ΜΙΑ ΜΑΤΙΑ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΤΡ ΠΟΥΣΚΙΝ

Δημήτρης Μπαλτᾶς 

Ἑλένη Κατσιώλη, Μιά ματιά στόν κόσμο τοῦ Ἀλεξάντρ Πούσκιν, Ἐκδόσεις Λέμβος, σελ. 79 

Στήν σειρά «Μικρά Βιογραφικά» ἡ μεταφράστρια Ἑλ. Κατσιώλη παρουσιάζει, σέ μία καλαίσθητη ἔκδοση, τήν βιογραφία τοῦ ἐθνικοῦ ποιητῆ τῆς Ρωσσίας Ἀλ. Πούσκιν (1799-1837). 

Ἄν καί ὁ μεγάλος ποιητής ἀνῆκε σέ ἀριστοκρατική οἰκογένεια, ἐντούτοις ἦταν ἐναντίον τῆς ἀπολυταρχικῆς ἐξουσίας τοῦ τσάρου καί γι’ αὐτό τον λόγο καταδικάστηκε σέ ἐξορία στό Κισινιόφ τῆς Μολδαβίας (σσ. 10-17). Σ’ αὐτήν τήν περίοδο τῆς ζωῆς του ὁ Πούσκιν ἔγραψε τό παραδοσιακό παραμύθι Ρουσλάν καί Λιουντμίλα, τό ποίημα Ὁ αἰχμάλωτος τοῦ Καυκάσου καί τήν Γαβριλιάδα ἡ ὁποία «τάραξε τά νερά τῆς ἐποχῆς καί ἀπέρριψε ἡ λογοκρισία» (σ. 21). Ὡς ρομαντικός ὁ Πούσκιν χαιρετίζει τήν ἔκρηξη τῆς ἑλληνικῆς ἐπανάστασης μέ τό ποίημα «Ἐμπρός, Ἑλλάδα» (σ. 47), πού εἶχε μεταφράσει παλαιότερα ὁ Κ. Βάρναλης. 

Ἡ συγγραφέας ἀφιερώνει ἀρκετές σελίδες (σσ. 24-25 καί 48-50) τοῦ βιβλίου της πάνω στήν σχέση τοῦ Πούσκιν μέ τήν μασονία, γιά τήν ὁποία πάντως ὁ τσάρος Ἀλέξανδρος Α΄ «πῆρε μέτρα καταστολής» (σ. 26). Ὁμοίως πολλές σελίδες τοῦ βιβλίου ἀναφέρονται στό φιλελεύθερο κίνημα ἀνώτερων ἀξιωματικῶν τοῦ ρωσσικοῦ στρατοῦ, τῶν ἐπονομαζομένων Δεκεμβριστῶν (σσ. 26-28, σσ. 53-58), οἱ ὁποῖοι προφανῶς ἐμπνέονταν ἀπό τίς ἀρχές τῆς Ἀμερικανικῆς καί τῆς Γαλλικῆς Ἐπανάστασης. Ὁρισμένοι ἐκ τῶν Δεκεμβριστῶν ἦσαν ἐπίσης μέλη τῆς μασονικῆς στοᾶς «Ὀβίδιος» στήν ὁποία ἀνῆκε καί ὁ Πούσκιν. 

Τό 1827 ὁ Πούσκιν γράφει «τόν ἀράπη τοῦ Μ. Πέτρου», ἕνα ποίημα ἀφιερωμένο στόν ἀφρικανικῆς καταγωγῆς παππού του. Ἀλλά, παράλληλα, ἐπί ἑπτά ὁλόκληρα χρόνια (1823-1831) δουλεύει πάνω στό περίφημο ἔμμετρο μυθιστόρημα «Εὐγένιος Ὀνιέγκιν», τό ὁποῖο ἔχει ρεαλιστικά ἀλλά καί ρομαντικά στοιχεῖα (βλ. σχετικῶς σσ. 60-65). 

Ἐπίσης μεγάλης σημασίας εἶναι τό ἔργο τοῦ Πούσκιν Ἱστορία τῆς ἐξέγερσης τοῦ Πουγκατσόφ, τό ὁποῖο «καταγράφει τήν ἱστορία τῆς ἀγροτικῆς ἐπανάστασης τῶν Κοζάκων… ἀπό τό 1773 ἕως τό 1775» (σ. 67), μία ἐξέγερση πού εἶχε ὡς γνωστόν ἐθνικά καί κοινωνικά χαρακτηριστικά. 

Τά τελευταῖα ἕξι χρόνια τοῦ Πούσκιν εἶναι καί τά χρόνια τῆς οἰκογενειακῆς του ζωῆς, μέ τόν γάμο του μέ τήν Νατάλια καί τήν γέννηση τῶν τεσσάρων παιδιῶν του. Ὅμως ἡ Ρωσσία καί ἡ λογοτεχνία ἔχασαν τον μεγάλο ποιητή πού ἔπεσε θύμα μονομαχίας ἡ ὁποία «προκλήθηκε ἀπό τον Πούσκιν σέ ἀπάντηση γιά τήν ἀνοιχτή ἐρωτοτροπία τοῦ Ντ’ Ἀντές μέ τη Νατάλια» (σ. 72). 

Στό τελευταῖο μικρό κεφάλαιο τοῦ βιβλίου της ἡ Ἑλ. Κατσιώλη προβαίνει σέ μία γενικότερη ἀποτίμηση τῆς προσφορᾶς τοῦ Πούσκιν στά ρωσσικά γράμματα. Ἡ ἐπισήμανση τῆς συγγραφέως ὅτι «τό ἔργο τοῦ Πούσκιν εἶναι λιγότερο γνωστό στό ἐξωτερικό … Αὐτό μᾶλλον ὀφείλεται στό ὅτι τό ἔργο του εἶναι κατά κύριο λόγο ποιητικό, καί εἶναι γνωστό ὅτι ἡ ποίηση μεταφράζεται δυσκολότερα» (σ. 78) εἶναι ἀκριβής. Παρενθετικά θα σημειώσω ὅτι μία πρόσφατη μεταφραστική ἀπόπειρα τῶν ποιημάτων τοῦ Πούσκιν ἀποτελεῖ τό βιβλίο Le soleil d’ Alexandre. Le cercle de Pouchkine, 1802-1841 (Babel, Paris 2016, σελ. 663) τοῦ A. Markowicz. 

Ὁπωσδήποτε μέ τό βιβλίο τῆς Ἐλ. Κατσιώλη ὁ ἀναγνώστης ἔρχεται σέ μία πρώτη καλή ἐπαφή μέ τήν ζωή καί τό ἔργο τοῦ Ἀλεξ. Πούσκιν. Ἄλλωστε ἀπουσιάζει ἀπό τήν ἑλληνική μία ὁλοκληρωμένη καί αὐτοτελής βιογραφία τοῦ περίφημου ποιητῆ τῆς Ρωσσίας.