ΤΟ "ΑΣΜΑ ΑΣΜΑΤΩΝ" ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΕΦΕΡΗ ΣΕ ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΕΡΨΙΧΟΡΗΣ ΠΑΠΑΣΤΕΦΑΝΟΥ

Του Παναγιώτη Ανδριόπουλου

Ο Γιώργος Σεφέρης µεταφράζει το «Άσµα Ασµάτων», από την Παλαιά Διαθήκη, το 1965. Κυκλοφορεί σε µια σπουδαία έκδοση 465 αντιτύπων με χαρακτικά του A. Tάσσου. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο ποιητής χρησιµοποιεί τον όρο «µεταγραφή» και όχι µετάφραση, καθώς τη θεωρεί περισσότερο ικανοποιητική για τον µεταγλωτισµό των αρχαίων κειµένων. Τον ίδιο όρο υιοθετεί και για την «Αποκάλυψη του Ιωάννη».

Ως γνωστόν το «Άσμα» είναι ένα γαμήλιο τραγούδι, που βλάστησε σ' έναν ποιμενικό λαό, τον λαό της Παλαιστίνης. Τα δε πρόσωπα που πρωταγωνιστούν είναι η Νύφη, ο Άντρας και ο Χορός από γυναίκες ή και άντρες.

Σημειώνει στον πρόλογό του ο Σεφέρης: «... η εποχή της συναρμολόγησης του ποιήματος πρέπει να είναι ο Δ' π.Χ. αιώνας. Τότε ένας Ιεροσολυμίτης συντάκτης με εμμονή την ανάμνηση του Σολομών ενσωμάτωσε διάφορα ιουδαϊκά κομμάτια με στοιχεία από το Μοάβ ή και από τη Συρία σ' αυτό το σύνολο, όπου είναι αισθητές και οι ελληνικές επιρροές».

Γράφτηκε σε εβραϊκή -αραμαΐζουσα (σημιτική) γλώσσα και μεταφράστηκε στην ελληνιστική από τους «Εβδομήκοντα» ερμηνευτές, μια επιτροπή από Ιουδαίους ελληνιστές.

Προσθέτει ο Σεφέρης: «To Άσμα, μολονότι ξεκίνησε από την ποιμενική Αφροδίτη και υμνεί με πάθος εξαιρετικά έντονο τον ερωτικό πόθο και τη λαχτάρα του αποχωρισμένου από τον αγαπημένο του, μολονότι δεν μνημονεύει διόλου τη σχέση του ανθρώπου με το Θεό, βρήκε ωστόσο - όχι χωρίς συζητήσεις είναι αλήθεια - μια θέση στον Κανόνα της Παλαιάς Διαθήκης».

Η οριστική έκδοση της μεταγραφής του Σεφέρη μαζί με το κείμενο των Εβδομήκοντα, γίνεται από τις εκδόσεις Ίκαρος, το 1972, με εξώφυλλο του Γιάννη Μόραλη.

Εκείνη τη χρονιά, η ιδρύτρια και διευθύντρια της γνωστότερης ελληνικής χορωδίας, τότε, της Χορωδίας Τρικάλων, Τερψιχόρη Παπαστεφάνου, κυκλοφορεί το 1972 από την Polygram, με το label της Olympic το δίσκο της «Άσμα Ασμάτων».

Η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου ήταν απόφοιτος του Ωδείου Μανώλη Καλομοίρη και το 1952 ο Καλομοίρης της εμπιστεύεται τη διεύθυνση και την αναδιοργάνωση του παραρτήματος του Εθνικού Ωδείου Τρικάλων. Έτσι γεννιέται η Χορωδία Τρικάλων, που γίνεται γνωστή στην Ελλάδα και στο εξωτερικό με τους δίσκους που ηχογραφεί πάνω σε τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη διασκευασμένα χορωδιακά από την ίδια την Τερψιχόρη Παπαστεφάνου.

Είναι η πρώτη που μεταφέρει το έντεχνο ελληνικό τραγούδι σε χορωδιακή μορφή και η πρώτη που τολμά να το συνοδέψει λαϊκή ορχήστρα. Το 1966 εγκαθίσταται στην Αθήνα όπου αρχίζει να μελοποιεί έργα ελλήνων ποιητών τα οποία ηχογραφούνται και κυκλοφορούν σε δίσκους: “Ελεύθεροι πολιορκημένοι” του Πάνου Παναγιωτούνη, “Αδούλωτη” της Έλλης Παπαδημητρίου, “Άσμα ασμάτων” σε μεταγραφή Γιώργου Σεφέρη, “Πρελούδια” ποιήματα του Νικηφόρου Βρεττάκου, “Πόλεμος και Ειρήνη” του Γιάννη Ρίτσου και το ορχηστρικό “Καϋμοί στη γειτονιά”.

Στον δίσκο «Άσμα Ασμάτων» κυριαρχεί η  μελοποίηση ενός αποσπάσματος  της μεταγραφής του Γιώργου Σεφέρη. Τραγουδούν η Μαρία Δημητριάδη, ο Γιώργος Ζωγράφος και η Χορωδία Τρικάλων.

Στον δίσκο περιλαμβάνονται, επίσης, τρία μελοποιημένα ποιήματα: του Νικηφόρου Βρεττάκου, του Ιωάννη Πολέμη και του Άγγελου Σικελιανού καθώς και ένα ποίημα του Federico Garcia Lorca, σε ελεύθερη απόδοση στα ελληνικά από τον Νίκο Γκάτσο.

Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι την ίδια χρονιά, το 1972, ο Μάνος Χατζιδάκις μελοποιεί κι αυτός ένα απόσπασμα από το «Άσμα Ασμάτων», αλλά στο πρωτότυπο. Το γνωστό «Κραταιά ως θάνατος αγάπη», που συμπεριελήφθη στον «Μεγάλο Ερωτικό».

Το ίδιο απόσπασμα, στην μεταγραφή Σεφέρη, μελοποιεί και η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου, και κλείνει με αυτό το έργο της.

Αξίζει να σημειωθεί πως πρόκειται για την μοναδική μελοποίηση της Σεφερικής μεταγραφής. Η Παπαστεφάνου και ο Χατζιδάκις μέσα στην δικτατορία πρότειναν το ερωτικό «Άσμα» της Παλαιάς Διαθήκης!

Η προσέγγιση της Τερψιχόρη Παπαστεφάνου είναι …μοιραία Θεοδωρακική, αφού η ίδια είχε επηρεαστεί από τον συνθέτη που της ταίριαζε και με τον οποίο συνεργάστηκε στενά.

Στο αυτοβιογραφικό βιβλίο της «Ο μύθος μιας χορωδίας», η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου διηγείται πως πήρε την άδεια από την Μαρώ Σεφέρη για την ηχογράφηση του Σεφερικού «Άσματος», μετά από …εξετάσεις. Παρουσίασε, δηλ., το έργο της – στο πιάνο - στο σπίτι του συνθέτη Γιώργου Σισιλιάνου, τον οποίο εμπιστευόταν η Μαρώ Σεφέρη.

Η Μαρώ Σεφέρη συνέστησε στην Παπαστεφάνου και τον Γιώργο Ζωγράφο, ο οποίος είχε μάθει για την δουλειά αυτή και ήθελε πολύ να συμμετάσχει. Η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου τον εμπιστεύτηκε και δεν το μετάνιωσε, όπως έγραψε.

Τα γυναικεία soli τραγούδησε η Μαρία Δημητριάδη, η οποία ήταν γνωστή τότε από τις εμφανίσεις της στο εξωτερικό πλάι στον Μίκη Θεοδωράκη.

Η Παπαστεφάνου εκτιμά πως το «Άσμα» ήταν μια επιτυχημένη παραγωγή.

Παραθέτουμε στη συνέχεια τη σχετική ηχογράφηση.

(κορίτσι)
Είμαι μαύρη μα είμαι ωραία
θυγατέρες της Ιερουσαλήμ
σαν τα τσαντήρια του Κιδάρ
σαν τα σκηνώματα του Σολομών

Αχ πες μου εσύ που η ψυχή μου αγάπησε
πού βόσκεις το κοπάδι σου
πού ξαποσταίνεις το μεσημέρι
για να μην τριγυρνώ κρυφά κρυφά
μες στα κοπάδια των συντρόφων σου

(χορωδία)
που ξαποσταίνεις το μεσημέρι
για να μην τριγυρνώ κρυφά κρυφά
μες στα κοπάδια των συντρόφων σου

(κορίτσι)
όμορφος που ‘σαι αγαπημένε
πόσο μεστός, πόσο μεστός
ωσάν μηλιά στα δένδρα του δρυμού
αγαπημένος μες στα παλληκάρια
στον ίσκιο του λαχτάρησα και κάθησα
κι ο καρπός του γλυκός στον ουρανίσκο

(χορωδία)
ωσάν μηλιά στα δένδρα του δρυμού
αγαπημένος μες στα παλληκάρια
στον ίσκιο του λαχτάρησα και κάθησα
κι ο καρπός του γλυκός στον ουρανίσκο

(κορίτσι)
το αριστερό του χέρι
κάτω απ το κεφάλι μου
και το δεξί του μ’ αγκαλιάζει

(αγόρι)
Όμορφη που ‘σαι Αγαπημένη
Όμορφη που ‘σαι, Όμορφη που ‘σαι
Τα μάτια σου είναι περιστέρια
Όμορφη που ‘σαι, Όμορφη που ‘σαι

(χορωδία)
Όμορφη που ‘σαι Αγαπημένη
Όμορφη που ‘σαι, Όμορφη που ‘σαι
Τα μάτια σου είναι περιστέρια
Όμορφη που ‘σαι, Όμορφη που ‘σαι

(αγόρι)
Ωσάν το κρίνο μες στ’ αγκάθια
η Αγαπημένη μου μες στις κοπέλες

(χορωδία)
Ωσάν το κρίνο μες στ’ αγκάθια
η Αγαπημένη μου μες στις κοπέλες

(αγόρι)
Σας εξορκίζω θυγατέρες της Ιερουσαλήμ
στις δύναμες και στις ορμές του αγρού
μη την ξυπνάτε, μη την ξαγριεύετε την Αγάπη μου
όσο να το θελήσει, όσο να το θελήσει

(χορωδία)
Όμορφη που ‘σαι Αγαπημένη
Όμορφη που ‘σαι, Όμορφη που ‘σαι
Τα μάτια σου είναι περιστέρια
μέσ’ απ’ το πέπλο σου, μέσ’ απ’ το πέπλο σου
Είσαι πεντάμορφη, Αγαπημένη
χωρίς ψεγάδι, χωρίς ψεγάδι
Είσαι πεντάμορφη, Αγαπημένη
χωρίς ψεγάδι, χωρίς ψεγάδι

(αγόρι)
μου πήρες την καρδιά μου
με μια ματιά σου, με μια ματιά σου
μου πήρες την καρδιά μου
μ’ ένα κρικέλι της τραχείας σου
μέλι σταλάζει από τα χείλια σου
μέλι και γάλα κάτω απ’ τη γλώσσα σου
μέλι σταλάζει από τα χείλια σου
μέλι και γάλα κάτω απ’ τη γλώσσα σου

(χορωδία)
μου πήρες την καρδιά μου
με μια ματιά σου, με μια ματιά σου
μου πήρες την καρδιά μου
μ’ ένα κρικέλι της τραχείας σου
μέλι σταλάζει από τα χείλια σου
μέλι και γάλα κάτω απ’ τη γλώσσα σου
μέλι σταλάζει από τα χείλια σου
μέλι και γάλα κάτω απ’ τη γλώσσα σου

(κορίτσι)
Σήκω, σήκω Βοριά, τρέμε Νοτιά
φύσα στους κλώνους του περιβολιού μου
Σήκω, σήκω Βοριά, τρέμε Νοτιά
κι ας ξεχυθούν όλα τ’ αρώματά μου
Σήκω, σήκω Βοριά, τρέμε Νοτιά
φύσα στους κλώνους του περιβολιού μου
Σήκω, σήκω Βοριά, τρέμε Νοτιά
κι ας ξεχυθούν όλα τ’ αρώματά μου

(χορωδία)
Όμορφη που ‘σαι Αγαπημένη
Όμορφη που ‘σαι, Όμορφη που ‘σαι
Τα μάτια σου είναι περιστέρια
Όμορφη που ‘σαι, Όμορφη που ‘σαι
Σμύρνα κι αλόη, όλα τα μύρα
Σμύρνα κι αλόη, όλα τα μύρα
Σμύρνα κι αλόη, όλα τα μύρα
Σμύρνα κι αλόη, όλα τα μύρα

(αγόρι)
Βάλε με σφραγίδα στην καρδιά σου
Βάλε με σφραγίδα στην καρδιά σου
ωσάν σφραγίδα στο μπράτσο σου

Βάλε με σφραγίδα στην καρδιά σου
Βάλε με σφραγίδα στην καρδιά σου
Δυνατή η αγάπη σαν το θάνατο
κι ο πόθος σκληρός σαν τον Άδη
Σπίθες φωτιάς, φλόγα Θεού, φλόγα Θεού

Βάλε με σφραγίδα στην καρδιά σου
Βάλε με σφραγίδα στην καρδιά σου

(χορωδία)
Νερό ποτάμια δεν μπορούν
να σβήσουν την Αγάπη
Νερό ποτάμια δεν μπορούν
να σβήσουν την Αγάπη

Νερό ποτάμια δεν μπορούν
να σβήσουν την Αγάπη
Νερό ποτάμια δεν μπορούν
να σβήσουν την Αγάπη

(αγόρι)
Βάλε με σφραγίδα στην καρδιά σου
Βάλε με σφραγίδα στην καρδιά σου

(χορωδία)
Όμορφη που ‘σαι Αγαπημένη
Όμορφη που ‘σαι, Όμορφη που ‘σαι
Τα μάτια σου είναι περιστέρια
Όμορφη που ‘σαι, Όμορφη που ‘σαι