ΑΝΤΟΝ ΜΠΡΟΥΚΝΕΡ: ΔΙΑΚΟΣΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ "ΣΥΝΘΕΤΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ"

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Διακόσια χρόνια συμπληρώνονται φέτος από την γέννηση του μεγάλου Αυστριακού συνθέτη Άντον Μπρούκνερ (1824 – 1896). 

Ο Άντον Μπρούκνερ ήταν ένας εξαίρετος οργανίστας και ένας σπουδαίος συνθέτης εκκλησιαστικής μουσικής. Από νεαρή ηλικία είχε την ευκαιρία να παίζει σε ένα από τα πλέον αξιόλογα εκκλησιαστικά όργανα της Ευρώπης, που βρισκόταν στο μεγάλο μοναστήρι του Αγ. Φλωριανού κοντά στη γενέτειρά του, το χωριό Ανσφέλντεν της βόρειας Αυστρίας. Με άοκνη μελέτη έγινε ένας πραγματικός βιρτουόζος του οργάνου, με εξαιρετικές ικανότητες στον αυτοσχεδιασμό. 

Ο δοξαστικός ύμνος «Te Deum», θεωρείται από τα κορυφαία του είδους. Σπάνια συνθέτης δοξολόγησε τον Θεό του με τέτοια δύναμη. Γι' αυτό τον είπαν "ο Συνθέτης του Θεού"! Ο Μπρούκνερ ήταν φύση θρησκευτική και γι΄ αυτό η συμφωνία, στην οποία τελικά διέπρεψε, ήταν ένα είδος τελετουργίας. Ο αρμονικός πλούτος της ορχήστρας του Μπρούκνερ, τα σκοτεινά και διαπεραστικά της ηχοχρώματα, η δυναμική και ρωμαλέα έκφραση, οι διαρκείς κορυφώσεις της μουσικής του, όλα αυτά μοιάζουν να ξεφεύγουν απ΄ όλους τους συνηθισμένους περιορισμούς και τείνουν προς το άπειρο. Η μουσική του έχει έναν αυστηρό και εκστατικό χαρακτήρα. Ο Μπρούκνερ συνέλαβε τη συμφωνία ως τελετουργία διαλογισμού. Γι΄ αυτό Μπρούκνερ επανήλθε δυναμικά στο προσκήνιο στο τέλος του 20ου αιώνα, για να συναντηθεί με τον κατακερματισμένο άνθρωπο του καιρού μας και να τον αφυπνίσει. Να του θρυμματίσει τις ψευδαισθήσεις, να τον στρέψει προς το Υψηλό και να τον αφήσει να αντικρύσει μόνος το ψυχρό, εκτυφλωτικό φως του κόσμου.

Η αλήθεια του Μπρούκνερ είναι κεκρυμμένη. Όπως παρατηρεί ο μεγάλος έλληνας μουσικολόγος Θρασύβουλος Γεωργιάδης «ως ρομαντικός ο Μπρούκνερ ξεκινά από το Εγώ, από τον εσωτερικό κόσμο. Αυτό τον οδηγεί στη σύλληψη του λόγου [αναφέρεται στις Λειτουργίες του] πέρα βέβαια από τα όρια της απλής διάθεσης, ωστόσο μόνο ως εσωτερικό βίωμα. Γι΄ αυτό είναι κατανοητό το ότι συχνά χαρακτηρίζεται ως μυστικιστής». Προτιμώ τον όρο «μυστικός». Διότι ο συνθέτης γνωρίζει πολύ καλά την αξία της σιωπής, της παύσης. Συχνά ο Μπρούκνερ σιωπά. Σιωπά για να ακούσει. Γι΄ αυτόν τον μεγάλο «μυστικό» της μουσικής ο μόνος τρόπος για να υποδηλώσει το απροσπέλαστο είναι η παύση. Κατά τον Χάϊντεγγερ, τα μέγιστα αποσιωπά Εκείνος που μπορεί με αυτά που θα πει να αφήσει να φανεί το μη λεχθέν. Ο Μπρούκνερ στην έκτη συμφωνία του χρησιμοποίησε τον φρύγιο τρόπο. Δηλαδή έναν από τους οκτώ τρόπους της Εκκλησιαστικής μουσικής που ανάγονται στην αρχαία Ελλάδα. Ο φρύγιος του Μπρούκνερ είναι «μυστικός». Ο συνθέτης ήθελε να ηχήσει στην έκτη συμφωνία του ένας τόνος μυστικός, προ πολλού ξεχασμένος, ξένος προς το κλίμα της εποχής.

Ο Theodor Adorno προβαίνει σε μία σημαντική παρατήρηση που μας βοηθά να κατανοήσουμε την ιδιαίτερη περίπτωση του Μπρούκνερ: «Η ορχήστρα του Μπρούκνερ δεν θα ήταν αυτό που είναι από καθαρά μουσική άποψη, αν της έλειπε η ποιότητα του περικλείοντος στοιχείου του ηχητικού δάσους, που απλώνεται σαν θόλος γύρω από τον ακροατή». Αυτό το ηχητικό δάσος το ψηλαφούμε στα μονοπάτια της μουσικής γραφής του συνθέτη: τρέμολο, πολυφωνία και ταυτοφωνία, παύση, coda, λαίντλερ (δημοτικός χορός), κοράλ. 

Στο φινάλε της τρίτης συμφωνίας ο Μπρούκνερ υποδηλώνει τη συνύπαρξη των αντιθέτων στη ζωή. Τα έγχορδα παίζουν χαρούμενα μια πόλκα και τα χάλκινα πνευστά ψάλλουν σιγανά ένα πένθιμο κοράλ. «Έτσι είναι η ζωή», είπε. «Η πόλκα συμβολίζει την ευθυμία και την ευφροσύνη του κόσμου, το κοράλ τη θλίψη και τον πόνο».

Η συνθετική πορεία του Άντον Μπρούκνερ ήταν ξεκομμένη από τη μουσική δημιουργία της εποχής του. Έζησε, ουσιαστικά, απομονωμένος στο περιθώριο δημιουργώντας ένα δικό του μουσικό κόσμο, που αρκετές φορές αμφισβητήθηκε από τους συγχρόνους του.

Όμως σήμερα, στον 21ο αιώνα, 200 χρόνια από τη γέννησή του, τον ανακαλύπτουμε ξανά και ιστάμεθα ενεοί προ του ιλιγγιώδους έργου του. Ένα έργο βαθιάς πνευματικότητας και απόλυτης, θα λέγαμε, μουσικότητας.