"Ετσι κοιμάται ολόγυμνη μέσα στις άσπρες κερασιές μια τρυφερή μου αγάπη, ένα κορίτσι αμάραντο σα μυγδαλιάς κλωνάρι..."

Αμοργός, Ίκαρος 1997

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Η Αμοργός, έργο 46 (1970 - 1987) του Μάνου Χατζιδάκι, είναι μια καντάτα βασισμένη στο ομώνυμο ποίημα του Νίκου Γκάτσου, για μια γυναικεία φωνή, δυο ανδρικές, μικτή χορωδία και συμφωνική ορχήστρα.

H μουσική σχέση του Μάνου Xατζιδάκι μ' αυτό το μοναδικό ποίημα του Γκάτσου δεν θα μπορούσε να ερμηνευθεί παρά μόνο μέσω της σχέσης του με τον Nίκο Γκάτσο, σχέσης πολυετούς, βαθιάς, σχέσης ζωής. Όταν πρωτογνωρίστηκαν, ο Χατζιδάκις ήταν δεκαεπτά ετών και ο Γκάτσος εικοσιοκτώ. 

Παρά το γεγονός ότι ο Χατζιδάκις απέφυγε, από πεποίθηση,  - με λίγες εξαιρέσεις - τη μελοποίηση ποιητικών έργων, ασχολήθηκε με την Αμοργό, την οποία θεωρούσε "ένα ελληνικό ποίημα, με χρήση κάποιων υπερρεαλιστικών στοιχείων, τα οποία όμως υπάρχουν στην ίδια την ελληνική παράδοση. Γι αυτό και ο Γκάτσος δεν δυσκολεύτηκε να τα μεταφέρει στο νεοελληνικό τραγούδι, δίνοντας μια καινούργια αίσθηση, αλλά στην ουσία επαναφέροντας τα διαχρονικά στοιχεία που περιείχε η ελληνική παράδοση".

Παρά την μακρόχρονη σχέση του με το ποίημα και τις επανειλημμένες εξαγγελίες ολοκλήρωσης του, στην πράξη ο Χατζιδάκις αφιερώθηκε αποκλειστικά στη σύνθεσή του σε δύο συγκεκριμένες χρονικές περιόδους:

H πρώτη ήταν το καλοκαίρι του 1972 στη Nέα Yόρκη, λίγο πριν την επιστροφή του στην Eλλάδα. Στην πρώτη εκείνη μορφή του έργου προβλέπονταν αφηγηματικά μέρη ανάμεσα στα τραγούδια, με τον Aλέξη Mινωτή ως αφηγητή, και τον Δημήτρη Χορν στο ρόλο του Βυζαντινού χρονογράφου.

Δεκαπέντε χρόνια μετά, το 1986 γράφει το Πόσο πολύ σ’ αγάπησα, και σχεδιάζει κάποιες μελωδίες για μερικούς από τούς τελευταίους στίχους του ποιήματος: Xρόνια και χρόνια πάλεψα. Tον Mάιο και τον Iούνιο του 1987 καταπιάνεται για τελευταία φορά με το έργο. 

Το 1981, καλεί τον Νίκο Κυπουργό από το Παρίσι να αναλάβει την ενορχήστρωση του έργου, υπό την καθοδήγησή του, ώστε εκείνος να αφοσιωθεί αποκλειστικά στην ολοκλήρωση της μελοποίησης, εν όψει της επικείμενης εκτέλεσης του έργου στα πλαίσια του Mουσικού Aυγούστου στο Hράκλειο Kρήτης. Tελικά, υπό την πίεση του χρόνου, στην Kρήτη αρκέστηκε να παρουσιάσει έξι από τα τραγούδια που ήδη είχε συνθέσει στην Aμερική, για φωνή (Σπύρος Σακκάς) και πιάνο (ο ίδιος ο Χατζιδάκις). 
Να σημειώσουμε εδώ ότι στην πρώτη μορφή του έργου, όπως την είχε συλλάβει ο Χατζιδάκις, προβλέπονταν δύο τραγουδιστές (ο Σπύρος Σακκάς και η Φλέρυ Nταντωνάκη), χορωδία και «μικρή ομάδα μουσικών». 
Αυτά τα έξι τραγούδια της Αμοργού (για φωνή και πιάνο) τα άκουσα σαν ήμουν νέος φοιτητής από το Γ' Πρόγραμμα, από την εκπομπή του Βασίλη Νικολαϊδη, τα ηχογράφησα - σε μια κασέτα τότε - και τα έκανα κτήμα μου.

Πολύ αργότερα, τo καλοκαίρι του 2003, η Αμοργός παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Hρώδειο (26 Iουνίου) και κυκλοφόρησε δυο χρόνια μετά από τον Σείριο (σε ενορχήστρωση - αναπροσαρμογή Νίκου Κυπουργού), παραμένοντας ανολοκλήρωτο ως έργο του Χατζιδάκι.

Επιλέγω από την Αμοργό να σας παρουσιάσω το τραγούδι - ποίημα Έτσι κοιμάται ολόγυμνη, το οποίο ανήκει στην ομάδα των πρώτων έξι τραγουδιών που μελοποίησε ο Χατζιδάκις στην Αμερική το 1972. 
Έτσι κοιμάται ολόγυμνη μέσα στις άσπρες κερασιές 
μια τρυφερή μου αγάπη, 
Ένα κορίτσι αμάραντο σα μυγδαλιάς κλωνάρι 
Με το κεφάλι στον αγκώνα της γερτό και την παλάμη 
πάνω στο φλουρί της 
Πάνω στην πρωινή του θαλπωρή όταν σιγά-σιγά σαν 
τον κλέφτη, 
Από το παραθύρι της άνοιξης μπαίνει ο αυγερινός να την 
ξυπνήσει!

 

Το τραγούδι έχει γνωρίσει τρεις επίσημες - ας τις πούμε έτσι - εκτελέσεις και ηχογραφήσεις. Οι δύο ιστορικές!

Μία με τον ίδιο τον Χατζιδάκι να παίζει πιάνο και να τραγουδάει, η οποία περιλαμβάνεται στον δίσκο Μάνος Χατζιδάκις 2000Μ.Χ. Η ερμηνεία του συνθέτη είναι καταλυτικά αυθεντική. Μόνον εδώ, πριν ο Χατζιδάκις αρχίσει να τραγουδάει το Έτσι κοιμάται ολόγυμνη, προτάσσονται σε ρετσιτατίβο οι στίχοι:

Έτσι σ’ ένα πιθάρι βαθύ το σταφύλι ξεραίνεται και στο

καμπαναριό μιας συκιάς κιτρινίζει το μήλο

Έτσι με μια γραβάτα φανταχτερή

Στην τέντα της κληματαριάς το καλοκαίρι ανασαίνει

Με τον Σπύρο Σακκά και τον συνθέτη στο πιάνο από ρεσιτάλ στον Μουσικό Αύγουστο το 1981.

Παραθέτουμε στη συνέχεια ολόκληρο το ρεσιτάλ, από το αρχείο της ΕΡΤ,  όπου και η Αμοργός.

 

Και, τέλος, αυτή του Δώρου Δημοσθένους που περιέχεται στο cd με την Αμοργό που επιμελήθηκε ο Νίκος Κυπουργός.

 

Κι ακόμα, η Αγαθή Δημητρούκα διαβάζει το ποίημα. 

Η καθεμιά από τις εκτελέσεις του τραγουδιού αυτή είναι εντελώς διαφορετική από την άλλη. Τις παραθέτουμε εδώ για να καταλάβει ο καθείς τη δύναμη αυτού του τραγουδιού, που μπορεί να μας συγκινεί με τον βαθύ ερωτισμό του χωρίς να τον…διαλαλεί.
Το τραγούδι στη συνέχεια σε μια εκδοχή για δύο κιθάρες και φωνή: Από τη συναυλία "Νυχτερινός κήπος", με την Αγγελική Ιονάτου και την Κατερίνα Φωτεινάκη. 

Kι ακόμη μία: Η Κατερίνα Φωτεινάκη στην κιθάρα και στο τραγούδι και ο Στάμος Σέμσης στη βιόλα.