Η ΠΑΡΑΒΟΛΗ ΤΟΥ ΑΣΩΤΟΥ ΥΙΟΥ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Οι πρώτοι διδάξαντες: Felia Doubrovska and Serge Lifar  (1929)

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Sergei Prokofiev (1891-1953)
The Prodigal Son, Ballet in Three Scenes, Op 46. 

Ένα από τα περίφημα μπαλέτα που συνέθεσε ο Σεργκέι Προκόφιεφ (1928-29) και χορογράφησε ο θρυλικός Ζορζ Μπαλανσίν (1904 - 1983), ο μεγαλύτερος χορογράφος του 20ού αιώνα. 

Το μπαλέτο Άσωτος υιός, σε τρεις σκηνές, είναι από τις πρώτες δημιουργίες του Μπαλανσίν (1929) και η τελευταία του για τα Ρωσικά Μπαλέτα του Ντιάγκιλεφ. 

Το μπαλέτο αφηγείται με τον δικό του τρόπο την παραβολή του ασώτου υιού της Καινής Διαθήκης. Το λιμπρέτο του Boris Kochno στηρίζεται στην σχετική διήγηση του Κατά Λουκάν Ευαγγελίου. Ο άσωτος γιος, μετανοώντας για την έκλυτη ζωή του, που την πέρασε συντροφιά με τη λάγνα Σειρήνα και τους μέθυσους φίλους του, επιστρέφει γονυπετής στο πατρικό του, όπου τον υποδέχεται με ανοιχτή αγκαλιά ο γέροντας πατέρας του. 

Η πρεμιέρα του έργου πραγματοποιήθηκε την Τρίτη 21 Μαΐου 1929, στο Θέατρο Σάρα Μπερνάρ, στο Παρίσι, με τον συνθέτη στο πόντιουμ. 
Ο Προκόφιεφ, που οραματίστηκε την Σειρήνα σεμνή και σοβαρή, αναστατώθηκε τόσο από την χορογραφία του Balanchine που αρνήθηκε να του πληρώσει τα δικαιώματά του για τη χορογραφία.

Anton Dolin in The Prodigal Son, Ballets Russes, Australian Tour, 1939.

Η πρεμιέρα στο θέατρο Mariinsky της Αγίας Πετρούπολης έγινε 72 χρόνια μετά! Στις 14 Δεκεμβρίου 2001.

Από το ανέβασμα του Ασώτου υιού στο Mariinsky (2013)

Η επιστροφή του Ασώτου στην Αγία Πετρούπολη είχε μεγάλη σημασία. Για πρώτη φορά, ένα μπαλέτο της πιο ριζοσπαστικής περιόδου του Saisons Russes του Diaghilev επέστρεφε στη σκηνή του Θεάτρου Mariinsky, σπάζοντας τα δεσμά κάθε καλλιτεχνικής και ιδεολογικής λογοκρισίας, που επικρατούσε στην τότε Ρωσία. 

Με την επιστροφή του Ασώτου στο Θέατρο Mariinsky και την παραγωγή του με νέους χορευτές, άρχισε να αποκαθίσταται μια αντικειμενική εικόνα της εξέλιξης του μπαλέτου στον 20ο αιώνα. 

Αξίζει να σημειωθεί πως στις 30 Απριλίου 2013 η σπουδαία Ελληνίδα μπαλαρίνα του θεάτρου Mariinsky Αλεξάνδρα Ιωσηφίδη, χόρεψε στη σκηνή του θεάτρου Mariinsky στο «Πουλί της φωτιάς» του Στραβίνσκυ. 

Στο πρόγραμμα της βραδιάς συμπεριλαμβανόταν και ο Άσωτος υιός του Προκόφιεφ, στην ιστορική χορογραφία του Μπαλανσίν (διάρκεια 40 λεπτά).

Τον "Άσωτο Υιό" του Προκόφιεφ χόρεψε και ο μεγάλος Mikhail Baryshnikov (γενν. 1948), πάντα στην χορογραφία του Balanchine, με το Μπαλέτο του Σικάγου. Δημοσιεύουμε εδώ δύο χαρακτηριστικές φωτογραφίες, από το μπαλέτο του Προκόφιεφ με τον Baryshnikov. Είναι από παραστάσεις του Απριλίου 1979 στο Σικάγο, στο πλαίσιο διεθνούς περιοδείας με την εταιρεία Balanchine. 

Hugo Emil Alfvén (1872 – 1960)
Den forlorade sonen - Ο Άσωτος υιός

Ο Hugo Alfven ήταν Σουηδός συνθέτης, βιολονίστας, διευθυντής χορωδιών και ζωγράφος, από τους σημαντικότερους της χώρας του. Η μουσική του θεωρείται ότι ανήκει στο υστερο-ρομαντικό ιδίωμα, αλλά με ενορχήστρωση επιδέξια και πολύχρωμη, που θυμίζει εκείνη του Ρίχαρντ Στράους. Η προγραμματική, κυρίως, μουσική του είναι εμπνευσμένη από το σουηδικό αρχιπέλαγος. 

Η παραβολή του Ασώτου υιού εμπνέει τον σουηδό δημιουργό και συνθέτει μια σουίτα μπαλέτου (Den förlorade sonen, 1957), στην οποία ενσωματώνει λαϊκές μελωδίες και χορούς της πατρίδας του, καθώς η ιστορία του απερίσκεπτου νέου, που εγκαταλείπει την πατρική εστία και σπαταλά την περιουσία της για τις κοσμικές ηδονές, είναι συνήθης στους λαούς και ερμηνεύεται σύμφωνα με τις τοπικές παραδόσεις.

Rodin Auguste (1840-1917)
Ο άσωτος υιός, π. 1884
Εκτίθεται στην Εθνική Γλυπτοθήκη, Άλσος Ελληνικού Στρατού, Γουδή

Η Παραβολή του Ασώτου Υιού εμπνέει διαχρονικά όλους τους τομείς της τέχνης. 

Από την μουσική παρουσιάζουμε, συνοπτικά, χαρακτηριστικά και ολότελα διαφορετικά παραδείγματα.

Αρχίζοντας από την κλασική μουσική έχουμε την λυρική Καντάτα «Ο άσωτος υιός» (L’ Enfant Prodique, 1884) του μεγάλου γάλλου συνθέτη Achille-Claude Debussy (1862-1918) πάνω σ’ ένα ποίημα του Εdouard Guinand. Ο Debussy κέρδισε με αυτό το έργο το πρώτο «Μεγάλο Βραβείο της Ρώμης» (Grand Prix de Rome) και το σκεπτικό για το βραβείο στηρίχθηκε στη μελωδικότητα και το δραματικό στοιχείο της σύνθεσης. 

Η καντάτα περιλαμβάνει εννέα μέρη: εισαγωγή, τέσσερες διηγήσεις, μία σύντομη συνοδεία, ένα ντουέτο, και κλείνει με ένα τρίο της ευχής «Θεέ του Ισραήλ! Δόξα σε Σένα Κύριε» (Dieu d’ Israel! Gloire a toi Seigneur!). 

Η εκτέλεση του έργου, που προτείνουμε εδώ είναι όντως κορυφαία: Jessye Norman (soprano), José Carreras (tenor), Dietrich Fischer-Dieskau (bariton), και η Συμφωνική της Ραδιοφωνίας της Στουτγκάρδης υπό τον Gary Bertini. 

 

Στη συνέχεια περνάμε στο θρυλικό συγκρότημα The Rolling Stones και τον δικό τους άσωτο υιό (Prodigal Son). 

Composer: Wilkins 

Lyricist: Robert Wilkins 

Associated Performers: Mick Jagger, Brian Jones, Keith Richards, Charlie Watts, and Bill Wyman. 

 

Και τώρα στα …καθ’ ημάς. Στο λεγόμενο «έντεχνο» τραγούδι κατά χρονολογική σειρά: 

Το τραγούδι "Η επιστροφή του ασώτου" με τον μεγάλο Στέλιο Καζαντζίδη του έτους 1964 σε στίχους Κώστα Βίρβου και μουσική Μπάμπη Μπακάλη από το album 45άρια 1964.

Το πρώτο λαϊκό τραγούδι εμπνευσμένο από την παραβολή του Ευαγγελίου, με έντονο συγκινησιακό περιεχόμενο: "Τα μαύρα δάκρυά μας λυπήθηκε ο Θεός, απόψε επιστρέφει ο άσωτος υιός". 

 

«Άσωτος υιός», σε μουσική και στίχους του Νίκου Πορτοκάλογλου, από τον δίσκο «Φατμέ» (1982).

Το τραγούδι συμπεριέλαβε αργότερα στον προσωπικό του δίσκο ο Νίκος Πορτοκάλογλου, με τίτλο "Άσωτος υιός" (1996). 

 

Ένα λαϊκό τραγούδι: «Η επιστροφή του Ασώτου» του Μάριου Τόκα, σε στίχους Φίλιππου Γράψα, με τον Δημήτρη Μητροπάνο. Από τον δίσκο «Παρέα μ’ έναν ήλιο» (1994).  

  

«Η Παραβολή του Ασώτου», του Θανάση Παπακωνσταντίνου από τον δίσκο «Της αγάπης γερακάρης» (1996), με ερμηνεύτρια την Μελίνα Κανά.

«Του Ασώτου» σε μουσική και στίχους του Σωκράτη Μάλαμα, από το άλμπουμ «Λαβύρινθος» (1996).

 

"Η επιστροφή του ασώτου" από τους Χαΐνηδες με ερμηνευτή τον Αλκίνοο Ιωαννίδη.

Στίχοι και μουσική: Δημήτρης Αποστολάκης. 

Δίσκος: Χαΐνηδες – Ο ξυπόλητος πρίγκηπας (2000)

Η Διοτίμα Λιαντίνη, καθηγήτρια Θρησκευτικής Εικονογραφίας και Μουσειοδιδακτικής, στο Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας, της Θεολογικής Σχολής του ΕΚΠΑ, μας έχει δώσει μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα μονογραφία για την εικονογραφία του ασώτου υιού, με προοπτική τη διδακτική της παραβολής, ως θέμα της Ιστορίας της τέχνης και συνάμα ως θέμα θεολογικού και ηθικού προβληματισμού, μέσα από τις εικαστικές τέχνες. 

Η πρωτοτυπία της μονογραφίας εντοπίζεται στο γεγονός ότι η Διοτίμα Λιαντίνη «διαβάζει» και ερμηνεύει τις εικονογραφήσεις με βάση τα κείμενα της Βίβλου και τα ερμηνευτικά σχόλια των Πατέρων και Εκκλησιαστικών Συγγραφέων στην παραβολή: είτε η ερμηνεία τους είναι κυριολεκτική, είτε είναι αλληγορική και συμβολική. Στην διεξοδική έρευνά της για το θέμα, πολύτιμη πηγή για τη διδακτική προσέγγιση υπήρξε και η ακολουθία της Κυριακής του Ασώτου στο Τριώδιον. 

Η συγγραφέας επισημαίνει πώς "είναι πράγματι εκπληκτική η διαπίστωση ότι οι καλλιτέχνες, ιδιαίτερα στα μεσοβυζαντινά ιστορημένα χειρόγραφα, τις υστεροβυζαντινές και μεταβυζαντινές τοιχογραφίες και εικόνες, καθώς και στα δυτικά ιστορημένα χειρόγραφα του μεσαίωνα, γνωρίζουν τη θεολογική εκκλησιαστική ερμηνεία της παραβολής και την αποτυπώνουν με τα σύνεργα της τέχνης τους στο καλλιτεχνικό τους δημιούργημα. Αν δεν αναζητούσαμε τη θεολογική – πατερική ερμηνεία, η εικόνα σε ορισμένες περιπτώσεις θα μας ήταν ακατανόητη και μη ερμηνεύσιμη. Στην πορεία της εργασίας και στην έρευνα του θέματος χρησιμοποιήσαμε την ιστορική και ερμηνευτική μέθοδο, για να επιτύχουμε το μουσειοδιδακτικό στόχο. Αυτό σημαίνει ότι αφού αναγκαία παραθέτουμε τα σπουδαιότερα βιογραφικά και ιστορικά στοιχεία των δημιουργών από την πλευρά της Ιστορίας της τέχνης, προκειμένου να προσδιορισθούν το χρονικό πλαίσιο δημιουργίας, οι επιδράσεις, η τεχνοτροπία και η σκοποθεσία των έργων, προχωρούμε στη θεολογική τους ή την κοινωνική τους (ανάλογα με τα έργα) «ανάγνωση» και στο ηθικό δίδαγμα που προσφέρουν. Όλα τα παρατιθέμενα έργα τέχνης θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια μουσειακή έκθεση της θεματικής της παραβολής του ασώτου". 

Hieronymus Bosch, Ο άσωτος υιός, 1510, Rotterdam, Μουσείο Boymans-van Beuningen

Στη συνέχεια η εκπομπή "Προς Εκκλησιασμόν" της Ενορίας του Ι. Ναού Αγίου Γεωργίου Ψυχικού, με προσκεκλημένη την συγγραφέα και ιστορικό της Τέχνης, Διοτίμα Λιαντίνη.