"...σαν πλησιάζουν τα Χριστούγεννα (αυτός) ο νεκρός γεννιέται μέσα μου" - ΤΑ ΛΥΠΗΜΕΝΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΤΟΥ ΜΙΛΤΟΥ ΣΑΧΤΟΥΡΗ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Το 2008 κυκλοφόρησε ένα δοκίμιο του Δημήτρη Λαμπρέλλη, με τίτλο: "Χριστούγεννα στην ποίηση του Μίλτου Σαχτούρη" και υπότιτλο "Η Ανακλαστική Διαλεκτική και τα Ματωμένα της Θραύσματα."
Στη μελέτη του αυτή την οποία προλογίζει ο ποιητής Γιάννης Δάλλας, ο συγγραφέας Δημήτρης Ν. Λαμπρέλλης ασχολείται με τη θεματική των Χριστουγέννων στην ποίηση του Μίλτου Σαχτούρη. Η μελέτη διαπιστώνει κατ’ αρχήν ότι τα Χριστούγεννα, και όλα όσα συνδέονται με την εορτή αυτή, στην ποίηση του Σαχτούρη δεν εμφανίζονται ως η γνωστή θρησκευτική, κοινωνική και προσωπική γιορτή χαράς, αλλά μεταμορφώνονται σε γιορτή θανάτου, όταν η ιστορική συγκυρία είναι μία συγκυρία φρίκης και θανάτου για τον άνθρωπο και την κοινωνία στην οποία αυτός ζει. Με βάση τη διαπίστωση αυτή, ο συγγραφέας παρακολουθεί στη συνέχεια τις συγκεκριμένες αιτίες αυτής της μεταμόρφωσης των Χριστουγέννων στην ποίηση του Σαχτούρη, την έκτασή της καθώς επίσης την ένταση και το βάθος της. Εξετάζει, τέλος, ο ίδιος την πρόταση του Σαχτούρη για την υπέρβαση αυτής της κυριαρχίας του τρόμου, της απελπισίας και του θανάτου σε ιστορικό, κοινωνικό και θρησκευτικό επίπεδο: η υπέρβαση αυτή του τρόμου και του θανάτου έγκειται, σύμφωνα με την άποψη της ποίησης του Σαχτούρη, στη λυτρωτική διαμεσολάβηση της τέχνης, της ποίησης και του ίδιου του δημιουργού-ποιητή.
Φέτος συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από την γέννηση του Μίλτου Σαχτούρη (29 Ιουλίου 1919-29 Μαρτίου 2005). Γι' αυτόν τον μοναχικό ποιητή δεν είδα να γίνουν κάποια αφιερώματα, ανάλογα του μεγέθους του. Σα να ήθελε ο ίδιος να λησμονηθεί...
Ξαναδιαβάζοντας "Τα λυπημένα Χριστούγεννα των ποιητών" συλλογιέμαι: Πόσα δυστυχισμένα Χριστούγεννα πέρασε ο Μίλτος Σαχτούρης...
Στο ποίημά του αυτό ο Σαχτούρης με συγκινεί μνημονεύοντας τον μεγάλο έλληνα συνθέτη Νίκο Σκαλκώτα, από τον θάνατο του οποίου συμπληρώθηκαν φέτος 70 χρόνια και ήταν αυτή η επέτειος μια αφορμή για περαιτέρω σπουδή στο έργο του.
Δεν ξέρουμε αν γνωρίζονταν προσωπικά. Είμαι, όμως, σίγουρος ότι ο Σαχτούρης ήξερε πολύ καλά την χαρισματική περίπτωση του Νίκου Σκαλκώτα, αλλά και την τραγικότητά του στην Ελλάδα που τότε τον καταδίκασε στην αφάνεια. "Πόσα δυστυχισμένα Χριστούγεννα πέρασε ο Σκαλκώτας...".
Όσον αφορά τον "νεκρό που γεννιέται μέσα μου", όπως λέει ο ποιητής, "σαν πλησιάζουν τα χριστούγεννα", τα πράγματα είναι ακριβώς έτσι και στην θεολογία της Εκκλησίας. 

Οι μάγοι προσφέρουν τα δώρα: «χρυσόν δόκιμον, ως Βασιλεί των αιώνων, και λίβανον ως Θεώ των όλων, ως τριημέρω δε νεκρώ σμύρναν τω αθανάτω» (Ανατολίου, Στιχηρόν ιδιόμελον Εσπερινού Εορτής Χριστουγέννων). Ήδη από την Γέννηση του Θεανθρώπου σημαίνεται ο θάνατός Του ως ανθρώπου, με τη σμύρνα, μύρο που έβαζαν στους νεκρούς.
Κι ακόμα, στην βυζαντινή εικόνα της Γέννησης, το θείο βρέφος ιστορείται σαβανωμένο-σπαργανωμένο, εντός νεκρικής σαρκοφάγου, κάτι που συμβολίζει ότι ήδη από τη Γέννηση επέκειτο η λυτρωτική για την ανθρωπότητα Θυσία.

Ο Σαχτούρης ως ποιητής συνέλαβε την βαθύτατη σημασία των Χριστουγέννων, με τον δικό του, μοναδικό τρόπο. 

Παραθέτουμε στη συνέχεια όλα τα σχετικά ποιήματα και όσοι λευκοφόροι εννοήτωσαν.

Μίλτος Σαχτούρης, Τα λυπημένα Χριστούγεννα των ποιητών 

Στὴν Ἑλένη Θ. Κωνσταντινίδη 

Εἶναι τὰ λυπημένα Χριστούγεννα 1987
εἶναι τὰ χαρούμενα Χριστούγεννα 1987
ναί, τὰ χαρούμενα Χριστούγεννα 1987!
σκέπτομαι τόσα δυστυχισμένα Χριστούγεννα...
Ἄ! ναὶ εἶναι πάρα πολλά.
Πόσα δυστυχισμένα Χριστούγεννα πέρασε
ὁ Διονύσιος Σολωμὸς
πόσα δυστυχισμένα Χριστούγεννα πέρασε
ὁ Νίκος Ἐγγονόπουλος
πόσα δυστυχισμένα Χριστούγεννα πέρασε
ὁ Μπουζιάνης
πόσα ὁ Σκλάβος
πόσα ὁ Καρυωτάκης
πόσα δυστυχισμένα Χριστούγεννα πέρασε
ὁ Σκαλκώτας
πόσα
πόσα
Δυστυχισμένα Χριστούγεννα τῶν Ποιητῶν.
Από τη συλλογή Καταβύθιση (1990)

Μίλτος Σαχτούρης, Ο νεκρός στις γιορτές 

Ἐδῶ καὶ πολλὰ χρόνια
σὰν πλησιάζουν τὰ Χριστούγεννα
(αὐτός) ὁ νεκρὸς γεννιέται μέσα μου
δὲ θέλει δῶρα
δὲ θέλει χρήματα
πάγο καὶ χρόνια
χιόνια καὶ πάγο
σκισμένα ροῦχα
ἀχνὰ παπούτσια
ὁ χρυσὸς νεκρὸς
θὰ βγεῖ ἔξω
δὲν τὸν γνωρίζει κανένας
τὸν ἀλήτη νεκρὸ
θὰ κάτσει στὸ πικρὸ καφενεῖο
νὰ πιεῖ τὸν καφέ του
κι ὕστερα πάλι
σὲ λίγες μέρες
ἥσυχα θὰ πεθάνει (ὁ νεκρός)

ὅταν ἔρθει ὁ χρόνος
κι ὅλες οἱ ρόδες
κόκκινες ὅπως πρῶτα
θὰ γυρίζουν πάλι.
Από τη συλλογή Εκτοπλάσματα (1986)

Το έργο είναι του Βρετανού καλλιτέχνη graffiti Banksy: ο Χριστός δεν θα είχε και σήμερα τόπο για να γεννηθεί
λόγω του τείχους που έχουν υψώσει οι Ισραηλινοί.

Μίλτος Σαχτούρης, Χριστούγεννα 1948

Σημαία
ακόμη
τα δίκανα στημένα στους δρόμους
τα μαγικά σύρματα
τα σταυρωτά
και τα σπίρτα καμένα
και πέφτει η οβίδα στη φάτνη
του μικρού Χριστού
το αίμα το αίμα το αίμα
εφιαλτικές γυναίκες
με τρυφερά κέρινα
χέρια
απεγνωσμένα
βόσκουν
στην παγωνιά
καταραμένα πρόβατα
με το σταυρό
στα χέρια
και το τουφέκι της πρωτοχρονιάς
το τόπι
ο σιδηρόδρομος της λησμονιάς
το τόπι του θανάτου
Από τη συλλογή Με το πρόσωπο στον τοίχο (1952)

                                             Μίλτος Σαχτούρης, Χριστούγεννα 1943

Οι γιορτινές μέρες πυκνοκατοικημένες
γυναίκες αγκαλιάζουν πράσινα κλωνιά δεν κλαίνε
κι ο γέρος εθνικός κήπος κουβαλάει στις πλάτες του
τρεις πεθαμένους κύκνους
και τα παιδιά πετάνε ψίχουλα στον ουρανό
οι γιορτινές μέρες έχουν ένα λείο πρόσωπο
ένα μικρό Χριστό στο κάθε δάκρυ της λησμονημένης
ένα αρνάκι μια σταλιά στις παγωμένες της παλάμες
ένα πουλί αστέρινο καρφίτσα στα μαλλιά της.