Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Ο Σωκράτης Βενάρδος (1927-1983), με καταγωγή από τη Σμύρνη, υπήρξε πρωτοψάλτης, λογοτέχνης, καθηγητής μουσικής και συνθέτης θρησκευτικών έργων. Στη δισκογραφία έχει καταθέσει μερικές αξιόλογες εργασίες, όπως η "Φάτνη" (1971), ο "Ύμνος της αγάπης" (1977), το ορατόριο "Κοσμάς ο Αιτωλός" (1980), αλλά και το εθνικοπατριωτικό λαϊκό ορατόριο "Εθνεγερσία" (1973). Έγραψε, επίσης, μουσική για αρχαίες τραγωδίες, όπως την «Μήδεια», μετά από προτροπή του Γιάννη Τσαρούχη, αλλά και μουσική για ταινίες μικρού μήκους.
Η «Φάτνη» είναι ένα λαϊκό ορατόριο του Σωκράτη Βενάρδου για σόλο φωνές, αφηγητή, χορωδία και ορχήστρα. Βασίζεται σε κείμενο του Καταλανού ποιητή Joan Alavedra (1896-1981) μεταφρασμένο στα ελληνικά από τον ποιητή Νίκο Γκάτσο. Μάλιστα το ίδιο κείμενο έχει μελοποιηθεί στην πρωτότυπη (καταλανική) γλώσσα και από τον μεγάλο Ισπανό τσελίστα και συνθέτη Pablo Casals. Το έργο αποτελεί ύμνο στην ειρήνη και ως τέτοιο παρουσιάστηκε και στην Αθήνα, στο πλαίσιο του Ελληνικού Φεστιβάλ στα 1966.
Ο Γκάτσος μετέφρασε το ποίημα κατόπιν παραγγελίας και το διασκεύασε, συμπτύσσοντας ή περικόπτοντας μέρη, προκειμένου να μελοποιηθεί από τον Σωκράτη Βενάρδο σε μορφή λαϊκού ορατορίου με στοιχεία βυζαντινής και δυτικής μουσικής.
Το θέμα του έργου αναφέρεται στη γέννηση του Χριστού και στο προσκύνημα των βοσκών και των Μάγων δοσμένο με μια λαϊκή απλοϊκότητα. Το ίδιο απλή είναι και η μουσική προσέγγιση του Σωκράτη Βενάρδου, η οποία κινείται από τα καθαρά λαϊκά μονοπάτια μέχρι τις παρυφές της δυτικότροπης λόγιας μουσικής με αρκετές καλές στιγμές μελωδικού λυρισμού, αλλά και στομφώδεις εξάρσεις χορωδιακής μεγαλοπρέπειας.
Αφηγητής είναι ο Ιορδάνης Μαρίνος. Τα σολιστικά μέρη αποδίδουν μέλη της χορωδίας και μεταξύ αυτών ο βαρύτονος Θόδωρος Δημήτριεφ, ο οποίος «στοίχειωσε» με την ερμηνεία του το «Άξιον εστί» των Οδυσσέα Ελύτη – Μίκη Θεοδωράκη.
Στην «Φάτνη» συμμετέχουν, επίσης, δυο καινούργιοι τότε λαϊκοί ερμηνευτές, ο Μανώλης Μητσιάς και η Δήμητρα Γαλάνη, στην πρώτη τους δισκογραφική εμφάνιση ως καλλιτεχνικό δίδυμο.
Εδώ δημοσιεύουμε το κείμενο του Ν. Γκάτσου, όπως δημοσιεύτηκε στον τόμο «Νίκος Γκάτσος – Όλα τα τραγούδια» (εκδόσεις Πατάκη, 2018, σ. 529-535).
Η Αγαθή Δημητρούκα, που επιμελήθηκε την αναθεωρημένη έκδοση του τόμου, έχει πει σε συνέντευξή της για το συγκεκριμένο έργο: «Για τη «Φάτνη» δεν υπήρχαν πουθενά οι στίχοι, οπότε έκανα απομαγνητοφώνηση. Για να μη χάσω, ας πούμε, τους στίχους στα χορωδιακά μέρη, επεξεργάστηκα το υλικό σε στούντιο. Είναι εξαφανισμένο το έργο αυτό κι εγώ το έχω σε ένα και μοναδικό βινύλιο. Έπρεπε, επίσης, να κάνω την παραβολή με το καταλανικό κείμενο και να το χωρίσω σε στίχους, έχοντας την αίσθηση του μέτρου.»
Η Αγαθή Δημητρούκα, που επιμελήθηκε την αναθεωρημένη έκδοση του τόμου, έχει πει σε συνέντευξή της για το συγκεκριμένο έργο: «Για τη «Φάτνη» δεν υπήρχαν πουθενά οι στίχοι, οπότε έκανα απομαγνητοφώνηση. Για να μη χάσω, ας πούμε, τους στίχους στα χορωδιακά μέρη, επεξεργάστηκα το υλικό σε στούντιο. Είναι εξαφανισμένο το έργο αυτό κι εγώ το έχω σε ένα και μοναδικό βινύλιο. Έπρεπε, επίσης, να κάνω την παραβολή με το καταλανικό κείμενο και να το χωρίσω σε στίχους, έχοντας την αίσθηση του μέτρου.»
Το κείμενο του Γκάτσου δημοσιεύεται σε συνεχή ροή με διακριτές τις ενότητες στίχων.
Το παραθέτουμε στη συνέχεια όπως δημοσιεύεται, για πρώτη φορά, στον τόμο «Όλα τα τραγούδια».
Η ΦΑΤΝΗ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΓΚΑΤΣΟΥ by on Scribd
Ο Σωκράτης Βενάρδος έγραψε για την «Φάτνη»:
«Στο αποκορύφωμα της βρισκόταν μια σύγκρουση που από πολύ παλιά με συγκλονίζει, όταν μου εμπιστεύθηκε το κείμενο του Ορατορίου ο Νίκος Γκάτσος. Δύο λάτρεις μέσα μου, χρόνια δε λένε να μονοιάσουν: Η μελωδία της Βυζαντινής Μουσικής, που από παιδί της έδωσα την ψυχή μου και η Αρμονία της Ευρωπαϊκής, που αργότερα με κατέκτησε. Με τη «Φάτνη» διστακτικά δώσανε τα χέρια οι δύο τους και μια ελπίδα χάραξε πως κάτι καινούριο ξεπροβάλλει. Οι αναζητήσεις δεν τελείωσαν, μα πολλά βγήκαν συμπεράσματα: Μέχρι πόσο μπορεί κανείς να προχωρήσει στην εναρμόνιση των ήχων τις Βυζαντινής μουσικής χωρίς να χάσουν τον χαρακτήρα και το ήθος τους, και μέχρι πόσο μπορεί η Αντίστιξη και η Αρμονία να προσφέρονται χωρίς να προβάλλονται; H «Φάτνη» έχει μια βαριά κληρονομιά Τη μελοποίηση την άρχισα το καλοκαίρι του 1969 στους δρόμους της Πεντέλης. Μια αφηρημάδα μου έμεινε από τότε για κάθε τι που ήταν άσχετο με το έργο. Μου μιλούσαν για άλλα, σοβαρά θέματα κι εγώ τραγούδαγα τους σκοπούς και ξεδιάλεγα νέες ιδέες. Οι πρώτες μου εμπνεύσεις, γράφτηκαν στην Βυζαντινή μουσική φυσικά πάνω σε περιθώρια εφημερίδων, σε πακέτα που κράταγα, σε μικρά πρόχειρα χαρτάκια. Μα η μεγάλη δυσκολία και το αίσθημα της ευθύνης ορθώθηκαν μπροστά μου αργότερα, στην ενορχήστρωση. Γύρευα σώνει και καλά να πάρω ότι γινόταν απʼ τη δυτική τέχνη σαν υλικό μόνο, για να κτίσω οικοδόμημα καθαρά Ελληνικό, Βυζαντινό. Τώρα, όλο τον μόχθο μου τον προσφέρω. Δεν ξέρω πόσους θα συγκινήσει. Θα ήθελα πολλούς! Δεν με ενδιαφέρει καθόλου το αν “πιάσει” το έργο. Ο Τσαρούχης μου φωνάζει απʼ το Παρίσι: – Δεν είναι κέρδος να βγει στην πιάτσα της Αθήνας ένας ακόμη μουσικός που να προσφέρει είδη ευρείας καταναλώσεως. Δύο δόξες υπάρχουν: Η Δόξα της «Κόκα-Κόλα», να φτιάχνεις δηλαδή και να πουλάς ότι ζητάει η κατανάλωση, και η Δόξα του Δημιουργού, που βγάζει ανόθευτα και ανυστερόβουλα μέσα απʼ την ψυχή του αυτή την ασίγαστη δύναμη για να την προσφέρει στον Άνθρωπο.»
Οι πωλήσεις του δίσκου όπως σωστά προέβλεψε και ο συνθέτης ήταν απογοητευτικές και αυτό μπορούμε να το λάβουμε υπ’ όψιν και από την σπανιότητα του.
Ακολουθεί ένα απόσπασμα (σε όχι τόσο καλή ποιότητα ήχου, λόγω κακής κατάστασης του δίσκου) με την ερμηνεία της 18χρονης τότε Δήμητρας Γαλάνη.
Ο Μανώλης Μητσιάς συμμετέχει κι αυτός με ένα τραγούδι στο ορατόριο «Η φάτνη». Ο Μητσιάς λέει σε μια συνέντευξή του γι’ αυτή τη δουλειά: «Αυτό ήταν ένα πράγμα λίγο βυζαντινό, ας πούμε. Το είχε ξεκινήσει ο Βενάρδος, με παρακάλεσε ο Γκάτσος και πήγα την τελευταία στιγμή. Απ’ αυτό έχω μόνο το εξώφυλλο, τον δίσκο κάπου τον έχω δώσει και δεν μου τον επιστρέψανε…»
Παραθέτουμε το τραγούδι που ερμηνεύει στον δίσκο ο Μανώλης Μητσιάς.
Ας κλείσουμε την αναφορά μας στην «Φάτνη» των Γκάτσου – Βενάρδου, με το φινάλε του έργου, που παραπέμπει στον αγγελικό ύμνο των Χριστουγέννων:
Δόξα εν Υψίστοις!
Τον Κύριον αινείτε εν τοις Υψίστοις!
Επί γης ειρήνη!
Ειρήνη στους καλούς της γης ανθρώπους
Τι σώθηκε για πάντα τώρα ο κόσμος απ’ το κακό
Ειρήνη στους καλούς ανθρώπους
Ο πόλεμος για πάντα θα αφανιστεί
Ειρήνη!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου