ΤΟ "ΙΕΡΩΤΙΚΟ" ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΩΝ ΠΑΤΡΩΝ ΓΕΡΜΑΝΟΥ

Από το βιβλίο του Γιάννη Πλεμμένου
«Το μουσικό πορτρέτο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού»

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Με αφορμή τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση, θυμηθήκαμε, σε προηγούμενη ανάρτησή μας ένα πολύ ενδιαφέρον πόνημα του εθνομουσικολόγου Γιάννη Πλεμμένου με τον τίτλο: «Το μουσικό πορτρέτο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού» (Εκδόσεις Ψηφίδα, 2003). Εκεί ο συγγραφέας περιλαμβάνει επτά πορτρέτα ελλήνων μουσικών της περιόδου του Νεοελληνικού Διαφωτισμού (1770-1820). Ανάμεσα σε αυτά ξεχωρίζει ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ο οποίος, ως πεπαιδευμένος που ήταν, επιδόθηκε και στη σύνθεση ερωτικών ασμάτων. 

Τα τρία ποιήματα που είναι βέβαιο ότι έγραψε ο Γερμανός απευθύνονται στη φαναριώτισσα καλλονή Αικατερίνη (Κατήνκω) Γκίκα, τη γυναίκα που φαίνεται ότι υπήρξε ο μεγάλος έρωτάς του. Ο Γιάννης Πλεμμένος αναλύει σε βάθος τα στιχουργήματα αυτά εισάγοντάς μας με τον καλύτερο τρόπο στον …μαγικό κόσμο της φαναριώτικης ποίησης. Την μελοποίηση των ερωτικών στιχουργημάτων του Γερμανού έκανε ο περίφημος Νικηφόρος Καντουνιάρης ο Χίος, αρχιδιάκονος του Πατριαρχικού θρόνου της Αντιοχείας και διδάσκαλος της μουσικής σχολής του Ιασίου. Το ενδιαφέρον εδώ είναι ότι τα ερωτικά αυτά στιχουργήματα του Γερμανού, φαίνεται πως βρίσκουν απήχηση σήμερα σε ένα …εναλλακτικό κοινό. Και εξηγούμαι. 

H Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής παρουσίασε, τον Νοέμβριο του 2021, τη φιλόδοξη παραγωγή A Greek Songbook, ένα ελληνικό βιβλίο τραγουδιών για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, σε επιμέλεια του συνθέτη Κορνήλιου Σελαμσή. Πάνω από 30 καλλιτέχνες από τους χώρους της λόγιας και της δημοφιλούς μουσικής και των παραστατικών τεχνών επιδόθηκαν σε μια σειρά από τολμηρές μουσικές κατασκευές, τραγούδια και εικόνες. 

Ανάμεσά τους ο Απόστολος Κίτσος ο οποίος μας παρουσίασε ένα «Ιερωτικό τραγούδι», εξηγώντας μας περί τίνος πρόκειται: «Το “Ιερωτικό” (υβριδική λέξη από το ιερατικό και το ερωτικό) είναι μια ερωτική μπαλάντα σε στίχους του Παλαιών Πατρών Γερμανού. Ο ιεράρχης έγραψε το συγκεκριμένο ποίημα ενώ ήταν ήδη χειροτονημένος μητροπολίτης και άρα οποιαδήποτε ερωτική σχέση και επαφή ήταν γι’ αυτόν απαγορευμένη. Το τραγούδι αυτό φιλοδοξεί αφενός να φωτίσει μια άγνωστη πλευρά της καθοριστικής αυτής για την Επανάσταση προσωπικότητας και αφετέρου να αναδείξει το διαχρονικό και πανανθρώπινο σχήμα του ανεκπλήρωτου πόθου. Όπως θα έλεγε και ο Μάνος Χατζιδάκις, ο έρωτας είναι αρχαίος μα η αμαρτία βυζαντινή». 

Την ώρα λοιπόν, που η εγχώρια …εθνεγερτική ρητορεία κούφων κληρικών θέλει τον Παλαιών Πατρών Γερμανό μόνο «εθνεγέρτη» και τα τοιαύτα, νέοι μουσικοί ανακαλύπτουν τον «ερωτικό» Γερμανό ή καλύτερα τον Γερμανό του Διαφωτισμού που εκφράζεται με φαναριώτικα στιχουργήματα. Ο Απόστολος Κίτσος μελοποίησε με τον δικό του τρόπο το τρίτο ποίημα του Γερμανού «Μετά ασπλαχνίας άκρας…». 

Ο Γιάννης Πλεμμένος, στη σχετική μελέτη του, επισημαίνει πως το ποίημα αποτελείται από επτά στροφές, όπως και τα προηγούμενα, «οι οποίες όμως είναι κατασκευασμένες από διαφορετικό δομικό υλικό: εδώ έχουμε πέντε εναλλασσόμενους στίχους των 8 και 7 συλλαβών (87887) σε τροχαϊκό μέτρο και ομοιοκαταληξία ΑΒΓΓΒ. Το συγκεκριμένο στροφικό μοντέλο, το οποίο καλλιεργήθηκε αρκετά από τους φαναριώτες ποιητές, έχει θεωρηθεί ως υποκείμενο στην επίδραση της ερωτικής γαλλικής ποίησης του 18ου αιώνα. Καθώς ο Γερμανός ήταν γνώστης της γαλλικής, δεν αποκλείεται να είχε μελετήσει γαλλική ποίηση και να ακολούθησε τους στιχουργικούς της κανόνες». 

Παραθέτουμε στη συνέχεια το ποίημα του Παλαιών Πατρών Γερμανού.