκιο) European Defence Agency: Arming Europe (Routledge, 2015), The Emergence of European Defence Research Policy (Springer, 2018), και (με Χ. Γολέμη) Ο Πουλαντζάς σήμερα (Νήσος, 2012), έχει επιμεληθεί τρία τεύχη του περιοδικού Ουτοπία (Ευρώπη & Αριστερά· Νέα παγκόσμια αταξία· Παραγωγική ανασυγκρότηση), και έχει συγγράψει πάνω από 30 άρθρα και κεφάλαια σε συλλογικούς τόμους. Ως συντάκτης μουσικών θεμάτων έχει δημοσιεύσει άρθρα και πάνω από 100 συνεντεύξεις σε έντυπα και διαδικτυακά μέσα (Δίφωνο, Μετρονόμος, Εποχή, Το Περιοδικό, Μουσικά Προάστια), και έχει συνεπιμεληθεί (με Σ. Αραβανή) το βιβλίο Μάνος Ελευθερίου - Μαλαματένια Λόγια: Μια αυτοβιογραφική αφήγηση (Μεταίχμιο, 2021).