Ο ΝΙΚΟΣ ΓΚΑΤΣΟΣ ΤΟΥ ΤΑΣΟΥ ΛΙΓΝΑΔΗ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Ο Νίκος Γκάτσος απέδρασε στ’ άστρα σαν σήμερα, στις 12 Μαΐου 1992. Πριν 28 χρόνια...

Φυσικά είναι αεί παρών στη ζωή μας μέσα από την ποίησή του και για τους πολλούς μέσα από τους στίχους που έγραψε για τραγούδια – σταθμούς του νεοελληνικού μας βίου.

Πάντα τέτοια μέρα σκέπτομαι το βιβλίο – ευαγγέλιο που έγραψε για τον Γκάτσο ο αείμνηστος κράτιστος φιλόλογος, ιστορικός και κριτικός Τάσος Λιγνάδης (1926 -1989): «Διπλή επίσκεψη σε μια ηλικία και σ’ έναν ποιητή – Ένα βιβλίο για τον Νίκο Γκάτσο», εκδόσεις Γνώση, Αθήνα 1983.

Όποιος έχει διαβάσει ή μέλλει να διαβάσει την «Αμοργό» του Γκάτσου, θα πρέπει να διαβάσει και την «ξενάγηση» του Λιγνάδη στο σημαντικό αυτό ποίημα του 20ού αιώνα. Και τον συνακόλουθο σχολιασμό. Για να δει πώς ο Γκάτσος μετασχηματίζει τον απίθανο πλούτο της ελληνικής παράδοσης σε ένα μοντέρνο υπερρεαλιστικό ποίημα.

Ο Τάσος Λιγνάδης θεώρησε την «Αμοργό» ως «πρότυπο, υπόδειγμα, μοντέλο, το οποίο επετέλεσε κατά τρόπο ραγδαίο τον προορισμό του αμέσως από τη χρονιά που βγήκε».

Και έγραψε εύστοχα ο Λιγνάδης για την «Αμοργό»: "Ο τίτλος είναι αιγαιοπελαγίτικος. Δηλώνει μεταφορικά την ιθαγένεια ενός τοπίου, το οποίο κινηματογραφεί σε μια εκδοχή ονείρου η πλανητική ματιά του Ποιητή. Είναι ευνόητο φαντάζομαι ότι δεν πρέπει να ζητούμε γεωγραφία στην Αμοργό. [Η λέξη από το ρήμα αμέργω, σημαίνει  εκείνο που στραγγίζει, που συνθλίβει, που αποστάζει]. Στο ποίημα αυτό η θάλασσα, τα δέντρα, τα βουνά, ο ουρανός, δεν είναι αντίτυπα γεωγραφικά ενός χώρου. Είναι στραγγιγμένα, αποσταγμένα τοπία ψυχής. Και η Αμοργός δεν είναι νησί. Είναι μια κατάσταση του πνεύματος" (σ. 91-92).

Ναι, είναι μια κατάσταση πνεύματος! Γι’ αυτό και ο Γκάτσος δεν πήγε ποτέ στην Αμοργό! Την έφερε μέσα του.

Γι’ αυτό ο Λιγνάδης λέει πάλι: «...αυτό το φαινομενικά φυσιοκρατικό ποίημα επαληθεύει τη θέση του Paul Eluard ότι «τα φαινόμενα της φύσης είναι φαινόμενα του πνεύματος συνάμα». Εκείνο που είναι πραγματικό στην Αμοργό είναι μόνο η ποίηση. Και κατά τον μυστικό λόγο του Novalis «η Ποίηση είναι το απολύτως πραγματικό».

Στο βιβλίο του για τον Γκάτσο ο Λιγνάδης αναφέρεται και σε άλλα έργα του ποιητή. Για παράδειγμα σχολιάζει «Το τραγούδι του παλιού καιρού» το οποίο ο Γκάτσος αφιερώνει στον Γιώργο Σεφέρη.

Όπως λέει ο Λιγνάδης "είναι ένα λυρικό αφιέρωμα στον Γιώργο Σεφέρη. Έχει διατυπωθεί σε έμμετρο λόγο με ομοιοκαταληξία. Γι’ αυτό και του “παλιού καιρού”, για να δηλώσει την παραδοσιακή μορφή του. Το περιεχόμενό του είναι σαφές, μιας και λειτουργεί μέσ’ από σήματα που προτιμούν να μιλήσουν με το ανακάλεσμα της σεφερικής μνήμης, χρησιμοποιώντας συνοψισμένα σύμβολα και όχι το αφηρημένο και το κρυπτικό της συνεκδοχικής μεταφοράς… Το ποίημα φτιάχνεται με υπαινιγμούς, αναφορές, μεταμφιέσεις, αναγνωρίσιμου σεφερικού υλικού…".

Επίσης, ο Λιγνάδης αναφέρεται και στο ποίημα του Γκάτσου «Ο ιππότης κι ο θάνατος» - που συνοδεύει την «Αμοργό» - το οποίο μελοποίησε ο Μάνος Χατζιδάκις και το ενέταξε στον σπουδαίο δίσκο του «Τα παράλογα».

Κι ακόμα έχει ένα κείμενο για το «Ελεγείο», ένα τραγούδι επιτύμβιο, που κλείνει την «Αμοργό» της έκδοσης του 1969, επίμετρο με κείμενο για τις μεταφράσεις του Νίκου Γκάτσου σπουδαίων θεατρικών έργων του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, μια προσωπική ανθολογία τραγουδιών, βιβλιογραφία και πολύτιμο ευρετήριο.

Νομίζω πως αυτό το βιβλίο του Λιγνάδη για τον Γκάτσο, συστηματικό μα όχι στυγνά ακαδημαϊκό, παραμένει αξεπέραστο μέχρι σήμερα.

Ο Τάσος Λιγνάδης