ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΜΙΑΣ ΠΑΤΡΙΝΗΣ ΚΑΤΗΧΗΤΡΙΑΣ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Όταν μικρό παιδί έπαιζα στην αυλή των θαυμάτων του σπιτιού που γεννήθηκα στον Παντοκράτορα, στην Άνω Πόλη της Πάτρας, έβλεπα την γηραιά κυρία Μαρία Οικονομοπούλου, παλιά δασκάλα του Αρσακείου, να περιφέρεται στον μαγικό κήπο της. Ένας μαντρότοιχος χώριζε το σπίτι μας απ' το δικό της αρχοντικό. Η μπάλα μας έπεφτε συχνά στον κατάφορτο από ψηλά δένδρα κήπο της κι έτσι την είχα δει κάποιες φορές όταν χτυπούσαμε, τα παιδιά της γειτονιάς, την πόρτα της για να "φτάσουμε" το τόπι που είχε σκαλώσει στις πυκνές φυλλωσιές ενός δέντρου.

Οι γείτονες έλεγαν ότι η κυρία Μαρία ήταν "της Εστίας". Καταλάβαινα ότι ήταν μια πολύ πιστή γυναίκα που είχε αφιερώσει τη ζωή της στο κατηχητικό έργο. Όμως τότε ήμουν μικρός... Τώρα που μεγάλωσα αρκετά, ολότελα ξαφνικά, χάρη στην εμπιστοσύνη της ανιψιάς της Μαρίας Οικονομοπούλου, της κ. Ευδοκίας, βρίσκομαι μπροστά στο αρχείο της γερόντισσας των παιδικών μου χρόνων. Κι έχω την άνεση να το μελετήσω και να οσφρανθώ τον αέρα μιας άλλης εποχής, που σημάδεψε την Πάτρα.

Τα ιδιωτικά αρχεία, μικρότερα ή μεγαλύτερα σε έκταση, είναι πλέον πολύτιμη πηγή πληροφοριών και αντικείμενο έρευνας από τους ειδικούς.

Η θεματολογία τους ποικίλλει, ανάλογα με τον δημιουργό τους. Αρχείο ενός λογοτέχνη, ενός μουσικού, ενός λαογράφου, ενός δασκάλου, αλλά και ενός απλού ανθρώπου, ο οποίος μπορεί να ήταν συλλέκτης σημαντικών για το σήμερα πραγμάτων. Από εφημερίδες μέχρι βιβλία και αντικείμενα μιας άλλης εποχής.

Μελετώντας τη ζωή και το έργο της Πατρινής μουσουργού Ελένης Οικονομοπούλου (1912 –1999), εντόπισα τη συγγένειά της με την αείμνηστη δασκάλα στο Αρσάκειο Πατρών Μαρία Οικονομοπούλου, δυναμικό στέλεχος της Χριστιανικής Εστίας.
Η ανιψιά και των δύο σημαντικών αυτών γυναικών κ. Ευδοκία Οικονομοπούλου μού εμπιστεύθηκε – και την ευχαριστώ θερμώς! - προς μελέτην και ανακοίνωσιν το άκρως ενδιαφέρον αρχείο της θείας της Μαρίας Οικονομοπούλου, το αρχείο μιας κατηχήτριας! Η αείμνηστη διδασκάλισσα ήταν ταγμένη στο κατηχητικό έργο που επιτελούσε, τουλάχιστον από την δεκαετία του 1930, η «Αναμορφωτική Οργάνωσις Πατρών – Χριστιανική Εστία», το οποίο ήταν στην ουσία το Κατηχητικό έργο της τοπικής Εκκλησίας. Στο αρχείο της Μ. Οικονομοπούλου σώζονται τα έγγραφα των Μητροπολιτών Πατρών Αντωνίου και Θεοκλήτου, δια των οποίων ανατίθεται σ’ αυτήν η διεύθυνση του Κατηχητικού σχολείου του Ι. Ναού Παντοκράτορος. Επίσης η Μαρία Οικονομοπούλου διηύθυνε και δίδασκε στο Κατηχητικό Θηλέων του Ιερού Ναού Αγίου Νικολάου. 

Αρκετά από τα έγγραφα του αρχείου είναι προπολεμικά, πολλά αναφέρονται στην λειτουργία των Κατηχητικών κατά τη διάρκεια της Κατοχής (γεγονός που έχει ιδιαίτερη ιστορική αξία λόγω της αθρόας συμμετοχής των νέων) και πολλά επίσης στην μεταπολεμική Πάτρα, μέχρι και τη δεκαετία του 1950.

Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει το κομμάτι του αρχείου που μας δίνει πληροφορίες για την Κατοχή. Σ' ένα δακτυλογραφημένο μονόφυλλο του 1943 διαβάζω την εξής αυτοσχέδια προσευχή, που λένε τα παιδιά στο Κατηχητικό: "Ουράνιε Πατέρα μας ομολογούμεν ότι είμεθα αμαρτωλοί και ότι δικαίως υποφέρουμε από την πείνα. Αλλά μετανοούμε με όλη μας την καρδιά και παρακαλούμεν να μας συγχωρήσης. Βοήθησέ μας Κύριε να αλλάξουμε διαγωγή και δώσε μας τον άρτον τον επιούσιον και όλα τα αγαθά σου".

Η κατηχητική κίνηση τότε στην Πάτρα ήταν πολύ ζωηρή, εξαιτίας της δράσης της Χριστιανικής Εστίας, που τελούσε υπό την ευλογία της Μητροπόλεως, και η οποία είχε στους κόλπους της τους περίφημους αρχιμανδρίτες Χριστόδουλο Παπαγιάννη, Χρυσόστομο Βενετόπουλο (μετέπειτα Μητροπολίτη Φωκίδος) και γνωστούς ευρύτερα, συν τω χρόνω, λαϊκούς θεολόγους όπως ο Κωνσταντίνος Κούρκουλας.
Είναι χαρακτηριστικό ότι στην έκθεση της Ιεράς Μητροπόλεως Πατρών για το κατηχητικό έτος 1947 – 1948 αναγράφεται ότι λειτούργησαν 52 Κατηχητικά σχολεία με σύνολο εγγραφέντων 5290 και σύνολο «παρακολουθησάντων τακτικώς» 3760 άτομα! Ιδιαίτερα σημαντική η αναφορά των ονομάτων όλων των Κατηχητών.
Ήταν η χρυσή εποχή των κατηχητικών!

Κατά την περίοδο της Κατοχής έχουμε και ένα πρόγραμμα που καλείται «Ιεραποστολαί εις χωρία» και συνίσταται στην αποστολή κατηχητριών σε χωριά της Αχαΐας «προς τόνωσιν του θρησκευτικού συναισθήματος εις τας γυναίκας». Φυσικά, η Κυριακάτικη αυτή εξόρμησις περιελάμβανε και κατηχητικό στα παιδιά μετά την Θ. Λειτουργία.
Τότε ανέπτυξε μεγάλη δράση η Μαρία Οικονομοπούλου. Ας σημειωθεί ότι και η εξαδέλφη της Ελένη – η μετέπειτα συνθέτρια- ήταν και αυτή κατηχήτρια πριν εγκατασταθεί οριστικά στην Αθήνα.
Σημαντικό κομμάτι του αρχείου της Μ. Οικονομοπούλου είναι τα χειρόγραφά της. Έγραψε χιλιάδες σελίδες κατηχητικών μαθημάτων και διέσωσε δεκάδες τευχίδια με κατάστιχα των μαθητριών που φοιτούσαν στα Κατηχητικά Θηλέων των ενοριακών Ναών Παντοκράτορος και Αγίου Νικολάου.

Η θεματολογία των μαθημάτων ποικίλη: Εκκλησία και κοινωνία, Ιστορία του Χριστιανικού πολιτισμού, Θεός και κόσμος, Χριστιανικός ανθρωπισμός (με υποκατηγορίες όπως, π.χ., Η Χριστιανική κοινωνική πρόνοια εν τω Βυζαντίω), Αι γυναίκες εις τον προχριστιανικόν κόσμον και εν τω Χριστιανισμώ, θέματα από το Ευαγγέλιο, αναφορές στις χριστιανικές αρετές και βίοι αγίων.

Τα μαθητολόγια αποτελούν σημαντικότατη πηγή για τα κορίτσια και τις νέες που φοιτούσαν στα Κατηχητικά σχολεία της Πάτρας από το 1937 και εξής. Με τα χέρια της η Μαρία Οικονομοπούλου έγραφε χιλιάδες στοιχεία, που φωτίζουν πτυχές της τότε Πατρινής κοινωνίας: Όνομα και επώνυμο κατηχητόπουλου, διεύθυνση οικίας, σχολείο στο οποίο φοιτούσε (το Αρσάκειο δεσπόζει!) και τάξη (δημοτικού ή γυμνασίου), επάγγελμα πατρός. Δίπλα, με μεγάλη επιμέλεια, σημειώνονταν με κουκίδες ή βελάκι οι απουσίες. Η τελευταία στήλη του μαθητολογίου ήταν οι «Παρατηρήσεις», που δεν γράφονταν συστηματικά.
Στο αρχείο της Μαρίας Οικονομοπούλου υπάρχουν και διάφορα άλλα στοιχεία για τα Κατηχητικά, όπως εγκύκλιοι ή σχέδια ενός μαθήματος, πληροφορίες για το κατηχητικό έργο του αείμνηστου Αρχιμ. Γερβάσιου Παρασκευόπουλου, κι ακόμα έγγραφα που αποτελούν καταγραφή φιλανθρωπικού έργου και συγκεκριμένων δράσεων κύκλων κυριών, οικονομικοί απολογισμοί κ.α.
Ανεξάρτητα από το αν διαφωνεί κανείς με το έργο και την όλη δραστηριότητα των Χριστιανικών Οργανώσεων, πρέπει να λάβει υπ’ όψιν του ο κατά το δυνατόν αντικειμενικός ερευνητής, το συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο. Τότε η όλη πνευματική και κατηχητική κίνησις ήταν στα χέρια των Οργανώσεων. Και οι κατά τόπους Επίσκοποι επευλογούσαν, αφού δεν είχαν να αντιτάξουν τι. Μήπως ακόμα και σήμερα το ίδιο δεν συμβαίνει σε κάποιες περιπτώσεις, παρά τις ραγδαίες κοινωνικές και άλλες εξελίξεις;

Αρχεία σαν αυτό της αείμνηστης Μαρίας Οικονομοπούλου, μας δίνουν τη δυνατότητα να προσεγγίσουμε την εκκλησιαστική ιστορία της Ελλάδας των τελευταίων 80 ετών με πληρέστερο τρόπο. Αν αυτό γίνει συστηματικώ τω τρόπω, θα προβούμε σε εκτιμήσεις, παρατηρήσεις και αποτιμήσεις που θα μας οδηγήσουν σ’ ένα πιο συνειδητοποιημένο αύριο. Γιατί η Εκκλησία δεν πορεύεται ερήμην του χθες, ούτε με μισή συνείδηση του σήμερα. Αλλ’ εν επιγνώσει αληθείας, σπεύδει προς υπάντησιν του Ερχομένου, όστις διακρατεί στην παλάμη του πάντας ημάς. Ζώντες και τεθνεώτες.