Ο ΑΡΧΩΝ ΙΕΡΟΜΝΗΜΩΝ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΛΑΝΤΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ

Γεώργιος Βλαντής 

Αντιφώνηση κατά τη χειροθεσία εις Άρχοντα Ιερομνήμονα της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας (Ι.Μ. Ζωοδόχου Πηγής Βαλουκλή, 31.8.2023) 

Παναγιώτατε, 

Όταν εξελέγητε στον θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως, ήμουν μαθητής της Πρώτης Γυμνασίου. Ανήκω σε μια γενιά της οποίας οι βιωματικές παραστάσεις για το τί εστί Οικουμενικό Πατριαρχείο συνδέονται πρωταρχικά και αναπόσπαστα με το πρόσωπό Σας. Η οραματική ευφυία της πατριαρχίας Σας, η γλυκειά αυστηρότητα της παρουσίας Σας, η αρχοντιά της αδέκαστης αισθητικής Σας, η γενναιόδωρη αξιοπρέπειά Σας έναντι όσων εκίνησαν και συνεχίζουν να κινούν την πτέρναν, συνιστούν μια υπέροχη συμπύκνωση του τί εστί το Φανάρι και μια εύγλωττη εισαγωγή στην παράδοσή του. Αποτελεί τύχη αγαθή να ανδρώνεται κανείς θεολογικά κατά τις δεκαετίες της πατριαρχικής διακονίας Σας. 

Όχι ότι αυτό είναι απλό. Η Κωνσταντινούπολη δεν είναι η Εκκλησία της ανώδυνης και άκοπης ευκολίας ή της ναρκισσιστικής, όσο και μισάνθρωπης κλειστοφοβίας. Δεν είναι η Εκκλησία της αδράνειας. Σηκώνει σταυρό. Κηρύσσει μια ειρήνη που όμως «θέλει δύναμη να την αντέξεις», κατά τον ποιητή. Βαδίζει πραγματώνοντας το αυτοθυσιαστικό ήθος της ελευθερίας, για το οποίο μιλάει τόσο εύγλωττα ο προσφιλέστατος καθηγητής μου Κωνσταντίνος Δεληκωσταντής. Η Κωνσταντινούπολη κινείται τολμώσα τα ανοίγματα εκείνα που κάνουν την Εκκλησία όντως να είναι, διότι η Εκκλησία είναι ως κοινωνία, όπως θύμιζε διαρκώς ο μακαριστός Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης – και κοινωνία δίχως το άθλημα του διαλόγου δεν νοείται, του διαλόγου, μεταξύ άλλων και με τους ετεροδόξους. Η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος του 2016 στην Κρήτη, την οποία Σεις εμπνευσμένα πηδαλιουχήσατε, επισημαίνει: «ἡ Ὀρθόδοξος συμμετοχή εἰς τήν κίνησιν πρός ἀποκατάστασιν τῆς ἑνότητος μετά τῶν ἄλλων Χριστιανῶν ἐν τῇ Μιᾷ, Ἁγίᾳ, Καθολικῇ καί Ἀποστολικῇ Ἐκκλησίᾳ οὐδόλως τυγχάνει ξένη πρός τήν φύσιν καί τήν ἱστορίαν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἀλλ’ ἀποτελεῖ συνεπῆ ἔκφρασιν τῆς ἀποστολικῆς πίστεως καί παραδόσεως, ἐντός νέων ἱστορικῶν συνθηκῶν.» (Σχέσεις τῆς Ὀρθοδοξίας πρός τόν λοιπόν χριστιανικόν κόσμον, § 4). Στη Γερμανία έχουμε την ευλογία ενός πανάξιου ποιμενάρχη, κομιστή του ήθους της Χάλκης, του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου μας κυρίου Αυγουστίνου, ο οποίος πρωτοστατεί στη μαρτυρία του Πατριαρχείου μας και στην εργασία που προϋποθέτει η υπακοή στην Κυριακή ευχή και εντολή «ἵνα πάντες ἕν ὦσιν» (Ἰω. 17: 21). Στην αγαπημένη μου Βαυαρία, όπου και το Συμβούλιο Εκκλησιών το οποίο διακονώ, αλλά και σε όλη τη χώρα, σε αντίστοιχες δομές, βλέπει κανείς καρπούς εύχυμους του ωραίου αγώνα για την ενότητα. 

Αν κάποιος φαντάζεται πως συμμετοχή σε διαλόγους σημαίνει απεμπόληση των τιμαλφών της Εκκλησίας και φτηνούς συμβιβασμούς, πλανάται πλάνην οικτράν, αν δεν εκφράζει απλώς κακοβουλία. Ο διαλογικός λόγος είναι και οφείλει να είναι προφητικός, τομώτατος, όπου δει ευεργετικά δυσάρεστος. Η ασέβεια προς το ανθρώπινο Πρόσωπο, η κοινωνική αδικία, ο βιασμός της φύσης, οι εθνικισμοί, η εργαλειοποίηση της πίστης για την εξυπηρέτηση ποικίλων ύποπτων σκοπών, η αυτοδικαιωτική νοοτροπία των φονταμενταλιστών του κόσμου τούτου είναι φαινόμενα που έχετε πολλάκις σθεναρώς στηλιτεύσει, Παναγιώτατε. 

Ιδίως στους καιρούς μας, όπου βόρειοι αδελφοί πετούν στον βόρβορο το όνομα της Ορθοδοξίας, δικαιώνοντας, δήθεν, θεολογικά τον πόλεμο ενάντια στον λαό της Ουκρανίας και όπου ουκ ολίγοι στον ορθόδοξο κόσμο σιγούν, αν δεν συγκατανεύουν σιωπηρώς προς την αίρεση του «ρωσικού κόσμου», Σεις από την Βασιλίδα των Πόλεων υψώνετε την προφητική φωνή Σας, διασώζοντας την τιμή της Παράδοσής μας. 

Είμαι ευγνώμων για τη συνεργασία μου και με την Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου, τον γενναιόδωρο Πρόεδρό της, Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Δημητριάδος κ. Ιγνάτιο και τον ακαταπόνητο Διευθυντή της Δρα. Παντελή Καλαϊτζίδη, ακριβώς για την ευκαιρία να συμμετέχω σε μια επίσης προφητική, κριτική, όσο και θεολογικά μεστή απόπειρα συνάντησης του Ευαγγελίου με τον σύγχρονο κόσμο, τα ερωτήματα και τις έγνοιες του. Ιδίως επισημαίνω τη συνεργασία που αναπτύχθηκε στον Βόλο με την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας σε πνεύμα σεβασμού προς τις δικές Σας ιστορικές πρωτοβουλίες, με τις οποίες αποκαταστάθηκε η εκκλησιαστική αξιοπρέπεια εκατομμυρίων πιστών. Ανοίγει την καρδιά η θεραπεία σχισμάτων, η δεξίωση αδελφών, η παρηγορία των πονεμένων του πολέμου, που είθε σύντομα να τελειώσει με την αποκατάσταση της δικαιοσύνης. 

Παναγιώτατε, όταν πριν ένα μήνα έλαβα το συλλυπητήριο γράμμα Σας για την εκδημία του πατέρα μου, πέρα από την ευγνωμοσύνη, με κατέλαβε έκπληξη: Δεν περίμενα, εγώ ο ολίγιστος, την ιδιαίτερη τιμή μιας γραπτής πατριαρχικής παραμυθίας. Αντιλαμβάνεστε πώς ένιωσα μαθαίνοντας, πολλώ μάλλον, για το αναπάντεχο δώρο που σήμερα κάνετε σε έναν ελάχιστο, καλώντας τον να μετάσχει εντονότερα και πιο υπεύθυνα στην αρχοντιά της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας. Σας ευχαριστώ για την εμπειρία αυτού του δέους και εκζητώ τις προσευχές τις δικές σας και του σεπτού εκκλησιάσματος. 

Πολλά τα έτη Σας, Παναγιώτατε!

ΠΡΟΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΣΕΡΑΦΕΙΜ: «ἰδοὺ ἀφίεται ὑμῖν ὁ οἶκος ὑμῶν ἔρημος»

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Ο αγαπητός μας μητροπολίτης Πειραιώς Σεραφείμ, δια του …περίφημου Γραφείου επί των Αιρέσεων και των Παραθρησκειών της Μητροπόλεως του, αγωνιά για την φρικτή «σιωπηλή» γενοκτονία χριστιανών στη Νιγηρία, προσπαθώντας να μας …αποκαλύψει την «απάνθρωπη και θηριώδη φύση του Ισλάμ, μιας θρησκείας, η οποία έχει ξεπεράσει κάθε όριο θηριωδίας». 

Το Γραφείο παραθέτει στοιχεία για την γενοκτονία των χριστιανών στη Νιγηρία, καταγγέλλει την «πλήρη αδιαφορία του δυτικού «χριστιανικού» κόσμου να υπερασπίσει διωκόμενους χριστιανούς» και εκφράζει «για πολλοστή φορά την ανησυχία για την αλματώδη επέκταση του Ισλάμ και στην πατρίδα μας». 

Όμως, ο αγαπητός μας Πειραιώς Σεραφείμ ασχολείται με τη Νιγηρία και το Ισλάμ, ενώ θα έπρεπε να ασχολείται με τα του οίκου μας, ήτοι με τον πόλεμο μεταξύ Ορθοδόξων χριστιανών, μετά την βάναυση ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και τον συνεχιζόμενο επί ενάμιση και πλέον έτος πόλεμο. 

Οι Ορθόδοξοι αυτή τη στιγμή εθελοτυφλούμε τραγικά όταν δεν συνειδητοποιούμε ότι η «Αγία Ρωσία», δηλαδή η πολυπληθέστερη Ορθόδοξη Εκκλησία, ευλογεί την εισβολή και τον πόλεμο της Ρωσίας στην ομόδοξη Ουκρανία. Ένας μεγάλος πόλεμος στις μέρες μας είναι υπόθεση …Ορθόδοξη! 

Τώρα, λοιπόν, πρέπει πολύ σοβαρά να στοχαστούμε πάνω στην Ορθοδοξία μας στον καιρό μας. Μια Ορθοδοξία, που στο όνομα ποικίλων, αστείων και θλιβερών μαζί επιχειρημάτων, καταστρέφει, ισοπεδώνει, βιάζει, δολοφονεί. Με την ανοχή και την σιωπή των πολλών Ορθοδόξων… Σε τι διαφέρουμε από το Ισλάμ, το οποίο καταδικάζει οριζοντίως και καθέτως, ο Πειραιώς Σεραφείμ, εφ’ όσον υιοθετήσουμε τη λογική του επ’ αυτού; 

Οι Ρώσοι καταστρέφουν Ορθόδοξους Ναούς, όπως αυτόν της Οδησοού, αλλά γι’ αυτό δεν είπε λέξη ο αγαπητός μας Πειραιώς Σεραφείμ και οι λοιποί …αιδημόνως σιωπώντες Ορθόδοξοι. Αντιθέτως, κάμποσοι έχουν αναπτύξει, δυστυχώς, μια ρητορική – υιοθετώντας την αντίστοιχη ρωσική – ότι για όλα φταίει ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, αφού, περίπου, είναι – φευ! – η αιτία του πολέμου (sic). 

Να θυμίσουμε, όμως, για άλλη μια φορά, ότι ο Οικουμενικός Πατριάρχης πάλεψε σκληρά για την Πανορθόδοξη ενότητα όλα τα χρόνια της Πατριαρχίας του. Η Ρωσική Εκκλησία ήταν αυτή που δυναμίτισε τις συνομιλίες για το Ουκρανικό, ήδη εδώ και 20 χρόνια τουλάχιστον. Η Ρωσική Εκκλησία είναι αυτή που προσπάθησε να τορπιλίσει την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Ορθοδοξίας με την αποχή της, την τελευταία στιγμή. Η Ρωσική Εκκλησία είναι αυτή που εισέβαλε με ίππειον θράσος στην κανονική δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης προσπάθησε πολύ, αλλά η Μόσχα «ουκ ηβουλήθη συνιέναι». 

Και μου φαίνεται ότι ο Πατριάρχης ενδομύχως ψέλλισε το Κυριακόν: «Ἰερουσαλὴμ Ἰερουσαλήμ, ἡ ἀποκτείνουσα τοὺς προφήτας καὶ λιθοβολοῦσα τοὺς ἀπεσταλμένους πρὸς αὐτήν, ποσάκις ἠθέλησα ἐπισυναγαγεῖν τὰ τέκνα σου, ὃν τρόπον ὄρνις ἐπισυνάγει τὰ νοσσία  ἑαυτῆς ὑπὸ τὰς πτέρυγας, καὶ οὐκ ἠθελήσατε; ἰδοὺ ἀφίεται ὑμῖν ὁ οἶκος ὑμῶν ἔρημος». 

Επομένως, εδώ βρισκόμαστε σήμερα, άγιε Πειραιώς: «ἰδοὺ ἀφίεται ὑμῖν ὁ οἶκος ὑμῶν ἔρημος»…

Ο ΤΕΝΟΡΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ ΣΤΟ "ΙΣΤΟΡΗΜΑ"

Το istorima δημιουργήθηκε από τη δημοσιογράφο Σοφία Παπαϊωάννου και την ιστορικό Katherine Fleming και συνδυάζει τη δημοσιογραφία με την Ιστορία. Είναι το μεγαλύτερο εγχείρημα συλλογής προφορικών ιστοριών στην Ελλάδα.

Εδώ προτείνουμε την πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη του διακεκριμένου τενόρου Γιάννη Χριστόπουλου στον ερευνητή Ιωάννη - Πορφύριο Καποδίστρια. 

Ο ερμηνευτής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, Γιάννης Χριστόπουλος, μιλά για την καριέρα του. Αναφέρεται στις καταβολές του, στις σπουδές του στη βυζαντινή μουσική και μιλάει για τους σταθμούς της καλλιτεχνικής του πορείας, από τη χορωδία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και την υποτροφία για σπουδές στην Κρεμόνα, μέχρι σήμερα, που αποτελεί μόνιμο μέλος των μονωδών της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Θυμάται τους μεγάλους καλλιτέχνες με τους οποίους έχει συνεργαστεί και τους σημαντικούς δασκάλους, που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην καλλιτεχνική, αλλά και στην προσωπική του εξέλιξη. Τέλος, μιλάει για τη μετεγκατάσταση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής από το Θέατρο «Ολύμπια» στο Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος», δηλώνει τυχερός που συμμετείχε στην τελευταία παράσταση του «Ολύμπια» και περιγράφει τα συναισθήματά του τη στιγμή που έπεσε για τελευταία φορά η αυλαία.

Διαβάστε την απομαγνητοφώνηση της συνέντευξης ΕΔΩ. 

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΙΚΙΩΝΗΣ: ΓΙΑ ΜΙΑ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

Κείμενο - φωτογραφίες: Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος

Σε παλαιότερη έρευνα που διεξήγαγε περιοδικό για τις πολιτιστικές συνήθειες και γνώσεις των Ελλήνων  μόλις το 5% των ερωτηθέντων γνώριζαν σωστά την ιδιότητα του μεγάλου αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη (1887-1968), από την αναχώρηση του οποίου συμπληρώνονται σήμερα (28 Αυγούστου) 55 χρόνια! Το 88% δεν τον είχε καν ακουστά, ενώ 6% τον γνώριζαν αλλά με λάθος ιδιότητα. Ακόμα λιγότεροι, μόλις το 3%, γνώριζαν τον επίσης σημαντικό αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη. 

Κι όμως, τόσο ο Πικιώνης όσο και ο Κωνσταντινίδης αποτελούν σημαντικότατες ψηφίδες του νεοελληνικού μας βίου. 

Περπατώντας προ καιρού στου Φιλοπάππου, που φιλοτέχνησε ο φιλόπονος Δημήτρης Πικιώνης, σκέφτομαι την καίρια παρατήρηση που έκανε ο Ζήσιμος Λορεντζάτος: «Η αρχιτεκτονική του Πικιώνη βγαίνει κατ' ευθείαν μέσα από τη γη. Και μαζί ο αρχιτέκτονας». Άλλωστε ο ίδιος ο Πικιώνης έγραψε μια φράση που κανείς άλλος δεν θα μπορούσε να τη διατυπώσει έτσι: «Ήταν φορές που αισθανόμουν πως εις τα θεμέλια που εισχωρούσαν βαθιά στη γη, εις τους ογκώδεις τοίχους και τις καμάρες των, ήταν η ψυχή μου που εντοιχιζόταν εις το ανώνυμο πλήθος των...». Μόνο ένας τέτοιος άνθρωπος θα μπορούσε να γράψει το 1948 το ακόλουθο πνευματικό, που ισχύει ακέραιο στις μέρες μας: «Είναι απόλυτα βέβαιο πως στις περισσότερες περιπτώσεις, αν όχι σε όλες, ο χυδαίος ρεαλισμός της εποχής μας εθυσίασε κι επιμένει ακόμη να θυσιάζει τις ανάγκες της εσώτερης ζωής του ανθρώπου εις τα ωφελιμιστικά του ιδεώδη, όχι γιατί η θυσία τούτη ήταν τωόντι αναπότρεπτη -τις περισσότερες φορές μπορούσαν τούτες να ικανοποιηθούν χωρίς οι άλλες να βλαφτούν - αλλά γιατί οι εσώτερες τούτες ανάγκες απουσιάζουν απ' την ψυχή του. Τρέφει απέναντί τους κάτι χειρότερο από άγνοια - ιταμή περιφρόνηση».
Του οφείλω την αρχιτεκτονική της σκόρπιας μου ζωής…
Σήμερα δημοσιεύουμε φωτογραφίες μας από το τα λιθόστρωτα μονοπάτια που σχεδίασε και διαμόρφωσε πριν 65 χρόνια ο Δημήτρης Πικιώνης - οι εργασίες περατώθηκαν το 1958 - στο λόφο του Φιλοπάππου. Μαζί κι ο ναός του Αγίου Δημητρίου του Λουμπαρδιάρη, καθώς και το τουριστικό περίπτερο. 

Πρόκειται για το πιο γνωστό έργο της ελληνικής αρχιτεκτονικής.
Στο σύνολό του το έργο αφορά τη διαμόρφωση δύο μονοπατιών: το ένα είναι αυτό που ανεβαίνει στον Ιερό Βράχο και το άλλο απομακρύνεται από αυτόν δημιουργώντας δύο συνθήκες θέασης του Παρθενώνα, μία από τον Λουμπαρδιάρη και μία από το Άνδηρο στου Φιλοπάππου, όπου καταλήγει η διαδρομή. Ένα πραγματικό δίκτυο με μικρά κτίσματα αναπτύσσεται στον αρχαιολογικό χώρο, βασισμένο στην αρχιτεκτονική της κίνησης.
Όλα αυτά ο Πικιώνης τα δούλεψε με Ναξιώτες μαρμαράδες και μαθητές του. Ένας από αυτούς, ο Δημήτρης Αντωνακάκης, θα πει: «Εργάζεται με έναν ασυνήθιστο τρόπο. Είναι σχεδόν κάθε μέρα στο εργοτάξιο. Συνεργάζεται με τους μαστόρους, εξηγεί, ρωτάει, σχεδιάζει, στοχάζεται, αποφασίζει... Συγκεντρώνει τα μαρμάρινα και πήλινα κομμάτια από την κατεδαφιζόμενη χωρίς συστολή Αθήνα του 19ου αιώνα, επιχειρώντας ένα γιγάντιο "κολάζ" από τα περασμένα και τα τωρινά».
Σκέφτομαι τι μεγάλος που ήταν ο Πικιώνης. Με ό,τι έφτιαξε εδώ πάνω ενεργοποιεί στο έπακρον το βλέμμα σου, μπας και αισθανθείς αυτόν τον τόπο όπως πραγματικά είναι: μια μυστική συνομιλία με την αιωνιότητα. 

«Είναι ο πρώτος αρχιτέκτων στην Ελλάδα που είχε το θάρρος να διακηρύξει ότι η αρχιτεκτονική είναι τέχνη και ποίηση», είχε πει ο Γιάννης Τσαρούχης για τον κορυφαίο αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη. Είπε πολλά ακόμη το πρωί της 5ης Απριλίου του 1987 όταν επισκέφτηκε το σπίτι της Αγνής Πικιώνη για να δει τα ζωγραφικά έργα του Έλληνα ακαδημαϊκού και αρχιτέκτονα. Και είπε ακόμα ο Τσαρούχης ότι  «αυτές οι σπουδές με λάδι εκ του φυσικού δίνουν τη δυνατότητα στον Πικιώνη να ζήσει το δράμα της σύγχρονης ζωγραφικής. Είναι συγχρόνως τα σχέδια ενός αρχιτέκτονα τα οποία θα συμπληρωθούν από μια αρχιτεκτονική ανάλογη. Ξεκινάει από το Τοπίο για να φθάσει στην Αρχιτεκτονική και η Αρχιτεκτονική γι΄ αυτόν είναι Ποίημα στο οποίο οι πρακτικές ανάγκες και λύσεις στοιχειωδώς εξυπηρετούνται».

Ο ίδιος ο Πικιώνης έγραφε στο Περιοδικό «Αιξωνή» (Ιανουάριος-Φεβρουάριος 1952):

«Η αρχιτεκτονική, όπως κάθε ποίηση, δεν είναι μια ενεργητικότητα αποκομμένη από τη σύνολη πνευματικότητα και που μπορεί γι' αυτό να παράγεται μόνο μέσα στα στενά όρια της περιοχής της. Η καταβολή της ιδιαίτερης για κάθε τέχνη μελέτης και πολύμοχθης άσκησης είναι αυτονόητη. Μα το πνεύμα της το καθορίζει και το κυβερνάει η κοσμοθεωρητική σύλληψη που έχει καταρτίσει ο καλλιτέχνης μέσα του. Η Τέχνη, μ' άλλους λόγους, είναι ομόλογη των ανθρώπινων ιδεωδών». 

Επομένως, μιλάμε καθαρά για μια Ποιητική της Αρχιτεκτονικής, που έχει ονοματεπώνυμο: Δημήτρης Πικιώνης! 

Η "ΕΡΩΦΙΛΗ" ΤΟΥ ΜΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ ΓΙΑ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΟΡΟΔΡΑΜΑ ΤΗΣ ΡΑΛΛΟΥΣ ΜΑΝΟΥ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Ο Μίκης Θεοδωράκης, όπως και ο Μάνος Χατζιδάκις, συνεργάστηκε στενά με το Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου, κατά την δεκαετία του 1950. 

Μια σημαντική – μα λησμονημένη σήμερα - συνεργασία του Μίκη Θεοδωράκη με τα Ελληνικό Χορόδραμα ήταν η παράσταση του μπαλέτου "Ερωφίλη", έργου γραμμένου πάνω στο ομώνυμο κρητικό δράμα του Γεώργου Χορτάτζη (1550-1610) που ανέβηκε στην Αθήνα στις 3 Σεπτεμβρίου του 1956 με τον Γιώργο Χατζηνίκο στο πιάνο, τον Γιάννη Μόραλη στα σκηνικά και τα κοστούμια και τη Ραλλού Μάνου στη χορογραφία. Τον ρόλο της Ερωφίλης ερμήνευσε η Ντόρα Τσάτσου. 

"Ερωφίλη" - Μακέτα σκηνικού του Γιάννη Μόραλη (Μουσείο Μπενάκη) 

Αξίζει εδώ να σημειωθεί, πως ο σπουδαίος πιανίστας, μαέστρος και δάσκαλος Γιώργος Χατζηνίκος (1923-2015), έπαιξε λίγους μήνες πριν, στις 18 Απριλίου 1956, την Σονατίνα για πιάνο του Μ. Θεδωράκη (1955), σε ένα προσωπικό του ρεσιτάλ στο Θέατρο "Κεντρικόν". Επομένως υπήρχε συνεργασία Χατζηνίκου - Θεοδωράκη εκείνη την εποχή. 

Η "Ερωφίλη" επαναλήφθηκε το 1957 στην περίφημη Ροτόντα του Αγίου Γεωργίου στην Θεσσαλονίκη και στις 29 Ιουλίου 1958, ανήμερα των γενεθλίων του Θεοδωράκη, στο Παρίσι, όπου σπούδαζε και εργαζόταν εκείνο τον καιρό συνθέτης. 

Η αφίσα των εκδηλώσεων στην Θεσσαλονίκη, όπου περιλαμβανόταν
και  η "Ερωφίλη" του Μίκη Θεοδωράκη

Ο κρητικός Μίκης καταπιάστηκε νωρίς με κρητικά θέματα. Φυσικά δεν θα μπορούσε να διαφύγει της προσοχής του ένα έργο σαν την «Ερωφίλη». 

Αξίζει να αναφερθεί πως και στο έργο αυτό ο Μίκης λειτούργησε με τη συνήθη τακτική του να συνθέτει νέα έργα χρησιμοποιώντας παλιότερο υλικό, κάτι βέβαια που έχουν κάνει πολλοί συνθέτες. Έτσι, η πρώτη ύλη του έργου βασίστηκε στις Passacailles, έργο για δύο πιάνα σε έξι μέρη που γράφτηκε στο Παρίσι τον Ιούνιο του 1955, το οποίο λίγο αργότερα ο συνθέτης μετέγραψε για ορχήστρα και της έδωσε τον τίτλο Σουίτα αρ. 2 που πρωτοπαρουσιάστηκε στο Ηρώδειο το καλοκαίρι του 1958 με μαέστρο τον Δημήτρη Χωραφά. 

Η τελική μορφή του έργου διαμορφώθηκε το καλοκαίρι του 1958 - και μάλιστα στις 29 Ιουλίου, ημέρα γενεθλίων του συνθέτη - όταν προστέθηκαν και τα φωνητικά μέρη από το ποίημα του Χορτάτζη. Σ' αυτή τη μορφή ηχογραφήθηκε κιόλας εκείνη τη χρονιά και εκδόθηκε σε δίσκο πολύ αργότερα, το 1988, από τη Lyra ως μέρος μιας έκδοσης αφιερωμένης στο Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου. Τη Συμφωνική Ορχήστρα του ΕΙΡ διηύθυνε ο Ανδρέας Παρίδης. Στο δίσκο περιλαμβάνονταν συνθέσεις των Γιάννη Χρήστου, Νίκου Σκαλκώτα, Θόδωρου Αντωνίου και Μίκη Θεοδωράκη. 

Παραθέτουμε εδώ ενδεικτικές παρτιτούρες του έργου από το Αρχείο του συνθέτη που απόκειται στην Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, η οποία το συντηρεί και το αναδεικνύει συστηματικά, καθώς και την ηχογράφηση του έργου.

Στα περισσότερα στοιχεία που δίνει η Μουσική Βιβλιοθήκη για το χειρόγραφο του Μίκη Θεοδωράκη για την Ερωφίλη, βλέπουμε: 

α) ενδείξεις για ενορχήστρωση και εκτέλεση - ''Prelude'' σε φωτοτυπία χειρόγραφης παρτιτούρας Μ.Θ. β) φωτοτυπία του ίδιου με σημειώσεις Μ.Θ. γ) χειρόγραφο άλλου με πάρτα άρπας του Prelude δ) φωτοτυπία χειρογράφων άλλου, παρτών οργάνων ορχήστρας. 

Τα μέρη: 

α. Η κρυφή αγάπη 

β. ..και η φανερή 

γ. Η γιορτή 

δ. Η οργή του βασιλιά 

ε. Η καταδίκη 

στ. Μοιρολόι 

ζ. Η Νέμεση

ΜΙΚΡΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΑΠΑΔΙΤΣΑ

Δημήτρης Παπαδίτσας (1922-1987)

Του Νίκου Παλουμπιώτη

Υιός Οιάγρου 

δίψα αύος εγώ και απόλλυμαι 

«Στεγνός από τη δίψα σου 

στο γυρισμό σου 

πλάι στη λευκή κυπάρισσο 

ρίψε την ονειρόπετρα στη λίμνη 

Αριστερά σου, πιες απ’ την άλλη κρήνη 

Τι με καλείς που καλείς 

σε ποιο σημείο με σκάφτεις; 

Μην πλησιάζεις. 

Ούτε θα μάθεις 

ούτε αν ρωτήσεις θ’ απαντήσεις 

διότι διψοπρεπώς συγκατανεύεις, 

δενδροπρεπώς φτάνεις στο σύννεφο 

με τον καρπό και το λιβάδι αμφικαλύπτεσαι 

Είσαι ή δεν είσαι ζωντανός 

βροντάει το πέσιμο της γύρης 

κι έχουν σωπάσει 

του σκελετού σου οι ψίθυροι». 

Πατέρα του Ορφέα ο Οίαγρος. Και σύζυγός του λέγεται ότι ήταν μια Μούσα. Η Πολύμνια ή η Καλλιόπη ή η Κλειώ. Ήταν μοναχικός κυνηγός, και διδάχτηκε τα μυστικά των ιερών τελετών του Διονύσου, και αυτός τα δίδαξε στον Ορφέα. Και ως υιός Οιάγρου ο ποιητής σαν αντίλαλος απ’ τις εσχατιές της μυθολογίας πάσχει επί σαράντα τέσσερα χρόνια με μια ποίηση μοναδική, υπαρξιακή, πολυσυλλεκτική. Αναζητά το υπέρτατο Ον. Τη μεταφυσική οδό που οδηγεί στο βίωμα του κάλλους. Το φως του κάλλους της τελειότητάς του. 

«δίψα αύος κι εγώ απόλλυμαι» δηλαδή «Έχω στεγνώσει από τη δίψα και χάνομαι». 

Το ανεκπλήρωτο στοιχείο και εμφατικό της ζωής η δίψα. 

Αναζητά το όλον, την Αλήθεια. Έχοντας συνειδητοποιήσει το μεγάλο εμπόδιο προς τη γνώση, το θάνατο. 

«Μαζί μου είπα να πάρω ένα δέντρο για σκιά» λέει ο ποιητής. Το δέντρο ως σύμβολο ζωής, ως σύμβολο αιωνιότητας, ως μεταμόρφωση της ίδιας της ζωής, ως σύμβολο ζωής και θανάτου. 

Μεγάλη η ποιητική του διαδρομή από τη Δωδώνη ως την Πάτμο. Απ’ την ελληνική μυθολογία ως την άχρονη αιωνιότητα. 

Στεγνός από δίψα ρίχνει την ονειρόπετρά του στη λίμνη. Στη λίμνη της Μνημοσύνης. 

Σύμφωνα με τα ορφικά το έργο της Μνημοσύνης είναι να δίδονται οδηγίες στους νεκρούς που πάνε στον Άδη. 

Υπάρχει στα δεξιά μια κρήνη, κοντά σ’ αυτή στέκει λευκό το κυπαρρίσι. Εδώ κατεβαίνοντας οι ψυχές των νεκρών δροσίζονται. Αυτές τις κρήνες να μην τις πλησιάσεις καθόλου. Πιο μπροστά θα βρεις δροσερό το νερό να ρέει από τις λίμνες της Μνημοσύνης. Εκεί στέκουν φύλακες. Μπες δεξιά, εκεί που πρέπει, προσέχοντας πολύ καλά τα πάντα. Θα σε ρωτήσουν ποιος είσαι και από πού. Α! Της γαίας είμαι εγώ και υιός του Ουρανού. Του αστροφώτιστου. Έρχομαι από τόπους καθαρούς και καυχιέμαι ότι είμαι από τη δική σας γενιά τη μακάρια. Πλήρωσα για τις πράξεις μου τις άδικες και έχω έρθει ικέτης. 

Έχει στεγνώσει το στόμα μου από τη δίψα και χάνομαι. «Έλα πιες από την κρήνη την αστείρευτη δεξιά απ’ το κυπαρρίσι». Από την κρήνη της λίμνης της Μνημοσύνης, για να μπορείς να βαδίσεις στο δρόμο τον Ιερό τον οποίο βαδίζουν οι μύστες και άλλοι ένδοξοι. 

Ο Παπαδίτσας διψοπρεπώς συγκατανεύει γιατί διψά για την Αλήθεια. Και δενδροπρεπώς φτάνει στο σύννεφο γιατί διαλέγει το σωστό δέντρο και πίνει από την άλλη κρήνη. Όπως δηλώνει ο ίδιος, «η ποίηση πρέπει να αποκαλύπτει υψηλά νοήματα, που να ανεβάζουν τον άνθρωπο από το χαμερπές αδιέξοδο, το άγχος και την απόγνωση του πνεύματος, στην ενόραση του Θείου, που είναι και το βαθύτερο αίτημα της ύπαρξης μα και η μεγάλη της έκπληξη». 

Στο ποιητικό του έργο η απορία για το υπερβατικό και το αιώνιο πένθος. Στεγνός από δίψα μα παρ’ όλα αυτά προτείνει: «Αν διψάσεις εγώ θα σου γίνω νερό». 

Εν Πάτμω 

Μάζετε από το έρεβος 

Ο νους χόρτα μα ευθύς 

Πέλματα αθώα περπάτησαν 

Κι ανέβαζαν το ρίγος 

Στα χείλη, κι απ’ τα χείλη 

Στην οικουμένη. 

Κι όταν αστραπές 

Φύτευαν δάση στων ματιών 

Τα στιγμιαία χαντάκια, 

Θαύμα τα ευώδη χώματα 

Κι ο ήχος ο μονάκριβος 

Του «δόξα σοι το δείξαντι 

Το φως». 

«Δόξα σοι τω δείξαντι το φως». Ύμνος Αγγελικός προς τον Θεό. 

«Και είδον και ήκουσα ως φωνή Αγγέλων πολλών κύκλω του θρόνου και ην ο αριθμός αυτών μυριάδες μυριάδων, και χιλιάδες χιλιάδων. Ο χορός των Αγγελικών όντων» (Αποκάλυψη 5,11). Μιλάμε για μια συνεχή δοξολογία. 

«Πέλματα αθώα περπάτησαν κι ανέβαζαν το ρίγος». Το ρίγος δηλαδή που διαπερνά τον τόπο της ευαισθησίας μας, τον βομβαρδισμένο από μέριμνες της καθημερινότητας και περιορισμένης χρήσης λεξιλογίου. Μαζεύει από το έρεβος ο χαμερπής νους του ανθρώπου ελάχιστη γνώση, χορταριασμένη. Οι αστραπές στα μάτια του και τα μυρωμένα χώματα φτάνει στα χείλη και απ’ τα χείλη του σ’ όλον τον κόσμο μια άλλου είδους γνώση. Εκεί που τον οδηγούν τα αθώα του βήματα, δηλαδή τα ανυποψίαστα.

Το ποιήμα Εν Πάτμω, είναι εμβληματικό στην ποιητική πορεία του Δημήτρη Παπαδίτσα. Όχι μόνο γιατί το συνέθεσε μετά από μια συγκλονιστική εμπειρία που είχε στο σπήλαιο της Αποκάλυψης αλλά και γιατί συμπυκνώνει όλη τη μεταφυσική γνώση και πλούτο της γλώσσας μας από τα αρχαία κείμενα μέχρι την λόγια θρησκευτική παράδοση. 

Σε μια από τις επιστολές από τις πολλές που αλληλογραφούσε με το φίλο του Επαμεινώνδα Γονατά, καταγράφει με ακρίβεια εκείνες τις μέρες, όταν ξεκίνησε την επεξεργασία της εμβληματικής σύνθεσης Εν Πάτμω, η οποία αποτέλεσε αρχή μιας άλλης περιόδου. Γράφει: 

«Αυτό το ποίημα δένεται μ’ ένα συγκλονιστικό γεγονός. Μετά το γράμμα που σου ‘γραψα, έφυγα τελείως νηστικός και μετά δεκαπεντάλεπτη πορεία βρέθηκα στο σπήλαιο της Αποκαλύψεως. Εις την αριστερά του πλευρά βρίσκεται θέσις όπου εκάθονταν ο Ευαγγελιστής. Εις το σημείον που ακουμπούσε το κεφάλι του, παραμένει αντύπωμα επί του σκληρού βράχου (εκ γρανίτου), όπου διακρίνονται τα χαρακτηριστικά του προσώπου του, και εις απόστασιν 50 εκ. μικρό βαθούλωμα που εχρησιμοποίει ως χειρολαβήν. Εις την οροφήν διακρίνονται τρεις ρωγμαί αίτινες συναντώνται εις ένα σημείων. Εκ του σημείου αυτού βγήκε η φωνή του Θεού. Μόλις άγγιξα το σημείο αυτό (σχηματίζεται και σταυρός. Μυστήριο) ο καλόγερος μου είπε: Μπορώ να σας αφήσω μόνον γιατρέ, διότι πρέπει να υπάγω στο Μοναστήρι, που με ζήτησε ο ηγούμενος; Κάθισα επί τόπου, ακούμπησα στο περβάζι ενός μικρού παραθύρου κι έγραψα αυτό που μου υπαγορεύθη στην καθαρεύουσα. Στην αρχή ήμουν πολύ ήρεμος, σιγά σιγά όμως οι στίχοι άρχισαν να με κατακλύζουν, για να σταματήσω στο τέλος, πέφτοντας μέσα μου η πιο θορυβώδης σιωπή. Είχα να γράψω απ’ τον Απρίλιο». 

«Η Πάτμος, εκτός από τόπος έγινε τρόμος» λέει ο ποιητής. Διαμόρφωσε τις φιλοσοφικές και μεταφυσικές αναζητήσεις του. Το βίωμα της Πάτμου έγινε αφορμή να λάβει τις πρώτες απαντήσεις στις αναζητήσεις του για το Ον. 

«Μέσα σ’ ένα όνειρο μπόρεσα κι έγινα γίγαντας μιας ενάρετης Θεάς. – Το χέρι μου έμαθε τη σαγήνη του βάρους και το ξάγναντο της ελαφράδας. – Ήρθαν μυστικά όλων των χρωμάτων κι όλων των φωνών που μετά βίας τα συγκράτησα, διότι γύρευαν να με θανατώσουν σε στάση παρηγοριάς, και διότι ακόμη τα δοξαστικά τους αρώματα με ήθελαν γύρη τους κι εγώ δεν ξέρω πότε και από ποιον άνεμο σκορπισμένη πάνω στις άλλες γύρινες προετοιμασίες. Ήμουν συντετριμμένος και σκουλήκι μπρος στην αγάπη που σε στιγμές ηρεμίας προφήτευε βίους ενάρετους και νύχτες έναστρες εντός μου να με απολυτρώνουν από το βάρος της ταπεινής πράξεως που σφραγίζει το στόμα κάθε μεγαλείου. 

Πολλές φορές χωρίς να το περιμένω η ματιά του Ιωάννη σαν αξίνα μ’ έσκαβε, «Καγώ Ιωάννης ο ακούων και βλέπω ταύτα. Και ότε ήκουσα και έβλεψα, έπεσα προσκυνήσαι έμπροσθεν των ποδών του αγγέλου του δεικνύοντος μοι ταύτα». (Αποκάλυψη 22,8). Κι ύστερα το αδύνατο χέρι που θέριζε αστραπές. «Και εκ του θρόνου εκπορεύονται αστραπαί και φωναί και βρονταί» (Αποκάλυψη 4, 5).

«Μου ‘ριχνε μερικούς ταπεινούς σπόρους. Έτσι από μέσα μου ξεπετάχτηκαν τόσα δάση και τόσα θηρία που ταιριάζουν στα δάση. Κι όλα τα μυστικά του Θεού που γέννησαν δάση. Τώρα μπορώ να σας ρίξω μια ματιά σαν κεραυνός που καίει έναν βοσκό. Και να δείτε μια στιγμή την όψη μου. Να με δείτε στον ύπνο σας, εαυτό σας, γεμάτο συντριβή, για το κακό που έκαμε στον πλησίον και σήμερα απελπιστικά μετανιώνει. Τώρα μπορώ να σας προσκαλέσω γιατί κι εγώ όσο ήμουν τιποτένιος έκρυβα το πρόσωπό μου». 

Ο καιρός της Αποκάλυψης δεν είναι του παρελθόντος, του παρόντος ούτε του μέλλοντος. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα υπάρχει ένας καιρός των εσχάτων, αυτό που συνηθίζουμε να λέμε Δευτέρα Παρουσία. «Πάλιν έρχομαι και παραλήψομαι υμάς προς εμαυτόν» (Ιωάνν. 14,1). Η Αποκάλυψη βιώνεται κάθε μέρα, είναι ο καιρός του εδώ και τώρα και του όχι ακόμα. Οι σιωπές που βιώνει ο Ποιητής από την Πάτμειο εμπειρία τον μεταβιβάζουν από επίπεδο σε επίπεδο, και από βάθος σε βάθος. Απόλυτου λόγου και σιωπής, ύπαρξης και ανυπαρξίας. Ο άπειρος τόπος και ο αιώνιος χρόνος, δύο έννοιες που είναι τόσο μακριά μας και τόσο κοντά μας. Συντρίβεται και νιώθει σαν σκουλήκι μπρος στο μεγαλείο της αγάπης. «Αχρόνως και αγαπητικώς προέρχεται εις διάκρισιν υποστάσεων» (Μάξιμος Ομολογητής). Παραιτείται από την αυθεντία της ορθότητας, παραιτείται από τον ηδονισμό των συναισθημάτων, παίρνει τους ταπεινούς σπόρους που του ‘ριξε ο Ιωάννης και από μέσα του ξεπετάχτηκε μια ποίηση που εντάσσεται στην εν έκσταση δημιουργία, δηλαδή αποδεχόμενος ότι από αλλού δέχεται την ύλη που καλείται να μορφοποιήσει. 

«Μου υπαγορεύθηκε στην καθαρεύουσα» θα πει για την Πάτμο. Ελληνοκεντρικός, λόγω της αρχαιολατρίας του επηρεάζεται από τον Πλώτινο, τον Ηράκλειτο. Η φαινομενολογία του κόσμου που περικλείει το σύμπαν. Τα όρια της γλώσσας μας, των ανθρώπων, είναι τα όρια του κόσμου μας, και κόσμος είναι ότι μπορεί ο άνθρωπος να γνωρίσει, τα προσιτά δεδομένα της πραγματικότητας. «Το επιστητόν, μαθητόν» όπως όρισε ο Αριστοτέλης. 

Θα ήταν λάθος όμως να υποτεθεί ότι η σύγχρονη Ελλάδα δεν τον ενδιέφερε. Η Ελλάδα και ο πολυαίματος και καθημαγμένος λαός της, βρίσκονται σχεδόν παντού στην ποίησή του. «Λαέ της πείνας, λαέ του μισού φράγκου, δυνατέ λαέ Κουρελή, που γύριζες από μάχη, τρελαίνομαι να βλέπω τα γυμνά μπράτσα σου τα κοκκαλιάρικα, τα δίκαια, τα νικηφόρα. Ερημώνεται ο τόπος, ακόμα κυβερνούν οι δοσίλογοι.» ή «αγνώριστη η Πατρίδα, μισή αποσκευές, και μισή επαγγέλματα του ποδαριού, εισπνέει το θλιμμένο της θυμάρι». 

Το ιερό, ως υπερβατική προϋπόθεση, η έμμεση επίκληση του Θείου, ή του Θεού, ειδικότερα, δεν λείπει σε καμία σχεδόν από τις συλλογές του. Π.χ. «Θεέ και Κύριέ μου με ζέσταινε ο μαγνήτης σου και το μυαλό μου, μέσα στη μοναξιά σου, γλυστράει σαν ψάρι» ή «Προσπαθώ Κύριε να σε συνηθίσω, να σου λέω κάθε πρωί τα μυστικά μου, να μην σου ζητάω τίποτα, και να μου δίνεις τα πάντα». 

Όταν σταματά η έμπνευσή του, όταν βρίσκεται αντιμέτωπος με τη φθορά και το θάνατο, εγκαταλείπει τα νέα σχήματα και τους αρχαίους Θεούς, επικαλείται τον Κύριο και προσβλέπει στον Άγιό του. Δείγματα τέτοια υπάρχουν σε επιστολές προς το φίλο του, Επαμεινώνδα Γονατά. Του γράφει: «Ο Θεός να μας δίνει δύναμη, διότι διακονούμε το καλό» ή «Ο Θεός να μας αγαπάει και δια του Ευαγγελιστού Ιωάννου του Θεολόγου (πολύ σωστά το αναφέρεις κι εσύ) μας οδηγεί προς τον απόλυτο λόγο» ή «Ο Ναζωραίος καθημερινώς κερδίζει το μέσα μου και αγωνίζεται να με μεταβάλει σε άγγελο». 

Εν Πάτμω 

Ήταν η οργή που κραύγαζε 

Κι ανέβαινε η πραότης 

Απέραντη απ’ το στήθος 

Μέσα της ο μεγάλος 

Μίσχος μονήρης έτρεμε 

Κι ανύπαρχτος ευωδίαζε 

Τα ουράνια. 

Τ’ ανύπαρχτα, που θεία 

Και βροντερά σκοτείνιαζαν 

Χρώματα αιθρίας. 

Ποιος ανακράζει μόνος 

Χωρίς ο ουρανός 

Να περάσει το σώμα του Άγνωστος. 

Και ποιος δεν έγινε άνεμος 

Στον άνεμο, 

Ποιος δέντρο 

Στο δάσος; 

Ως δι’ εσόπτρου 

Βλέπουμε να διαβαίνει 

Ο τρέμων μίσχος. 

Αποκολλούνται τα πέταλα του άνθους από το μίσχο, αφήνοντάς τον μοναχό, να διασπείρουν την ευωδία στα ουράνια, στον άνεμο. Παρ’ όλα αυτά ευωδιάζει ακόμα ο τρέμων μίσχος, ανύπαρχτος, αλλά παρών. 

Το ίδιο και με το Λόγο, που το άνθος του, απογυμνώνεται σε μίσχο, στη διάρκειά του, που τρέμει μέσα στο αχανές, και νοσταλγεί την αφετηρία του, το δημιουργό του, τον Ποιητή. 

«Ουχί και το λέγει έργον εστί και το ποιείν εκ του λόγου γίγνεται; Εμοί δε εικότως πρόκειται βιούν μεν κατά τον λόγον και νοείν τα σημαινόμενα», δηλαδή: «Ούτε και το λέγειν αποτελεί έργο, και ούτε η ποίηση γίνεται εκ του λόγου; Εγώ πάντως πρόκειται να ζήσω με σύμφωνα με το λόγο και να σκέφτομαι τα σημαινόμενα» (Κλήμης ο Αλεξανδρεύς). 

Ως δι’ εσόπτρου βλέπουμε να διαβαίνει ο τρέμων μίσχος, ο τρέμων λόγος. 

Γνωρίζουμε σπαράγματα μόνο της Αλήθειας. 

«Εκ μέρους, γιγνώσκομεν και εκ μέρους προφητεύομεν. Όταν δε θα έλθει το τέλειον το εκ μέρους καταργηθήσεται» (Α’ Κορ. 13. 9-10). 

Η αποκάλυψη των κρυπτών μπαίνει σε άλλο επίπεδο. Η σχέση φανερώνει το κρυπτό. Η σχέση όχι η αφηρημένη αλλά η σχέση η προσωπική. Αυτός ο καιρός δεν μετράει με τους χρονικούς προσδιορισμούς, που μετράμε εμείς της φθορά μας και το θάνατό μας. Δεν είναι ο καιρός του κόσμου τούτου. 

«Βλέπομεν γαρ άρτι δι’ εσόπτρου εν αινίγματι» (Α. Κορ. 13,12), δηλαδή «Τώρα βλέπουμε αμυδρά σαν μέσα σε θολό καθρέπτη. Τότε όμως θα βλέπουμε πρόσωπο προς πρόσωπο. 

Μέσω των αισθήσεων έχουμε αντίληψη του τρισδιάστατου Χώρου. Η κίνηση στις τρεις διαστάσεις του χώρου δημιουργεί το Χρόνο. Αλλά η τέταρτη διάσταση του Χρόνου είναι αντιληπτή μόνο έμμεσα, μέσω της τέχνης ή της πίστης. Επειδή ζούμε στις τρεις διαστάσεις όπου υπάρχουν, ζουν, και κινούνται τα πνευματικά όντα. Αυτή η συνειδητοποίηση της τέταρτης διάστασης μέσα στον τρισδιάστατο χώρο που ζούμε, είναι σαν να βλέπει κάποιος από μία χαραμάδα ή σ’ ένα κάτοπτρο θαμπό (δι’ εσόπτρου) και πάντα μέσω συμβόλων (εν αινίγματι). «Η αθέατη ρωγμή» σύμφωνα με τον Ελύτη. Τα όντα που βρίσκονται στην τέταρτη διάσταση έχουν άμεση αντίληψη (πρόσωπο προς πρόσωπο) του Θεού. Μόνο δι’ εσόπτρου εν αινίγματι εδώ, ενώ εκεί όλα ανοιχτά είναι, μένοντας ανεξήγητα αινίγματα. 

«Στους κινδύνους των βράχων με την χτενισιά της θύελλας θ’ αποχαιρετήσεις το αίνιγμά σου» (Οδ. Ελύτης, Η Μαρίνα των Βράχων). 

«Άπασα η επίγειος ζωή ημών, από της γεννήσεως μέχρι τελευταίας αναπνοής, θα φανεί εν τη υστάτη αυτής τελειώσει ως ενιαία τις άχρονος πράξις. Θα είναι δυνατόν να ίδωμεν το περιεχόμενον και την ποιότητα αυτής εν ριπή οφθαλμού (Άγιος Σωφρόνιος Ζαχάρωφ, Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστί).

«Βλέπομεν γαρ άρτι δι’ εσόπτρου». Από αυτή τη φράση από την 1η προς Κορινθίους του Παύλου, προέρχεται ο τίτλος της ταινίας του Μπέργκμαν «Μέσα απ’ το σπασμένο καθρέπτη και μάλιστα θαμπά». 

Αυτή η φράση αφορά την κατανόηση του Θεού, που έχουμε όταν είμαστε ζωντανοί, εννοώντας ότι θα ξεκαθαρίσει μόνο μετά το θάνατο. «Η Αλήθεια δια του Θανάτου μόνον δίδεται» (Οδ. Ελύτης, τα Ελεγεία της Οξόπετρας). Είναι η πρώτη ταινία της τριλογίας της πίστης. Θα ακολουθήσουν το χειμωνιάτικο φως και η Σιωπή. «Το μέσα απ’ τον σπασμένο καθρέπτη ήταν μια απελπισμένη προσπάθεια να παρουσιαστεί μια απλή φιλοσοφία. Ο Θεός είναι αγάπη και αγάπη είναι Θεός. Ένα άτομο που περιτριγυρίζεται από αγάπη, περιτριγυρίζεται και απ’ το Θεό. Αυτή είναι που ονόμασα κατακτηθείσα βεβαιότητα» θα πει ο Ίνγκμαρ Μπέργκμαν. «Ο Θεός να μου απλώσει το χέρι του, να μου αποκαλυφθεί, να μου μιλήσει. Αλλά εκείνος σωπαίνει. Τον φωνάζω στο σκοτάδι, μα κανείς δεν φαίνεται να υπάρχει εκεί. Ίσως δεν υπάρχει. Τότε η ζωή θα είναι μια εξωφρενική φρίκη. Θεέ μου εσύ που είσαι κάπου, που πρέπει να είσαι κάπου» κραυγάζει ο μεγάλος σκηνοθέτης. 

Στο χάος αυτό μοναδική λύση μπορεί να αποτελέσει μόνο η αγάπη. Αυτό είναι ένα ακόμα μεγαλύτερο μυστικό που μας αποκαλύπτει ο Απόστολος Παύλος. 

Οι Δελφοί για την κάθαρση, η Πάτμος για τον προσωπικό του φιλοσοικό και υπαρξιακό στοχασμό. Τόπος εμβληματικός στην ποίηση του Δημήτρη Παπαδίτσα. 

Στις 22 Απριλίου του 1987 έφυγε, παίρνοντας μαζί του ένα δέντρο να ‘χει για σκιά, νερό της μνημοσύνης να ‘χει να πίνει, και τους σπόρους του Ιωάννη για να φυτεύει.

______________

Δείτε ΕΔΩ από το Αρχείο της ΕΡΤ ένα κινηματογραφικό δοκίμιο ποίησης του Δ. Παπαδίτσα με εικόνες από το νησί της Πάτμου και το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννου. Οι ηθοποιοί ΒΑΣΙΛΗΣ ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ και ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ διαβάζουν αποσπάσματα από την «ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ», ενώ ο φακός του σκηνοθέτη ΓΙΑΝΝΗ ΣΜΑΡΑΓΔΗ κινείται στην Ιερά Μονή του ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ του ΘΕΟΛΟΓΟΥ και στο Ιερό Σπήλαιο της Αποκάλυψης. Η απαγγελία από τον καθηγητή Δ. ΜΑΡΩΝΙΤΗ του ποιήματος «ΕΝ ΠΑΤΜΩ» του Δ. ΠΑΠΑΔΙΤΣΑ και το πράσινο τοπίο της Πάτμου ολοκληρώνουν την εικόνα για το ιερό νησί.

ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ ΣΤΟ ΤΡΙΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Τέσσερις ραδιοφωνικές εκπομπές για την Εκκλησιαστική μουσική του Μίκη Θεοδωράκη στο Τρίτο Πρόγραμμα. 

Ημερομηνίες μετάδοσης: Σαββατοκύριακο 26 & 27 Αυγούστου και Σαββατοκύριακο 2 & 3 Σεπτεμβρίου 2023, 7 το πρωί. 

Μια λιγότερο γνωστή, αλλά ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα πλευρά του Μίκη Θεοδωράκη, αυτή του συνθέτη έργων εκκλησιαστικής μουσικής, παρουσιάζει στις επόμενες τέσσερις εκπομπές της (26 & 27/8  και 2 &3/9 2023), η «Εγνατία Οδός», που επιμελείται και παρουσιάζει ο Γιώργος Ντόβολος, κάθε Σαββατοκύριακο στις 7 το πρωί. 

Δύο χρόνια μετά την εκδημία του Θεοδωράκη, και με αφορμή σχετική έρευνα του θεολόγου και μουσικού Παναγιώτη Ανδριόπουλου, γίνεται απόπειρα να φωτιστεί μια ίσως όχι τόσο γνωστή πτυχή του έργου του μεγάλου Έλληνα συνθέτη. 

Προσκεκλημένος στο στούντιο του Τρίτου Προγράμματος ο Παναγιώτης Ανδριόπουλος. 

Από τις πρώτες, ευρύτερα γνωστές, συνθέσεις του Μίκη Θεοδωράκη είναι το περίφημο «Τροπάριο της Κασσιανής», το οποίο ο ίδιος ως έφηβος παρουσίασε σε ναό της Τρίπολης το 1942. Έτσι αρχίζει ουσιαστικά τη συνθετική του πορεία, η οποία, στη μακρά διαδρομή της, περιλαμβάνει και έργα εκκλησιαστικού περιεχομένου, όπως η «Θεία Λειτουργία του Ιωάννου του Χρυσοστόμου» και η «Ακολουθία εις Κεκοιμημένους», αλλά και έργα στα οποία έχει συμπεριλάβει ύμνους της Εκκλησίας, όπως τα Εγκώμια της Μ. Παρασκευής στη «Συμφωνία αρ. 3».

Ο Παναγιώτης Ανδριόπουλος αναφέρεται σε πολλές, νεανικές εκκλησιαστικές συνθέσεις του Μίκη Θεοδωράκη που είναι ανέκδοτες και παραμένουν αποθησαυρισμένες στο Αρχείο του συνθέτη, στην Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. 

Την Δευτέρα 4 Σεπτεμβρίου ο Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος θα μιλήσει για την έρευνά του αυτή στα "Φεστιβάλ Μίκης Θεοδωράκης 2023" στα Χανιά, στο Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου, στο Ενετικό Λιμάνι Χανίων. 

ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΛΒΑΝΟΥΣ ΤΗΣ ΒΟΣΤΩΝΗΣ ΜΕ ΡΩΣΙΚΕΣ ΕΥΛΟΓΙΕΣ

Ο μητροπολίτης Τύχων της OCA με τον εψηφισμένο Επίσκοπο Νικόδημο 

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Η Ορθόδοξη Εκκλησία εν Αμερική, η οποία είναι γνωστή περισσότερο ως OCA, είναι ουσιαστικά η πρώην Ρωσική Μετροπόλια, την οποία η Ρωσική Εκκλησία αναγνώρισε – πραξικοπηματικώ τω τρόπω- ως Αυτοκέφαλη. Σημερινός Μητροπολίτης της OCA είναι ο Τύχων. 

Διαβάζουμε, λοιπόν, την είδηση ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία στην Αμερική – διάβαζε η Ρωσική - θα χειροτονήσει νέο επίσκοπο για την Αλβανική Αρχιεπισκοπή της στη Βοστώνη τον επόμενο μήνα. Ο προηγούμενος ιεράρχης, Αρχιεπίσκοπος Νίκων, εκοιμήθη τον Σεπτέμβριο του 2019 και τον Οκτώβριο του 2022, κληρικοί και λαϊκοί εκπρόσωποι της Αρχιεπισκοπής, που αποτελείται από 11 ενορίες κυρίως διάσπαρτες σε όλη τη Νέα Αγγλία, ψήφισαν τον Αρχιμανδρίτη Νικόδημο (Πρέστον) ως επόμενο ιεράρχη τους. Τον Απρίλιο του τρέχοντος έτους, η Ιερά Σύνοδος της OCA ενέκρινε επίσημα τον π. Νικόδημο ως εψηφισμένο Επίσκοπο και η χειροτονία του θα τελεστεί το Σάββατο 16 Σεπτεμβρίου 2023 στον Αλβανικό Ορθόδοξο Καθεδρικό Ναό του Αγίου Γεωργίου στη Βοστώνη. 

Επειδή ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας κ. Αναστάσιος κατήγγειλε – ουσιαστικά – την χειροτονία του Επισκόπου Φιλομηλίου κ. Θεοφάνους, ο οποίος εξελέγη από την Αγία και Ιερά Σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου, μήπως θα έπρεπε να τοποθετηθεί και γι’ αυτό το ρωσοαλβανικό μόρφωμα της OCA; Θεωρεί εκκλησιολογικώς και κανονικώς ότι υφίσταται η Αλβανική Αρχιεπισκοπή στη Βοστώνη υπό την σκέπη των Ρωσικής Εκκλησίας εν Αμερική; 

Επειδή ο Αλβανίας Αναστάσιος μας δήλωσε ότι η χειροτονία του Φιλομηλίου Θεοφάνους αποτελεί «πρωτοφανή επιβράβευση υπονομευτού της ενότητος της Ορθοδόξου Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Αλβανίας», σκεπτόμαστε ποια «ενότητα» υπηρετεί η Ρωσική Αλβανική Αρχιεπισκοπή Βοστώνης. 

Η Εκκλησία της Αλβανίας δεν αναγνωρίζει την OCA, αλλά δεν παρεμβαίνει προς την «Μητέρα Εκκλησία» της Ρωσίας, με την οποία έχει άριστες σχέσεις, για να αποκατασταθεί η «ενότητα». 

Θα είχε ενδιαφέρον μια τοποθέτηση της Εκκλησίας της Αλβανίας για το θέμα. Ειδικά τώρα που εκλέγονται Επίσκοποι για τους Αλβανούς της Αμερικής και από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και από την Ρωσική Εκκλησία.

ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΣΤΗ ΖΑΚΥΝΘΟ ΜΕ ΤΟΝ ΜΑΚΑΡΙΣΤΟ ΠΑΤΡΩΝ ΝΙΚΟΔΗΜΟ (ΒΙΝΤΕΟ)

Π.Α. Ανδριόπουλος 

Ο μακαριστός Μητροπολίτης Πατρών Νικόδημος συνδέθηκε με την Ζάκυνθο, το νησί του Αγίου Διονυσίου, από την αρχή της εν Πάτραις Αρχιερατείας του, καθώς ορίστηκε τοποτηρητής της Μητροπόλεως Ζακύνθου το 1974. 

Κατά την εν Ζακύνθω τοποτηρητεία του, που διήρκεσε σχεδόν τρία χρόνια (έως το 1977), ο Μητροπολίτης Νικόδημος Βαλληνδράς είχε την ευκαιρία να μαθητεύσει στο ζακυνθινό εκκλησιαστικό ιδίωμα, το οποίο κατέκτησε και έψαλλε με άνεση. Πολλά ζακυνθινά μέλη τα είχε καταγράψει σε βυζαντινή παρασημαντική στο προσωπικό του μπλοκάκι. Έτσι, έμειναν αξέχαστες στους Ζακυνθινούς οι Ακολουθίες και Λειτουργίες που τελούσε, ψάλλοντας ζακυνθινά! 

Αργότερα – από το 1994 και εφεξής – όταν Μητροπολίτης Ζακύνθου έγινε ο Χρυσόστομος Β’ ο Συνετός, με τον οποίο ο Πατρών Νικόδημος διατηρούσε μακρά φιλική σχέση, προέστη αρκετές φορές Πανηγύρεων του Αγίου Διονυσίου, ψάλλοντας με ζηλευτή φυσικότητα στο ζακυνθινό ιδίωμα. 

Στον τόμο «Εικοσαέτηρος Αρχιερατεία Μητροπολίτου Πατρών Νικοδήμου Α’ 1974-1994», δημοσιεύσαμε ανέκδοτα μουσικά χειρόγραφα του Δεσπότη. Ανάμεσά τους και ένα Δοξαστικό του Εσπερινού της Ανακομιδής του σεπτού Σκηνώματος του Αγίου Διονυσίου, σε ήχο πλ.β’, «μελοποιηθέν υπό Μητροπολίτου Πατρών Νικοδήμου, διατελέσαντος Τοποτηρητού Ζακύνθου, κατ’ αίτησιν του Πρωτοψάλτου κ. Γεωρ. Μαλλιαρίτση».

Ο Γεώργιος Μαλλιαρίτσης – Παπαδάτος (1902 – 1994) είχε διατελέσει επί σειρά ετών Πρωτοψάλτης της Μονής Στροφάδων και Αγίου Διονυσίου και οι ερμηνείες του αλλά και η καλλιφωνία του άφησαν εποχή! Προφανώς κατά την διάρκεια της τοποτηρητείας του Πατρών Νικοδήμου στη Ζάκυνθο είχαν μουσική συνεργασία. 

Θυμάμαι, όμως, ότι ο μακαριστός έψαλλε μεγαλοπρεπώς, κατά το ζακυνθινό ιδίωμα, το Απολυτίκιον "Δεύτε πάντες εγκωμίων καταστέψωμεν άσμασι.." κατά την θερινή πανήγυρι του Ιερού Ναού Αγίου Διονυσίου Πατρών ή το "Της Ζακύνθου τον γόνον.." κατά την χειμερινή εορτή του Αγίου.

Παραθέτουμε ένα – ιστορικό πλέον - βίντεο πανηγύρεως του Αγίου Διονυσίου σαν σήμερα: 24 Αυγούστου 1997, πριν είκοσι έξι χρόνια. Προεξάρχει ο Πατρών Νικόδημος και συλλειτουργούν αρχιερείς της Εκκλησίας της Ελλάδος και άλλων Ορθοδόξων Εκκλησιών, πολλοί από τους οποίους έχουν πλέον κοιμηθεί.

ΤΑ "ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ" ΤΟΥ ΝΤΙΝΟΥ ΣΙΩΤΗ

Π.Α. Ανδριόπουλος

Ντίνος Σιώτης: «Ποιήματα πυρκαγιάς». Εκδόσεις «Τυπωθήτω - Λάλον ύδωρ», 2007, σελ. 48.

Περιεχόμενα - Δεν ήξερα - Ζοφερό μέλλον - Ο γάιδαρος - Εμπρηστές (Ι) - Εμπρηστές (ΙΙ) - Στη φωτογραφία - Πολύ φοβάμαι - Κοίταζα - Μιλάω - Η φρίκη του πρωτοσέλιδου - Οι ειδήσεις στις οκτώ - Ξενοδοχείο η Αϋπνία - Πολιτική προς Τασία - Πυρκαγιά - Συνδιαχείριση κρίσης - Η Κασσάνδρα - Η πύρινη λαίλαπα - Είδα - Η ώρα του λύκου - Αντιγράφοντας - Η μελωδία του πρωινού - Το λεύκωμα - Πού πήγε η φύση - Σβήσιμο. 

Η συλλογή αυτή του Ντίνου Σιώτη ήλθε δύο, μόλις, μήνες μετά τις φονικές πυρκαγιές της Ηλείας του 2007. Ως εκ τούτου δεσπόζει το εφιαλτικό αίσθημα μιας βιβλικής οικολογικής καταστροφής. Μιας καταστροφής που βιώνουμε και αυτές τις μέρες στη χώρα μας, Και γι' αυτό καταφεύγουμε στον ποιητικό λόγο ως τη μόνη παραμυθία. 

Πολλά από τα "Ποιήματα πυρκαγιάς" του Σιώτη διαπνέονται από τα δίκαια αισθήματα απογοήτευσης και εναντίωσης στην αδυναμία της πολιτικής, καθώς και της ειρωνείας έναντι των πολιτικών, που κάποτε φθάνει στον σαρκασμό.
Ο Κώστας Ζωτόπουλος παρατηρεί, πως στα ποιήματα "υπάρχει έντονη η αγωνία, ο φόβος που μεταπίπτει σε τρόμο και η φρίκη απέναντι στην απειλή και στην πραγματοποίηση της οικολογικής καταστροφής. Ένα αίσθημα απαισιοδοξίας για το μέλλον που προδικάζεται ζοφερό, αλλά συνάμα και μια στάση ψυχραιμίας. Ο φόβος του θανάτου έχει τη μορφή του φόβου για τον οικολογικό θάνατο. Η ίδια όμως η ποιητική προσέγγιση λειτουργεί παρηγορητικά, το βλέμμα προς το αποτεφρωμένο και έρημο φυσικό τοπίο (που συνάμα είναι και βλέμμα προς ένα άλλο, κατεστραμμένο, αποτεφρωμένο και έρημο από αξίες κοινωνικό τοπίο) λειτουργεί σαν φάρμακο της τέχνης της ποίησης... Μεταξύ των ποιημάτων που ξεχωρίζουν είναι τα «Εμπρηστές (Ι), «Είδα», «Το λεύκωμα» και «Σβήσιμο». Το πρώτο είναι ίσως και το πιο χαρακτηριστικό του πνεύματος της συλλογής, ενώ στα δύο επόμενα περιγράφονται εφιαλτικά οράματα καταστροφής της φύσης, ενώ το τέταρτο είναι ένα απλό επίγραμμα: «Οι φωτιές / σβήνουν / την Ελλάδα»."
Ο Σιώτης, όμως δεν ...ξέχασε τις πυρκαγιές, καθώς η επόμενη ποιητική συλλογή του τιτλοφορείται "Αναδασωτέες στάχτες" (έκδοση εκτός εμπορίου) και πρόκειται για ποιήματα που γράφτηκαν στην Τήνο το πενθήμερο 23 έως 27 Αυγούστου 2009, ενώ μαίνονταν οι καταστρεπτικές φωτιές στην Αττική, τον Κιθαιρώνα, την Κάρυστο, τη Σκύρο, τη Ζάκυνθο και αλλού και ενώ το τραγικό στην Ελλάδα βρισκόταν σε ελεύθερη πτώση.
Αλλά και στην μεταγενέστερη συλλογή του "Ριάλιτι διαρκείας με άνω τελείες" (2015), τις ολέθριες δασικές πυρκαγιές του Αυγούστου του 2009 υπαινίσσεται στο μεγαλύτερο μέρος της συλλογής.  

Παραθέτουμε στη συνέχεια, ενδεικτικά, δύο από τα «Ποιήματα πυρκαγιάς».

Εμπρηστές (Ι) 

Οι φωτιές διαγράφουν την καινούρια εποχή 

ο άνεμος κρυώνει πάνω στα καμένα δέντρα 

ράκη θάμνων αιμορραγούν στις μαύρες πέτρες 

οι εμπρηστές κάνουν καλά τη δουλειά τους 

ενώ οι πολιτικοί με τα στιβαρά τους χέρια 

υπόσχονται παντού αναδασώσεις χθες ξανά 

συνάντησα για πρώτη φορά το ιερογλυφικό 

μου μέλλον ήταν χλωμό και αδύνατο και 

φοβικό και μασούσε τυφλωμένα χόρτα. 

Αντιγράφοντας

Αντιγράφοντας το βηματισμό της προηγούμενης 

εκδρομής επιστρέφω κάθε μέρα σε διαφορετικά 

μέρη τίποτα δεν είναι το ίδιο παρόλο που όλα 

επιδιώκουν να μοιάζουν μεταξύ τους οι νεκρές 

φύσεις μετατρέπονται σε νεκρά τοπία μέσα σε 

χειροπιαστούς καθρέφτες τα κάδρα αναζητούν 

στα καμένα δάση τους κυνηγούς (οι φωτιές δεν 

κερδίζονται εύκολα) τα πρωινά ξυπνούν νωρίς τις 

εποχές οι επιστροφές γίνονται ολοένα και λιγότερο 

περίπλοκες αφού δασοφύλακες και χωροφύλακες 

κάνουν τα στραβά μάτια όταν η πυρκαγιά κοιμάται 

κουρασμένη δίπλα στο νυσταγμένο δάσος.

EDVARD GRIEG: ΕΝΑΣ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΣΚΑΝΔΙΝΑΒΟΣ ΣΥΝΘΕΤΗΣ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Εκατόν ογδόντα χρόνια συμπληρώθηκαν φέτος από την γέννηση του μεγάλου Νορβηγού συνθέτη και πιανίστα Edvard Grieg (15 Ιουνίου 1843 - 4 Σεπτεμβρίου 1907). 

Ο Grieg είναι ο πιο σημαντικός Σκανδιναβός μουσικός του 19ου αιώνα, ο οποίος έγραψε κατά την ρομαντική περίοδο, αλλά τελειοποίησε το προσωπικό συνθετικό του ύφος χρησιμοποιώντας ως «πρώτη ύλη» τη λαϊκή νορβηγική μουσική. Η μουσική του Grieg χαρακτηρίζεται από τον εκλεπτυσμένο λυρισμό της. Οι ζωντανοί και πνευματώδεις ρυθμοί του συνδέονται συχνά με τα λαϊκά τραγούδια. Οι αρμονίες του – εξέλιξη του τελευταίου ρομαντικού ύφους – θεωρήθηκαν πρωτότυπες. Συνέθεσε μεγάλο αριθμό τραγουδιών και σύντομων κομματιών για πιάνο, το σπουδαίο κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα σε λα ελάσσονα, την μουσική για το περιπετειώδες δράμα του Ίψεν Peer Gynt, τρεις σονάτες για βιολί και πιάνο, μία για τσέλο, διασκευές νορβηγικών χορών και τραγουδιών κ.α. Ο Grieg διαμόρφωσε ένα στυλ που συχνά, κυρίως στα πιανιστικά του έργα, έχει μεγάλη φρεσκάδα. Ο μεγάλος Γάλλος συνθέτης Gabriel Faure είπε αποφθεγματικά για την συνθετική γραφή του Grieg: “Είναι λεπτός, ιδιόρρυθμος, πάντα ανεξάρτητος». 

Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι η σπουδαία Πατρινή πιανίστρια και συνθέτις Αντιγόνη Παπαμικροπούλου (1889-1980) σύμφωνα με δημοσίευμα εφημερίδας της εποχής (1920) ερμήνευσε στο Duke’s Hall του Λονδίνου το δημοφιλές κοντσέρτο για πιάνο του Grieg (1843-1907) «τη συνοδεία ορχήστρας εξ εκατόν οργάνων. Η μαγική δύναμις της τέχνης της Ελληνίδος Καλλιτέχνιδος άφησεν ανεξαλείπτους εντυπώσεις εις το φλεγματικόν αγγλικόν ακροατήριον». Επίσης, η Α. Παπαμικροπούλου σε μια διάλεξή της στον Εισαγωγικό Σύλλογο Πατρών, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Νεολόγος (3-4-1915) υπεραμυνόταν του ιδρυτή της Εθνικής Μουσικής Σχολής Μανώλη Καλομοίρη. Θεωρούσε ότι ο Καλομοίρης έκανε έργο ανάλογο με αυτό του Grieg και του Liszt, οι οποίοι διασκεύαζαν αριστοτεχνικά πρωτότυπους νορβηγικούς ήχους και ουγγρικές μελωδίες αντίστοιχα, δημιουργώντας νέες «συνθέσεις αίτινες εκτιμώνται ανά την υφήλιον ως αριστουργήματα». Χαρακτηρίζει μάλιστα τον Καλομοίρη «Grieg της Ανατολής»! 

Από τα προαναφερθέντα αντιλαμβάνεται κανείς την βαθιά επίδραση της μουσικής του Grieg σε Έλληνες συνθέτες και ερμηνευτές. 

Μνημονεύουμε - όλως ενδεικτικώς - κάποια σημαντικά έργα του. 

Η σουίτα Holberg (εντάσσεται στη γενιά των σειρών από χορούς που έγραψαν ο Bach και ο Handel) δημιουργείται το 1884 με την ευκαιρία του εορτασμού των 200 χρόνων από τη γέννηση του Δανού φιλοσόφου Λούντβιχ Χόλμπεργκ. Πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό δείγμα της σκανδιναβικής ευαισθησίας πλασμένο από χρώματα σκοτεινά, ενώ ταυτόχρονα αποτίει ένα φόρο τιμής στην εποχή του Μπαρόκ. 

Το δημοφιλέστερο έργο του Grieg είναι το Peer Gynt, δηλ. η μουσική που συνέθεσε ο για την παράσταση του ομώνυμου θεατρικού δράματος του συμπατριώτη του, μεγάλου θεατρανθρώπου, Ερρίκου Ίψεν. Αν ακούσει κανείς στην ολότητά της (23 κομμάτια) τη μουσική του Grieg, θα διαπιστώσει ότι το μεγάλο χάρισμα του συνθέτη είναι ότι συμπυκνώνει σε λίγες μόνο φράσεις έναν χαρακτήρα και μια δραματική κατάσταση ή ότι αναδεικνύει τις υπερφυσικές και μυστικιστικές όψεις του Peer Gynt (ο οποίος είναι ένα είδος βορείου Δον Ζουάν). 

Οι δύο Νορβηγικές μελωδίες είναι εξόχως εκφραστικές και χαρακτηριστικές της λαϊκής νορβηγικής παράδοσης. Ο ίδιος ο συνθέτης όταν πρωτοανακάλυπτε αυτόν τον πλούτο έλεγε: «…Έμαθα να γνωρίζω τις βόρειες λαϊκές μελωδίες και την ίδια μου τη φύση». 

Ο μεγάλος μαέστρος Δημήτρης Μητρόπουλος είχε ηχογραφήσει με την Συμφωνική Ορχήστρα της Μιννεάπολης, στα 1941, το έργο Two Elegiac Melodies op. 34 του Grieg. Επίσης, στα 1945 διηύθυνε σε συναυλία ένα διάσημο τραγούδι του Grieg, το Jeg elsker dig, που το ερμήνευσε ο τενόρος Johan Jonatan "Jussi" Björling, ο οποίος ήταν ένας από τους κορυφαίους τραγουδιστές της όπερας του 20ου αιώνα. Το παραθέτουμε στη συνέχεια.

ΟΙ ΣΠΕΤΣΕΣ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ

Ο Οδυσσέας Ελύτης με τον αδελφό του Άγγελο στις Σπέτσες το 1922 

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Ο ποιητής Οδυσσέας Ελύτης στην «Αυτοπροσωπογραφία σε λόγο προφορικό» λέει για τις πολύμηνες θερινές διακοπές της οικογένειάς του (Αλεπουδέλη) στις Σπέτσες: 

«Πηγαίναμε τότε τακτικά στις Σπέτσες. Οι Σπέτσες ήταν ένα νησάκι σε παρθένα κατάσταση τότε• δεν υπήρχανε ούτε φεριμπότ, ούτε κρίς-κράφτ, ούτε βενζίνες, τίποτα• και νοικιάζαμε κάτι παλιά μεγάλα δίπατα σπίτια, εντελώς άδεια• τα κουβαλούσαμε όλα απ΄την Αθήνα. Εμείς τα παιδιά περνούσαμε τα τρία τέταρτα της ημέρας σ αυτές τις γεροφτιαγμένες, παλιές, σπετσιώτικες βάρκες, με τις οποίες πηγαίναμε στην αντικρινή παραλία. Εκεί όλα τα στοιχεία παίρνανε κάτι το τελετουργικό.

Το πρωί ξέραμε ότι θα φυσάει μαΐστρος, μ αυτόν τον αέρα ξεκινούσαμε. Κατά τις έντεκα έκοβε ο καιρός και γινόταν η θάλασσα λίγο πιό γαλακτερή, Το μεσημέρι έβλεπες μιά μπλέ γραμμή που ερχόταν απ’ την Ύδρα και την Ερμιόνη, ο μπάτης, άς πούμε• ο μπάτης εκεί ήτανε ο Γραιγολεβάντες και μ’ αυτόν επιστρέφαμε. Το απόγευμα πάλι, στις τρεις, ήταν η άφιξη του βαποριού, που τότε ήταν για μας μια μεγάλη διαδικασία, και το βραδάκι πηγαίναμε στα Βότσαλα τα λεγόμενα, εκεί που είναι σήμερα οι Σχολές. 

Ανεξάρτητα όμως από αυτά γινότανε εκδρομές, πανηγύρια… Ήτανε της Αγίας Παρασκευής, της Αγίας Μαρίνας, και κυρίως τον Δεκαπενταύγουστο. Ο πατέρας μου, θυμάμαι, οργάνωνε λειτουργίες σε ξωκκλήσια, και αυτό μου έχει εντυπωθεί πολύ, γιατί ένιωθες ν΄ ανακατεύεται το λιβάνι με το θυμάρι, μια αίσθηση που για μένα χαρακτηρίζει το συνδυασμό δύο στοιχείων, του φυσικού, ας πούμε, και του μεταφυσικού». 

Από τον τόμο "Οδυσσέας Ελύτης - Ο ναυτίλος του αιώνα", σε επιμέλεια Ιουλίτας Ηλιοπούλου (Ίκαρος, 2011)

Κι ο ποιητής, στη συνέχεια, αποτιμά θετικότατα εκείνα τα καλοκαίρια στις Σπέτσες: 

«Είναι γνωστό ότι αυτή η ηλικία ανάμεσα στα επτά και στα δεκατέσσερα παίζει μεγάλο ρόλο για έναν άνθρωπο, γιατί τότε διαμορφώνεται μέσα του ο προσωπικός μύθος. Συλλογίζομαι μάλιστα ότι τα παιδιά που δεν είχαν την τύχη να δοκιμάσουν κάτι ανάλογο, δεν λέω το ίδιο, αντιμετωπίζουν τη ζωή τους κάπως άοπλοι. Τους λείπει αυτό το εσωτερικό βάρος που δίνει μια διαμόρφωση μύθου προσωπικού». 

Ο ποιητής το ομολογεί ξεκάθαρα για τα βιώματά του στις Σπέτσες: «Όλα αυτά τα πράγματα έχουν γραφτεί μέσα μου και χωρίς να το θέλω βγαίνουν στα ποιήματά μου». 

Για παράδειγμα, στο «Αρχέτυπον» από τη συλλογή «Το Φωτόδεντρο και η Δέκατη Τέταρτη Ομορφιά», ο Ελύτης μνημονεύει το Λιγονέρι των Σπετσών, τον απόκρημνο βράχο με το περίφημο νερό του: 

«Του βότσαλου που εκρούστηκε η μπαρούτη 

μου ξανάφερε το Λιγονέρι και μιαν ακρογιαλιά 

Όπου ως φαίνεται είχα πρωτοϊδεί Γυναίκα    και τι πάει να πει 

τα μεσάνυχτα φωτιστικά ροδόδεντρα να βλέπεις    ύστερα κατάλαβα…» 

Το Λιγονέρι έχει συνδυάσει με τον Ελύτη και η σπουδαία γλύπτρια Ναταλία Μελά (1923-2019), η οποία σε μία συνέντευξή της θυμήθηκε τον ποιητή στο νησί: «Ερχόταν συχνά τα καλοκαίρια στις Σπέτσες. Έμενε στο σπίτι των Κανελλόπουλων και κάναμε πολλή παρέα. Κολυμπούσαμε μαζί στο Λιγονέρι και αλλού. Ηταν καλός κολυμβητής, του άρεσε πολύ η θάλασσα». 

Αλλά και στον ταξιδιωτικό του σάκο ΟΤΤΩ ΤΙΣ ΕΡΑΤΑΙ, στον «Μικρό Ναυτίλο», ο Ελύτης από τις Σπέτσες θα έπαιρνε μαζί την παραλία των Αγίων Αναργύρων: 

«ΣΠΕΤΣΕΣ 

Άγιοι Ανάργυροι. Στα ρηχά ο διάφανος βυθός όλο τρυπίτσες κι από πάνου το πεύκο, γέρικο, σπασμένο, αδειάζοντας ευωδιές σαν να ξεπληρώνει παλιό χρέος.» 

Στ’ «Ανοιχτά Χαρτιά» (Το χρονικό μιας δεκαετίας, σ.444-45), ο ποιητής μας περιγράφει ένα θαύμα που έζησε στις Σπέτσες: 

«Το μοναδικό παράθυρο που έβλεπε στο «πίσω ταρατσάκι», όπως το λέγαμε, ήταν το δικό μου. Καταμεσήμερο. Ένας θόρυβος που ερχόταν απ’ έξω μ΄ έκανε να πλησιάσω στο παντζούρι και να κοιτάξω ανάμεσα στις χαραμάδες. Ήτανε η μικρή Ειρήνη, το κορίτσι του σπιτιού, που ερχότανε από τη θάλασσα και σκουπιζότανε με μια μεγάλη χρωματιστή πετσέτα. Οι στάλες της θάλασσας έπεφταν από τα μαλλιά της στα φρύδια, μια στιγμή ακινητούσαν στα τσίνορα, ιριδίζανε, τέλος κυλούσανε πάνω στα μαγουλά της. Διάλεξε μια γωνιά που να την πιάνει ο ήλιος και με μια κίνηση βιαστική άπλωσε την πετσέτα στις πλάκες και ξάπλωσε ανάσκελα με τα πόδια μισάνοιχτα. Ύστερα, σε λίγο, ανασηκώθηκε στον αγκώνα της, κοίταξε φέροντας ένα γύρο το κεφάλι της για να σιγουρευτεί ότι δεν την βλέπει κανείς, σταμάτησε αρκετή ώρα στο κλειστό μου παραθυρόφυλλο (από μέσα κρατούσα την αναπνοή μου), ύστερα, καθησυχασμένη, έλυσε τον στηθόδεσμο και ξαναπήρε την αρχική στάση, με τα δυσανάλογα μεγάλα και λευκά στήθη της απολυτά στον ήλιο. Ένα θαύμα. Είχα αντικρύ μου την κορφή μιας μεγάλης λεμονιάς. Ύστερα, το ασβεστοχρισμένο τοιχάκι της ταράτσας. Και πιο δω, το γυμνό αυτό κορμί που έπαλλε μέσα στην αποθέωση του φωτός. Όλο αυτό, σ’ ένα φόντο ηχητικό από το χτύπημα των κυμάτων και το τζί-τζί-τζί, που ανέβαινε αόρατο και παντοδύναμο από τον κήπο, από τους άλλους κήπους, από τον διπλανό ελαιώνα, απ’ ολάκερο το νησί. Αλήθεια, ώρες μπορούσα να στέκομαι έτσι, σαν άγγελος μέσα σε μια παράξενη φωτοσύνθεση, συλλογιζόμουνα.

Όταν, άξαφνα, βλέπω να καταφθάνει από μακριά, κάνοντας μεγάλους ελιγμούς μες στον αέρα, μια φανταχτερή πολύχρωμη πεταλούδα,. Πέρασε ξυστά από το παράθυρό μου, σχεδόν το άγγιξε, θυμάμαι ότι πρόφτασα να δω τους συμμετρικούς μαύρους κύκλους πάνω στα κίτρινα φτερά της. Ύστερα, μονομιάς και χωρίς να διστάσει πήγε και κάθισε ελαφρά πάνω στα μαλλιά της κοπέλας. Έκανε μερικά μικρά πηδηματάκια, και να σου την, με το τελευταίο, πάνω στο ένα από τα δύο ωραία στήθη που ανεβοκατέβαιναν τώρα με το ρυθμό του ύπνου. Στο ελάχιστο διάστημα που κρατήθηκε εκεί - ώσπου έδωσε μια και χάθηκε, για να μην την ξαναδώ ποτέ, μια πεταλούδα όπως όλες οι άλλες που έμελλαν σε λίγο να μην υπάρχουν, όπως δε θα υπήρχα ούτε εγώ ούτε η μικρή Ειρήνη – πρόφτασα πάλι να κρατηθώ απ’ αυτό το αίσθημα της αθανασίας που δίνει η σύνθεση από τα κομμάτια της ζωής που κρύβουμε, ή αφήνουμε να μας τα κρατούν αποχωρισμένα, το άλλο είδος γραφής, τα δεύτερα και τα τρίτα ελληνικά, που όταν καταφέρω να τα διαβάσω, αμφιβάλλω τελεσίδικα για όλους τους παρόντες και μέλλοντες Εκκλησιαστές του κόσμου». 

Το παραπάνω Ελυτικό θαύμα μας θυμίζει, αίφνης, κι εκείνο το τραγούδι από το «Θαλασσινό τριφύλλι»: 

Εκεί στης Ύδρας τ’ ανοιχτά και των Σπετσών 

να σου μπροστά μου ένα δελφινοκόριτσο… 

Το 2019 συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από τότε που η οικογένεια του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη εγκαινίασε θερινές διακοπές στις Σπέτσες. 

Με αφορμή, λοιπόν, αυτή την επέτειο από την πρώτη επίσκεψη του ποιητή στο νησί, τον Αύγουστο του 2019 πραγματοποιήθηκε συναυλία, με μελοποιημένο Ελύτη από τον Γιώργο Κουρουπό, και την Τρίτη 20 Αυγούστου, έγιναν τα αποκαλυπτήρια μαρμάρινης πλάκας, αφιερωμένη σε αυτόν. 

Η μαρμάρινη πλάκα τοποθετήθηκε στο Δημαρχείο και τα αποκαλυπτήρια έκαναν ο Δήμαρχος Παναγιώτης Λυράκης και η ποιήτρια Ιουλίτα Ηλιοπούλου, παρουσία και του Σεβ. Μητροπολίτου Ύδρας, Σπετσών και Αιγίνης κ. Εφραίμ. 

Στο σπίτι αυτό και σημερινό Δημαρχείο, περνούσε τα καλοκαίρια των παιδικών του χρόνων ο Οδυσσέας Ελύτης από το 1919 έως το 1925.
Πάνω στην αναμνηστική επιγραφή έχουν χαραχτεί και οι στίχοι του ποιητή από " Το Μονόγραμμα":

Στον Παράδεισο έχω σημαδέψει ένα νησί 
Απαράλλαχτο εσύ κι ένα σπίτι στη θάλασσα