· Μαριώ Φωσκαρίνα
Δαμασκηνού (1850-1921): L’Enfant (1878)
· Claude
Debussy (1862-1918): Trois chansons de Bilitis (1897)
La flûte de Pan
La chevelure
Le tombeau des Naïades
·
Maurice Ravel (1875-1937): Cinq mélodies populaires
grecques (1904)
Ξύπνησε πετροπέρδικα…
Κάτω στον Άγιο Σίδερο…
Ποιος ασίκης σαν κ’ εμένα…
Ω ν’ άντζελος είσαι, μάτια μου…
Γιαρούμπι
Τρίπατος (1909)
· Αιμίλιος Ριάδης
(1880-1935)
Μιλά
μια κόρη - από τα Τρία Τραγούδια του Jean Moréas
Bambous
- από τα 4 Chansons Éxotiques
· Olivier
Messiaen (1908-1992)
Louange à l’Éternité de Jésus - από το έργο Quatuor pour la fin du temps (1940)
· Γιώργος Απέργης (γ.
1945)
Récitations
9 & 14 (1978)
· Ιάννης Ξενάκης (1922-2001)
Keren (1986)
· François-Bernard Mâche (γ. 1935)
Rαsna - από τα Trois chants sacrés (1982)
· Γιώργος Κουρουπός (γ.
1942)
Sables Mouvants (1968) - Πρώτη πανελλήνια
εκτέλεση
«Νύχτα γιομάτη θαύματα…» (2002)
Adolescence
du jour (2012)
Δάφνη
Πανουργιά, σοπράνο
Θάλεια
Μουτοπούλου, σοπράνο
Ιωάννα Βρακατσέλη,
μέτζο-σοπράνο
Χρήστος Μαρίνος,
πιάνο
Ανδρέας-Ρολάνδος
Θεοδώρου, τρομπόνι
Κωστής Θέος, βιολοντσέλο
Του
Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Η
ημερίδα «Χίος και Γαλλία 18ος-19ος αι.: Φιλελληνισμός, Ιστορία, Μνήμη» που θα
πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο του 5ου Φεστιβάλ «ΜΟΥΣΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ», θα έχει και μία
μουσική τεκμηρίωση, δηλαδή μία συναυλία με έργα Ελλήνων και Γάλλων συνθετών από
τον 19ο έως και τον 21ο αιώνα.
Πολυσχιδείς
και ποικιλόμορφες, οι σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Γαλλίας δεν έχουν επηρεάσει
μόνο την κοινωνικοπολιτική και πολιτιστική ανάπτυξη των δύο χωρών με το πέρασμα
του χρόνου, αλλά έχουν επίσης τροφοδοτήσει την καλλιτεχνική δημιουργία με
αμοιβαίο τρόπο. Κατά τη διάρκεια του 19ου και 20ου αιώνα, οι ανταλλαγές μεταξύ
των δυο χωρών σε μουσικό επίπεδο γίνονται ιδιαίτερα εμφανείς. Η γαλλική μουσική
επηρεάζει σημαντικά πολλούς Έλληνες συνθέτες που πραγματοποιούν τις σπουδές
τους στο Παρίσι. Από την άλλη, Γάλλοι συνθέτες βρίσκουν γύρω από την ελληνική
αρχαιότητα μια ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης, καθώς ταυτόχρονα η αρχαία ελληνική,
παραδοσιακή και βυζαντινή μουσική γίνεται αντικείμενο έρευνας από διάφορους Γάλλους
ερευνητές.
Στην
συναυλία του φεστιβάλ «ΜΟΥΣΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ» ξεκινάμε από τον αιώνα της Επανάστασης και
καταλήγουμε στις μέρες μας, με μουσικές δημιουργίες που καταδεικνύουν –
ενδεικτικά – την καλλιτεχνική ώσμωση των δύο λαών, με σημαντικά αποτελέσματα.
Η
συναυλία αφηγείται μια μουσική ιστορία που αρχίζει από την καταστροφή της Χίου
από τους Τούρκους το 1822. Λίγα χρόνια μετά, ο σπουδαίος Γάλλος ποιητής Victor Hugo (1802-1885) γράφει το ποίημα “L’Enfant” (1828), βασισμένο στο τραγικό
γεγονός που σημάδεψε το νησί. Το ποίημα μεταφράστηκε στα ελληνικά από τον
μεγάλο Έλληνα ποιητή Κωστή Παλαμά, με τίτλο «Το Ελληνόπουλο».
Στα
1878 το ποίημα του Hugo
μελοποιεί για φωνή και πιάνο η Μαριώ - Φωσκαρίνα Δαμασκηνού (1850-1921), η οποία
γεννήθηκε και έζησε στο Παρίσι, καταγόταν όμως από εύπορη οικογένεια της
Κέρκυρας, με προσφορά στην Επανάσταση του 1821. Σπούδασε κοντά στους καλύτερους
δασκάλους και συναναστράφηκε με την αφρόκρεμα της παρισινής κοινωνίας στην
καμπή του 20ού αιώνα για να δημιουργήσει μικρό αριθμό έργων
από καθαρή αγάπη για την τέχνη, χωρίς βιοποριστικά ή επαγγελματικά κίνητρα.
Φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από τον θάνατο της Μαριώς – Φωσκαρίνας Δαμασκηνού.
Η παρουσίαση του “L’
Enfant” στο Φεστιβάλ, είναι η πρώτη σύγχρονη εκτέλεση του κομματιού, αν και δεν
έχουμε ενδείξεις για το πότε μπορεί να παίχτηκε στο παρελθόν.
Σχεδόν τριάντα χρόνια
μετά το “L’ Enfant”, ο Γάλλος συνθέτης Maurice Ravel (1875-1937) μας δίνει πέντε
τραγούδια με τίτλο "Cinq mélodies populaires grecques" (1904), βασισμένα
σε χιώτικα παραδοσιακά τραγούδια. Επηρεασμένος από την ένταση του πίνακα του
Delacroix «Η Σφαγή της Χίου» του 1824 ("Scène des massacres de
Scio"), ο Ravel ενθουσιάστηκε με το υλικό που του πρότεινε ο φίλος του
Michel-Dimitri Calvocoressi (1877-1944), πολύγλωσσος μουσικός κριτικός με ελληνικές
και γαλλικές ρίζες. Τα τραγούδια, για φωνή και πιάνο, ερμηνεύτηκαν στα ελληνικά
στο Παρίσι, από την αρμενικής καταγωγής Marguerite Babaian και έκτοτε
αποτέλεσαν δημοφιλές έργο του ρεπερτορίου πολλών μουσικών.
Στη συναυλία θα
παρουσιαστεί και ο Tripatos / Danse chantée (1909) του Ravel, βασισμένος στον χορό Nενητούσικο ή Τρίπατο, που διηγείται
την ιστορία μιας δωδεκάχρονης αρχοντοπούλας από τα Nένητα της Χίου που την
έκλεψε ένας πειρατής.
Στο τέλος του 19ου αιώνα,
ο σπουδαίος συνθέτης Claude Debussy (1862-1918) γράφει το έργο Trois Chansons
de Bilitis (1897), τρία τραγούδια, για φωνή και πιάνο που βασίζονται σε κείμενα
του στενού φίλου του, ποιητή Pierre Louÿs, και αποτελούν ένα τρίπτυχο αρχαιοελληνικής
εμπνεύσεως. Αυτό το έργο θα παρουσιαστεί στην συναυλία. Ο Debussy μαζί με τον
Ravel, επηρεασμένοι από εξωτικές μουσικές ανατολικών λαών, ίδρυσαν την ομάδα
των Γάλλων καλλιτεχνών Les Apaches,
με μέλη τους Igor Stravinsky, Florent Schmitt και άλλους. Πίστευαν πως τα
παραδοσιακά τραγούδια μακρινών περιοχών μπορούν να αποτελέσουν μια σημαντική
πηγή έμπνευσης για το έργο τους και μπορούσαν να βρουν αντίκτυπο στο κοινό.
Ο Έλληνας συνθέτης
Αιμίλιος Ριάδης (1880-1935) γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη, όπου ξεκίνησε τις
μουσικές σπουδές του τις οποίες και ολοκλήρωσε στη Βασιλική Ακαδημία
Τεχνών Μονάχου το 1910. Για τα επόμενα πέντε χρόνια, έζησε
στο Παρίσι όπου μελέτησε με τον Gustave Charpentier (1860-1956)
και τον Maurice Ravel. Ο Ριάδης διακρίθηκε στα τραγούδια για φωνή και πιάνο.
Στη συναυλία θα ακουστούν δύο τραγούδια του. Ένα από την συλλογή «Quatre Chansons
Éxotiques» (1900) και ένα από τα «Τρία τραγούδια του Jean
Moréas». Ο Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος ή γνωστότερος με το
καλλιτεχνικό ψευδώνυμο Jean Moréas (1856-1910) ήταν Έλληνας ποιητής και
λογοτέχνης. Έγραψε ποιήματα στα ελληνικά και τα γαλλικά, αλλά
είναι περισσότερο γνωστός για τη συνεισφορά του στα γαλλικά γράμματα. Τα
πρωτότυπα ποιήματα των τραγουδιών του Jean Moréas είναι στα γαλλικά και ο
Ριάδης τα μετέφρασε στα ελληνικά.
Μια μεγάλη μορφή της
σύγχρονης μουσικής στην Γαλλία τον 20ό αιώνα είναι αναμφισβήτητα ο Olivier Messiaen
(1908-1992). Η μουσική του χαρακτηρίζεται από πολυρρυθμία (το ενδιαφέρον
του για τον ρυθμό στην Αρχαία Ελλάδα και την Αρχαία Ινδία ήταν μεγάλο),
ενώ από αρμονική και μελωδική άποψη βασίζεται σε τρόπους.
Στην συναυλία θα παρουσιαστεί
ένα μέρος από το εμβληματικό έργο του συνθέτη “Quatuor pour la fin du Temps”
(1940) - αρ. 5, Louange à l' Éternité de Jésus, για τσέλο και πιάνο.
Ο Messiaen ήταν σπουδαίος
δάσκαλος με φημισμένους μαθητές, όπως οι: Ιάννης Ξενάκης (1922-2001),
François-Bernard Mâche (γ. 1935) και Γιώργος Κουρουπός (γ.1942). Έργα του
Messiaen και αυτών των μαθητών του θα παρουσιαστούν στην συναυλία,
καταδεικνύοντας έτσι την αέναη σύνδεση γαλλικής και ελληνικής μουσικής
ποιητικής.
Ο Γιώργος Απέργης
γεννήθηκε στην Αθήνα το 1945, αλλά από το 1963 ζει και εργάζεται στο Παρίσι.
Πρόσφατα τιμήθηκε με το βραβείο Ernst von Siemens Musikpreis, που θεωρείται ως
το «Βραβείο Νόμπελ Μουσικής». Το Ίδρυμα Μουσικής Ernst von Siemens τον τίμησε
ως «μια μοναδική φωνή μεταξύ των εξαιρετικών συνθετών της εποχής μας». Αυτόν
που έγραψε ένα σπουδαίο έργο για σόλο φωνή, το Récitations (1978). Έργο
τρομερά απαιτητικό, τόσο φωνητικά όσο και θεατρικά, καταφέρνει να χτίσει
δεκατέσσερις αρχετυπικές καταστάσεις, σπρώχνοντας την ερμηνεύτρια στα όρια των
δακρύων, με τρόπο απόλυτα τεχνικό και φυσιολογικό (με την ιατρική ερμηνεία της
λέξης), και της σωματικής εξάντλησης.
Στη συναυλία θα
παρουσιαστούν δύο από τις 14 Récitations (9 & 14), ενδεικτικές των
αναζητήσεων του συνθέτη στο πεδίο της φωνής και της φωνητικής ποίησης του 20ού
αιώνα.
Το έργο Keren του
Ιάννη Ξενάκη για σόλο τρομπόνι είναι το
μοναδικό που συνέθεσε ο σπουδαίος Έλληνας συνθέτης για σόλο πνευστό όργανο. Γράφτηκε
το 1986 για έναν θρύλο του οργάνου αυτού, τον Μπένι Σλούχιν, ο οποίος το
πρωτοπαρουσίασε στις 19 Σεπτεμβρίου του ίδιου χρόνου στο Στρασβούργο.
Η ονομασία του έργου Keren σημαίνει
«κέρας» στα εβραϊκά και παραπέμπει στις εβραϊκές ρίζες του σολίστα. Το Keren
απαιτεί από τον ερμηνευτή του δεξιοτεχνία και αντοχή. Παρ’ όλες τις
δυσκολίες του, αποτελεί έργο ανθολογίας στο σύγχρονο ρεπερτόριο για σόλο
τρομπόνι.
Φέτος συμπληρώνονται 20
χρόνια από τον θάνατο του Ιάννη Ξενάκη.
Ο συνθέτης
François-Bernard Mâche είναι τόσο φιλέλληνας ώστε έκτισε ένα σπίτι στην Αμοργό,
για να ζει τη νησιωτική Ελλάδα. Το ενδιαφέρον είναι ότι το εξοχικό σπίτι
του στην Αμοργό σχεδιάστηκε από τον συνάδελφό του συνθέτη και
αρχιτέκτονα Ιάννη Ξενάκη την περίοδο 1966-1977. Η σύνθεση συνδυάζει
στοιχεία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής με κάποιες βασικές αρχές του μοντέρνου
κινήματος, καθώς και τις προσωπικές έρευνες του Ιάννη Ξενάκη. Πρόκειται για ένα
αρχιτεκτονικό γεγονός.
Στη συναυλία θα ακουστεί
το δεύτερο κομμάτι από τον κύκλο "Trois chants sacrés": Rasna (1982)
του Mâche, για σόλο φωνή. Το φωνητικό στυλ που υιοθετήθηκε σε αυτά τα κομμάτια,
παραπέμπει σαφώς σε αρχαίες τελετουργίες όπου χρησιμοποιείται παραδοσιακή
μουσική.
Στη Rasna χρησιμοποιείται η Ετρουσκική
γλώσσα.
Τα ετρουσκικά γράφονταν
στο ευβοϊκό αλφάβητο (δυτικό ελληνικό) το οποίο το δανείστηκαν
οι Ετρούσκοι (Rasna ή Rasenna στα ετρουσκικά) από τις ελληνικές
αποικίες στην Ιταλία και Σικελία.
Το κείμενο του Rasna
διατηρήθηκε σε λωρίδες μούμιας. Πρόκειται, μάλλον, για θρησκευτικά
κείμενα.
Η συναυλία ολοκληρώνεται
με τρία τραγούδια του συνθέτη Γιώργου Κουρουπού, ο οποίος το 2016
αναγορεύθηκε Ιππότης του Εθνικού Τάγματος της Λεγεώνας της Τιμής, στην Γαλλική
Πρεσβεία στην Αθήνα.
Η διάκριση αφορούσε και
στην δράση του συνθέτη για την προώθηση της σύγχρονης γαλλικής μουσικής στο
ελληνικό κοινό.
Το Sables Mouvants
(1968), σε πρώτη πανελλήνια εκτέλεση, είναι η πρώτη απόπειρα μελοποίησης γάλλου
ποιητή, στα χρόνια της μαθητείας του συνθέτη στο Παρίσι, όπου είχε δάσκαλο και
τον Olivier Messiaen. Πρόκειται για τον ποιητή Jacques Prévert (1900-1977), μια πολυσχιδή
προσωπικότητα των γαλλικών γραμμάτων.
Το δεύτερο τραγούδι του
Γ. Κουρουπού είναι σε ποίηση Διονυσίου Σολωμού, από τους «Ελεύθερους
Πολιορκημένους» (απόσπασμα από τον «Πειρασμό»).
Το τελευταίο τραγούδι
είναι σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη (1911-1996) στα γαλλικά (μετάφραση: Robert Levesque).
Πρόκειται για ένα απόσπασμα («Ήβη της Μέρας») από τις «Αιθρίες», της συλλογής «Προσανατολισμοί»
(1941).
Ο Ελύτης είχε ζήσει στο
Παρίσι, είχε μελετήσει και συναναστραφεί την γαλλική διανόηση του 20ού αιώνα
και είχε επηρεαστεί από αυτήν.
Η συναυλία αυτή του φεστιβάλ ΜΟΥΣΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ φιλοδοξεί να αποτυπώσει – έστω ενδεικτικώς – την ελληνογαλλική μουσική διάδραση δύο αιώνων, πραγματική κληρονομιά και για τους δύο λαούς.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου