«Σεφέρης – Αβέρωφ Η ΡΗΞΗ» / Βιβλίο του Κύπριου καθηγητή Γ. Γεωργή

Του Αριστείδη Βικέτου 

Με βάση αναφορές από το ανέκδοτο ημερολόγιο (1956-1960) του Γιώργου Σεφέρη και παραπομπές στο Αρχείο Κωνσταντίνου Καραμανλή, στα απομνημονεύματα του Ευάγγελου Αβέρωφ, του Άγγελου Βλάχου, στην αλληλογραφία του νομπελίστα ποιητή με την γυναίκα του Μαρώ και άλλη βιβλιογραφία ο Κύπριος καθηγητής και πρώην πρέσβυς, Γιώργος Γεωργής, παρουσιάζει άγνωστες εν πολλοίς πτυχές του Κυπριακού κατά την περίοδο 1958-1959. 

Το βιβλίο, με τίτλο: «ΣΕΦΕΡΗΣ – ΑΒΕΡΩΦ: Η ΡΗΞΗ», κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις «Καστανιώτης». Αποτελείται 19 κεφάλαια, τα οποία είναι: Η γνωστοποίηση της διαφωνίας, Η σεφερική συμπαράσταση στο Μακάριο, Ο Σεφεριάδης στη Β΄ Πολιτική Διεύθυνση, Η πρώτη διαφωνία, Από το Σχέδιο Ράντικλιφ στη συζήτηση στον ΟΗΕ, Ο Μακάριος στο επίκεντρο των εξελίξεων. Ο διορισμός του Σεφεριάδη στο Λονδίνο, Ο Μακάριος στην Αθήνα, Υπουργικό λαθρεμπόριο όπλων για την ΕΟΚΑ, Ο Σεφέρης. Μια νηφάλια παρουσία, Πεσμαζόγλου – Βλάχος – Σεφεριάδης: Η διαφορετική πρόσληψη του Κυπριακού, Η αποδοχή του προσχεδίου Ζορλού, Η σεφερική διαφωνία, Η αντίδραση Αβέρωφ στη διαφωνία του Σεφέρη, Η συγγενική εμπλοκή και η δεύτερη επιστολή προς τον Αβέρωφ, Συνέπειες και επακόλουθα, Προς τη Ζυρίχη. Ο αποκλεισμός του Σεφέρη, Στο Λονδίνο. Το πικρό ποτήρι, Η αναζωπύρωση της διάστασης, Ψυχρότητα μέχρι το τέλος. 

Ο καθηγητής Γιώργος Γεωργής εκτιμητής του ποιητικού και διπλωματικού έργου του Σεφέρη, υποστηρίζει ότι ο αυτός «δεν ήταν μόνο ένας μεγάλος ποιητής, αλλά και ένας σπουδαίος διπλωμάτης». 

Στην περίοδο, που ο Ευάγγελος Αβέρωφ ήταν υπουργός Εξωτερικών στην κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραμανλή, ο Σεφέρης υπηρέτησε αρχικά ως διευθυντής στη Β´ Πολιτική Διεύθυνση του Υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδος το 1956-1957 και ως πρεσβευτής της χώρας στο Λονδίνο από το 1957 ως το 1962. 

Ο Γιώργος Γεωργής αναφέρει ότι η φιλία και συνεργασία του Ευάγγελου Αβέρωφ και του Γιώργου Σεφέρη «δοκιμάστηκε στα τέλη του 1958 και τις αρχές του 1959, λόγω της διαφωνίας τους στις επιλογές και την πορεία λύσης του Κυπριακού, με αποτέλεσμα τον αποκλεισμό του δεύτερου, πρεσβευτή στο Λονδίνο, από τις συνομιλίες (οδήγησαν στην ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας) της Ζυρίχης. Τις εμπειρίες και τις διαφωνίες του ο Σεφέρης καταγράφει στα ημερολόγιά του και στην αλληλογραφία του. «Καταλογίζει λανθασμένες επιλογές και επιπολαιότητα στον Ευάγγελο Αβέρωφ, ενώ εκτιμά τις θέσεις και τη στάση του Κωνσταντίνου Καραμανλή», επισημαίνει ο καθηγητής Γεωργής. Το βιβλίο, υποστηρίζει ο ίδιος, « διαλύει πολλούς από τους μύθους γύρω από τη λύση του Κυπριακού και ανατρέπει παραδεδομένες εκδοχές και σκοπιμότητες, καταδεικνύοντας ταυτόχρονα τη σοβαρότητα, τη συνέπεια, την ευθυκρισία και τη διορατικότητα του Σεφέρη, που επιβεβαιώθηκε πολλές φορές στα χρόνια, που ακολούθησαν». 

Ο Γιώργος Γεωργής είναι ιστορικός και διπλωμάτης. Καθηγητής της Νεότερης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου. Πήρε πτυχίο και διδακτορικό από το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Υπήρξε μεταδιδακτορικός επισκέπτης ερευνητής στο King’s College του Λονδίνου, με υποτροφία του Ιδρύματος Λεβέντη. Δίδαξε για μια δεκαπενταετία ως επίκουρος και αναπληρωτής καθηγητής Ιστορία του Νεότερου Ελληνισμού στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και διετέλεσε μέλος της Συγκλήτου του. Τώρα είναι καθηγητής και μέλος του Δ.Σ. του Πανεπιστημίου Νεάπολις Πάφου. Διετέλεσε πρέσβης της Κύπρου στην Ελλάδα, με παράλληλη διαπίστευση στη Βουλγαρία, τη Ρουμανία και την Αλβανία, από το 2005 μέχρι το 2010. Έχει γράψει 16 βιβλία για την ελληνική πολιτική και διπλωματική ιστορία, για την περίοδο της βρετανικής κυριαρχίας στην Κύπρο, για την ιστορία του συνεργατικού κινήματος, για τον Γιώργο Σεφέρη κ.ά. Το βιβλίο του Η συνάντηση Στρατή Τσίρκα – Γιώργου Σεφέρη. Μια φιλία που βράδυνε (Εκδόσεις Καστανιώτη) τιμήθηκε το 2017 με το κυπριακό Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου. 

Ο καθηγητής Γ. Γεωργής μιλά σε συνέδριο για τον Σεφέρη στο Ζωγράφειο Λύκειο Κωνσταντινούπολης

Ο καθηγητής, Γιώργος Γιωργής, επισημαίνει ότι «δυστυχώς ο Γ. Σεφέρης επαληθεύτηκε δύο φορές για τις δυσοίωνες προβλέψεις του για τον κυπριακό ελληνισμό. Στην πρώτη περίπτωση, όταν προειδοποιούσε τον Ε. Αβέρωφ ότι η κυοφορούμενη συμφωνία της Ζυρίχης θα οδηγούσε την Κύπρο ενέχυρο στην Τουρκία και στην δεύτερη περίπτωση στην καταδικαστική προς την δικτατορία δήλωση κατέληγε "όλοι πια το διδάχτηκαν και το ξέρουν πως στις δικτατορικές καταστάσεις η αρχή μπορεί να μοιάζει εύκολη, όμως η τραγωδία παραμένει αναπότρεπτη, στο τέλος"». 

Ζητήσαμε από τον συγγραφέα να υποδείξει κάποια σημαντικά κατ’ αυτόν σημεία από το βιβλίο του. Ενδεικτικά παρέπεμψε στα ακόλουθα: 

1. Σε αναλυτικό υπηρεσιακό έγγραφο, που παρέδωσε ο Σεφέρης στον Αβέρωφ, ο πρώτος καταγράφει την διαφωνία του στις επιλογές της ελληνικής πλευράς στη πορεία για την Ανεξαρτησία και την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, που επικυρώθηκε με την Συνθήκη της Ζυρίχης. Χρόνια μετά στο ημερολόγιο του – εγγραφή Τρίτη 11 Μαϊου 1971- ο Σεφέρης γράφει: «Όσο για μένα ξέρουν πολύ καλά, –όσοι δεν το νομίζουν σκοπιμότερο να μην το ξέρουν–ότι υπάρχει υπηρεσιακό σημείωμά μου γραμμένο στο Παρίσι, στο ξενοδοχείο Bristol, τη νύχτα της 18-19 Δεκεμβρίου 1958. Το έδωσα εγώ ο ίδιος στα χέρια του Υπουργού Εξωτερικών [Αβέρωφ] στις 19 το πρωί, προτού αναχωρήσει για την Αθήνα. Τότε είχα λάβει γνώση πρώτη φορά ορισμένων παραχωρήσεων που ετοιμαζόμασταν να κάνουμε στη Ζυρίχη… Υπήρχαν όμως και χειρότερα: οι στρατιωτικοί όροι προς όφελος των Τούρκων. Γι᾽ αυτούς κάτι έμαθα εξ ακοής στο Λονδίνο από συνάδελφο που είχε περάσει από τη συνδιασκεπτόμενη Ζυρίχη. Τότε σκέφθηκα σοβαρά να παραιτηθώ. Έμεινα δυό νύχτες άγρυπνος». 

2. Τις απόψεις θα διατυπώσει (ο Σεφέρης) πιο συγκροτημένα στο πρωτόκολλο με αριθμό 357918 (25/12/1958). «Θα προσέθετον και τούτο εν σχέσει προς τα ελληνοτουρκικάς σχέσεις από γενικοτέρας σκοπιάς. Οσάκις εις το παρελθόν είχομεν δυσχέρειας μετά της Τουρκίας, το στοιχείον οποίον ιδιαιτέρως μας εβάρυνεν και μας έθετε εις μειονεκτικήν θέσιν ήτο ότι οι Τούρκοι είχον εις χείρας των, ως ενέχυρον τον ελληνισμόν της Κωνσταντινουπόλεως. Δια της προβλεπομένης διευθετήσεως του Κυπριακού πολύ φοβούμαι ότι τα εις χείρας των Τούρκων ενέχυρα αυξάνουν. Πάντοτε θα ανησυχούμεν μήπως οι Τούρκοι μας δημιουργήσουν ζητήματα εν Κύπρω. Τούτω δεν ημπορεί παρά να επηρεάσει την έναντι αυτών θέσιν μας και να την καθιστά έτι μειονεκτικωτέραν» σελ,179). Ο Ε. Αβέρωφ στην συνέχεια θα απαντήσει με άλλη επιστολή, θα παρέμβει και ο Κ.Τσάτσος και ο Γ. Σεφέρης θα αποκλειστεί από τις τελικές συνομιλίες, παρότι συμμετείχε ο Τούρκος ομόλογος του πρέσβης στο Λονδίνο. (σελ. 195,196,197). 

3. Στις 17 Φεβρουαρίου 1959 το πρωί ο Σεφέρης υποδέχθηκε στο αεροδρόμιο του Λονδίνου τον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή και ήταν παρών στη συνάντηση του με τον Μακάριο στην τραπεζαρία της ελληνικής πρεσβείας. Εκεί έγινε αυτήκοος μάρτυρας της πρωθυπουργικής απειλής προς τον Εθνάρχη: “Αν δεν συμφωνήσουν οι Κύπριοι τερματίζεται το Κυπριακό” 

4. Η 18η Φεβρουαρίου, η μέρα των μέγιστων και τελευταίων πιέσεων πάνω στο Μακάριο, ήταν ιδιαίτερα πικρή για τον Σεφέρη. Αναφέρει χαρακτηριστικά: “Τελείωσε κι αυτό η σημερινή μέρα ήταν από τις πιο άσκημες για τους Έλληνες. Κατηγορούσαμε τον Μακάριο, όπως άλλοτε οι Άγγλοι και οι Τούρκοι, σημειώνει με απογοήτευση”. 

5. Η κυβέρνηση μετά την υπογραφή των Συμφωνιών ετοίμασε μεγαλειώδη υποδοχή στον Καραμανλή κατά την επιστροφή του . Το «κωμικό» του πράγματος περιγράφει η Μαρώ σε γράμμα της προς το Σεφέρη από την Αθήνα: «Θα ήθελα να σου έλεγα πολλά για τα καμώματα τα εδώ. Προχθές ανάστατο το σπιτικό το απάνω της οδού Κυδαθηναίων. Ετοίμαζαν την ένδοξη επιστροφή του προέδρου. Πήρα ταξί, όλη η οδός Φιλελλήνων ταξί με ταμπέλες και γράφαν: ΚΑΛΩΣ ΜΑΣ ΗΡΘΕΣ ΝΙΚΗΤΗ. Ο οδηγός του ταξί μου: «Τι είναι πάλι αυτός ο Νικήτης!», απαντώ «Ο Καραμανλής, όχι Νικήτης αλλά Νικητής». Ο οδηγός: «Και γιατί Νικητής; Την πήραμε την Κύπρο;» Απαντώ πως δεν ξέρω, ακόμη δεν λένε τίποτε οι εφημερίδες. Λέει "Δεν βαριέσαι, αν ήταν τέτοιο πράγμα θα χτυπούσαν οι καμπάνες, αυτά τα Νικητής είναι το κόμμα του που τα σκαρώνει"» (σελ. 225).

Ο καθηγητής Γ. Γεωργής στο Γενικό Προξενείο της Ελλάδος στην Κωνσταντινούπολη με την Άννα Λόντου,
κόρη της Μαρώς Σεφέρη από τον πρώτο της γάμο.

Ο Γ. Γεωργής πιστεύει ότι ο Ε. Αβέρωφ δεν ήταν τυχαίος πολιτικός, όμως  "ήταν εύπιστος και συχνά επιπόλαιος, όπως ο Σεφέρης νόμιζε". Πίστευε ο Αβέρωφ από κακή πληροφόρηση, σύμφωνα με τον συγγραφέα του βιβλίου, ότι «ο κυπριακός λαός είχε κουραστεί από τις αντιξοότητες και εκτιμούσε ότι το Κυπριακό δημιούργησε πολιτική κρίση στο εσωτερικό που ευνοούσε την άνοδο της αριστεράς. Φοβόταν ακόμη ότι η Αγγλία θα προχωρούσε στην επιβολή του σχεδίου Μακμίλλαν, με καταστρεπτικές συνέπειες για την Κύπρο. Φυσικά, το σχέδιο εκείνο δεν μπορούσε να υλοποιηθεί χωρίς τη συγκατάθεση της Ελλάδας. Ενδόμυχα είχε τις ίδιες επιφυλάξεις με τον Σεφέρη. Σπεύδει να δηλώσει δυο φορές ότι συμμερίζεται τους φόβους του Σεφέρη, αλλά και να επισημάνει την εμμονή του στην επιβολή της λύσης προς χάριν της ανορθούμενης Ελλάδας. Αποφεύγει ακόμη να κάμει οποιαδήποτε μνεία για ενημέρωση ή συγκατάθεση του Μακαρίου» (σελ.192).