Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Σαν σήμερα πριν 110 χρόνια, στις 2 Φεβρουαρίου 1915, γεννήθηκε στην Αθήνα ο μακαριστός Μητροπολίτης Πατρών Νικόδημος Βαλληνδράς.
Οι γονείς του ονομάζονταν Λεωνίδας και Καλυψώ. Η καταγωγή του από τη Νάξο.
Ως Μητροπολίτης Πατρών γιόρταζε αυτή την ημέρα στον Ι. Ναό Υπαπαντής στις Καμάρες Αχαϊας, όπου προεξήρχε της Θείας Λειτουργίας για την πανήγυρη του Ναού.
Τις Καταβασίες της μεγάλης εορτής της Υπαπαντής «Χέρσον αβυσσοτόκον» σε ήχο γ', έψαλλε συχνά, πανηγυρικώ τω τρόπω, ο μακαριστός Μητροπολίτης στο αργό ειρμολογικό μέλος του Πέτρου Πελοποννησίου. Αργότερα τις ηχογράφησε στο πρόγραμμα ηχογραφήσεων εκκλησιαστικής μουσικής του Μανόλη Χατζηγιακουμή, και συμπεριλήφθηκαν στο Σώμα Τέταρτο (Καταβασίες) της σειράς "Μνημεία Εκκλησιαστικής Μουσικής" (Κέντρον Ερευνών και Εκδόσεων, Αθήνα 2012).
Στη μνήμη του αοιδίμου ιεράρχου δημοσιεύουμε σήμερα ένα κείμενό του από την εποχή που ήταν ακόμα λαϊκός και β' ψάλτης στον Ι. Ναό Αγίου Νικολάου Πευκακίων, στο κέντρο της Αθήνας.
Πρόκειται για ένα κείμενο γνώμη στην εφημερίδα της εποχής «Ιεροψαλτικόν Βήμα» (Πέμπτη 1 Οκτωβρίου 1938), με τίτλο: «Η εκκλησιαστική μουσική και ο ραδιοφωνικός σταθμός».
Το κείμενο έχει ξεχωριστή αξία ως κείμενο «εποχής».
Ο νεαρός Νικόλαος Βαλληνδράς, ο οποίος είχε τακτική συνεργασία με την εν λόγω ιεροψαλτική εφημερίδα, υπεραμύνεται της πατρώας μουσικής παράδοσης, αλλά επισημαίνει ότι πρέπει οι να «εργασθώμεν όλοι, ίνα αναδειχθή και το κάλλος και η ιεροπρέπεια της Εκκλησιαστικής –Βυζαντινής Μουσικής». Αναφέρεται στις κρατούσες αντιλήψεις, στα οθνεία στοιχεία που έχουν παρεισφρήσει στις ερμηνείες διαφόρων ιεροψαλτών, αλλά και στην ανάγκη της προβολής της εκκλησιαστικής μουσικής από τα μέσα της εποχής, δηλ. από το ραδιόφωνο. Μη ξεχνάμε ότι η τετραφωνία κυριαρχούσε τότε στην Αθήνα και σε πολλές μεγάλες πόλεις, οπότε και στο ραδιόφωνο ήταν στην πρώτη γραμμή. Ο Νικόλαος Βαλληνδράς σημειώνει ως φωτεινή εξαίρεση μία εκπομπή του Σίμωνα Καρά, ο οποίος από τότε επέμενε με κάθε τρόπο στην διάδοση της «Εθνικής Μουσικής», όπως έλεγε.
Παραθέτουμε στη συνέχεια ολόκληρο το κείμενο του Ν. Βαλληνδρά.
Η ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ
Ευχάριστον, ομολογουμένως, το γεγονός ότι εις το πρόγραμμα των ραδιοφωνικών εκπομπών του σταθμού Αθηνών παρεχωρήθη θέσις και διά την Εκκλησιαστικήν Μουσικήν. Δι’ ωρισμένας δε περιπτώσεις το πράγμα αποβαίνει εξαιρετικώς ευχάριστον όπως είναι π.χ. η περίπτωσις των ξενιτευμένων Ελλήνων, οίτινες πολλάκις στερούνται Ελληνικής Εκκλησίας, ή η περίπτωσις των ασθενών, των μη δυναμένων να εκκλησιασθώσιν. Ιδίως όμως σημασίαν κέκτηται το γεγονός διά τους πολυαρίθμους εν τω εξωτερικώ θαυμαστάς της Εκκλησιαστικής Βυζαντινής Μουσικής.
Δυστυχώς όμως, την ευχάριστον όψιν του πράγματος εξουδενοί το γεγονός οτι αι μελωδίαι αι μεταδιδόμεναι κατά πάσαν Κυριακήν και εορτήν ως «πρόγραμμα Εκκλησιαστ. μουσικής» -μέχρι τώρα τουλάχιστον- ήκιστα δικαιούνται να εμφανίζωνται με τον τίτλον αυτόν. Πλην μιάς εξαιρέσεως, του κ. Σ. Καρρά, όστις όντως ενεφάνισεν αξιόλογον πρόγραμμα «Εθνικής Μουσικής» εκκλησιαστικής τε και δημώδους, ουδεμία άλλη μεταδοθείσα ως «εκκλησιαστική Μουσική» υπήρξε πράγματι τοιαύτη. Διότι, βεβαίως, ούτε οι δίσκοι του «Ave Maria» κ.τ.τ., ούτε αι τετράφωνοι χορωδίαι των «Ευρωπαϊστών», δύναται να λεχθή οτι εκπροσωπούσι την Μουσικήν της Ελληνικής Εκκλησίας.
Ερωτάται όμως: Τοιαύτας μελωδίας πρέπει να μεταδίδη ο Ελληνικός ραδιοφ. Σταθμός ως εκκλησιαστικήν –της Ελληνικής Εκκλησίας- Μουσικήν;
Νομίζομεν οτι, καθ’ ην στιγμήν εις την Ευρώπην περί πολλού ποιούνται το Ελληνικόν κειμήλιον της Βυζαντινής Μουσικής –αυτήν δε την μουσικήν, αναμφιβόλως αναμένουν εκ του Ελληνικού ραδιοφ. Σταθμού ν’ ακούσωσι ως εκκλησιαστικήν- εἶναι ακατανόητον και αχαρακτήριστον εν αυτή τη Ελλάδι να περιφρονήται και να υποκαθιστάται διά ξενοτρόπων και οθνείων.
Ενθυμούμαι, καθ’ ην στιγμήν γράφω τας λέξεις ταύτας, τας υπέρ της Βυζαντινής Μουσικής επευφημίας των κορυφαίων Βυζαντινολόγων, οίτινες συνεκρότησαν εν Αθήναις το Γ΄ Διεθνές Βυζαντινολογικόν Συνέδριον τω 1930.
Ενθυμούμαι –και θα ενθυμούνται οι περισσότεροι ιεροψάλται των Αθηνών και του Πειραιώς-με ποίον θαυμασμόν εξεφράζοντο διά την Βυζαντινήν Μουσικήν οι εκ διαφόρων χωρών διαπρεπείς Βυζαντινολόγοι και με ποίους λόγους εξεδήλωνον την ικανοποίησίν των διά την επιτυχίαν του πανηγυρικού εκείνου εσπερινού, όστις εψάλη εις τον Μητροπολιτικόν Ναόν Αθηνών (12 Οκτωβρίου 1930-Κυριακή 6μ.μ.), χοροστατούντος του Μακ. Αρχιεπισκόπου μετά πάσης της Ιεράς Συνόδου τη συμμετοχή υπερεβδομήκοντα εκ των καλλιτέρων ιεροψαλτών.
Είναι εύκολον να φαντασθή τις οποίαν απογοήτευσιν θα εδοκίμασαν όταν, πληροφορούμενοι από το πρόγραμμα του σταθμού Αθηνών και παρασυρόμενοι από τον τίτλον Ἑκκλησιαστική μουσική», ήνοιξαν το ραδιόφωνόν των με την επιθυμίαν και την ελπίδα ν’ απολαύσουν ολίγην Βυζαντινήν μουσικήν, ήκουσαν όμως αντ’ αυτής κακοζήλους της Εκκλησιαστικής-Ελληνικής Μπουσικής παραποιήσεις.
Ποία άρα γε ελεεινολογήματα θα συνώδευαν την απογοήτευσίν των;
Ποίος όμως πταίει διά την παραθεώρησιν ταύτην της Βυζαντ. Μουσικής;
Εις το ερώτημα τούτο απαντούν τινες ως εξής: «Πταίουν οι ιεροψάλται και οι εκκλησιαστικοί εν γένει μουσικοί. Διότι όπως ψάλλεται σήμερον εις τους Ναούς η Βυζαντ. Μουσική, δεν δύναται κανείς να ισχυρισθή ότι είναι η κλασσική τοιαύτη. Παρεμορφώθη -λέγουν-διά της εισχωρήσεως ξενικών τρόπων και ούτω, απωλέσασα το κάλλος της, εκτοπίζεται υπό της τετραφώνου «Ευρωπαϊκής».
Ίσως δεν έχουν όλως διόλου άδικον οι τοιαύτα διατεινόμενοι. Βέβαια είναι σφάλμα των το οτι συγχέουν την αληθή Βυζ. Μουσικήν με την διαστρεβλωμένην τοιαύτην, που ακούουν από αναξίους εκτελεστάς.
Παρά ταύτα είναι γεγονός οτι διαστρέβλωσις συμβαίνει πράγματι. Διότι δυστυχώς δεν έχουν όλοι οι ιεροψάλται σαφή αντίληψιν περί του ποίον είναι το ορθόν εκκλησιαστικόν ύφος και ποίαι αι όντως Εκκλησιαστικαί- Βυζαντιναί μελωδίαι. Και διά τούτο άλλοι μεν ψάλλουν με ύφος «ευρωπαϊζον» άλλοι δε με ύφος τραχύ και βάρβαρον και πόρρω απέχον του σεμνού. Το αποτέλεσμα είναι ότι παραμορφώνουν και κάμνουν αγνωρίστους και τας καλλιτέρας Βυζαντινάς μελωδίας.
Προσθέσατε τώρα και τον φιλελευθερισμόν τινων να ονομάζουν Βυζαντινά τα νεωτερίζοντα και τα προς το «ευρωπαϊκόν» αποκλίνοντα, και τον υπέρμετρον ζήλον άλλων, που δεν εννοούν οτι απάδουν προς την ιεροπρέπειαν της λατρείας του Θεού ωρισμένα μέλη, ομοιάζοντα με ανατολίτικα άσματα, και θα αντιληφθήτε διά τι πταίουν και οι ιεροψάλται διά την περιφρόνησιν της Βυζ. Μουσικής.
Η αλήθεια ευρίσκεται εις το μέσον. Αι Βυζαντιναί μελωδίαι διακρίνονται διά την σεμνότητα και ιεροπρέπειά των.
Τας τοιαύτας δε σεμνάς και ιεροπρεπείς μελωδίας ουδείς δύναται, όχι να κατηγορήση, αλλ’ ουδέ να συγκρίνει καν προς τας των τετραφωνιστών. Διότι ο χαρακτήρ των είναι προφανώς εκκλησιαστικός και ο μόνος ενδεδειγμένος διά την θείαν λατρείαν.
Δεν πρέπει να λησμονώμεν ότι το λειτουργικόν άσμα δεν είναι ο σκοπός της λατρείας, αλλά μόνον μέσον υποβοηθούν την «εν πνεύματι και αληθεία» λατρείαν του Θεού. Διά να υποβοηθή δε την λατρείαν η ψαλμωδία πρέπει να είνε ανάλογος προς την ιερότητα του ναού και της τελετής και του περιεχομένου των ύμνων.
Όχι άμετροι κραυγαί. Ούτε θορυβώδεις θεατρισμοί. Ούτε πάλιν τρόποι υπενθυμίζοντες τα κοσμικά κέντρα και τας κοσμικάς διασκεδάσεις. Προσοχή δε όπως μη χάνεται το κείμενον διά την μουσικήν, ο καρπός διά τον φλοιόν.
-Είναι απηλλαγμένη εκ πάντων τούτων η ψαλμωδία εις όλους τους ναούς σήμερον;
-Δεν είναι, βεβαίως. Πρέπει όμως να είναι. Και ας εργασθώμεν όλοι, ίνα αναδειχθή και το κάλλος και η ιεροπρέπεια της Εκκλησιαστικής –Βυζαντινής Μουσικής. Διά του επιμελούς καταρτισμού Βυζαντινών χορωδιών, διά δημοσίων εμφανίσεων φιλοτίμου εργασίας, απηλλαγμένης των μνημονευθέντων ελαττωμάτων, και διά παντός άλλου μέσου ας φροντίσωμεν διά την ιδανικωτέραν εμφάνισιν της Μουσικής μας, διά την ανύψωσίν της εις την δέουσαν περιωπήν, ώστε να μη παραθεωρήται αύτη ούτε εις τους ναούς, ούτε εις ... τον ραδιοφωνικόν σταθμόν.
ΝΙΚΟΛ. Λ. ΒΑΛΛΗΝΔΡΑΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου